Gekende werken

(1944)–Jan van den Dale– rechtenstatus



[pagina 145]
De stoue (1528)
[pagina t.o. 146]
Plaat XI Titelbladzijde van ‘De Stove’ (1528)
[pagina 147]


Grondtekst G. Ga naar margenoot+Inden mey als den dau alle vruchten verfroytGa naar voetnoot1 En het sonneken heeft den vorst ghedoyt Lest leden vol vremder ymaginacienGa naar voetnoot3 Wat swaermoedich van gheeste de sinnen verstroyt 5[regelnummer] Mids een fantasiken / mi dunct so noyt My dinc en quelde vrempt van nacien Gincgick met thoot vol speculacien Spaceren / so quam my rechs een lusten: Te gane om comen mids variacien 10[regelnummer] Des swets / int* stoue / mij dwaen ter spacien.Ga naar voetnoot10 En oeck oft icker wat mocht rusten Op datter die sinnekens verstroyt met susten En om thoot verdrayt / te stellen te vreden. Want alst thoot sweert. sweeren alle die ledenGa naar voetnoot14 Ga naar margenoot+¶ De stoue was ghetempert van passe heetGa naar voetnoot15 Men bracht mij een schoon wel riekende cleet Dat in langhe ghebesich en was ick meene Maer met dat ick dus naect ter stouen in screetGa naar voetnoot18 Dat ick daer comen was worde mij leet. 20[regelnummer] Want ick vant mij seluen daer alleene. Ick dachte dits recreacie cleene. Want dan horen* van veel diuersche gheesten. Deen sot / dander wijs stelt dic wt weene. So tbloet wort temperinghe vanden steeneGa naar voetnoot24
[pagina 148]
25[regelnummer] Een hertte verghetende ander oreestenGa naar voetnoot25 Maer alsict begonst ha moestict voleestenGa naar voetnoot26 En dachte het es een out vercleren Hij es gheluckich die heeft al sijn begheren. Ga naar margenoot+¶ Dus mij lijdende ten besten dat ick mochteGa naar voetnoot29 30[regelnummer] So hoordick twee stemmekens so my dochte. En van twee vrouwen. als bleeck in schijne. De maerten dienden mij. elck water brochte Maer ick seide op dat icker quijt gherochte Ick en begheerde niet ghedient te sijne 35[regelnummer] Ick de hem die pot metten wijne En datse dien voer mij tueuen souwen Als si deden. so dat ick ten fijne Alleene daer was. in langhen termijne Aenhorende den cout van desen tween vrouwen.Ga naar voetnoot39 40[regelnummer] Dwelck heel mijn hertte beuaen met rouwen. Van alder swaerheit dede cesseren. Tsijn goede medecijnen die wel cuereren Ga naar margenoot+¶ Ick lusterde tdocht mij met allen bijGa naar voetnoot43 Alst was / inder vrouwen stoue neuen mij 45[regelnummer] Niet meer dan een wandeken tusschen beyenGa naar voetnoot45 Goet om verstaen / maer van tghesichte vrij So dat ick perfectelijc / hoe ende twy Hoorde en verstont al datse seyen So dochtet mij sijnde na haer beleyeGa naar voetnoot49 50[regelnummer] Twee ghespelenen beye onlancx ghehuwtGa naar voetnoot50
[pagina t.o. 148]
Plaat XII Beginverzen van ‘De Stoue’ met versierd initiaal.
[pagina 149]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Deene wel te vreen / was vol vrolijheyen Maer dander claghende bij na tot screyen Gheliet haer als eene. diet spel beruwtGa naar voetnoot53 Wa dachtick dat es tontije gheschuwt 55[regelnummer] Want hoet ghesucht gheclaegt ghecreten es Tes tontije kist. als die boter gheten esGa naar voetnoot56 Ga naar margenoot+¶ Deene sprack eylaes ick mach wel claghen En ghij van alle gheluck ghewaghen Als weeldighe princesse. die vrueght moeght meeren 60[regelnummer] Die hebt van al ws herten behaghen Abijten. riemen. schoon cleren om draghenGa naar voetnoot61 Om wandelen daert v belieft ter eeren En ick het mach mij wel verseerenGa naar voetnoot63 En hebbe die helft niet teghen v om tellen 65[regelnummer] Dat ick sou onder vrouwen oft heeren Bragheren moghen. oft verkeerenGa naar voetnoot66 Maer simpelijck mij metten slechten vellen En na mijn abijt mijn winsel stellen Des ick daghelijcx hebbe nat de oghen 70[regelnummer] Tes grote pijne willen en niet moghen Ga naar margenoot+¶ Dander antwoorde als een wijs engienGa naar voetnoot71 Ghespelene wilt wel v woorden wienGa naar voetnoot72 Ick houde v wijser dan ghij spreect en sijt Wanen compt dit. oft wat maeght bedien 75[regelnummer] Dat ghij dus moeght die cleeren aen sien Oft cyraet. paleersen. sulck cleijn profijtGa naar voetnoot76 Het cyraet oft eere des seker sijt
[pagina 150]
Van eerbaren vrouwen. dedel dierenGa naar voetnoot78 En leyt niet int paleren. oft int abbijtGa naar voetnoot79 80[regelnummer] Maer int eerbaer leuen. ghebenedijtGa naar voetnoot80 En in suueren vreedsamen goeden manieren Dit sijnse die de vrouwen verscieren Tfij ander palleersel want grondeert dit welGa naar voetnoot83 Onder een schoon abijt rust wel een dobbel velGa naar voetnoot84 Ga naar margenoot+¶ Wat willen wij die ons hebben ghegheuen Tot eenen om wesen al ons leuen Van welcken ons niemant dan god scheden en can Palleeren. tes dwaesheit bouen screuenGa naar voetnoot88 Want al mocht ons alle cyraet aen cleuen 90[regelnummer] Wij en moghen behaghen maer eenen man. En daer en hoort niet veel palleerens an Maer tsijn lichte vrouwen onghespuelde vaten Vertwijfelde gheesten. van relijcheit inden ban Die hem palleren om te wesen van 95[regelnummer] Veel oghen behaeght. doer haer licht ghelaten Dwelck meest int inde es tharer cleijnder baten Als den wint van scanden ouer vol int zeyl esGa naar voetnoot97 Men siet aenden wisch wat int huys veyl esGa naar voetnoot98 Ga naar margenoot+¶ En al mochtij na uwen eesch conquesterenGa naar voetnoot99 100[regelnummer] Frissche abijten en daer met braggherenGa naar voetnoot100 Bouen uwen staet en v man waer so sot Dat hijt ghedoeghde. doer v tempteren
