Utrecht. De huizen binnen de singels. Overzicht

(1989)–Marceline Dolfin, E.M. Kylstra, Jean Penders– rechtenstatus


K Kalverstraat Al in 1394 komt deze straat onder de huidige naam voor. De bebouwing is van wisselend karakter, met nadruk op kleine bedrijfsfuncties.
Kalverstraat 12/14 Een in de eerste helft van de 19de eeuw gebouwd dwars woonhuis met op de begane grond bedrijfsruimte met een koetsdeur aan de straat. Op de verdieping bevinden zich grote kruisvensters. Het huis bezit drie bouwlagen en een mansardedak tussen twee topgevels. Het perceel strekt zich uit achter Kalverstraat 10.
Kalverstraat 15 Zie Voorstraat 28, links.

[pagina 47]
Keistraat In 663 werd deze straat naar ontwerp van Moreelse over een perceel van jonkheer van Buyren aangelegd tussen Achter Sint Pieter en Kromme Nieuwegracht. In eerste instantie droeg de straat de naam Buerestraat. De bebouwing bestaat uit dwarse en diepe huizen.
Keistraat 3 Rond 1663 gebouwd tweebeukig dwars huis onder één zadeldak, bestaande uit twee bouwlagen en een kelder onder de achterste beuk. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen. In de hal bevindt zich een 17de-eeuws dubbelportaal.
Keistraat 5 Rond 1663 gebouwd diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder, een neerkamer en opkamer en een zadeldak. Van de neerkamer tot aan de zolder loopt een 17de-eeuwse spiltrap met op de begane grond gedeeltelijk een steektrap. In de hal is een restant van een dubbelportaal aanwezig.
Keistraat 9 In 1664 door Ghijsbert Thonisz van Vianen gebouwd tweebeukig dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders en twee zadeldaken. Het huis staat met de linker zijgevel in het water van de Kromme Nieuwegracht. Het huis heeft op de begane grond een rijke Neo-renaissance kamerbetimmering, gemaakt voor het Hoogheemraadschap Lekdijk Bovendams.
Keistraat 4-6bis Rond 1850 gebouwd dwars huis met op de begane grond rechts een niet oorspronkelijk restant van een koets/stalruimte. Het bestaat uit twee bouwlagen en een zadeldak.
Keizershof De Keizershof is een klein pleintje achter de Lange Jufferstraat met een uitgang tussen de nrs 40 en 46. Aan dit hofje staat nog slechts één klein huis.
Keizerstraat De Keizerstraat bestaat uit twee delen: tussen de Wittevrouwenstraat en de Korte Jufferstraat ligt de voormalige Lange Rietsteeg, het deel tot aan de Nobelstraat droeg de naam Vuilesloot. De straten werden in 1340 als Weststraat op de Sint-Janskamp aangelegd. De Lange Rietsteeg, in 1643 deels verbreed, wordt aan de westzijde vrijwel geheel ingenomen door bebouwing van de Universiteitsbibliotheek en het voormalig paleis van Lodewijk Napoleon. Aan de oostzijde staan nog slechts twee oudere, dwarse, huizen, voor het overige betreft het nieuwbouw uit 1981 en 1986. De Vuilesloot ontleende zijn naam mogelijk aan de oostelijke immuniteitssloot van Sint Jan. In de 15de eeuw werd de sloot gedempt en mogelijk naar het oosten verlegd, en in 1546 overkluisd. Een deel van de bebouwing aan de westzijde van de straat geeft nog het oorspronkelijke karakter van stallen en koetshuizen van huizen aan de Drift aan. De nieuwbouw dateert van 83. Aan de westzijde staan overwegend 17de-eeuwse diepe huizen. Tussen Keizerstraat 5 en 21 ligt de ingang van een hofje met éénlaags dwarse huizen.
*Keizerstraat 35 Een in 1645 gebouwd tweebeukig dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders en twee zadeldaken. Tegen de smallere achterste beuk staat links een traptoren. Boven de begane grond van de achterste beuk ligt een samengestelde balklaag evenwijdig aan de voorgevel, in de velden tussen de moerbalken bevindt zich een 17de-eeuws stucplafond. De balklagen boven de begane grond van de voorste beuk en de gehele verdieping zijn samengesteld. In 1947 is de voorgevel gerestaureerd. Het huis wordt toegeschreven aan Ghijsbert Thonisz van Vianen.
Keizerstraat 47-49 Een van oorsprong middeleeuws dwars huis met een houten gevel, in de 17de eeuw voorzien van een stenen gevel, bestaande uit twee bouwlagen, kelders en een in de 17de eeuw aan de nieuwe voorgevel aangepast zadeldak. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen met nog enige middeleeuwse sleutelstukken. Het huis heeft een later achterhuis.
*Keizerstraat 14/16 Oorspronkelijk was dit een rond 1500 gebouwd éénlaags dwars huis. Tegenwoordig staat achter nummer 16 een éénlaags diep achterhuis.
