Brieven. Deel 8. 3 december 1938-9 mei 1940

4006. Aan F.R.J. Verhoeven: Den Haag, 11 februari 1940

Den Haag, 11 Febr. '40.

Beste Bob,

Dank voor je gezellige brief en voor het aangenaam uitgegeven boekje over de Harmonie.^1. Het Schandaal zal intusschen bij je zijn gearriveerd. Ik las de Jonge Jaren gisteravond meteen uit. Het is wat van den hak op den tak springend en evenals het Van Haren-verhaal alweer, waarmee het immers al den inzet met een citaat van den geleerden Huizinga gemeen heeft,^2. wat droog in het begin. Tegen

1. Zie 3714 n 1.

2. DP begon zijn Schandaal in Holland op p. 1 (Vw 3, p. 545) met een citaat uit Erasmus van J. Huizinga; de eerste zin van het artikel van Verhoeven luidde: ‘Hoe gaarne zou men de geschiedenis geschreven zien van de Herberg in haar cultuurfunctie, schreef Huizinga een tiental jaren geleden’, waarbij hij in een noot verwees naar J. Huizinga, Cultuurhistorische verkenningen. Haarlem 1929, p. 70.

[p. 488]

het eind komt het tenminste heel wat meer los en de vergelijking van de Harmonie met de Ku Klux Klan was bepaald pirouetachtig; hebben ze dat wel ‘historisch verantwoord’ gevonden, zoo'n grapje? Toch heb ik ook in het begin een angstig oogenblik beleefd, toen ik las van dien armen chineeschen aannemer die ‘tot wanhoop zou overslaan’ en dat werk half geacheveerd zou laten liggen. Verbeeld je dat dat gebeurd was!!

De 2 gekleurde platen^3. zijn alleraardigst, vooral de tweede met die ruitertjes erop. Verder heb ik natuurlijk met plezier de biljardtafelhistorie van Multatuli ontmoet en zelfs nòg een verwijzing naar De Man v. Lebak.^4. Toch zou ik, als ik jou was, een van deze teksten bewaren om, beetje bij beetje, aan te vullen. Over een paar jaar heb je dan wschl. een heeleboel méér materiaal, en kun je alles losser herschrijven (of liever bijwerken), om nog eens uit te geven, samen met andere studiën over indische dingen.^5. Weet je nog dat we dachten over een geïll. boek bij Tjeenk Willink of Querido, in den trant van Onvoltooid Verleden?^6.

Van Joke Welter kregen we laatst een lange brief met een werkelijk enthousiast en gedetailleerd verslag van alle veranderingen die je op 't Landsarchief bewerkstelligd had. Is ‘me man’ daar niet zeer van ontdaan? Of is het feit dat hij nu, zooals Joke schreef, zoo'n beetje als juffrouw van de retirade bij het gebeente van Coen zit, hem tot Overdadige Troost geworden?^7. Van Hugo hoorde ik dat Mansvelt, groot veldheer der V.C., een mystisch-vaderlandsch zwijgen van twee volle minuten bij voornoemd Gebeente in collectieve betrachting gerealiseerd had. Hulde! Men kent de geboren leiders toch altijd aan de diepe oorspronkelijkheid van hun vondsten.

Er is hier groot gedoe geweest om den specialen Vondelleerstoel,

3. In het in 3714 n 1 genoemde artikel, resp. t.o.p. 529 en 544. De eerste afbeelding stelt ‘De Harmonie’ voor in 1829, Rijswijkzijde, de tweede ‘Het Sociëteits-gebouw de Harmonie’ in de jaren veertig der vorige eeuw, gezien van Molenvliet West, naar een tekening van C.W.M. van de Velde.

4. Verhoeven verwijst in zijn artikel voor de biljarttafelhistorie naar De man van Lebak. Amsterdam 1937, p. 30 e.v. (Vw 4, p. 33-37) en voor Douwes Dekkers plan om te gaan studeren naar p. 167 (Vw 4, p. 201).

5. Niet gerealiseerd.

6. Jan Romein, Het onvoltooid verleden, Kultuur-historische studies. Amsterdam 1937. Met platen.

7. Zie over mw. M.H. Ph. Bloys van Treslong Prins-Callenfels DP Brieven VII, passim; vgl. voor ‘me-man’ en ‘het gebeente van Coen’ 3429.

[p. 489]

waarop Van Duinkerken moet komen te zitten en waar Van Eyck niet van weggeschoven wilde worden - van Vondel dan, want een stoel heeft-ie al. Het is spannend voor wie de menschen van dichtbij kennen en meemaken; overigens nogal grotesk. Bep en ik werken hard; het ‘literair bedrijf’ dreigt ons soms te verstikken; ‘bestellingen’ van alle kanten, en vaak nogal aardig, maar o, o, wat hebben die uitgevers en tijdschriftleiders allemaal haast. En dat terwijl iedereen denkt dat we dit voorjaar de Moffen in huis krijgen! Eén van de bestellingen is: Le Rouge et le Noir te vertalen. Dat trekt me aan en schrikt me af tegelijk, want Dirk moet ook nog gebaard worden.

