De Hollandsche Spectator

Aflevering 151-195: 7 april 1733 - 7 september 1733

[p. 115]

N^o 162. Den 15. Mey 1733. De Hollandsche Spectator.

Hæc ego puto humani ingenii, mansuetique animi officia.¹

terent.

Heer Spectator,

IK hebbe in uwe Schriften zoo veel rekkelykheit bespeurt omtrent de verscheidene gevoelens in den Godsdienst, dat ik niet twyfele of UE zal kunnen goedvinden myne bedenking in uw papier in te lasschen over zekere Schriftuurplaets, die ik oordeele dat te veel misbruikt word. De text is deze: Laet ons goed doen aen allen, maer meest aen de huisgenooten des Geloofs.² De Uitlegging en Toepassing, die over denzelven doorgaens gemaekt word, komt hier op uit dat een Gereformeerde, Luthersche, Remonstrant, Mennoniet, of wat gezintheit men meerder zoude kunnen of willen optellen, verplicht is om yder onder zyne Geloofsgenooten het meeste goed te doen, zonder zelfs te overwegen of de nooden en ongelegenheden by die genen, welke buiten yders byzondere gezintheid zyn, grooter mochten wezen dan in die, waer onder men zich bevint. Een gevoelen zoo onredelyk, dat ik niet begrypen kan, hoe het mogelyk is dat men deze Schriftuurplaets durft gebruiken tot opwek[90]king van byzondere Weldadigheit en Mededeelzaemheit: nademael 'er niet anders uit volgen kan dan dat men de menschen aftrekt van de algemeene Liefde, die wy den naesten als ons zelven schuldig zyn, naer den regel van het Evangeli. Want, schoon men mocht voorgeven dat men ook aen anderen geene weldaden weigert, terwyl men weet dat de Apostel belast³ heeft aen allen goed te doen; het is

1 “Dit oordeel ik werken te zyn van een vriendelyken Aard en een goedhartig gemoed.” Terentius, Andria I, 1.

2 Galaten 60:10.

3 Opgedragen.

[p. 116]

echter zeker dat men zyne voornaemste weldaden niet te kost legt¹ uit inzigt van den noot, waerin zich de voorwerpen onzer weldadigheit bevinden: maer dat het geschied uit inzigt van deze of gene gezintheit, die men aenkleeft: en dus ontbreekt 'er de ware liefde, zonder welke geene goede Werken of geen Geloove volmaekt zyn. Daerenboven verwekt dit onderscheit eenen afkeer, die de verdeeltheden te meer styft, hoe de onbermhartigheid grooter is door eenen verkeerden yver tot eensgezintheit van gevoelens; en 't is genoegzaem onmogelyk, dat men de gewone uitlegginge der aengehaelde woorden kan inschikken; ten zy men onderstellen wilde dat de Apostel de verdeeltheden onder de Christenen wettigt; met niet alleen toe te laten, maer zelfs te bevelen dat yder aen zyne gezintheit het meeste goed doe. Doch 't is er wel ver van daen dat die groote kruisgezant zulk een grontbeginsel zou vaststellen om de scheuringen te doen aanhouden, terwyl hy zich zoo krachtig aenkant tegens de Verdeeltheden, die hy onder de Korintheren zag opkomen: Want wetende dat, onder dezen, sommige zich zyne byzondere Leerlingen, andere van Apollos, andere van Cephas², andere van Christus noemden; vraegt hy hen op eene bestraffende wyze; of Christus gedeelt ware, en hy, Paulus, voor hun gekruist en of zy in zynen name [91] gedoopt waren? Een tael, die ik achte dat hy noch, indien hy onze tyden beleefde, met verandering van namen voeren zoude tegens 't hedendaegsche Christendom. Wat moet men dan besluiten uit dezen yver des Apostels? Wat doch anders? dan dat hy aen den Korintheren alle verdeeltheden verbiedende, in zynen brief aen de Galatiërs geen bevel kan gegeven hebben tot iets dat dezelve zoude aenkweeken: maer in tegendeel dat hy den Christenen eene algemeene liefde wil inscherpen zonder opzicht op partyschappen, en wel voornamelyk dat hy alle, die hunne zaligheit stellen in Christus Jezus, wil gehouden hebben voor huisgenooten des Geloofs; zulke namentlyk, die door hun Christelyk gedrag betoonen dat zy Jezus en zyne Leer aankleven; en aldus waerdige voorwerpen onzer Bermhartigheit en Weldadigheit zyn. Aen dezen, zegge ik, zyn wy, volgens de Les des Apostels, schuldig het meeste goed te doen; en dat zonder aenzien van de Gevoelens, die een ygelyk voor zich zelven heeft aengenomen: vermits eene uiterlyke Belydenis geensins het kenteeken is van een waerachtig Christen; gelyk dit de Zaligmaker zelve