[pagina 48]
Nummer 14 is met een verdieping verhoogd. Boven de begane grond van beide voorhuizen ligt een samengestelde balklaag met nog enige peerkraalsleutelstukken. In 1897 werd het gebouw in gebruik genomen door de edelsmid Brom, die in het begin van de 20ste eeuw de grote fabrieksschoorsteen liet bouwen.
*Keizerstraat 18-24 even Dit 17de-eeuwse éénlaags gebouw, in de 18de eeuw met een evenwijdige vleugel vergroot, is het koetshuis behorend bij het huis Ledenberch, Drift 17.
Keukenstraat Tussen 1365 en 1390 werd deze straat aangelegd. De naam werd ontleend aan de familie Uter Keuken. De noordzijde wordt aan de achterzijde begrensd door het terrein van het Leeuwenberghsgasthuis. De Keukenstraat had tot de renovatie van 1986 een wisselend bedrijfs- en woonkarakter. De bebouwing was zowel van het dwarse als het diepe type. Een laat 17de-eeuws hofje met éénlaags dwarse huisjes, dat in 1985 werd gesloopt, lag aan de noordzijde achter de huizen aan de straat, met de rug tegen de tuinmuur van het Leeuwenberghsgasthuis.
Keukenstraat 6 Een in de 17de eeuw met een verdieping verhoogd middeleeuws dwars voorhuis met een 17de-eeuws diep achterhuis met twee bouwlagen, en oorspronkelijk een opkamer. In 1986 is het huis gerestaureerd.
Kintgenshaven Aan de naam van deze straat is de overlevering verbonden van een kind dat in een wieg op die plaats is komen aandrijven. Aan deze straat staan over het algemeen dwarse huizen.
Kintgenshaven IA Een vroeg 17de-eeuws dwars huis gebouwd tegen de zijgevel van Schoutenstraat 19, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. De begane grond bezit een insteek. Boven begane grond en verdieping liggen enkelvoudige balklagen. Het huis is in één opzet gebouwd met Kintgenshaven 3.
Kintgenshaven 4-6 Zie Slachtstraat 2.
Kleine Geertekerkhof De bebouwing aan de zuidzijde van het plein bezit een nauwe relatie met die van het complex ‘Zeven Steegjes’ en dateert grotendeels uit de 19de eeuw. (zie ook: Geertekerkhof).

[pagina 49]
*Kleine Geertekerkhof 7 Zie Korte Rozendaal 1 en 3.
*Kleine Geertekerkhof 11 Zie Pelmolenweg 5 en 6.
Kleine Slachtstraat De Kleine Slachtstraat is ontstaan als brandsteeg tussen de Voorstraat en het Jansveld. In 1465 werd de eigenaar van een aangrenzend huis beschuldigd van het annexeren van de steeg. Kennelijk werd overeenstemming bereikt.
Kleine Slachtstraat 1 Zie Voorstraat 25.
Kloksteeg De naam Kloksteeg is afkomstig van de klok- en kanongieterij van Jan Tolhuis die sinds 1542 aan de westzijde van de Lange Jufferstraat was gevestigd. De oostzijde van de steeg wordt gevormd door de achterhuizen van de Lange Jufferstraat. Het pleintje aan het einde van de steeg is in 1981 geheel nieuw bebouwd.
Kockstraat De Kockstraat tot aan nummer 13 en Lange Rozendaal 40 is de oudste kern van het complex ‘Zeven Steegjes’. Dit deel van de straat werd in 1842 door het R.K. Parochiaal Armbestuur aangelegd ter plaatse van een fabrieksgebouw van de brouwerij ‘De Boog’. De straat werd in 1867 doorgetrokken tot de Pelmolenweg.
*Kockstraat 13-16, Lange Rozendaal 40-46 even, Pelmolenweg 13 Twee rijen bestaande uit totaal negen in 1867 gebouwde dwarse woningen van twee bouwlagen met doorlopende mansardedaken. De huizen bevatten een beneden- en bovenwoning.
*Kockstraat 1-12, Lange Rozendaal 16-38 even Twee rijen bestaande uit totaal vierentwintig in 1842 gebouwde dwarse éénlaags huizen met een pseudoverdieping. Over de twee rijen liggen doorlopende zadeldaken. De huizen aan de Lange Rozendaal hebben ook een gevel aan de Kockstraat.
Korte Elisabethstraat De naam, en mogelijk ook het ontstaan, ontleent de straat aan het in 1491 gestichte Elisabethsgasthuis. De zuidzijde van de straat is in de 20ste eeuw geheel vernieuwd. In de bebouwing aan de noordzijde bevinden zich nog oudere delen.
Korte Hamstraat De Korte Hamstraat is het restant van de straat die de Lange Hamstraat met de Willemstraat verbond. Bij de aanleg van de St Jacobsstraat en de bouw van de kantoren erlangs is de huidige situatie ontstaan. (zie ook: St Jacobsstraat).