[pagina 151]
Al sou hijt borghen. wilt wel gronderen Wat eeren crijghdij daer af int slot.Ga naar voetnoot104 105[regelnummer] Van elcken ghewesen. benijt. bespot En wilt v fortune dan tseyl onttreckenGa naar voetnoot106 So moet al metten rapen inden potGa naar voetnoot107 En met oneeren moettij verneren v lotGa naar voetnoot108 En die met v lijden souden selen met v ghecken 110[regelnummer] Tfij hem die hem als ioncfrouwen decken.Ga naar voetnoot110 En poueren logieren binnen huyseGa naar voetnoot111 Daer eere scande wort blijct confuyseGa naar voetnoot112 Ga naar margenoot+¶ Dander sprac ghespelen die reden es goet Maer daer es meer dat ick beclaghen moet 115[regelnummer] Ick ben meshuwt. wat sal ick bedrijven Ick waende te hebben eenen goeden bloetGa naar voetnoot116 Maer het slaet mij anders in teghenspoet Thuys en doet hij niet dan schelden en kijuen En buyten huys. loopt hij met anderen wijuen. 120[regelnummer] Verdoende al dat ick heb inne bracht Met droncken drincken. ons ghelt ons schijuenGa naar voetnoot121 En ick die alleene thuys moet blijuen Sitte na hem en wachte tot middernachtGa naar voetnoot123 Dan compt hij ghelijcke en vercken al versmacht
[pagina 152]
125[regelnummer] En met spotte gheleyt van twe en van drijeu* Daer deen om lacht en andren wy lijenGa naar voetnoot126 Ga naar margenoot+¶ Ghespelen hoe sal ick dat verstaen. Sprack dander wij sijn doch tsamen ghegaen In doorden des hulicx. in eender weken. 130[regelnummer] Noch nau een eeniaer leden. hoe moeghdij so saen V beclaghen. en ick God moets ontfaen Lof. en weet van gheenen ghebreken. Wat es v regement. tes wel gheblekenGa naar voetnoot133 Dat een goet man wort quaet doer een quay vrouwe. 135[regelnummer] Cleijn can ghequetsen kijuen oft spreken Dat vlieght metten winde. maer smijten oft stekenGa naar voetnoot136 Dat es dwelck ick mesprijsen souwe Maer des en pijnt hij hem niet ick houwe Nochtan het es een oude pleghen. 140[regelnummer] Na groten wint compt somtijts reghenGa naar voetnoot140 Ga naar margenoot+¶ Smijten ghespelene vrij niet so cloeckGa naar voetnoot141 Hij ha mij ghegrabbelt lest metten doeckGa naar voetnoot142 En wilde mij smijten ons costelic boel.Ga naar voetnoot143 Maer terstont eer hijs cost doen versoec. 145[regelnummer] Tierende hem gheuende meneghen vloeck. So greep ic eenen drijpickelstoelGa naar voetnoot146 Doen hij dat sach / so viel hij coel Want ha hij mij te smijten gheweest so dom Ick sou hem verset hebben sinen doel.Ga naar voetnoot149
[pagina 153]
150[regelnummer] Hij souder af hebben ghehadt ghevoel. Ende een weke gheclaecht sijn leden som En seyt hij mij een woort / ic en ben niet stomGa naar voetnoot152 Maer ick seggher hem seuen wel ghemeten. Die hem een scaep maect / de wolf sallen etenGa naar voetnoot154 Ga naar margenoot+¶ Benedijste. dat was een vrempt faetsoenGa naar voetnoot155 Van eenen schilt sprac dander / sij oec so coen Eenen spinrock voer een lance. v rechs ghebrack.Ga naar voetnoot157 Maer ghespelen wilt dit wel bevroen. Dus doende en seldij gheen ruste voen 160[regelnummer] Maer v seluen na vinden inden sac.Ga naar voetnoot160 Weettij niet wat ons paulus sprack Als wij horen preken een schoon sermoen Een vrouwe sal onderdaen syn als onder tdac.Ga naar voetnoot163 Haren man / en Petrus oeck vertrack 165[regelnummer] Hoe Sara haren man Abraham heere hiet.Ga naar voetnoot164/65 In teeken der onderdanicheit dit aensiet Tes gods ordineren. die anders doet sneeftGa naar voetnoot167 Tes een quay beeste die gheen hoot en heeftGa naar voetnoot168 Ga naar margenoot+¶ Paulum dien heb bic herde wel ghehoortGa naar voetnoot169 170[regelnummer] Hij seghet voorwaer het es syn woort En tes oec recht ick bens te binnen. De man es thoot maer wat seyt hij voort Een man sal also dat behoort
[pagina 154]