1 Verricht.

2 Petrus. Vgl. 1 Kor. 1:12.

[p. 117]

leert in deze woorden: Niet een iegelyk, die tot my zegt: Heere, Heere; zal ingaen in het Koninkryk der Hemelen: maer die den wille myns Vaders doet, die in de Hemelen iS. Volgens dit kenteeken dan, moeten wy onderzoeken en oordeelen, wie de huisgenooten des Geloofs zyn, om 'er ons naer te gedragen. En aen dezen zyn wy verpligt naer ons vermogen onze meeste weldadigheit en mededeelzaemheit te oeffenen, zoo menigmael wy het van nut achten, of gevergt worden om hen in hunne nooden en ongelegenhden te ondersteunen. Maer dewyl het weldoen aen den evennaesten by een Christen noit moet [92] ophouden, zoo zegt de Apostel dat wy goed doen moeten aen allen, te weten ook aen zulken, die zelfs geen proeven gegeven hebben dat zy tot het huisgenootschap des Geloofs behooren: en deze Les van Paulus is gebouwt op de Leere van den Heilant, die noch verder gaet, als hy gebied: Hebt uwe vyanden lief, zegentze die u vervloeken, doet wel den genen die u haten; enz. Hier zal my iemant kunnen tegenwerpen: Ik erken wel dat het doen van den Wille Gods het waerachtig kenteeken is van een Christen; maer terwyl het Geloof in Jezus Christus en zyne Leere my mede ten duursten is aenbevolen, en ik ondervinde dat andere gezintheden daerin groffelyk dwalen, zoo kan ik immers in geenerleye wyze zulken voor huisgenooten des Geloofs aenmerken, die met my niet eensgezint zyn, en die de Heilige Schriften verdraeien; schoon het waer zy dat zy wel eene gedaente van Godzaligheit hebben. Deze tegenwerping zou van kracht zyn, indien 'er eene onfeilbaerheit plaets had, door welke men de tegenpartyen onwedersprekelyk overtuigen konde dat onze byzondere bevattingen in 't stuk van Godsdienst wezentlyk tot het rechtzinnige Geloof behooren: doch daer die onfeilbaerheit niet erkent, en billyk ontkent word, daer vermag niemant eenen anderen het recht te betwisten om zyne eeuwige zaligheit te werken door zulke gevoelens, die hy met een goed geweten meent te kunnen goed maken en verdedigen uit Gods Heilig Woort, en terwyl men het oordeel daer over alleen aen Gode moet overlaten, zoo blyft 'er geen ander middel om de rechte voorwerpen te kiezen tot het wel aenleggen onzer meeste weldaden, dan dat men zoeke naer zulke, die door hun Christelyk gedrag betoonen, dat zy medeburgers der Heiligen en huis[93]genooten Gods trachten te worden, welke dan zekerlyk de naeste zyn om als huisgenooten des Geloofs aengemerkt te worden, en het is niet onmogelyk dat men deze onder alle gezintheden kan vinden. Ik houde deze stelling des te redelyker en aennemelyker om dat alle gezintheden overeenstemmen, dat de Godsdienst niet bestaen kan

