Het oude Nederlandsche lied. Deel 2

[p. 1615]

432. Als men schreef duysent vijfhondert.
(Dood van Egmont en Hoorn, 1568)

1.
Alsmen schreef duysent vijfhondert
in dat achtentsestichste jaer,
was menich mensch verwondert
te Bruyssel int openbaer:
vier Graven edel van bloede,
[die] doode men in corten stont,
daer toe seer rijck van goede;
ick wilse u doen condt.

2.
Een heer van grooter machten
en Grave van Egmont,
als een schaep ginck hy ter slachten,
want ghecomen was ure en stont.
Men sach daer weenen en trueren
so menich man en wyf
te Bruyssel binnen der mueren
al om dit wreet bedrijf.

[p. 1616]

 

3.

 

Cloeck ginck hy na der stede,

 

daer hy moste sterven desolaet,

 

en sprack: ‘ghy heeren en burghers mede,

 

och isser nu gheen ghenaedt,

 

soo ben ick een arme Grave

 

daer toe gheen edelman.’

 

Niemant hem antwoort gave;

 

dies sprack den Grave: ‘nu wel an.’

 

 

 

4.

 

De Grave nam sonder trueren

 

een cussen, hoort dit bedien,

 

daer op hy den doot wilde besueren,

 

en booch daer op zijn knien;

 

te samen leyde hy zijn handen,

 

ten hemel siende seer soet,

 

Godt doende zijn offerhande,

 

die edel Grave goet.

 

 

 

5.

 

Als zijn knien waren gheboghen

 

en zijn handen waren ghevoecht,

 

een heeft dat sweert wtghetoghen,

 

daermen hem zijn hooft af sloech;

 

sijn bloet sachmen daer stralen,

 

edel van ordens verbont;

 

Godt sal die wrake verhalen

 

van die Grave van Egmondt.

 

 

 

6.

 

Terstont daer na quam vooren,

 

edel van stam en bloet,

 

die edele Graef van Horen

 

liefhebbende Gods woort soet.

 

Lieflijck sachmen hem daer treden

 

als een slachtschaep in noot,

 

comende ter selver steden

 

daer hij moste sterven den doot.

 

 

 

7.

 

Egmont, die daer lach eenpare

 

ghedeckt met een cleet dicht,

 

wert hy aen zijn voeten geware,

 

dies hy tcleet heeft opghelicht,

 

en sprack met cloecke reden:

 

‘sijt ghy daer Egmondt?

 

sijt ghy my voor ghetreden,

 

so wil ick u volghen terstont.’

[p. 1617]

 

8.

 

Baals priester met zijne cluchten

 

tradt tot den Grave groot:

 

‘gaet van my,’ sprack hy met suchten,

 

‘want ghy doet my nu aen den doot;’

 

hy wist wiese waren al voren,

 

des duyvels en sPaus ghebroet

 

van Antechristus gheboren,

 

die daer dorsten na donnoosel bloet.

 

 

 

9.

 

Een cussen heeft hy ghevonden,

 

daer hy op booch zijn knien

 

al om te zijn verslonden;

 

tot den hemel sachmen hem sien.

 

Hy voer wt dese warande,

 

sprekende seer onbevreest:

 

‘o Heer, in dees offrande,

 

bevel ick u mijnen gheest.’

 

 

 

10.

 

Als hy zijn knien had gheboghen,

 

en zijn handen had ghevoecht,

 

een heeft dat sweert wtghetoghen,

 

die den Grave zijn hooft af sloech.

 

Aldus sachmen crincken

 

den edele Grave minoot;

 

o Godt, wilt toch ghedincken

 

den tyran, die hem bracht in noot.

 

 

 

11.

 

Twee broeders in goede zeden,

 

van Batenburch twee heeren groot,

 

bervoets sachmense treden

 

en bloots hoofts al na den doot,

 

singhende wt helder kelen

 

wt David den sesten psalm:

 

‘straft my niet, Heer, in velen.’

 

Tot Godt quam haerlieder galm.

 

 

 

12.

 

Vrijmoedich int openbare

 

aenriepen sy haren Schepper groot;

 

de trommelen ginghen allegare

 

en sloeghen daer al accoort;

 

de jongste begost te treuren,

 

hy liet soo menighen traen,

 

om dat het niet mochte ghebeuren,

 

dat die lieden hem conden verstaen.

[p. 1618]

 

13.

 

Op den Savel zyn sy ghecomen

 

dees twee ionghe heeren soet,

 

al waer sy met onvervromen

 

moesten storten haer edel bloet;

 

want men sach haer thooft afsmijten

 

met noch thien edel mannen schoon;

 

o Godt, mijn hert wilt splijten,

 

als ick daer op denck ydoon.

 

 

 

14.

 

Groot suchten ende claghen

 

en weenen ghebrack daer niet;

 

men hoorde mans en vrouwen ghewaghen:

 

‘o Godt, wat grooter verdriet

 

van dees Nederlandtsche heeren,

 

diemen daer doot en brant,

 

met so menich man, dwelck tsijnen vermeeren,

 

door Duckdalve, den wreeden tyrant.’

 

 

 

15.

 

O Duckdalf met u ghenooten,

 

sijt ghy niet sadt van tbloet

 

dat ghy in Napels hebt vergoten

 

en voor Mets soo menich man goet?