Bouen yet ter werelt sijn wijf beminnenGa naar voetnoot174 175[regelnummer] So christus sijn bruyt de / wilt dit oeck versinnenGa naar voetnoot175 Die heilighe kercke. en niet versmayenGa naar voetnoot174/75/76 En oft hij mij als wijf / tsijnder ghesellinnen Niet en hout / salicken als man dan kinnen Doe ierst tsijne / ick sal mij op dmijne berayenGa naar voetnoot179 180[regelnummer] Den last hoort tsijne ghelijck ghelayen Een vrouwe mach onderdaen sijn / maer niet verheertGa naar voetnoot181 Voren bewesen es na gheleertGa naar voetnoot182 Ga naar margenoot+¶ Ia hoe wildijt dan maken / gheen wesen stranckGa naar voetnoot183 En mach v hulpen / ghij moet eenen andren gancGa naar voetnoot184 185[regelnummer] Met goeder manieren van verstande Het moet v man sijn v leuen lanck Eerdij hem ghij crijghes lof en danc En oneerdij hem ghij doet v seluen scande Sulck als hij es / es hij metten bande 190[regelnummer] Des hulicx ghebonden / en ghij hem oec met En alle die rechten vanden landeGa naar voetnoot191 Instrumenten practijke voet noch handeGa naar voetnoot192 En moghen v ontbinden hier wel op let Dan god alleene / vindij v dan int net.Ga naar voetnoot194 195[regelnummer] Soect middel hoe ghijter v moeght wt verliesenGa naar voetnoot195 Van twee quayen salmen dbeste kiesenGa naar voetnoot196 Ga naar margenoot+¶ Ghij hebt goet segghen die niet en proeft Sprack dander / wee hem die raet behoeft
[pagina 155]
Hier toe als ick / int leets versterckenGa naar voetnoot199 200[regelnummer] Die daghelijcx pensende ben bedroeft En van die mij verblijen soude qualijc ghetoeftGa naar voetnoot201 Maer droncken bij tslapene als een vercken En ick v in alder wellust moet mercken Hebbende uwen wille van v weder paerGa naar voetnoot204 205[regelnummer] Daghelijcx bij een ter straten ter kercken Segt mij doch in wat manieren oft wercken Dit bij compt tes my gronderen swaerGa naar voetnoot207 Contrarie my / op dat ic daer naer. Mij mach regeren / ia op dat doenlic sijGa naar voetnoot209 210[regelnummer] Deen heeft gheluck en dander hangter bijGa naar voetnoot210 Ga naar margenoot+¶ Ghespelen doen ick oeck hadde begonst Te huwen / hij dien ick droech de ionstGa naar voetnoot212 Began oeck te cnuwen de suer pillee.Ga naar voetnoot213 Maer als ick sach daensicht verstoort verfronstGa naar voetnoot214 215[regelnummer] Sijn wesen ontpaeyt. ick vant een constGa naar voetnoot215 Dat icken heel steelde na minen wille Niet met fortsen. oft als een ydel spilleGa naar voetnoot217 Gheveyst oft met wreeden woordenGa naar voetnoot218 Maer soetelic alleenskens heymelijck stille* 220[regelnummer] Verstoort hij moeste met my accoordenGa naar voetnoot220 En doen cesseren den wint van noordenGa naar voetnoot221
[pagina 156]
Die te veel plaetsen wonder heeft ghewracht Const en practijke gaen bouen crachtGa naar voetnoot223 Ga naar margenoot+¶ Ghij weet wel men vint wilde felle dierenGa naar voetnoot224 225[regelnummer] Die niemant doer eenich crachtich bestieren: En can ghetimmen noch ghedwinghen. Als olifanten / leeuwen. ou simmen ghierenGa naar voetnoot227 Nochtan so vintmen soete manieren Datmense can tot subjectien bringhen 230[regelnummer] Hoe fel. men doetse ligghen en springhen Dat met foortsen sou alte verre lieghenGa naar voetnoot231 Desghelijcx ons mans twee wilde ionghelinghenGa naar voetnoot232 Wildij hem haer quade manieren af bringhen Met quaetheden dat soude ons bedrieghen 235[regelnummer] De voghels souden ons al ontvlieghenGa naar voetnoot235 En den stercxsten hulpt meest altijt god Die met thoot teghen die muer loopt die es sotGa naar voetnoot237 Ga naar margenoot+¶ Dit denckende als een die wacht de dieuen.Ga naar voetnoot238 Sorghende dat mij siin regement soude grieuenGa naar voetnoot239 240[regelnummer] Nam voer mij dwelc mij al hinder slechteGa naar voetnoot240 Wat ick wist wat was sijn belieuen Oft daer ick hem eerlijc met mochte gherieuenGa naar voetnoot242 Dat de ic hoedanich twas van ghewichte Quam hij thuys met den daghe / oft met den lichteGa naar voetnoot244 245[regelnummer] Ick hieten willecom met blijder feestenGa naar voetnoot245 Was hij droncken oft vrempt int ghestichte.Ga naar voetnoot246 Ick toonde altijt een blijde ghesichte
[pagina 157]
En nam exempele aen de voorseide dieren Want mij en mocht hulpen gheen lelic tieren 250[regelnummer] Oft dat ick mij ha moghen met tranen wasschen Diet vier te doen heeft soeket int asschenGa naar voetnoot251 Ga naar margenoot+¶ Dander antwoorde hoe es dat ghesproken. Soudick hem die mij wilt slaen en bokenGa naar voetnoot253 Vriendelijc tracteren / doer blij ghelaetGa naar voetnoot254 255[regelnummer] Verdient hij om tsijne soet toe ghesproken Hij ha mij lieuer den neck ghebroken.Ga naar voetnoot256 Teerst dat hij buyten huys regneren gaetGa naar voetnoot257 Hij set ons in eenen soberen staetGa naar voetnoot258 Maer ick en laet hem vrij ooc niet ongheseitGa naar voetnoot259 260[regelnummer] Al sou hij rasende sijn noch so quaet. Ick ture / en naye altoos mijnen naetGa naar voetnoot261 Ia dat hem dicwils niet alte wel en greytGa naar voetnoot262 En smorghens meest als hij noch half droncken leyt Hoe hijter teghen mach stampen oft croonenGa naar voetnoot264 265[regelnummer] Die achter timmert moet achter woonenGa naar voetnoot265 Ga naar margenoot+¶ Ia ghespeelen wat hebdij dan ghewonnen So mach hij volinden dat was begonnen En gaen weer lopen in sijn outpleghen Daer hij blijlijc ontfaen wort tallen stonden 270[regelnummer] So en seldijs* nemmermeer timmen connen Oft thuys houden v waer veel beter ghesweghen Ick dede hier al contrarie teghen Wat hij de ick scheen altijt euen blije.