Korte Jansstraat De Korte Jansstraat lag van oorsprong niet in het verlengde van de Domstraat. De straat vormde een verbinding van het Oudkerkhof naar het Janskerkhof. Tussen 1643 en 1646 werd de straat aan de westzijde
[pagina 50]
verbreed. De verbreding aan de oostzijde vond in 1904 plaats. Slechts tussen het Oudkerkhof en de Minrebroederstraat staan nog enige van oorsprong 17de-eeuwse huizen.
*Korte Jansstraat 1-7 Een blok van zes winkels met twee bovenwoningen in 1906 gebouwd door de architect P.J. Houtzagers, bestaande uit drie en vier bouwlagen en kelders.
Korte Jansstraat 23-25 In 1904 door J.M. Kuiler gebouwd winkelwoonhuis bestaande uit drie bouwlagen, een kelder en een omgaand zadeldak.
Korte Jansstraat 2 Een in hoofdzaak 17de-eeuws dwars huis, bestaande uit drie bouwlagen, een kelder en een zadeldak tussen twee trapgevels. Boven de begane grond ligt een samengestelde, boven de verdiepingen liggen enkelvoudige balklagen. Het huis heeft van begane grond tot tweede verdieping een 19de-eeuwse spiltrap. In 1960 is de voorgevel gerestaureerd.
Korte Jansstraat 18 Een middeleeuws diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, twee kelders en een zadeldak. In het einde van de 17de eeuw ingrijpend verbouwd. Boven de verdieping ligt een samengestelde balklaag met nog één sleutelstuk.
Korte Jufferstraat De bebouwing in de Korte Jufferstraat dateert geheel uit de 20ste eeuw: de noordzijde is een in 1985 tot woningen omgebouwde fabriekshal en aan de zuidzijde staan in 1986 gebouwde huizen.
Korte Koestraat Oorspronkelijk onderdeel van de Lange Koestraat. Na het doortrekken van de Lange Koestraat naar de Catharijnekade is het een afzonderlijke straat geworden. De westzijde van de straat wordt geheel ingenomen door het blok Catharijnekade 1-5/Vredenburg 40. Aan de oostzijde staan merendeels diepe huizen met een 19de-eeuws karakter (zie ook: Lange Koestraat).
Korte Lauwerstraat Een plan om deze middeleeuwse straat die de Breedstraat met de Lange Lauwerstraat verbindt te verlengen tot de Van Asch van Wijckskade in 1829 is nooit uitgevoerd. Aan deze straat staan zowel dwarse als diepe huizen.
Korte Lauwerstraat 13 Zeer smal 17de-eeuws diep huis, bestaande uit twee bouwlagen en een zadeldak. De achtergevel is een asymmetrische trapgevel. Boven de begane grond ligt een enkelvoudige balklaag.
Korte Lauwerstraat 34/36 Twee 15de-eeuwse dwarse
[pagina 51]
huizen onder één dak met latere achteraanbouwen, bestaande uit twee bouwlagen en een vernieuwd zadeldak. Boven zowel de begane grond als de verdieping ligt in nummer 36 een samengestelde balklaag met sleutelstukken. Dit huis is recent gerenoveerd. Nummer 34 is in 1872 grondig verbouwd, waarbij de gehele voorgevel is vernieuwd.
Korte Minrebroederstraat De Korte Minrebroederstraat is pas na 1938 het plein achter het stadhuis geworden dat het nu is. Oorspronkelijk was het een vrij smalle straat langs de oostelijke gevelwand, uitkomend op de Ganzenmarkt. Het gehele huizenblok aan de westkant, opvolger van het in 1432 ontruimde vleeshuis, is afgebroken ten behoeve van de uitbreiding van het stadhuis. De bebouwing direct achter het stadhuis had al na 1841 moeten wijken voor de vernieuwing van het gebouw. De nog bestaande bebouwing aan de oostzijde van het plein is afwisselend van het dwarse en diepe type.
Korte Minrebroederstraat 5 Een 17de-eeuws dwars huis, sinds de 18de eeuw bestaande uit drie bouwlagen, een kelder en een zadeldak. Boven de eerste verdieping ligt een samengestelde balklaag met sleutelstukken. De onderpui heeft een 17de-eeuwse puibalk.
Korte Minrebroederstraat 7 Een 17de-eeuws dwars hoekhuis, bestaande uit drie bouwlagen, een kelder en een zadeldak tussen twee topgevels. De gevel aan de Annastraat is een trapgevel, met voor Utrecht ongebruikelijke decoratie met driepassen boven de vensters. Boven de begane grond ligt een enkelvoudige balklaag.
Korte Minrebroederstraat 11 Een middeleeuws onderkelderd diep huis dat in de 17de eeuw van een verdieping en een nieuwe voorgevel werd voorzien. Boven de verdieping ligt gedeeltelijk een samengestelde balklaag met nog enige sleutelstukken. De balklaag boven de begane grond is van staal.