 

Waren dat niet schelmsche wracken,

 

dat ghy den onghelesten kalck

 

int broot hebt doen backen?

 

o Nero, verrader end schalck!

 

 

 

16.

 

Al met u bloedighe tanden,

 

als Pharao en Jesabel,

 

coemt ghy in dees Nederlanden,

 

als Herodes quaet en fel,

 

hanghen, moorden en branden,

 

ontlijven al metter spoet;

 

dus coemt ghy met Babel ter schanden,

 

al om tonschuldighe bloet.

7, 3. t. wert hyt. - 10, 6. t. = minoot, zeer zeldzaam gebruikt voor minioot. 14, 7-8. Zelfde lezing bij Wackernagel. Van Vloten heeft hier: ‘'t welck al doet, tsijnen vermeeren // Ducdalf, den wreeden tyrant, terwijl het slot der strophe bij Van Lummel nagenoeg luidt, zooals in het Geuse lb. Amst. 1656, bl. 21, waar men leest:

van de heeren der Nederlanden,
diemen daer doodt en brandt,
en soo menigh man komt te schanden,
door Duc d'Alve den wreeden tyran.

[p. 1619]

Tekst

Een nieu Geusen lb. 1581, bl. 22 r^o, met opschrift: ‘Als nu dit moetwillichste ende die fleur van Ducdalbens Krijchsvolck / die so lange binnen Malte ende elders gheleghen hadden / verslaghen was / Duckdalbe met zijn over-ghebleven Spaeniaerden / daerom seer verbittert zijnde / heeft de Graven van Egmondt ende van Hoorn / met de Batenburghers ende ander ghevanghen Edelen doen onthalsen. Op de wijse: Waect op ghy Christen al’ (5 Juni 1568), tekst hierboven weergegeven; - Wackernagel, Lieder der niederl. Reform., nr. 75, bl. 153, naar de uitg. van 1588, zelfde stemopgave; - Dr. J. van Vloten, Nederl. geschiedzangen, I, bl. 348; - H.J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boek, nr. 29, bl. 57, ‘op de wyze: Ontwaect ghy Christenen alle’. - Willems, Oude Vl. ldr., nr. 32, bl. 70, ingekorte tekst, negen vierregelige strophen; - Luise von Ploennies, Reise-Erinnerungen aus Belgien, 1845, bl. 181, Duitsche navolging, 17 str.; - Uhland, Deutsche Volksldr. I, nr. 356, ‘Als men schref vöffteinhundert // und acht und söstich jar’, Nederduitsche navolging aan een 17^de-eeuwsch los blad ontleend, zeventien str., die, volgens Böhme, Altd. Lb., bl. 42, gezongen werden ‘im Ton des Grafen von Rom’; zie hiervoren I, nr. 8, bl. 56, het lied: ‘Hoort toe gy arm en ryk’, tweede melodie A. - Een tweede Nederduitsch lied op Egmond en Hoorn: ‘Des van Egmunden trüw gemal’, 1568, naar een vliegend blad, dat met het jaartal 1569 insgelijks in het Duitsch bestaat, wordt door Uhland medegedeeld onder nr. 355.

Een lied op Egmond: ‘Och, hoe bedroeft is nu het Nederlant’ - op de wijze des 16. Psalms (van Dathenus): ‘Bewaert [my Heer, weest doch mijn toeverlaet’], komt voor onder de Geuzenliederen, en werd herdrukt door Van Vloten, t.a.p. I, bl. 352, en door Van Lummel, bl. 60. - Nog een ander lied over denzelfde: ‘Ghy, leeuwen jonck en teere’, ontleend aan een 17^de-eeuwsch Hs. wordt aangehaald door Dr. Paul Fredericq, Onze historische volksliederen, 1894, bl. 99. - Zie mede John Lothrop Motley, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van D.R. Bakhuizen van den Brink, 2^de druk, 's-Grav. 1860, II, bl. 336 vlg.

Melodie.

De oudste bron voor den tekst ‘Waect op’, enz. hierboven aangeduid als wijs, is een folioblad ter K. Bibliotheek van Berlijn (Wackernagel, t.a.p., nr. 14, bl. 12; - Dr. F.C. Wieder, t.a.p., bl. 134, nr. XXV, en Regist. nr. 855). Eene Nederduitsche lezing: ‘Waket up, gy Christen alle // waket up mit gantzen flyth’, komt voor in Lübecker Enchiridion, 1556; terwijl ook eene Duitsche lezing van dit lied bestaat. Men weet echter niet, wanneer deze laatste voor het eerst werd gedrukt (Böhme, Altd. Lb. nr. 397, bl. 497; - Erk u. Böhme, Deutscher liederhort, II, nr. 287, bl. 97). De latere Duitsche zangwijs met den Duitschen tekst door B. en E.u.B. herdrukt, zangwijs hierboven weergegeven, is eene variante van Ps. 68, Souterl. 1540: ‘Waer is mijn alder liefste’ = ‘Ic had’, enz.. Zie I, nr. 70, bl. 335 hiervoren, en J. Zahn, Die Melodien der deutschen evangelischen Kirchenldr., III (1890), nr. 5372a-5372e, bl. 392; zie ook hierna het Schriftuurlijk lied: ‘Het blijct nu alle dagen’.