|
| |
| |
| |
33.
Ick sie die morghen sterre breyt.
(Van 't Vriesken.)
| |
A.
‘Ick sie die morghensterre breyt:
wel op, Vriesken wel ghemeyt!
si verlicht ons tot inden throone;
so wie een gestadich boelken heeft,
hoe noode scheyt hi van dane!’
‘Och Vriese, hoe waerdi so versaecht,
doen ghi vast in ws boels armen laecht?
Rijck God! noch weet ick raet:
ic hebbe noch vrouwencleyderen,
die suldi, Vriesken, doen an.’
Dat vrouken socht eenen nauwen list,
si trock die cleederen wt haer kist;
daer op sette hi den hoet,
ic sweere u op mijn trouwe:
dat Vriesken hadde eenen vrien moet.
Hi sloech sijn harnas om het lijf:
‘wijf, doet op die poorte! this meer dan tijt,
ick moet wt wasschen gaen;
mijn moeder beschelt mi seere
om dat ick mi verslapen haen.’
Doen hi buyten der poorten quam,
op zijn grauw ors dat hi spranck
al onder een lindeken groene,
daer op so sanc die nachtegale
ter eeren van dat Vriesken schoone.
| |
| |
TVriesken reedt den selven padt
al daer die heere te rijden plach;
die heere die quam hem teghen:
‘Vriesken’, seyde hi, ‘Vriesken fijn,
waer is die reyse gheleghen?
‘Nu segghet mi, Vriesken onversaecht:
die cleederen die ghi ane draecht
hebbe ick noch wel meer ghesien,
dat ghi dese cleederen ane draecht
- ‘Die cleederkens die ic draghe an
die gaf mi een diet mi wel gan,
si salder noch wel meer gheven:
God gheve haer frisschen morghen!
bi haer hebbe ic te nacht gheleghen.’
‘Och Vriese, zijt ghi een eerbaer man
so trect mannen clederen an
ende verweert u ionghe lijf;
op dat niemant ghesegghen en can:
daer leyt verslaghen een wijf.’
Si lieten daer beyde haer woorden staen,
met scherpe swaerden gingen si daer slaen,
dat Vriesken dat bleef daer doot,
ic sweere u op mijn trouwe fijn:
hi en was noeyt in meerder noot.
Die heere reedt den selven padt
al daer die Vriese te rijden plach,
al voor zijn eyghen dore:
‘staet op, mijn alderliefste lief!
die Vriese die is daer vore.’
Dat vrouken, die dat haest vernam,
een sneewit hemdeken tooch si an,
den grendel schoot si daer van,
si meynde dat Vriesken in te laten,
het was haren ghetrouden man.
‘Vrouken, waer zijn u ghewaden
die ghi daghelijcx pleecht te draghen?
berechtes mi, ic wilt sien.’
- ‘Vertoevet hier tot morghen!
het sal u wel gheschien.’
- ‘Joncfrouken daer zijn u ghewaden
die ghi daghelijcx pleecht te draghen?
die Vriese is ghebleven doot;
ic sweer u op mijn trouwe:
hi en was noeyt in meerder noot.’
- ‘Och! heeft die Vriese verloren dlijf,
so ben ic een allendich wijf,
ende met hem so wil ic sterven,
ende bidden Maria die maghet reyn,
dat si ons te samen wil erven.’
- ‘Joncfrouken, ic had u also lief,
nu ben ic op n gheworden gram.’
- ‘So ben ic, heere, weder op u,
wie heeft die meeste schade dan?’
sprac dat wijf tot haren man.
Die ons dit liedeken eerstwerf sanck,
een clerck van Lueven was hi ghenaemt,
hi leerdet in Venus scholen;
die schoone vroukens die heeft hi lief,
1, 1. breit. ‘Misschien het Duitsche bereit’ = (reeds). Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 202. Volgens dezen schrijver kan het lied wel oorspronkelijk Nederlandsch zijn geweest, doch kan er ook eene Nederduitsche bewerking van hebben bestaan of het kan door iemand aan de oostgrens van Nederland zijn gedicht. - 4, 1. zie
| |
| |
H.v.F.t.: harnas op zijn schouderen. - 5, 2. t.: grauwers. - 7. v. 1-5. Sic H.v.F. In Antw. lb. volgen de verzen hier geschaard 1, 2, 3, 4, 5 zich op: 2, 3, 1, 5, 4.
| |
Tekst A.
Antw. lb., nr. 92, bl. 138: ‘vant Vriesken’; - Uhland, Volksldr., nr. 129; Willems, Oude Vl. ldr., nr. 111, bl. 265; - Hoffmann v.F., Niederl. Volksldr., nr. 36, bl. 104.