Korte Minrebroederstraat 23 Een 17de-eeuws diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder onder een gedeelte van het huis en een schilddak. De middeleeuwse voorganger is rond 1600 na de verbreding van de Minrebroederstraat naar links vergroot. In de achtergevel bevindt zich een 17de-eeuws bolkozijn en een oeil-de-boeuf. Van de eerste verdieping leidt een eveneens nog oorspronkelijke spiltrap. De voorgevel met mezzanino is van 18de-eeuwse opzet.
Korte Nieuwstraat Oorspronkelijk was deze straat niet meer dan een pad over het gebied van de Paulusabdij, aansluitend op een smalle verbinding van de Trans naar het Oud-Munsterkerkhof. In 1618 werd deze doorgang verbreed en geplaveid. De Pauluspoort, die het grondgebied van de abdij van de Lange Nieuwstraat afsloot, bleef bij de aanleg van de Korte Nieuwstraat behouden en werd pas in 1838 gesloopt. In 1884 werd de straat bij het Domplein deels verbreed door de sloop en herbouw in smallere vorm van Wed 9. Tussen 1961 en 1963 werd een algehele verbreding door de sloop van de huizen aan de westzijde een feit. De gevelwand werd echter pas weer in 1983 door nieuwbouw gesloten.
*Korte Nieuwstraat 2 Een uit een middeleeuws dwars claustraal huis van Oud-Munster gegroeid huis bestaande uit twee bouwlagen, kelders en een zadeldak. De ingangstravee is in de 17de eeuw gebouwd als deel van het buurhuis nr. 4, later is het door nummer 2 geannexeerd, dat voorheen zijn ingang aan de Dompleinzijde had. De vroeg-renaissance voorgevel dateert van rond het midden van de 16de eeuw. Boven zowel de begane grond als de verdieping liggen samengestelde balklagen met aan de moerbalken op de begane grond van het diepe deel peerkraalsleutelstukken. In de hal in het 17de-eeuwse deel bevindt zich een dubbelportaal met houtsnijwerk. De linker
[pagina 52]
voorkamer op de begane grond bevat een Lodewijk xvi schouw met een 19de-eeuwse onderbouw. Bij een restauratie van de voorgevel in 1982 is het natuursteenwerk hersteld, de beschildering van het muurwerk opnieuw aangebracht en de schuifvensters uit 1963 vervangen door kruisvensters.
Korte Nieuwstraat 4 Een rond 1620, gelijktijdig met het diepe huis Trans 2 gebouwd dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. Tegen de achtergevel staat een aanbouw. Boven zowel de begane grond als de verdieping liggen samengestelde balklagen. Tegen het einde van de 17de eeuw is de linker travee aan Korte Nieuwstraat 2 toegevoegd. In de 20ste eeuw, na door de Rijksuniversiteit in gebruik genomen te zijn, werden de huizen aan de Korte Nieuwstraat en de noordzijde van de Trans successievelijk met elkaar verbonden.
*Korte Nieuwstraat 6 Een tweebeukig huis vermoedelijk kort na de sloop van de Pauluskerk in 1707 gebouwd, bestaande uit drie bouwlagen, een kelder en een omgaand zadeldak. Het achterhuis bestaat deels uit twee, deels uit drie bouwlagen en een zadeldak. Dit achterhuis bevat thans het oudste deel van het huis: de oorspronkelijk éénlaags keuken uit ca 1620. Na 1707 werd daarop een terugliggende verdieping gebouwd, waaraan in het begin van de 19de eeuw nog een tweede verdieping werd toegevoegd. Rechts naast het achterhuis staat een zijhuis met drie bouwlagen en een zadeldak. Tussen voor- en zijhuis bevindt zich een trappehuis met een rijke Lodewijk xiv trap. Boven zowel de begane grond als de verdiepingen van het voorhuis liggen enkelvoudige balklagen. De gang, doorlopend via het trappehuis en het zijhuis tot de tuin bezit Lodewijk xvi stucdecoratie. In de achterkamer van het voorhuis en in het achterhuis bevinden zich op de begane grond Lodewijk xiv schouwen.
Korte Nieuwstraat 8 Een 17de-eeuws diep huis met achterhuis bestaande uit drie bouwlagen, een kelder en zadeldaken. De voorgevel is tegen het einde van de 18de eeuw vernieuwd.
Korte Rozendaal In 1601 werd het huis ‘de Roos’ genoemd dat gelegen was op de hoek van Cort Rosendael. In het begin van de 19de eeuw was de straat dicht bebouwd met aan de oostzijde een slop, dat kort na 1890 werd gesloopt. Het slop aan de westzijde werd in 1859 aangelegd. De straat behoort bij het complex ‘Zeven Steegjes’.