[p. 118]

zonder een Godvruchtig leven, en derhalven mag men met een Engelsch Schryver (in een Werkje genaemt de Godsdienst der Vrouwen, 't welk waerdig is van alle Christenen gelezen te worden)¹ wel besluiten dat alle geschillen zyn aengeheven over 't gene men moet gelooven, niet over het gene men behoort te doen. Ik zal hier noch eenige regelen van hem uitschryven tot meerder opheldering van zyne gedachten. Voor my, dus schryft hy, schoon ik veele boeken gelezen hebbe over Theologische Geschilpunten, ik weet nochtans niet, dat ik 'er een ontmoet hebbe over dat gene, 't welk zuiverlyk den Godsdienst aengaet. Ik heb niet gevonden, dat men daer in geschil trekt, of ik in myn hart bewaren moet eene groote en diepe eerbiedigheit voor den oppersten Bestierder van 't Heelal? Of ik in zyne tegenwoordigheit oprecht en eenvoudig wandelen moet? Of ik hem dankbaerheit betoonen moet voor alle de weldaden, waermede hy my begunstigt heeft? Of ik my met gedult onderwerpen moet aen zynen wille, en trachten meester te worden van myne driften, en dezelve, aen 't gebied der reden onderwerpende, binnen hare rechte palen te brengen? Of ik getrouw moet zyn in myne beloften, rechtvaerdig in myn handel, medelydend tegens den armen, en ongeveinst in myne Godvruchtigheit? Of ik matig moet zyn, zedig, kuis en nedrig; zacht en bescheiden tegens die genen, met welken ik omga? Of ik in mynen plicht te kort schietende, daer over een recht ongenoegen gevoelen moet, en zorg dragen om in [94] het toekomend myne quade genegenheden, driften en ongeregelde begeertens in te binden? Met een woort, men heeft noit gedisputeert (dat ik wete) of wy rechtvaerdig moeten zyn, zachtmoedig, liefdedragend, gematigt, lydzaem; in 't kort, of wy God en onzen evennaesten moeten liefhebben. Wanneer men derhalve met malkanderen eens is over de nootzakelykheit der betrachting van Gods geboden, zoo kan 'er geen reden overblyven om onder Christenen zyne liefde en weldadigheit byzonder te bepalen aen eene overeenkomst van bevattingen, die dikwils meest door Erfleer zyn aengenomen, en door vooroordeel staende gehouden worden.

Ik blyve

1 De godsdienst der vrouwen, of Een brief, over de natuur van de christelijke godsdienst, aan de eerwaarde mevrouw Howart. Uit 't Eng. vert. door Cornelis de Wit Jze. Rotterdam, I. van Ruynen, 1704. De oorspronkelijke Engelse auteur heb ik niet kunnen achterhalen.

[p. 119]

Ik wil gaarne bekennen, dat my in langen tyd niets is toegezonden, dat my een inniger vermaak gegeeven heeft, als deze uitmuntende aanmerking van myn' menschlievende Correspondent, ik ben hem van harten dankbaar voor 't ophelderen myner denkbeelden, door een nieuw ligt, waar door ik de waare schat van myne reden vermeerdert zie. Ik zal niet lochenen, dat ik tot nog met de meeste meenigte omtrent dit onderwerp, gedwaalt heb; met deze bepaling nochtans, die ik my nog niet onredelyk voorkomt, dat, in de voorwerpen van onze barmhertigheid alles egaal zynde, zo wel behoeftigheid als verdiensten, het onze pligt was eenige voordeelig onderscheid tusschen dezelven te maken, ten behoeven van luiden, die wy voor rechtzinnig schatten. Dog dit geval moet van de uiterste zeldzaamheid zyn, in plaats dat de regel van weldadigheid hier aangewezen van een algemeen gebruik is; Dezelve is zo redelyk, zo overeenkomstig met de natuur van de Christelyke Religie, en hier op zulke onwrikbare bewyzen ge[95]vestigt, dat hy waardig is van alle onderzoekende Lezers aangenomen, en uit het overtuigd gemoet, in het uiterlyk gedrag te worden overgebragt. Ik zal hier een tweeden byvoegen rakende een algemeen misbruik der Kerkgebouwen, zelfs onder de gereformeerde Christenen.