[pagina 158]
Dat hij gherne at / waer ict sou hebben ghecreghen 275[regelnummer] Ick coectet hem / en was hij eens qualijc gheleghen. Sijn bedde was altijt wel ghemaect te tije Was hij tonpasse / ick steldet ouerdsije Met soeten woorden sonder afscheen Want arbeyt vint altijt vier inden steenGa naar voetnoot279 Ga naar margenoot+¶ Des morghens half siec noch van het drincken En hij hem truerende ghinc ligghen bedincken. Claghende sijn wonderlijck regement Ick seide man laet dit trueren sincken Het sal eens beteren wilt schincken clinckenGa naar voetnoot284 285[regelnummer] Wat v belieft ick bens content En ick vant een ander expedientGa naar voetnoot286 Waer dat ick wiste al waest mij een cruys Iemant daer hij met was bekent Van sinen veynoots tonsent ontrent.Ga naar voetnoot289 290[regelnummer] Die haelde ick bij hem tot onsen huys En lietse daer drincken somtijts al buysGa naar voetnoot291 Al en waest vry niet wel mijn behaghen Maer die verwinnen wilt die moet verdraghen. Ga naar margenoot+¶ Ghespelen sprack dander dats vrempt sermoen 295[regelnummer] Bijden herten* en souts niet connen ghedoenGa naar voetnoot295 Soudic de dronckaerts gaen vergaren Tot mijnen huys en hulpen se voen. Ick ghinghe mij lieuer de gansen hoenGa naar voetnoot298 En ick sou thuys moeten sitten ontsparen 300[regelnummer] Ick hadde veel lieuer datse waren
[pagina 159]
Int bosch daer den harinc wort gheuanghen Ick soude hem lieuer int lichtvat varenGa naar voetnoot302 Dan sij te mijnent souden comen snarenGa naar voetnoot303 Mij bespottende met natten wangen. 305[regelnummer] Sij en selen tonsent gheen spijse langhen.Ga naar voetnoot305 Noch drincken halen tot mijnder blamen. Spot ende scaye voeghen qualijc tsamenGa naar voetnoot307 Ga naar margenoot+¶ Tes cleyn sake dat hem iemant tot lijden dwingtGa naar voetnoot308 Waer doer hij namaels met vruechden singt 310[regelnummer] Seide dander neempt dit in v ghedochte. Wat windij dat ghijter teghen wringt.Ga naar voetnoot311 Ick hebbe den minen met dueghden gheringtGa naar voetnoot312 Dat hijt al ghelaten heeft des hij plochte. Want doen hij sach dat hij thuys vinden mochte 315[regelnummer] Met vrueghden en vreden ter cleynder cost. Het ghene dat hij buyten sochte Dwelck hij dic dier betaelde ende cochte. So en ha hij om wtgaen meer gheenen lost Dus heb icken in mijn nette ghetrostGa naar voetnoot319 320[regelnummer] Daer hij met strafheden waer buyten bleuenGa naar voetnoot320 Ten es gheen cost* leuen / maer connen leuenGa naar voetnoot321 Ga naar margenoot+¶ Het stonde mij wel eewich te verwijte Stondick nv als een vervaerde rijte.*Ga naar voetnoot323 Gaen vleybaerden smeeken ick saelt ontberen.Ga naar voetnoot324 325[regelnummer] Sprack dander ick wildicx los waer en quijte
[pagina 160]
Ick sal tot sijnder laster en spijte Een ieghelijc sijn regement vercleren. En makenden al de stad duere ter merenGa naar voetnoot328 Waer hij verkeert / en met wat gasten.Ga naar voetnoot329 330[regelnummer] Op datter ieghelijc met houde sijn scherenGa naar voetnoot330 So salder hem ten inde thooft af swerenGa naar voetnoot331 En oec sal icker met mijn herte ontlasten Als den mont den noot claegt crijgt wat rastenGa naar voetnoot333 Therte dat qualijc can stuypen oft fletsenGa naar voetnoot334 335[regelnummer] Die niet geslaen en can / moet bijten en cretsenGa naar voetnoot335 Ga naar margenoot+¶ Wat salt v baten dat ghijt veel segt oft claeghtGa naar voetnoot336 Want eest dat ghij ws mans ghebrec wt draecht Ghy ontcert v seluen tot alle pleckenGa naar voetnoot338 Siet wel wien ghij v meskief ghewaecht.Ga naar voetnoot339 340[regelnummer] Ten wort van niemant dan van uwen viant behaeght.Ga naar voetnoot340 Die seldijer tot alder vruecht met wecken.Ga naar voetnoot341 En gadijt dan so si som pleghen ontdeckenGa naar voetnoot342 Oft claghen aen uwen prochiaenGa naar voetnoot343 Hij macher selue met spotten en ghecken. 345[regelnummer] En iewarts in goet gheselscap vertreckenGa naar voetnoot345 Want es hij wijs hij en sals gheen achte slaenGa naar voetnoot346 Dits den loon dien ghijter selt af ontfaen Dect ws mans blame eest dat ghij eere mint Want die sinen nuese af snijt sijn aensicht schintGa naar voetnoot349
[pagina 161]
Ga naar margenoot+¶ Als mij dochte dat hij verweert ha thootGa naar voetnoot350 En ick sach dat mij tspreken niet en beschoot.Ga naar voetnoot351 So gauick synder gramscap silencie So dat hem tcnorren achter na verdrootGa naar voetnoot353 En teghen hem seluen haest sijn redenen sloot 355[regelnummer] Want van mij en ha hij gheen descencieGa naar voetnoot355 Dat ick veel met woorden deferencie. Teghen hem ghehouden hadde neen en iaGa naar voetnoot356-57 Ga naar voetnoot357 Ick ha meer ghearghert sijn intencie En na veel quay woorden inde presencie 360[regelnummer] Haddick wel moeten swijghen achter na. Wildij weldoen leeft oeck bij desen ra En wildij v hoot niet houwen / hout uwe montGa naar voetnoot362 Want tes quaet wecken den slapenden hont Ga naar margenoot+¶ Soudick dan moeten swijghen en duykenGa naar voetnoot364 365[regelnummer] Sprack dander en laten hem ghebruycken In segghen / in doen / sijn lelijc haeyenGa naar voetnoot366 Ick saghe hem lieuer den necke verstuykenGa naar voetnoot367 Oft met vuysten heerlijck sijn troengne fuykenGa naar voetnoot368 Mij gheeft oeck wonder soudij mij dat raeyen.Ga naar voetnoot369 370[regelnummer] Ick sal wat mij hinderen soude oft scayen Hem bescamen al die weerelt openbaer.Ga naar voetnoot371 En voor mijn vrienden roepen en crayenGa naar voetnoot372 Sijn regement / ick salder mij wat me payen. Oec sal icker of sceeden eer een iaer 375[regelnummer] Tes beeter elc alleene. dan sulc een paer
[pagina 162]
Te samen die altijt kijuen en schelden Duyuen die qualijc paren bedijen seldenGa naar voetnoot377 Ga naar margenoot+¶ Noyt en gauic sprac dander hoe seer ghestoort. In iemants presencie mijnen man quaet woort 380[regelnummer] Wachtes v oeck wildij wijs ghetelt sijnGa naar voetnoot380 Want al creechdij saen tusschen v beyen accoort Ghy wort veracht vanden ghenen diet hoort. Als een quaet dier dat met en mach verfelt sijnGa naar voetnoot383 Een straffe deerne ghij gherekent selt sijn 385[regelnummer] Die niet een goet woort en sou connen spreken. Al souder al thuysghesinde met onstelt sijn Ia en selue eewich met ghequelt sijn Als aen die sommeghe wel heeft ghebleken.Ga naar voetnoot388 Tes cleyn sake een woort soetelijck brekenGa naar voetnoot389 390[regelnummer] Sij becopent int inde diet anders orborenGa naar voetnoot390 Want een cleyn goet woort swicht grooten torenGa naar voetnoot391 Ga naar margenoot+¶ En dat ghij wilt maken mencie van scheeneGa naar voetnoot392 Ey laes wat es een vrouwe alleene Argher dan weduwe die niet huwen en can.
