Algemeen letterkundig lexicon

algemene literatuurwetenschap

Onder algemene literatuurwetenschap – soms afgekort als ALW – verstaat men de systematische (universitaire) studie van literatuur en van literaire communicatie, waarbij in principe geen rekening wordt gehouden met nationale of culturele grenzen en gestreefd wordt naar algemene, universeel geldige uitspraken over het verschijnsel literatuur in de meest brede zin. De algemene literatuurwetenschap bestaat aldus doorgaans uit twee componenten: de theoretische literatuurwetenschap of literatuurtheorie en de vergelijkende literatuurwetenschap. Van recentere datum is een derde vakonderdeel dat wel eens onder de algemene literatuurwetenschap wordt ondergebracht, maar in feite een ruimere doelstelling heeft: de tekstwetenschap.

De beide hoofdcomponenten, theoretische en vergelijkende literatuurwetenschap, moeten niet gezien worden als aparte, van elkaar duidelijk te onderscheiden deelgebieden, maar veeleer als elkaar aanvullende en van elkaar afhankelijke terreinen van onderzoek. Wanneer immers naar algemene uitspraken wordt gestreefd over literaire verschijnselen met een universeel karakter, ligt vergelijking met of toetsing aan alle mogelijke (klassen van) teksten van allerlei oorsprong voor de hand. Omgekeerd is de vergelijkende studie van teksten van allerlei oorsprong alleen mogelijk als men beschikt over theoretische en beschrijvende concepten die niet aan een enkele cultuur gebonden zijn. Zo bezien zijn theoretische en vergelijkende literatuurwetenschap moeilijk van elkaar te scheiden.

In de praktijk wordt de term algemene literatuurwetenschap vaak gebruikt als synoniem van literatuurtheorie. In deze engere zin wordt algemene literatuurwetenschap dan direct gekoppeld aan de vergelijkende literatuurwetenschap zoals dat terminologisch ook gebeurt in het Duits, het Engels en het Frans: allgemeine und vergleichende Literaturwissenschaft, general and comparative literature, littérature générale et comparée.

Maar de term algemene literatuurwetenschap kan ook in bredere zin gebruikt worden als een synoniem voor literatuurwetenschap. Dit gebeurt bijv. in het Academisch Statuut (Nederland), waarin een nadere regeling wordt gegeven van de Wet op het Wetenschappelijk Onderwijs: de term Algemene Literatuurwetenschap wordt er gebruikt ter aanduiding van een afzonderlijke studierichting van die naam bij de verschillende letterenfaculteiten. Tot het programma van de studierichting Algemene Literatuurwetenschap behoren doorgaans de volgende onderdelen:

-          Grondslagen van de literatuurwetenschap, in het bijzonder de methodologische regels die de basis kunnen vormen voor het onderzoek.

-          Relaties met andere wetenschapsgebieden, zoals algemene taalwetenschap, sociologie, anthropologie, esthetica, geschiedwetenschap, psychologie e.d.

-          Theorie van de literatuurwetenschap, zoals algemene theorieën over literatuur en theorieën op deelgebieden als verteltheorie, retorica, poëtica, genreleer (genre), analyse, interpretatie, hermeneutiek.

-          Geschiedenis van de literatuurwetenschap.

-          Bestudering van de literatuur en van bepaalde literaire verschijnselen, nationaal en internationaal.

-          Toegepaste literatuurwetenschap, d.w.z. het concrete gebruik van literatuurwetenschappelijke methoden en resultaten, bijv. in onderwijs en literaire kritiek.

Wat verder bijdraagt tot de terminologische verwarring is dat sommigen, in omgekeerde zin, spreken van literatuurwetenschap terwijl ze eigenlijk meer in het bijzonder algemene literatuurwetenschap bedoelen. Zo formuleren Van Luxemburg e.a. in hun Inleiding in de literatuurwetenschap (1981) uitdrukkelijk: ‘Wanneer er in dit boek sprake is van literatuurwetenschap, gaat het om algemene literatuurwetenschap’ (p. 17).

Lit: M. Wehrli, Allgemeine Literaturwissenschaft (1951) • F.C. Maatje, Literatuurwetenschap. Grondslagen van een theorie van het literaire werk (1970) • W.J.M. Bronzwaer, D.W. Fokkema & E. Kunne-Ibsch (red.), Tekstboek algemene literatuurwetenschap (1977) • J. van Luxemburg e.a., Inleiding in de literatuurwetenschap (1983³) • M. van Buuren, Filosofie van de algemene literatuurwetenschap (1988) • H. van Gorp & D. de Geest, ‘Literatuurwetenschap’ in P. de Meester e.a. (red.), Wetenschap Nu en Morgen (1989), p. 125-139 • D. Fokkema & E. Ibsch, Literatuurwetenschap & cultuuroverdracht (1992) • W. van Peer, Sleutelwoorden: kernbegrippen uit de hedendaagse literatuurwetenschap (1992) • B. van Heusden & E. Jongeneel, Algemene literatuurwetenschap. Een theoretische inleiding (1993) • J. Goedegebuure & O. Heynders, Literatuurwetenschap in Nederland. Een vakgeschiedenis (1996) • K. Brillenburg Wurth & A. Rigney (red.), Het leven van teksten. Een inleiding tot de literatuurwetenschap (2006) • F.W. Korsten, Lessen in literatuur (2009³).

alfabetisch schrift

alinea