Algemeen letterkundig lexicon

Bildungsroman

Etym: Du. Bildung = vorming, opvoeding.

Roman waarin de opvoeding (Du. Erziehung) en karakterontwikkeling van de hoofdpersoon centraal staat. Het gaat daarbij om de vorming (Du. Bildung) van de held door zijn omgeving (breed-culturele context zowel als persoonlijke ervaringen met familie, vrienden e.d.), waardoor hij ‘volwassen’ wordt en een zeker evenwicht, een soort van ideale levenshouding bereikt. Wordt vooral de opvoeding van de jonge hoofdpersoon beklemtoond, zoals in J.J. Rousseau’s Emile (1762), dan gebruikt men wel eens de term Erziehungsroman. De grenzen met de ontwikkelingsroman zijn moeilijk aan te geven. Daar ligt de nadruk veeleer op het geleidelijke proces van de lichamelijke en geestelijke groei van het kind tot volwassene. In feite vertoont de Bildungsroman didactische trekken die gebaseerd zijn op de opvoedingsidealen zoals die bijv. in de Verlichting werden geformuleerd.

Bildungsromans representeren vaak het ideale levensbeeld van de auteur. Autobiografische elementen zijn dan ook niet zeldzaam. Formeel treft men dikwijls de ik-vorm aan. Het genre kende, zoals de naam laat vermoeden, vooral in het Duitse taalgebied een groot succes, mede onder invloed van het zgn. modelvoorbeeld Wilhelm Meisters Lehrjahre (1795-1796) van Goethe, dat tot in de twintigste eeuw heel wat Duitse en anderstalige romanschrijvers heeft geïnspireerd. Tot het genre worden o.m. gerekend Dickens’ David Copperfield (1849-1850) en Great expectations (1860-1861), Jean-Christophe (1912) van Romain Rolland en Das Glasperlenspiel van Hermann Hesse. In de Nederlandse literatuur kunnen De kleine Johannes (3 dln, 1887, 1905, 1906) van F. van Eeden en de Anton Wachter-romans (1949) van S. Vestdijk als voorbeelden gelden, evenals André Terval (1930) van R. Brulez.

Lit: F. Martini, ‘Der Bildungsroman’ in Deutsche Vierteljahrsschrift 35 (1961), p. 44-63 • Ph.B. Linker, The search for the self: a study of the apprenticeship novel in England, France and Germany (1975) • M. Swales, The German Bildungsroman from Wieland to Hesse (1978) • F. Moretti, The way of the world: the Bildungsroman in European culture (1987) • F. Bancaud-Maënen, Le roman de formation au XVIII^e siècle en Europe (1998) • A. Swinnen, Het slot ontvlucht: de vrouwelijke Bildungsroman in de Nederlandse literatuur (2006) • E. McWilliams, Margaret Atwood and the female Bildungsroman (2009) • W. Vosskamp, Der Roman des Lebens, die Aktualität der Bildung und ihre Geschichte im Bildungsroman (2009) • G. Summerfield & L. Downward (red.), New perspectives on the European Bildungsroman (2010) • J. Grave, Na de roes. Over verbeeldingskracht en utopieën in de literatuur (2012) • S. Graham (red.), A history of the bildungsroman (2019).

Bijzondere Collecties

binderssignatuur zie katernsignatuur