[pagina 163]
395[regelnummer] Sonder verantwoorden / bedroeft in weeneGa naar voetnoot395 Niewers gheroepen / als ghestoruen eene Want deere vanden vrouwen dat es de man En al hebdij half tgoet wat dinghe eest dan Ghij verliest die voor v moet spreken en sorghen 400[regelnummer] Vwen bistant / alst v al mach sceyden vanGa naar voetnoot400 Al valdij mids quay woorden int ghespanGa naar voetnoot401 Mids goey woorden moeghdij verblijen morghen. Tfy hem dan diese houden verborghen En doer houerdije leet lijt. als die dommeGa naar voetnoot404 405[regelnummer] Tkint seyt dat ghesmeten es maer niet waerommeGa naar voetnoot405 Ga naar margenoot+¶ Dander sprack ick soude dic wel maken peys Wildick met wat soets gheueysGa naar voetnoot407 Mij hem onderwijlen te toeuen poghenGa naar voetnoot408 Maer neen ick om eens conincx paleys.Ga naar voetnoot409 410[regelnummer] Ick sate mij lieuer int hels forneysGa naar voetnoot410 Hij sout mij namaels verwijten moghen Mijn herte es veel te groot tornich doertoghen Soudic hem gaen vleybaerdende smeeken. Droncken versmoort al vol ghesoghenGa naar voetnoot414 415[regelnummer] Die mij dicwil doet cranckelijc verhoghenGa naar voetnoot415 Ick worde bespot van clercken en leeken En mocht mijnen toren so niet ghewreken Men soude eer keeren het wit int swerte Gheen hertter hertheit dan een hert herte Ga naar margenoot+¶ So wee hem die sulcken herte logeren
[pagina 164]
Antwoorde dander. v lamenteren Es cleyn te claghene van uwen vrient Soudy v om vreets continueren Tot een slecht goet woort niet connen veruerenGa naar voetnoot424 425[regelnummer] So sijdij wel dul verdoek en blint.Ga naar voetnoot425 En niet weert dat ghij aen god anders vint Dan onghenoechte en druc tallen tijenGa naar voetnoot427 En ofte die man waer qualijc ghesintGa naar voetnoot428 Dwelck ghij met soeten woorden verwint 430[regelnummer] En laettijt. eerst onrecht hebdy lijen. Dwinght uwen quaden wille wilt v besnijen.Ga naar voetnoot431 De vronwen* behoeren meedsam te sijneGa naar voetnoot432 En die wijs es soect die corste pijne Ga naar margenoot+¶ Noch esser dwelk mij maect vol beroers 435[regelnummer] Dat ick moet lijden sonder secoers. Seyde dander tmach mij wel spijten Hij es op mij al wantrouwich ialoers Als oft hij getrout ha een quaet stuc hoersGa naar voetnoot438 Ick macher mij seluen wel in verbijtenGa naar voetnoot439 440[regelnummer] Dat ick hem recht al sou hij splijten Ick sou leuen na dat hij mij betrout Tes verdrietelijck dus mijnen tijt verslijtenGa naar voetnoot442 Hoeren en snoeren wonder verwijtenGa naar voetnoot443 Daer hi toe reden en heeft noch ick scout
[pagina 165]
445[regelnummer] De sulcke doet wel dat hem berout Doer gramscap dan compt van claghen haer* ghescal Alst peert ontlopen es sluytmen den stal.Ga naar voetnoot447 Ga naar margenoot+¶ Nv moet ick lachen sprac dander tot daer wast goet Seker dat sijn wel woorden onvroetGa naar voetnoot449 450[regelnummer] Tfy bepeyst v dat waren wel snoode wraken. Soude iemant om coelen sinen moetGa naar voetnoot451 Bestaen daer hem eewighen teghenspoet Spot scande confuysie soude bij rakenGa naar voetnoot453 Ia en al die ten hondersten let ghenakenGa naar voetnoot454 455[regelnummer] Van god en van alder weerelt veracht. Al waer die man quaet / so wreet als draken De vrouwe en heeft daer om gheen saken Oeck quaet te doene hier wel op dacht Wacht v dies / want sulc werc volbracht 460[regelnummer] Wort nemmermeer ghebetert elck des hem scameGa naar voetnoot460 Gheen quader testament dan oneerlijken name. Ga naar margenoot+¶ En dat ghij v beclaghende mij verhaelt Van ialosyen mij dunct ghij draelt.Ga naar voetnoot463 Ghi mochter bat af hebben gherustentier.*Ga naar voetnoot464 465[regelnummer] Daer aen blijct wel al waer v contrarie ghetaeltGa naar voetnoot465 Dat hij v bemint. want ialoersheit onghefaeltGa naar voetnoot466 Es van liefden de waractichste messagier Natuer en trect man. noch wijf. noch dier.Ga naar voetnoot468 Tot ialosijen ongherust van wercken 470[regelnummer] Dan tot dat bemint / dus es tsekerste bestierGa naar voetnoot470
[pagina 166]
Ialosije quader om blusschen dan vierGa naar voetnoot471 Waer aen men oprechte liefde mach mercken. Datmen leet heft. daer sietmen luttel na hakenGa naar voetnoot473 Maer datmen bemint can qualijc iemant lossenGa naar voetnoot474 475[regelnummer] Natuere trect meer dan seuen ossen. Ga naar margenoot+¶ Ick mach wel claghen allendich wijf Die wesen moet onder sulck bedrijf. Seyde dander ick moest oeck ghehuwt sijn. Tdocht mij al vrueght recreatijfGa naar voetnoot479 480[regelnummer] Eer ick ghehuwt was ha ick cleijn sorghe int lijf Ick en wiste hoe te tije ghetruwt sijn. En nv tontije moet mij beruwt sijn Och waer ick noch te huwen lieue heere Ick ghelooue en soude so niet verguwt sijn.Ga naar voetnoot484 485[regelnummer] Mijn leet en soude niet meer veruwt sijn. Ick en huwde nv noch nemmermeere Nochtan en sal ick teghen mijn eere. Nemmermeer wercken / dwaes van bevroene Wel hem wiens quaden wille es noch te doene Ga naar margenoot+¶ Dats ommer waer ghespelen wilt daer in lesen So wordij bij fortsen gheeert ghepresen Vander werelt / en van god ghebenedijt. Sprack dander / maer dat ghij wilt laten desen Tes tontije / want het moet v man doch wesen. 495[regelnummer] Hadt v beraden als ghij noch waert ontwijt.Ga naar voetnoot495 Maer ghij slechter meer / als ghijten eerst hebt gevrijtGa naar voetnoot496 Ghij vrijdden metten ooghen / oft ghesichte En niet metten ooren / nv sijdijs ghecastijt.
