Provo. De geschiedenis van de provotarische beweging 1965-1967

Jaren zestig, de tweede bevrijding

Den Haag 1960. Mijn schoolvrienden en ik zagen tijdens een pauze een foto van een oude filosoof, Bertrand Russsell die door politieagenten van Trafalgar Square werd getild. Omdat hij een sit down-demonstratie tegen de atoombom aanvoerde.

Niet veel later blokkeerden wij, een groep scholieren, de ochtendspits, zittend op het asfalt van het kruispunt Javastraat- Anna Pavlonastraat. Op de route naar ons Montessorilyceum. “Ban de bom!”

“In 1960”, vertelde mij onlangs een oude vriend van een ander Haags lyceum ,”kreeg ik van jou een stapel pamfletten tegen de atoombom, om op school uit te delen.”

Ik zie voor me hoe wij, scholieren, sochtends in de spits het verkeer op het asfalt zaten en met onze spandoeken de auto’s blokkeerden en een uur later door de politie letterlijk voor de rechter werden gesleept. Om ons te verantwoorden voor onze brutale actie.

Ik voelde een schok van opstandigheid, toen ik las dat de atoombom ook in Nederland zou worden ondergebracht. Wij waren oorlogskinderen, opgevoed met de overtuiging dat we, na het fascisme en het geweld, nu een tijdperk van vrede moesten inslaan. Mijn vriend Peter Schröder en ik oefenden ons op ons eerste pamflet. ”De wereld geen Hirosjima”, stond er boven. Wij hadden het gratis laten drukken door de vader van Yvon, ook uit onze klas, van wie ik later hoorde dat hij communist was. Het was in oranjeletters en wij plakten het met behangerslijm gemengd met waterglas in tramhaltes in sjieke buurten. Wij waren zeventien.

De vriend van de andere school heeft me verteld dat leraren de meeste van zijn pamfletten hadden afgepakt, dat hij er slechts tien had kunnen

uitdelen .

We werden door de politie in vrachtwagens geleid. Binnen een uur was speciaal voor ons bijeengeroepen. Daar beriep ik me, ontleend aan Cicero, op de ongeschreven wetten van het geweten. Indruk op de rechters maakte dat weinig.

Beroepsrevolutionair

In een valse winterkou knetterden mijn vriend Hans Korteweg en ik vervolgens, op zijn Puch, naar Amsterdam, om er de volgende demonstratie te organiseren. Spijbelend. Ik achterop. Verkouden.

In Amsterdam bezochten we politieke coryfeeën, die we opstookten.

Vanuit een woonboot telefoneerde ik naar mijn radeloze vader.

“Jongen, kom terug!” kraakte zijn stem, “ik heb nog maar vierhonderd gulden op de bank en ik ben ziek. Ik ben opgebeld door de curator van je school. En die had gezegd dat ik kan kiezen: jou naar een psychiater sturen of je van school nemen. Dus als je nu niet terugkomt, gooien ze je van school.”

“Nee”, antwoordde ik vreemd vastberaden, “ik heb een belangrijke politieke opdracht”.

Toen ik eindelijk op de Laan van Eik en Duinen terug was, zweeg mijn vader. Ik voelde zijn wanhoop en woede, maar ook verdekte bewondering.

Kapot was ik er niet van, dat Hans en ik van het gymnasium werden verwijderd, ook al was het een paar maanden voor het eindexamen. Ik ging onbelemmerd door met stoken tegen de aan de atoombom verwante mentaliteit.

Mijn vader was radeloos, maar ik kreeg vergeelde boeken van de anarchist Bakoenin en de arbeidersverlosser Ferdinand Domela Nieuwenhuis in handen en nam mij voor om beroepsrevolutionair te worden.

Op de eerste dag van mijn nieuwe school, het Daltonlyceum, zag ik met trots dat er door onze tegenstanders op de gevel was gekalkt: “Van Duyn go home!”

Toen stikte de man in het fineerhouten tweepersoonsbed, in de slaapkamer naast die van mij. Bij zijn graf zei ik: “Dag Pappa”.

Na het eindexamen verhuisde ik naar Amsterdam. 1963.