*Korte Rozendaal 1-3 oneven, Kleine Geertekerkhof 7 Korte Rozendaal 1 en Kleine Geertekerkhof 7 vormen een in 1859 gebouwd dubbelhuis bestaande uit twee bouwlagen en een mansardedak. Het iets later gebouwde huis Korte Rozendaal 3 is onder hetzelfde mansardedak gebracht.

[pagina 53]
*Korte Rozendaal 5-9, 15-21 (oneven), Pelmolenweg 10 Een in 1859 gebouwde serie van acht volkswoningen in opdracht van de ‘Maatschappij tot Verbetering der woningen voor arbeidenden stand’. Het zijn, de hoekwoningen uitgezonderd, éénlaags dwarse huizen met een achterbouw. De hoekhuizen bestaan uit twee bouwlagen. De lage huizen hebben doorlopende mansardedaken.
*Korte Rozendaal 11 en 13 Twee kort na 1859 gebouwde éénlaags dwarse huisjes onder één mansardedak opgenomen in de rij met de buurhuizen.
Korte Smeestraat De Korte Smeestraat is waarschijnlijk in de 14de eeuw aangelegd tussen de Oudegracht en de Lange Nieuwstraat. Lange tijd werd de straat dan ook aangeduid met ‘nieuwe Smeesteeg’. Het karakter van de straat wordt deels bepaald door nieuwbouw in de 19de eeuw, deels door nieuwbouw in 1982 en 1983.
Korte Smeestraat 12 Een in 1859 grondig verbouwde middeleeuwse dwarse kamerwoning, tegenwoordig bestaande uit drie bouwlagen en een mansardedak. In 1866 is de derde bouwlaag aangebracht.
Kromme Nieuwegracht De Kromme Nieuwegracht, of Regenboog van St Pieter, vormt een gedeelte van de grens van de immuniteit van Sint Pieter. Het noordelijke deel, tussen het Hieronymusplantsoen en de Drift, is ontstaan uit een restant van de loop van de Rijn na een overstroming in de 12de eeuw. Het zuidelijk deel is gegraven, mogelijk in dezelfde tijd als de aanleg van de Nieuwegracht, Drift en Plompetorengracht tussen 1390 en 1393. In de binnenbocht staan voornamelijk huizen die gegroeid zijn uit claustrale huizen van St Pieter die midden op de huidige erven lagen. Aan de voorzijde zijn de huizen met een brug over de gracht met de straat verbonden, aan de achterzijde hadden ze met koetshuizen uitgang op het Pieterskerkhof. Ook de huizen aan de buitenbocht hebben middeleeuwse voorgangers. De verbinding met de steeg achter de stadswal ter plaatse van de kortste afstand tussen de Kromme Nieuwegracht en de singel, de Nonnensteeg, werd rond 1830, na de sloop van de Latijnse school, verruimd tot het huidige plein.
Kromme Nieuwegracht 3-5 Uit een middeleeuws claustraal huis van Sint Pieter gegroeid samengesteld huis met vooral een 18de-eeuws karakter, dat veroorzaakt is door verbouwingen in 1744 en 1753 door Jacob Marot. De voorgevel van Naamse steen is in twee etappen ontstaan: nr. 3 in 1744 en nr. 5 in 1753. De oude daken van het onderkelderde huis, een zadeldak evenwijdig aan de gracht en daarachter drie zadeldaken loodrecht daarop van de drie naast elkaar gelegen achterhuizen, werden bij een verbouwing in 1925 vervangen door een tweede verdieping met plat dak. Het huis bevat nog 18de-eeuwse interieurs. Het perceel heeft een achteruitgang aan het Pieterskerkhof.
Kromme Nieuwegracht 11, Pieterskerkhof 20 Een groot tweebeukig dwars huis gelegen op het binnenterrein tussen Kromme Nieuwegracht en Pieterskerkhof. Het is het hoofdhuis van het claustrale perceel van Sint
[pagina 54]
Pieter waartoe Kromme Nieuwegracht 7-13 en Pieterskerkhof 17-21 behoorden. Het bestaat uit twee bouwlagen, kelders, een zadeldak tegen topgevels aan de voorzijde en een zadeldak tegen trapgevels achter. De voorste beuk is grotendeels 16de-eeuws, de achterste beuk 17de-eeuws. Boven de begane grond liggen samengestelde balklagen met in de voorste beuk rijke renaissance sleutelstukken. Ook boven de verdieping liggen samengestelde balklagen. Het huis heeft aan de grachtzijde een uitgang via een natuurstenen poortje met gotische profilering in Kromme Nieuwegracht 13.
Kromme Nieuwegracht 13 Een 17de-eeuws dwars huis met diep achterhuis bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een zadeldak tegen topgevels op het voorhuis en een plat dak op het achterhuis. Voor het huis ligt een klein werfje aan de gracht.