[pagina 167]
So ghij selue segt / want v cleyn profijt 500[regelnummer] Want dooghen sijn weeck si quetsen lichte Maer dooren sijn stercker van ghestichteGa naar voetnoot501 Om eylaes te doen schuwen des verstant nempt Die dansen wilt sal sien wat hij metter hant nemptGa naar voetnoot503 Ga naar margenoot+¶ Haddij willen schuwen nv achter na dbecroonGa naar voetnoot504 505[regelnummer] Doen v ooghen aenmercten den persoonGa naar voetnoot505 So souden v ooren oec tuwer vrameGa naar voetnoot506 Gheluystert vernomen hebben alle sermoon Om weten al scheen hij fray in den thoon.Ga naar voetnoot508 Sijn regement / sijn wesen / en sijn fame. 510[regelnummer] En heeft hij nv eenich ghebreck oft blame Dat aenmerctij / en niet al haddij dueght Dus blijfdij bij fortsen in mesquameGa naar voetnoot512 Want aenmerctij sijn dueght. soot wel betame Als sijn confuse / ghij vont v dick verhueght. 515[regelnummer] Dus neempt dien daer ghijs niet met houden en mueght En te vergheefs in onvreden blijft v gheveerteGa naar voetnoot510-16 Tes quaet den palinck vanghen bi den steerteGa naar voetnoot517 Ga naar margenoot+¶ Oft ghij die const hadt wilt mi vercleeren Dat ghi mocht dronckaerts / hoereerders / dobbeleeren 520[regelnummer] Doen hebben goet regement perfect. Soudijs niet wel te doene begheeren
[pagina 168]
Och ia ic sprack dander sonder ontberen Want van al des so es de mijne bevlect.Ga naar voetnoot523 Dese const hebdi bi v bedect 525[regelnummer] Wildi / en dat met cleynder pijne Niet meer dan dat ghi uwen quaden wille brect Al eest datter teghen natuere trect.Ga naar voetnoot527 Soete triacle maect los van venijneGa naar voetnoot528 Ghi crijgten tuwen wille ten fijne 530[regelnummer] Ick hebber vonden den besten vont inGa naar voetnoot530 Gheen water so diep men vinter gront in.Ga naar voetnoot531 Ga naar margenoot+¶ Och neen sprack dander dats cranc bescheet De mijne es veel te straf te wreet. Ick en machs hem nemmermeer af ghebringhen 535[regelnummer] En dan heb ick sulc tijt het hoot wat heet.Ga naar voetnoot535 En het smeken dat es mij onghereetGa naar voetnoot536 Mijn groot herte en souts nemmermeer ghehingenGa naar voetnoot537 Soudick mijn gramscap met soeten woorden mingen Twaer mij onghereet / en onmoghelijc werck 540[regelnummer] En oec gheen vrouwen en connen mans ghedwingen Die meester sijn van allen dieren en dinghen Te subtijl / te cloec / en oec te sterckGa naar voetnoot542 Dus waert verloren legt hier aen merck.Ga naar voetnoot543 Die dwaeslijck beghint dwaeslijc volint. 545[regelnummer] Thes quaet pluymen stroyen teghen wintGa naar voetnoot545 Ga naar margenoot+¶ Waer om claechdij anderen v grief v hindere. Ouer uwen man / dien ghij wel wildet mindere Int quaet regement. dat ghij heet alder boost
[pagina 169]
Die v selfs niet en cont sijn verwindere. 550[regelnummer] Noch en wilt. al worddij des vreets een vindere: En om v eyghen vrueght. niet scheyden van v propoost.Ga naar voetnoot551 Claecht niet meer. en soect ghenen troost. Als ghij v seluen niet en wilt gheuen Waert niet beter hoet uwer herten noost.Ga naar voetnoot554 555[regelnummer] Al soetelijc haestelijc worden verloost Dan in onghenoechten tsijne al v leuen Wildij tcortte niet lijden. soe moet v cleuen Het langhe lijden. neempt andren advijsGa naar voetnoot558 Want in sijns selfs sake en es niement wijs Ga naar margenoot+¶ En dat ghij segt dat de mans een paer*Ga naar voetnoot560 Ondwinghelijc den vrouwen sijn. ten es niet waer De contrarie wort openbaer bevonnen Ten was noyt man so sterc so wijs so swaerGa naar voetnoot563 So wreet subtijl cloec dits openbaer.Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] De vrouwen en hebbense al verwonnenGa naar voetnoot565 Dbleeck aen den wijsten doen onder der sonnenGa naar voetnoot566 Aristoteles van een vrouwe bereedenGa naar voetnoot567 Salomon heeft doer de vrouwen ghesponnen.Ga naar voetnoot568 En den stercken samson van niemant verwonnenGa naar voetnoot569
[pagina 170]
570[regelnummer] Dan van een vrouwe / was sijn haer afghesneden. Vergilius heeft in een mande ghescredenGa naar voetnoot571 En al doer een vrouwe / dus vatet verstant Tes de stercxste die behout de bouen hant Ga naar margenoot+¶ Wat segdij nv vander vrouwen daetGa naar voetnoot574 575[regelnummer] Het blijct wel datse den man te bouen gaet Sij hebbense verwonnen dit moettij accoorden Maer wat meyndij des wel gade slaet. Met wreetheyt / foortsen / kijuende quaet Oft dat sijse dwinghende daer toe verstoorden 580[regelnummer] Neen neen / daer sijse in haer net met spoorden En verwonnen. ons teenen grooten exempele Dat waren al dat sij gheren hoorden Smekende. soete minlijke woorden Sulck als men vereert in venus tempeleGa naar voetnoot584 585[regelnummer] Dus maectense leeuwen als lammekens simpeleGa naar voetnoot385 Dwelck hem ghefaelt sou hebben wesende rebel Die hem aen andren spieghelt spieghelt hem welGa naar voetnoot587 Ga naar margenoot+¶ Wat dunct v nv hebben dees frissche mans Subtijl. cloeck. sterck. vol groots verstans 590[regelnummer] Ia dalder meeste diemen mocht op tijghenGa naar voetnoot590 Na der vrouwen wille moeten aen haren dansGa naar voetnoot591 Seldij niet eenen simpelen slechten hansGa naar voetnoot592
[pagina 171]
