Het oude Nederlandsche lied. Deel 2

[p. 1712]

446. Ontwaeckt ghy Christen alle.
(Nieuwjaarslied, 1573)

1.
Ontwaeckt, ghy Christen alle,
recht wel in deser tijt;
met vreuchden maeckt geschalle,
dat ghy gebooren zijt,
Gods woort suyver te leeren
en te leven naer Gods wet;
Antechrist wilt dit keeren,
maer sterck is het woort des Heeren,
daer door hy wert verplet.

2.
Hy sit seer hoogh gedreven
tusschen twee zeen in;
‘een coningin verheven,’
spreeckt hy in sijnen sin,
‘sie ick; wie mach my letten?
Mijn oogen en sullen niet sien
eenigh leet my te pletten;
want men hout mijn ghesette,
al wat ick wil gebien.’

3.
‘Daerom,’ spreeckt God almachtigh,
‘sullen hem plagen veel
overkomen seer krachtigh
op eenen dagh te deel:
doodt, droefheyt, honger, smerten,
ende werden met vyer verbrant.’
God geeftet haer int herte,
al is seer sterck zijn sterte,
veel stercker is Gods hant.

[p. 1713]

 

4.

 

‘Het woordt van Godt des Vader

 

moetmen hier wachten wel:

 

‘bereyt u allegader,’

 

seyt hy, ‘vergelt hem fel,

 

mijn leet wilt aen hem wreken

 

seven fout in zijnen schoot,

 

want soo plagh hy te spreken;

 

God ben ik, sonder gebreken,

 

hier voor geeft droefheydt groot.

 

 

 

5. ‘Mijn volck, wilt hem vergelden

 

al dat hy heeft gedoot

 

met branden, worgen, schelden,

 

benoutheyt, hongers-noot;

 

die onder 't outaer roepen,

 

die zielen heb ick verhoort,

 

mijn toorn staet u open,

 

laet het den Paus bekoopen

 

met hangen, worgen en moort.

 

 

 

6.

 

‘Die zijnen God hier eerden,

 

Messiam in 't aerdsche prieel,

 

daer door sy my verneerden,

 

en kregen 't lant ten deel,

 

bisschopen, monicken, papen,

 

ende verkeerden mijnen naem;

 

hier op treckt aen de wapen,

 

ghy vorsten, wilt niet slapen,

 

want het is mijn wil bequaem.

 

 

 

7.

 

‘Ghy vorsten, potentaten,

 

rechters op deser aerdt,

 

die roode hoer wilt haten

 

daer van ghy droncken waert,

 

van haer toverschen wijnen,

 

daer door sy u bracht ter hel;

 

weest ghy nu haer ruijne

 

end' maeckt met haer een fijne,

 

soo doet ghy Gods bevel.

 

 

 

8.

 

‘Ghy leeraers, predikanten,

 

ontsiet u niet een haer

 

Godts woordt met vlijt te planten,

 

te leeren openbaer;

 

de basuynen wilt blasen

 

tegen 's Paus valsche leer;

 

die hier als arme dwasen

 

int leste gras gaen grasen,

 

sy moeten vallen ter neer.’

 

 

 

9.

 

Ons Christelijcke nacy,

 

hoe kont ghy lijden hert,

 

dat Christus t' deser spacy

 

soo seer vervolget wert;

 

is hy u capiteyne,

 

rept handen en voeten recht,

 

tegen dees hoer onreyne;

 

uws broeders bloet gemeyne

 

wreeckt nu als een trou knecht.

 

 

 

10.

 

Daerom komt nu te samen

 

ghy, die Christum bemint,

 

den Antechrist beschamen,

 

datmén hem met en vint;

 

wilt hem van u verjagen,

 

want dit is Gods gebodt:

 

sijn sonden u mishagen,

 

ontfangt ook niet zijn plagen

 

hier, en in duyvels kot.

 

 

 

11.

 

Ghy princelijcke Christen,

 

wilt dit in danck ontfaen,

 

Luthrianen, Calvinisten,

 

wt liefden ist gedaen;

 

wilt den Heer altijdt beden,

 

ick geef dit voor een nieu maer,

 

dat Godt hem wil vertreden,

 

en schenden al sijn leden,

 

in desen nieuwen jaer.