Kromme Nieuwegracht 25-29 oneven Deze drie huizen maakten oorspronkelijk deel uit van één claustraal perceel van St Pieter. Het middeleeuwse claustrale huis dat de basis vormt van het complex en waaruit nummer 29 groeide was een dwars bouwdeel met twee bouwlagen, achter de huidige rooilijn gelegen. De voorgevel was gericht op het Pieterskerkhof. In de 17de eeuw is dit deel ingrijpend verbouwd en voorzien van nieuwe samengestelde balklagen en kap. Mogelijk werd ook de kelder rechts aangelegd. Rond 1500 werd links een diep bouwdeel, in de 17de eeuw met een verdieping verhoogd, neergezet. Aan de grachtzijde lagen een brug en een poort. Rond het midden van de 17de eeuw werd een dwarse vleugel langs de gracht, en een diepe vleugel links tussen dit deel en het oude huis gebouwd. Links liep een gang, aansluitend op de brug, naar achteren. Het deel langs de gracht heeft kelders met kruisgewelven. De binnenplaats die ontstond kreeg een overdekte gang. Halverwege de 19de eeuw ontstond het huidige aanzien met de hardstenen ingangspartij. Ook het interieur werd gemoderniseerd. Hiervan resten slechts de trap en de hal. De voormalige poort links naar het achterterrein werd verhoogd en bij het huis gevoegd. Rechts van nummer 29 verrees in het derde kwart van de 17de eeuw een afzonderlijk huis, nummer 27. Het bestond uit een dwars voorhuis langs de gracht en een diep achterhuis, beiden onderkelderd en met twee bouwlagen. Eveneens tegen het einde van de 17de eeuw werd hierop aansluitend een onderkelderde dwarse vleugel met twee bouwlagen, nummer 25, gebouwd. Dit deel werd in de vroege 18de eeuw naar rechts verlengd. In de 19de eeuw kreeg het een achterhuis en twee tuinkamers. In de 20ste eeuw werden de drie huizen samengevoegd.
Kromme Nieuwegracht 33 Dit huis maakte samen met de nummers 31, 35, 35a, 37 en Pieterskerkhof 11 en 12 van oorsprong deel uit van een middeleeuws claustraal erf van St Pieter. Het oudste gedeelte is een in de 14de eeuw gebouwd terugliggend onderkelderd dwars huis met twee bouwlagen en een zadeldak. Boven zowel de begane grond als de verdieping ligt de oorspronkelijke samengestelde balklaag met peerkraalsleutelstukken. In de 16de eeuw is het huis naar het oosten vergroot, in de 16de eeuw naar het noorden. In dit gedeelte bevindt zich een eiken Lodewijk xiv bordestrap. Het oude deel werd in de 17de eeuw naar het noorden verlengd. Tegelijkertijd werd een fraai hardstenen poortje in de toenmalige voorgevel aangebracht. Het huidige voorhuis dateert uit het einde van de 17de eeuw. Hierdoor werd de oriëntatie van het Pieterskerkhof naar de Kromme Nieuwegracht verlegd.
Kromme Nieuwegracht 37 In de 18de eeuw ingrijpend vernieuwd dwars huis met een keukenuitbouw, bestaande uit twee bouwlagen, kelders en een zadeldak op het hoofdhuis. Het huis bezit enige 18de-eeuwse interieurdetails.
*Kromme Nieuwegracht 43 Een samengesteld huis, als zodanig ontstaan tussen 1712 en 1728 waarbij om een kern van een middeleeuws claustraal huis van St Pieter een uitbreiding in U-vorm tot stand is gekomen. Het huis bestaat uit twee bouwlagen, kelders en
[pagina 55]
een zadeldak in U-vorm. In het middeleeuwse deel liggen samengestelde balklagen. Het interieur van de hal, gang en trappehuis is voorzien van rijke barok stucdecoratie. In de gang staat een empire tegelkachel, vergelijkbaar met een tweede tegelkachel in de achterkamer op de verdieping. In de overige kamers bevinden zich eveneens 18de-eeuwse interieurelementen zoals Lodewijk xv schouwen. Tegen de achtergevel wordt de tuin gesierd met 18de-eeuwse sierbestrating. In 1985 is dit huis gerestaureerd.
Kromme Nieuwegracht 45 In opzet samen met Kromme Nieuwegracht 47 één 17de-eeuws dwars huis met een diep achterhuis achter het huidige nr. 45. Het bestaat uit twee bouwlagen, een middeleeuwse kelder onder het voorhuis, een opkamer waaronder een kelderkeuken in het achterhuis en twee zadeldaken.