Myn Heer,

TErwyl gy de qualiteit van beschouwer der gebreeken aangenomen hebt, verwondert het my, dat gy uw naukeurig oog nog niet hebt laten gaan over zeker misbruik, dat in ons Vaderland, zedert de hervorming, nog voetstappen van de bygelovigheid der Roomsche Kerk heeft nagelaten; te weten het begraven der dooden in de Kerken: een misbruik, het welk by ons, die de naam hebben willen van een, van alle superstitie gezuiverde Godsdienst te oefenen, en die derhalven wel weten, dat 'er weinig aangelegen is, of onze lichamen na de dood in een heilige aarde of elders anders de opstanding verwagten, niet behoorde gedult te worden. Myns bedunkens is 'er geen plaats daar het begraven der Lyken min te pas komt, als in de Kerken, tot niets anders, als het waarnemen van den Godsdienst geschikt: wat gemeenschap dog hebben de dooden met de levendigen? wat verscheelt het zulken, die nergens wezen of gevoel van hebben, waar zy blyven rusten? Ziet men niet daaglyks met welk een vuile stank dat verrotte stof (want wat is een dood mensch anders) onze Kerken vervullen, die den levendigen niet alleen gebrek van aandagt; maar ook zomtyds ziektens en onge-

[p. 120]

makken veroorzaakt? men zoude immers wel gelyk de oude Joden en Romeinen onze dooden niet alleen buiten de Kerken; maar zelfs buiten de Steden kunnen sluiten, en dezelven hier of daar in een afgezonderde plaats begraven. Ik twyfel niet of dit zal by vele menschen weinig ingang vinden, om dat men hier de gewoonte heeft van gemeene lieden, die het regt van de Kerk niet kunnen opbrengen, op Kerkhoven, wat meer als gemeene in de Kerken, en groote onder aanzienlyke graftombes, ter aarde te bestellen, en dus na de dood nog onderscheid van rang te maken; maar als men de zaak van naby beschouwd, moet men bekennen, dat het loutere ydelheid is; en dat de Filosoof Diogenes geen ongelyk hadt, als hy aan den [96] grooten Alexander, die hem in een knekelhuis vindende vroeg wat hy daar zogt, antwoordde, ik zoek de beenderen van uw Vader en van myn slaaf, maar ik kan ze niet vinden, om dat ze allen even eens zyn.

Dit heb ik UE. maar kortelyk willen te binne brengen, UE. kund, zo het UE lust, en ook van myn gevoelen zyt, dit wat uitvoeriger verhandelen, ondertusschen

Blyve ik

Ik twyfel, of het mogelyk zy met de minste schyn van reden, een ander gevoelen als dat hier geoppert is, aan te neemen. Dat dit buitensporig misbruik ten hoogste bekwaam zy, inzonderheid in de heetste zomerdagen, uitwaasemingen uit den grond te doen stygen zo gevaarlyk als verveelende, moet aan de geringste oplettentheid als baarblykelyk voorkomen. Deze waarheid vind ik op het kragtigste bevestigt door 't oordeel van een der grootste geneesmeesters, die ooit in Vrankryk geagt zyn geweest. Deze deftige man, hoewel een yverig Roomsgezinde, had by uiterste wille bevolen, dat men hem buiten de stad onder de aarde zou steeken, en deze of diergelyke woorden op zyn zark plaatsen. Hier rust N:N: die gewilt heeft buiten de Kerk op zyn landgoed te worden begraaven, op dat hy, die in zyn leven de gezondheid der menschen beyvert heeft, dezelve na zyn dood geen schade toebrenge. Het klokgelui over de afgestorve, is wel niet verderfelyk, hoewel myns oordeels zeer geschikt, om zwaarmoedigheid te verwekken; 't word egter door de kragt der gewoonte alleen voor bespotting bevryd, dog, 't is eer te wenschen, als te hoopen, dat die uitgediende zotternyen eenpariglyk verworpen mogen worden, zo lang die buitensporige eerbewyzingen den dooden aangedaan voedsel aan de trotsheid der levenden verschaffen zullen. [97]