Daar werd ik iets wat ik zelf uitvond, een “Provo”. Ik ging in de Amstelbrouwerij aan de lopende band doppen op flessen schroeven om het geld voor een schrijfmachine te verdienen. Van de anarchisten had ik geleerd dat de arbeidersklasse de revolutie brengen zou. Maar toen ik mijn nieuwe collega’s vroeg hoe zij het zouden vinden hun geld thuis gestuurd te krijgen zonder ervoor te hoeven arbeiden. Stelden hun antwoord me teleur. Zij zouden hun werk, hun levens zin, missen… Met het proletariaat maken we geen revolutie, concludeerde ik. We hebben daarvoor iets anders nodig: het provotariaat. De massa van opstandige jongeren, het arbeidsschuwe tuig, dat voor geen relletje terugdeinst.

Toen ik de schrijfmachine eenmaal had, flitsten de pamfletten en manifesten mijn huis uit. We organiseerden nachtelijke happenings tegen de verslaafde consument van morgen en gaven het anarchisme een nieuw leven.

In het eerste nummer van “Provo” plakte ik een klappertje, in alle driehonderd exemplaren. “Pak een hamertje en maak met een ontploffing een begin van de revolutie in je eigen leven! ” schreef ik eronder. Meteen stond de poltie voor de deur. Wegens opruiing werd de voorraad, inclusief de stencilmachine in beslag genomen. Van nu af konden we de vraag naar ons nieuwe blad niet meer bijbenen/

Beroepsrevolutionair, kan je dat nog worden? Niet dat het toen gewoon was, maar het was binnen de kringen van provo’s, kabouters en andere linkse mensen iets waar opwinding van uitging en daarom was ik het graag. Een beroepsrevolutionair ontleende zijn aanzien niet alleen aan het houden van vlammende redevoeringen, opruiende artikelen en het bijeenroepen van demonstraties en happenings. Als je niet tenminste een maal in de maand huiszoeking van de politie kreeg , op zoek naar subversieve lectuur en ledenlijsten, dan wierp dat een verdacht licht op je betrouwbaarheid. Er hoorde ook bij dat je van tijd tot tijd in de gevangenis zat, vanwege het organiseren van verboden bijeenkomsten of het opruien tot subversief gedrag. Bijvoorbeeld omdat je bij wijze van happening op straat krenten (immers symbolen van liefde) uitgedeeld had. Of omdat je met een blanco spandoek op straat gelopen had, terwijl demonstreren nu eenmaal verboden was. Of omdat je een rookbom naar de koest van een trouwende prinses geworpen had. Of omdat je, nog erger, een gerucht verspreid had dat je van plan was leeuwenpoep voor de paarden van diezelfde koets te gaan werpen, opdat die paarden zouden gaan steigeren.

“Van Hall moet blijven!”

In de gevangenis was niet het ergste. Behalve dan de onheilspellende aankondiging van de rechter-commissaris dat op opruiing een maximumstraf stond van zes jaar en dat je daarna in voorlopige hechtenis ging, niet wetend of het zes weken of zes jaar zou worden. Ik heb eens vijf weken in het Huis van Bewaring aan het Kleine Gartmanplantsoen gezeten, waar nu instellingen met een meer cultureel karakter ondergebracht zijn. Daar kon ik bijlezen - werken hoefde ik niet want er was van mijn kant recidive te duchten, namelijk nog meer opruiing tegen de Vietnamoorlog - en zaterdagsavonds laat was er altijd een happening.”Roel vrij! Roel vrij!” hoorde je dan buiten scanderen en alle gevangenen trommelden op dit ritme op de verwarmingsbuizen zodat het gebouw trilde en ik een warm gevoel kreeg van al die saamhorigheid. Je mocht eens in de week een gecensureerde brief schrijven en ook eens in de week een half uur je vriendin ontvangen,in het bijzijn van een cipier.In het brood dat we te eten kregen zat kamfer, bedoeld om de seksuele lusten te onderdrukken; hetgeen mislukte. Het voordeel van dit alles was dat wanneer je weer vrij op de Weteringschans stond, je met een diep gevoel van vrijheidsgeluk naar de voorbijgangers en naar lijn 10 kon staren. Een beroepsrevolutionair ging dan echter onmidellijk weer aan het werk; het volgende nummer van Provo moest uit, er moesten krenten worden uitgedeeld bij het Lieverdje, het symbool van de Verslaafde Consument van Morgen of er moest een concilie worden bijeengeroepen voor het internationale provotariaat. Als beroepsrevolutionair was je full time-provo, full time-kabouter en je leefde ervan, door het geven van interviews,lezingen en artikelen. In principe deelde je ook alles, Elk moment van de dag konden kameraden je huis binnen vallen, de broodtrommel openen of je bed beslapen. Jaloers mocht je ook niet zijn want jaloezie in de liefde doodt de creativiteit. Of niet soms? De goede relatie tussen mijn vriendin en mij werd vrij, steeds vrijer – tot hij over was .