Kromme Nieuwegracht 49, Paushuize Vanaf 1517 door de in 1522 tot Paus Adriaan vi verkozen Adriaan Florisz. gebouwd in opzet dwars huis, georiënteerd op een groot binnenterrein. Het had twee traptorens aan de tuinzijde, waarvan er nog één bestaat. De vleugel aan de grachtzijde waarin zich de gotische poort bevindt dateert van 1633. De oudste vleugel bestaat uit twee bouwlagen, kelders waarin een middeleeuwse keuken, en een zadeldak. De ingangsvleugel bestaat uit drie bouwlagen, kelders en een zadeldak. De grachtgevel van het hoofdhuis vertoont een voor Utrecht uitzonderlijke laat gotische architectuur: het is een trapgevel met overhoeks geplaatste pinakels, natuurstenen kruiskozijnen in getraceerde spitsboognissen en een achtkantige schoorsteen. Ter hoogte van de eerste verdieping bevindt zich onder een baldakijn een Salvatorbeeld. Alle gevels zijn opgebouwd uit baksteen met bergstenen speklagen. Vanaf 1815 doet het dienst als Provinciehuis. De bebouwing in het verlengde van de toegangsvleugel dateert uit 1915. In het interieur zijn nog enige 18de-eeuwse details aanwezig. Opmerkelijk is de Statenzaal van 1831 door C. Kramm.
Kromme Nieuwegracht 2 Rond 1940 werd in verband met de niet gerealiseerde straatverbreding van de Drift dit hoekhuis afgebroken. Zoals op de foto uit 1932 te zien is (gau/ta-Kromme Nieuwegracht 2, 1932) was het een zeer smal 17de-eeuws diep huis met drie bouwlagen en een zadeldak. Het was onderkelderd.
Kromme Nieuwegracht 4 Een 17de-eeuws dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een straatkelder en een zadeldak. In de 20ste eeuw is het huis samengetrokken met Kromme Nieuwegracht 6, waarbij de voordeur is komen te vervallen.
Kromme Nieuwegracht 6 In het derde kwart van de 17de eeuw gebouwd tweebeukig dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders met kruisgraat- en tongewelven, straatkelders en twee zadeldaken tegen topgevels. In de 18de eeuw is de gevel rechts met één travee uitgebreid. Voor- en achtergevel hebben geprofileerde bakstenen gootlijsten. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen. Alle ruimtes op de begane grond zijn voorzien van 18de-eeuwse betimmering en schouwen. De trap naar de verdieping is een 18de-eeuwse bordestrap. In de 20ste eeuw is de begane grond over de volle breedte naar achteren uitgebreid, achter de intact gebleven oude achtergevel.

[pagina 56]
Kromme Nieuwegracht 8 Een 17de-eeuws diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en straatkelder, een kelder- en opkamer en een zadeldak aan de achterzijde tegen een tuitgevel.
Kromme Nieuwegracht 10 Een in 1875 gebouwd diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder, een straatkelder en een zadeldak met een flauwe helling op Philibertspanten. Het interieur bevat nog veel oorspronkelijke details in gang en trappehuis.
Kromme Nieuwegracht 22 Een waarschijnlijk in 1648 gebouwd tweebeukig dwars hoekhuis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een straatkelder en twee zadeldaken. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen met nog enige sleutelstukken. In de vroege 18de eeuw is de voorgevel gemoderniseerd en werd voor het huis het nog bestaande hek geplaatst.
Kromme Nieuwegracht 26 Een 16de-eeuws diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders en een mansardedak. Boven de verdieping ligt een samengestelde balklaag met 17de-eeuwse sleutelstukken. De voorgevel is rond 1850 geheel vernieuwd.
Kromme Nieuwegracht 28 Een 17de-eeuws tweebeukig dwars huis. Het huis bestaat uit twee bouwlagen, kelders onder de voorste beuk en onder de straat en twee zadeldaken. Boven de begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen met nog enige sleutelstukken.
Kromme Nieuwegracht 38 Een groot diep huis, ontstaan door verscheidene uitbreidingen in de 18de eeuw onder één zadeldak gebracht. Het middeleeuwse huis bestond uit een dwars blok langs de straat en een diep deel haaks daarop, beide waarschijnlijk met één bouwlaag en een kelder. Aan de achterzijde stond een dwars tweelaags deel met kelder. In de 16de eeuw werd het diepe deel verbreed en het voorhuis verhoogd met een verdieping waarboven een samengestelde balklaag. Later in de 16de eeuw werd de diepe vleugel naar achteren verlengd. Bij deze fase behoren fraai geprofileerde kruiskozijnen met diefijzers. De 18de eeuw bracht een algehele vernieuwing waarbij de nog open delen werden volgebouwd, uitgezonderd een lichthof. De voorgevel werd gemoderniseerd en voorzien van een rijke ingangspartij. In 1913 werd het hoofdtrappehuis gewijzigd.
Kromme Nieuwegracht 42 Tussen de Kromme Nieuwegracht en de Nobeldwarsstraat ligt een groot in de 17de eeuw verbouwd dwars huis met twee bouwlagen en een zadeldak. Het huis is toegankelijk vanaf beide straten. Van het inwendige is niets bekend.