Bep gaat een vel vullen voor Ellen. Ik moet hierna weer aan andere pennerij. Zend me vooral je Van Hoëvell,^8. maar schrijf er dan iets in. Ik schrijf later eens beter, hoop ik; misschien als we weer in Bergen zitten, want 15 Maart moeten we toch van hier. Het Hogendorp-archief is zóó rijk, dat ik er vast voor terug moet komen. Ik hoor van verschillende kanten dat er nazaten zijn van de Van Hogendorpen, die al erg geschrokken zijn van mijn Van Haren-historie en zich nu weer danig ongerust maken over wat ik op het archief zit uit te broeden. Als het geen kinderlijke spekburgers zijn, zal 't resultaat hun nog meevallen.

Heel veel hartelijke groeten en het beste.

Je E.

Schrijf altijd: p/a Batten, Sportlaan 125, Den Haag - tot we een vast adres hebben.

11-II-'40

Lieve Ellen,

Vergeef me maar dat ik je nooit eerder schreef. In het begin moest ik aan iedereen hetzelfde vertellen - van de rare reis, de eerste indrukken, het acclimatiseeren - en als ik dat dan aan diverse oudtantes en een schoonzuster afgeschilderd had, gaf ik er de brui van. Bovendien is het voor een weinig epistolair temperament als ik ben, gevaarlijk om naast een zoo onblusbaar schrijver als Eddy te leven: ik denk altijd: ‘Eddy schrijft toch wel alles’.

Maar wat me soms uit mijn tent lokt is de hoop op een wederwoord, en ik zou het bepaald erg prettig vinden om eens iets van jou

8. Het artikel zou pas in december 1940 verschijnen, zie 3537 n 2.

[p. 490]

te hooren, hoe jezelf het maakt en hoe de kinderen.^9. En je moeder,^10. zit die in Duitschland, en kun je geregeld bericht van haar krijgen? Een nare toestand, als ze nog daar is.

Jij bent blijkbaar aan het werk, want Joke schreef dat je de Makassarsche Valentijns^11. zoo mooi gerestaureerd had. Dat zal wel een heel werk geweest zijn, want Eddy zegt dat ze gelijk vodden aangekomen waren. En heb je dat allemaal in het oor van die doove Smit^12. moeten brullen?

Ik ben gelukkig nu ook weer aan de gang, voornamelijk door Eddy aan een dikke vertaling te helpen. 't Bekomt me goed, maar ik moet toch nog dagelijks vele lepels gemalen rails eten om de meegebrachte bloedarmoede te bestrijden. Voor de bloedtransfusie, de laatste rage hier, hoef ik me nog niet op te geven. Overigens heeft de dokter van 't gemeente-ziekenhuis die aan 't hoofd van deze beweging staat (iedereen gaat, voor geval van nood, vast zijn bloedgroep laten inschrijven), onlangs in een privé-gesprek onthuld dat het nog heelemaal niet bewezen was dat je niet evengoed zout water in kon spuiten!

Zou je gelooven dat ik af en toe naar Indië verlang? D.w.z. als ik zoo voor een week-end heen en weer kon, om eens even op een ‘platje’ thee te drinken of op Glodok^13. te eten. Hier bevalt het ons eigenlijk erg goed - als we maar niet zoo op die invasie zaten te wachten - veel beter dan ik van te voren dacht, al missen we de mogelijkheid van Parijs en oude vriendjes daar terug te zien, natuurlijk wel. Ik denk dat we eind Maart weer naar Bergen gaan. Benieuwd of we Hugo binnenkort zien verschijnen.^14.

Eddy heeft op het bibliotheekje van Prof. Posthumus in de weduwe Adema van Scheltema de hollandsche Kraspoekol ontdekt.^15. Alle geruchten bevestigen dit.

9. Walter Rijndert (geb. 1929), Joan Wilina (geb. 1931) en Frances Eleanor (geb. 1934).

10. Mw. W.E. Mingram-Tollik (1888-1955).

11. François Valentijn, Oud en nieuw Oost-Indiën. Dordrecht 1724-1726, 5 delen in 8 banden. Ellen Verhoeven-Mingram had zich in Londen en Den Haag verder bekwaamd in de materiële verzorging van archiefstukken en haar man bij zijn werk op het Landsarchief te Batavia te kunnen adviseren.

12. G.P. Smits, chef-boekbinder bij het Landsarchief.

13. Wijk in Batavia, waar veel restaurants gevestigd waren.

14. Zie 4108.

15. Annie Adama van Scheltema-Kleefstra (1884-1977) was werkzaam bij de Economisch-historische bibliotheek (zie 3778 n 3). Met de Indische Kraspoekol, hoofdfiguur uit de gelijknamige novelle en het toneelstuk, bedoelt DP mw. Bloys van Treslong Prins-Callenfels.

[p. 491]

Lezen jullie niet wel eens Henry James? (In de Creepy stories The Turn of the Screw?) Lees ook The Aspern Papers, een alleraardigst verhaal, en veel leesbaarder dan The Sense of the Past dat ik bij jullie vergeefs aansneed.^16. Veel hartelijks voor alle vijf,

je Bep

16. Elisabeth de Roos was ten huize van de familie Verhoeven, tijdens haar verblijf van 5 tot 12 augustus 1939, aan The sense of the past begonnen, maar had het boek door tijdgebrek niet uitgekregen.