Naar het oordeel van Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 199, behoort dit lied ten minste in de XVe, waarschijnlijk echter wel in de XIVe eeuw thuis; daarop wijzen ‘de geest van het lied, de oude uitdrukkingen en de vele assoneerende rijmen.’ Volgens denzelfden schrijver, die hierin van het gevoelen van Uhland is, behooren str. 16 en 17 niet meer tot den oorspronkelijken tekst.
| |
Melodie.
Daar tusschen bovenstaanden tekst en den volgenden weinig verschil bestaat, hadden beide ook zeer waarschijnlijk dezelfde melodie.
| |
B.
De velden stonden groen en daer toe breit,
tot reisen so wasser den Vrieseman bereit:
‘Vrieseman, waer wilt ghi varen?
doen ic die clederen lestmael sach,
doen meenden ic datse mine waren.’
- ‘Die clederen die ic draghe an,
die gaf mi een vrouken, si had gheen man,
een vrouken daer ic te nacht bi sliep;
ic sweer u, meyer, al op mijn lijf,
ic en had mijn daghen noit vrou so lief.’
- ‘Ja, Vriesje, waert ghider een eerlijc man,
ghi trocter gheen ander mans clederen an
en ghi droechter gheen roem van vrouwen;
nu sult ghi mi of ic sal di
al met den blanken swaert doorhouwen.’
Si lieten daer haer kiven staen
en ghinghen malcander met swaerden slaen,
en si sloeghen met blanke swaerden:
de meyer sloech den Vrieseman doot,
so dat hi neder viel ter aerden.
| |
| |
De meyer op sijn grauwe ros spranc,
ende hi hief op een liet ende sanc,
hi sanc luit, men docht wel horen:
‘staet op, staet op, joncfrouken fijn!
den Vrieseman die is hier voren.’
Dat vrouken van haren bedde spranc,
dat gordijntje van den goude clanc,
si meende den Vrieseman in te laten,
si liet haar eighen ghetroude man in:
dat was voor haer so leiden sake.
‘Secht mi, secht mi, joncfroutje fijn,
waer nu mijn beste clederen sijn,
die ic jaerlijcs plach te draghen?
ghi hebtse den Vrieseman aenghedaen,
daer om so leit hi nu verslaghen.’
- ‘Och is dat arme Vriesje doot!
waer sal ic claghen minen noot?
en waer sal ic minen noot claghen?
nu wil ic in een cloostertje gaen
en bliven daer mijn levedaghen.’
- ‘Nu wil ic in een cloostertje gaen
daer twee paer schoenen voor een bed staen,
en bidden voor de Vriesemans siele:
hi die sijn liefje verloren heeft,
met recht mach hi een ander kiesen.
‘Nu wil ic gaen op dit termijn
en begheven mi in een clooster fijn
also veer aen gheen lantsdouwe;
adieu, het moet ghescheiden sijn
al van mijn overschone vrouwe!’
9, 1-2. De zin is: nu wil ik in het huwelijk treden. Vgl. het lied: ‘Anne Marietje, mijn lief kind’, str. 6. Frans de Cort, Zingzang, Brussel, 1866, bl. 52, in zijn lied: ‘Lize kloeg: zoo gansch alleen’ (Het klooster), herinnert insgelijks aan het oude spreekwoord gewoonlijk op vrouwen toegepast: ‘Zy zou gaarne gaan // in 't klooster van St. Ariaan/ waar twee paar schoenen voor 't bedde staan.’ -
| |
| |
Dr. M. Sabbe, in Volkskunde, Gent, XI (1898-99), bl. 197 vlg., verklaart dit spreekwoord door het verhaal van den H. Adriaan, die den marteldood onderging en daartoe door Nathalia, zijne vrouw, werd aangewakkerd. Volgens anderen wordt St. Ariaan (of St. Adriaan) in het spreekwoord alleen genoemd voor 't lieve rijm.
| |
B.
Hoffmann v.F., Holländische Volksldr., nr. 18, bl. 147, die als bronnen aangeeft Oudt Amst. lb., bl. 42; De nieuwe vermeerderde Groenlantse walvisch-vanghst ofte Amsterdamse Y-stroom, Amst. 1719 en Goese nachtegael, Amst. bl. 81, en als wijsaanduiding: ‘Een boerman had een domme sin’; - Willems, Oude Vl. ldr., bl. 267, naar het Haerlemsch oudt lb., 27en druk, 1716, bl. 34 ‘Van den Mayer ende Vrieseman’, zelfde wijsaanduiding; - Hoffmann v.F., Niederl. Volksldr., nr. 37, bl. 107, hierboven weergegeven, duidt als bronnen aan: Oudt Amst. lb. en Oudt Haerl. lb., 16en en 27en druk.
| |
Melodie.
Zie het lied: ‘Een boerman’, enz., bl. 212 hierna.
|
|
Auteursrecht onbekend