Kromme Nieuwegracht 46 In de 17de eeuw door verbouw van een middeleeuws huis ontstaan dwars huis met een dwars achterhuis en tussenlid. Het bestaat uit twee bouwlagen, kelders, een straatkelder en drie zadeldaken. De achtergevel is een rijke verbouwde 17de-eeuwse lijstgevel met accoladebogen en sierankers. Boven begane grond en
[pagina 57]
verdieping liggen samengestelde balklagen met nog enige 17de-eeuwse sleutelstukken. Tussen het achterhuis en het tussenlid bevindt zich een 17de-eeuwse wand met twee bogen, een derde is verdwenen, waartussen zware stijlen waarop de moerbalken rusten. De interieurafwerking heeft voorzover nog aanwezig een 19de-eeuws karakter. Nobeldwarsstraat 27 en 29 vormden mogelijk oorspronkelijk het 17de-eeuwse koetshuis van het grote huis.
Kromme Nieuwegracht 54 Waarschijnlijk uit twee middeleeuwse huizen ontstaan samengesteld dwars huis met een voorgevel uit ca 1700. Het bestaat uit twee bouwlagen kelders, straatkelders en drie, deels afgeplatte zadeldaken. Het huis bezit een fraaie 18de-eeuwse bordestrap. De gehele tuin, tot aan de Nobeldwarsstraat, is in de 20ste eeuw volgebouwd.
Kromme Nieuwegracht 58 Door samenvoeging van elementen uit verschillende perioden ontstaan samengesteld huis. Op deze plaats bevond zich, links uit de huidige rooilijn stekend, de Latijnse school behorend bij het Hieronymusklooster van de Broeders des gemenen Levens, in 1474 in een reeds bestaand woonhuis gesticht. Het ten dele onderkelderde huis heeft twee bouwlagen met aan de voorzijde een dwars zadeldak, doorlopend in het diepe zadeldak links. De voorste kap is aan de achterzijde uitgebouwd tot tweede verdieping. Rechts achter heeft het voorhuis een middeleeuwse kelder. De middeleeuwse muur op het plaatsje is vermoedelijk een fragment van de kloostermuur.
Kromme Nieuwegracht 64 In de 19de eeuw als koetshuis en stal gebouwd dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen en een zadeldak. Het bevat de ingang van nr 66. In 1972/74 is het gerestaureerd en voorzien van een zadeldak.
Kromme Nieuwegracht 66, ‘Blickenburg’ In aanleg rond 1546 gebouwd huis, bestaande uit een tweebeukig diep voorhuis met traptoren, een grote dwarse tuinvleugel en een achterhuis. Oorspronkelijk was het huis op de binnenplaats aan de gracht, die later met het koetshuis werd volgebouwd, gericht. De delen bestaan, het achterhuis slechts één bouwlaag tellend uitgezonderd, uit twee bouwlagen, kelders en zadeldaken. Op de zolderverdieping van het achterhuis bevindt zich een 16de-eeuwse schouw. In de gang en de tuinvleugel is rococo stucwerk
[pagina 58]
aanwezig. Tussen 1972 en 1974 is het huis grondig gerestaureerd en verbouwd.
Kromme Nieuwegracht 68 Een dwars huis met twee diepe achterhuizen met een 16de-eeuwse kern, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, straatkelders en drie zadeldaken. In de gang is rococo stucwerk aanwezig. Het huis bevat een 17de-eeuwse spiltrap.
Kromme Nieuwegracht 80 links (78) Een 17de-eeuws diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder, een straatkelder en een zadeldak. Naar de zolder loopt een mogelijk nog 17de-eeuwse spiltrap. De voorgevel is in 1936 door S. van Ravesteyn verbouwd. Aan de achterzijde zijn in de 20ste eeuw enige aanbouwen geplaatst.
Kromme Nieuwegracht 80 Een hoofdzakelijk in 1686 gebouwd vierkant huis, bestaande uit drie bouwlagen, kelders, straatkelders en een omgaand zadeldak. Het huis bevat een gang op de begane grond en op de verdieping, een bordestrap en een commissarissenkamer op de verdieping van S. van Ravesteyn uit 1936.
Kromme Nieuwegracht 84 rechts Een middeleeuws diep huis bestaande uit twee bouwlagen, een kelder onder het voorste gedeelte en een zadeldak. De achtergevel is een trapgevel. Boven de begane grond ligt een samengestelde balklaag.
Kroonstraat Rond 1860 werden in Wijk C, om de zeer dichte bewoning nog compacter te maken, de Kroonhof en Kroonstraat aangelegd. De Kroonstraat liep van de Nieuwe Kade door tot aan de Waterstraat. De in 1838 aangelegde Veenstraat naar de Bergstraat kreeg ook de naam Kroonstraat. In de 20ste eeuw is door saneringsplannen niets meer overgebleven van de oorspronkelijke situatie. De voormalige Veenstraat en de Kroonhof zijn verdwenen en het resterende deel van de Kroonstraat is verlegd en rechtgetrokken.
Kuipersteeg Deze vreemde verbinding door de zogenaamde Omloop van St Marie, ligt slechts een klein bouwblok vanaf de Mariaplaats, waardoor de functie niet duidelijk is.