1, 5. Gods woort enz. = om Gods woord, enz. - 1, 7. wilt = wil. - 1, 9. hy = Antechrist. - 2, 1-3. Openbaring, XVII, toegepast op den Paus; - 2, 5. sic H.J.v.L. en Dr. Loman; t.: mach my leeren. - 2, 8. ghesette = wet. - 3, 4. sic

[p. 1714]

Dr. Loman; t.: te veel. - 3, 8. sterte = stercte, overigens zóó in uitg. 1626. - 4, 1. t.: van Godts des Vader. - 7, 3. andere uitgaven: die Roomsche hoer. Cf. Openbaring t.a.p. - 9, 3. t' deser spacy, te dezer plaats, te dezer uur. - 10, 8. t.: ook met, enz.

Tekst.

Geuse lb., Amst. z.j., vermoedelijk van 1603, ‘een nieu liedeken / op de wijse: In Oost-landt wil ick varen’, bl. 9 r^o, onderteekend: ‘Liefd vermacht al, fecit 1573’, kenspreuk van Laurens Jacobs Reael, gest. 1601; hierboven weergegeven; - H.J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boek, nr. 42, bl. 92, ‘op de wijze: Nae Oostlandt wil ick varen’; - Dr. A. Loman, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, nr. 6, ‘Nieuwjaarslied. Op de wijse: In Oostland wil ic varen’. Dr. L., die insgelijks het Geuse lb. van 1603 als bron opgeeft, heeft hier enkele varianten in de spelling. Overigens bestaan er van dit lb. drie uitgaven met het jaartal 1603, waarvan twee beschreven door G.W. Beger, Kroniek van het historisch genootschap, gevestigd te Utrecht, 26^ste jg. (1870), 6^de ser., 1^ste dl., bl. 232 vlg., en een derde gedrukt te 's-Grav., berustende ter Kon. Bibl. te 's-Gravenhage.

Melodie.

Zie hiervoren I, nr. 53, bl. 290-1. Zooals wij reeds aantoonden slaan de wijzen: ‘In Oostlandt’, enz., Na Oostlandt’, enz., ‘Nae Oostenlandt’, enz. op eene zelfde melodie, de wijs van Ps. 82 Souterl. 1540, met negenregelige strophe. - Loman, t.a.p., brengt zonder reden deze melodie in driedeelige maat.

Onze melodie doet zich reeds voor in het lb. van J. Ott, 1534, nr. 38, voor een wereldlijk lied: ‘Ir Christen algeleiche // merckt auff mit sunderm vleis’, een ‘Lied auf den Türkenkrieg’ (1529), zie Böhme, Altd. Lb., 1877, nr. 374, bl. 458, en Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, II, (1893), nr. 245, bl. 35. - R. von Liliencron, Die hist. Volksldr. der Deutschen (Nachtrag), 1869, nr. 95, bl. 86, meent dat deze melodie nog hooger opklimt en moet vereenzelvigd worden met de ‘Toller Weise’, de wijs van een lied op de inneming der stad Dole (1479). J. Zahn, Die melodien der deutschen evangelischen Kirchenldr., IV (1891), nr. 7213, bl. 330, is van hetzelfde gevoelen. Böhme deze meening eerst toegedaan (Altd. Lb. t.a.p.), verklaart in Deutscher Liederh., t.a.p., dienaangaande geene zekerheid te hebben. - De wijs: ‘Waect op ghy Christen al’, in Een nieu Geusen lb., 1581, opgegeven voor het lied: ‘Als men schreef duysent vijfhondert’ (Dood van Egmont en Hoorn, 1568), berust op achtregelige strophe; zie hiervoren nr. 432, bl. 1615.

Overigens hadden meer liederen een dergelijken aanvang. Zie Dr. F.C. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, 's-Grav. 1900, Regist., bl. 199, nrs. 732-742, en bl. 202, nrs. 854-861; zie nog Van Lummel, t.a.p., nr. 116, bl. 264: ‘Waeckt op, ghy Nederlanden // waeckt op, 't is meer dan tijd’ (De Spaansche Furie, 1576) ‘op de wyse: Wilhelmus van Nassouwen’.