Als beroepsrevolutionair neem je ook allerlei functies op je. Ik was schrijver, raadslid, wethouder en boer. Als wethouder moest ik er wel een theorie bij bedenken, namelijk de twee-handenleer. Dat betekent met de ene hand in het systeem werken, met de andere hand via buitenparlementaire bewegingen de boel opzwepen.

Natuurlijk stieten wij op regenten als burgemeester van Hall en andere autoriteiten die een beetje fout in de jaren zestig waren. “Van Hall ten val!” was onze leus. Inderdaad zette de regering hem af: Den Haag vond dat van Hall er niet hard genoeg op los liet ranselen. De verkeerde reden, vonden wij, en we begonnen de omgekeerde actie: “Van Hall moet blijven!” Hetgeen een einde maakte aan de laatste illusies van medestanders van van Hall dat hij misschien toch nog een kans zou krijgen. Het uitgelachen stadsbestuur kon nu niets anders doen dan voortaan de happenings en demonstraties toelaten.

Aardappelloofklapper

Toen die beweging opgeheven was, zes jaar na de dood van mijn vader, werd ik ziek. “Provo is dood” rouwde ik, koortsachtig zoekend naar het vervolg. Ik kroop in bed. Ik dacht aan mijn vaders aan het afscheid van mijn vader.

Waar was Provo gebleven? Was het wel verstandig geweest die uitvinding op te heffen? Hoe moet het verder met de revolutie? Mijn vriendin Carla zat in tranen aan de rand van ons bed. Had ik kanker, zoals mijn vader? Ik rilde en piekerde over de wereld na Provo. De dokter probeerde aspirine en peniciline, maar na drie maanden concludeerde hij dat ik niks mankeerde.

Ga eens wat heel anders doen, Van Duyn, zei hij geniaal. “Ga eens op een boerderij werken”. Verbaasd zette ik me op trillende benen.

Het biologisch-dynamisch volkorenbrood van “Looverendale” was het enige wat me van boerderijen te binnen schoot. Het bleek van een bedrijf op Walcheren te zijn. De boer vond het goed dat ik als vrijwilliger in de leer kwam; op voorwaarde dat mijn baard eraf ging..

Ik hing aan zijn lippen.

Op een avond liepen hij en ik de akkers na op onkruid. In een naburig veld raasde een loofklapper in de aardappels. Ik vroeg hem, of wij ook zo’n gevaarte in de piepers zouden krijgen.

“Nee”, antwoordde hij met zijn fris geschoren kin afstekend tegen het avondrood, “luidruchtige machines verjagen de kabouters en die hebben wij juist nodig voor de gezondheid van onze planten”.

Nu had ik het gevonden! Ik gaf de boer een hand en vertrok. In de trein schreef ik een manifest over de noodzak van een Kabouterstaat. De mens moest een cultuurkabouter moet worden. Als cultuurkabouter zou de nieuwe mens het evenwicht met de natuur kunnen herstellen.

Het was 1969. Aan het eind van een decennium dat Nederland in een levende democratie veranderd heeft. De tentoonstelling in het Haags gemuseum laat duidelijk voelen dat de jaren zestig een tweede bevrijding waren. Nadat we in 1945 van de bezetting bevrijd waren, hadden wij nu onszelf van de bedompte, formele sfeer van de Autoriteiten bevrijd.

Dezer dagen las ik dat het Witte fietsenplan in Berlijn en Kopenhagen is ingevoerd. Duidelijk: de jaren zestig hebben de toekomst!

Roel van Duijn

(nu deelraadslid in Amsterdam OudZuid)