Subtijlijck wel in v net ghecrijghen. Iaghij. en al sijn quaetheit stijghen 595[regelnummer] Wildij selue. met deser seluer manieren En lutter tijts sijnder gramschap nijghen En alst tijt en pas gheeft spreken en swijghen. Ghij selten doen na v behaghen trueren. Wort bij thuys ghetracteert met blijder cueren.Ga naar voetnoot599 600[regelnummer] Hij en salder om loopen in ander hoeken*Ga naar voetnoot600 Datmen thuys heeft en derfmen niet buyten soeckenGa naar voetnoot601 Ga naar margenoot+¶ Desen raet autentijc en sal v niet lieghenGa naar voetnoot602 En doe dij oeck anders tsal v bedrieghen.Ga naar voetnoot603 Dus wilt om ws selfs langhe vrueght en gherief 605[regelnummer] Luttel tijts den blauwen hoerresoen wieghenGa naar voetnoot605 En dwinghen v. al gaget natueren yeghen V cort leet sal worden v langhe lief Als hij thuys mach vinden sonder grief Sijn begheeren en blijdelijck ontfaen. 610[regelnummer] Daer hij buyten in perijkel om loopt als een dief Ter grooter cost in sorghen van meskief.Ga naar voetnoot611 Sijn buyten loopen sal al vergaen Met soeten gheluyt worden de voghel gheuaen En in huys ghehouden vlieghende tam 615[regelnummer] Alst god ghelieft wort wel die wolf een lam Ga naar margenoot+¶ Dander antwoorde met eenen swaren versuchte. Ghespelen ick en verstaets voer gheen cluchte V woorden bringhen seer goet bediet
[pagina 172]
Dus ben ick in twifel. ick hope. ick duchte 620[regelnummer] Hij es so comen int quaet gheruchteGa naar voetnoot620 Oft my soude hulpen. dat en weet ick niet. Maer na uwen raet wat mijns gheschiet Sal ick wercken. en v vermeten proeuenGa naar voetnoot623 Al wordet mij noch so swaren verdriet 625[regelnummer] Ick hope het sal veranderen yet. Ten mach mij ken ick wel. niet meer bedroeuen Die inden noot es moet hem besoeuen.Ga naar voetnoot627 Om onderhouden den heilighen staet van eerenGa naar voetnoot628 Niemant en es te out om leeren. Ga naar margenoot+¶ Met dat dander soude antwoorden en sprack. Een stoefmaerte quam die de clincke track En botste int stoue / half wel ghehouwenGa naar voetnoot632 Met den potte. sij ha ghedeylt den backGa naar voetnoot633 En seyde dat haer noch een ghebrack. 635[regelnummer] Daer verlosic den cout van desen twee vrouwen.Ga naar voetnoot634/35 En doen sij hoorden ooc int beschouwen Dat hem volck so nae was terstont sij sustenGa naar voetnoot637 En mij docht datse niet meer spreken en wouwen. Want daer na dwelck mij wel was berouwen. 640[regelnummer] En hoordicse niet meer. dwelc mij was cleyn lusten. Ick stont op en ter stouen wt. om wat rusten. Mij ha bat ghelust langhe* so daer te sijne Datmen gheren doet en es gheen pijne Ga naar margenoot+¶ Dus ligghende mocht ic gheeuwen gapen.
[pagina 173]
645[regelnummer] Maer ic en ha nemmermeer connen gheslapen Peysende op darghument van desen cween*Ga naar voetnoot646 So riep ick een daer vanden cnapenGa naar voetnoot647 Dien dedic bringhen mijn ghereescapenGa naar voetnoot648 Van abijten en ick ghinc mij cleen 650[regelnummer] Maer eer ic cost wel van daer ghescheen So hadde wel gheweest mijn behaghen Te weten wie waren dees beeldekens reen.Ga naar voetnoot652 Maer ofter iemant ha moeghen wt denckende breenGa naar voetnoot653 Eenich quaet / en dorsticker niet na vraghen 655[regelnummer] Wij waren ghehuwt dus moesticx mij verdraghenGa naar voetnoot655 Niemant en mach te nauwe eere decken Want vremde voghelen hebben vremde becken Ga naar margenoot+¶ Mij cleedende twort tijt om gaen eten Fanteserende en costic niet vergheten. 660[regelnummer] Dinstrucxie van dien wijsen mont Ick hadder wel eewich bij gheseten Noch langt my. en eewelijck sal om weten Wie sij waren wt goeder dueghden gront Ick ghinc thuys sonder iemant te maken cont 665[regelnummer] Maer op dat ick daer van niet memorie en maeste So nam ick int en papier terstont. En bi hoers soot mi noch dochte goetrontGa naar voetnoot667 So teekendict lichtelijck na mijn beste Hem ter eeren die hadden dees eerbaer queste 670[regelnummer] En allen eerbaeren vrouwen goet en expeert Want een oneerbaere es luttel hauen weert
[pagina 174]
Ga naar margenoot+¶ Met oorlof ghi vroukens edel sinnenGa naar voetnoot672 Die vrede / profijt. en eerbaerheit beminnen Dat ick gheteekent hebbe dit sempel ghestel 675[regelnummer] My dunct oeck wildi meest verwinnen Wilt na die leere van dit vrouken beghinnen Ghy verwinter int inde met al v ghequel En ghi mans vol quader manieren fel. Als ghi siet der vroukens obediencie 680[regelnummer] Dwingt v oeck en sijt niet rebel Ghi sijt beye een corpus dit weettij welGa naar voetnoot681 Om v eere. profijt es haer intencie. En dit moraelken van cleijnder excellencieGa naar voetnoot683 Neempt danclijck wt duechden ict verhaleGa naar voetnoot684 685[regelnummer] Daer veel hoofden sijn es deferencieGa naar voetnoot685 Al dat wijs heet en heeft gheen sciencie God verleen ons peys vrede altemale En namaels hemelrijcke bidt Jan van den Dale. ¶ Gheprent Thantwerpen bij my Willem vorsterman wonende inde camerstrate Inden gulden eenhoren Int iaer. M. CCCCC. XXVIIJ
[pagina t.o. 174]
Plaat XIII Drukkersmerk van Willem Vorsterman (Sluitstuk ‘De Stoue’)	[tekstkritische noot]B. 1. den; vruchten; 3. ymaginatien; 4. van; geeste; sinnen; 5. mits; fantasiken; my dunckt; noyt /; 6. dinck een; vreemt; natien /; 7. Ghinck ick; thooft; speculatien; 8. ten lusten; 9. mits; 10. sweets; stove; ter spacie; 11. en oock; 12. lusten; 13. en; thooft; verdraeyt; vreden; 14. thooft; sweert; leden; 15. Die; heet /; 16. my; welrieckende cleet /; 17. lange niet ghebesicht; meene /; 18. naeckt; ter stoven; streeck; 19. my leet /; 20. my selven; alleene; 21. dit is; seer cleene/; 22. d'aenhooren; vele; die versche gheesten /; 23. Deen sot; wijs /; dick; weene; 24. een herte beswaert en cout als steene /; * de i van int is in den tekst naderhand in inkt aangebracht; oorspronkelijk stond er geen drukletter i. * v. 22: em.: d'aenhooren. margenoot+ <1> voetnoot1 verfroyen, verfrisschen (Kil. 586). voetnoot3 ymaginacie, muizenissen. voetnoot10 dwaen (hem -), zich wasschen, een bad nemen. voetnoot14 Voor slotspreuk, vgl. Harreb. II, p. 325: ‘Als het hoofd ontsteld is, dan treuren al de leden; als het hoofd zwiert, dan sukkelen al de leden’; sweeren, ziek zijn. margenoot+ <2> voetnoot15 temperen, op den juisten graad van warmte brengen (Mnl. Wdb., VIII, 1738). voetnoot18 met dat, zie aant. Wre, 1294. voetnoot24 de bloedsteen wordt beschouwd als een bloedstillend middel (deze schrandere verklaring dank ik aan Prof. D^r R. Foncke); dus: evenals de bloedsteen het bloeden stilt, doet het aanhooren van veel verschillende menschen, iemand dikwijls zijn droefheid vergeten. [tekstkritische noot]B. 25. en verdrijft de muysenesten naer ander foreesten /; 26. als ick beghonst hat moeste ick voleesten /; 27. is; vercleren /; 28. Hy is; zyn; 29. ick my lijden; mochte /; 30. Soo hoorde ick; soo my docht; 31. Als; vrouwen; schijne; 32. my; 33. seydt; 34. begeerde; 35. Om datse dien voor mij claeren souwen; beantwoordt eigenlijk aan v. 36 uit G., terwijl v. 35. uit G. in B. weggevallen is, en, er aldus in str. <3> maar 13 versregels voorkomen; 37. sy; deden /; soo; fyne; 38. Al eene; was; termijne /; 39. Aenhoorende; dese twee vrouwen; 40. D'welck; herte; bevaen; rouwen; 41. alder hande swaerheydt; cesseren; 42. T'sijn; remedien; cureren.; 43. luijsteren 't docht my; by; 44. was; stove neven my; 45. tussen; 46. verstaen; 't ghesichte vry /; 47. Soo; perfectelijck /; 49. Soo dochte my warense; beleyen /; 50. gespelen en beyde onlanckx ghehout /. voetnoot25 oreeste, tempeest. voetnoot26 voleesten, zie aant., Wre, 431. margenoot+ <3> voetnoot29 lijden (hem -), zich tevreden stellen met (Mnl. Wdb., IV, 561/62); ten besten, zoo goed mogelijk, vgl. Stoett, Mnl. Spraakk., § 154; 35/36: Ick de hem [de stouemaerten]..., ik betaalde haar den pot wijn en dat ze dien voor mij (op mijn gezondheid) zouden drinken. voetnoot39 cout, praatjes. margenoot+ <4> voetnoot43 met allen bij, dichtbij. voetnoot45 wandeken, doek, behangsel (Kil. velum). voetnoot49 beleye, verklaring, bekentenis. voetnoot50 ghespelene, vriendin. [tekstkritische noot]B. 51. te vreden /; vrolijcheyen /; 52. by na; schreyen /; 53. eene; berout /; 54. Ba; dacht ick; is; gheschout; 55. gheklaecht; ghekreten is /; 56. T'is; kist /; is.; 57. claghen /; 58. ghy moecht; gewaghen /; 59. princersse /; vreucht moecht; 61. Palleersels / borsten /; cleeren; draghen /; 62. daer u; eren.; 63. ick; my; 64. u; tellen /; 65. Dat ick; heeren /; 66. moghen /; 67. my; gellen /; 68. habijt; stellen:; 69. daghelijckx; die ooghen; 70. T'is groote pijn /; moghen.; 71. ingien /; 72. Ghespelinne; u; wien /; 73. u; ghy spreckt; zijt; 74. Van waer comt; dit; macht bedien /; 75. ghy; moecht; aen sien /; 76. cyraet paleren; clyen profijt:; voetnoot53 ghelaten (hem -), zich gedragen (Mnl. Wdb., II, 1200/01). voetnoot56 Schilderachtige stokregel die voortreffelijk en bondig de strophe samenvattend besluit. Harreb. noch Stoett noch De Cock geven deze spreuk. margenoot+ <5> voetnoot61 Nopens kleeding, vgl. b.v. Van Thienen, Studien zur Kostümgeschichte, Deutscher Kunstverlag, Berlin W. 8, p. 24 vlgg. voetnoot63 verseeren, pijn doen in het gemoed (Kil. dolere). voetnoot66 bragheren, pralen, zwierig gekleed gaan (vgl. Salverda de Grave, 349). margenoot+ <6> voetnoot71 engien, geest, vernuft. voetnoot72 wien, keuren, letten op. voetnoot76 paleersen, tooisel, vgl. vv. 79, 83. [tekstkritische noot]B. 78. vrouwen; dieren /; 79. in paleren; in 't habijt; 80. leven; 81. suyvere vreedsame goede manieren /; 82. verchieren /; 83. T'fy; paleersel; wel /; 84. habijt; vel.; 85. wy; ghegeven; 86. man; leven /; 87. Godt scheeden; 88. Palleren /; 't is dwaesheyt boven schreven; 89. aencleven; 90. man; 91. palerens an /; 92. 'tsijn; onghespoelde vaten /; 93. Vertwyfelde gheesten /; redelijckheyt; ban /; 94. hen paleren; van /; 95. ooghen behaecht; door; ghelaten /; 96. D'welck; eynde is thaerder cleynder baten:; 97. schanden over; zeyl / is /; 98. veyl / is.; 99. mochty; eysch; conquesteren /; 100. habijten; bragheren /; 101. boven; u; soo sot /; 102. hyt ghedoochde door u temteren /. voetnoot78 dier, jonge vrouw, vgl. venusdierken. voetnoot79 paleren, optooien, opsmukken (Kil. ornare; Salverda de Grave, 370). voetnoot80 ghebenedijt, gezegend! voetnoot83 Tfy, mimische interjectie van misprijzen: foei! voetnoot84 dobbel, valsch. margenoot+ <7> voetnoot88 bouen screuen, boven mate. voetnoot97 wint..., uitdrukking ontleend aan de scheepstaal. voetnoot98 wisch, bundeltje stroo, dat uitgestoken werd om te toonen, dat men de eene of de andere bijzondere waar te koop had (Mnl. Wdb., VII, 2345); de geheele uitdrukking beteekent: goede waar behoeft men niet aan te prijzen; vgl. hiermede deze zegswijze, ook in de 16de eeuw reeds gebruikt: goede wijn behoeft geen krans (vgl. ook Stoett, Spreekw., II, 2572); veyl, te koop; in verband met deze spreuk, vgl. b.v. ook het schilderij van Brueghel, Spreekwoorden, 2. ‘den bezem uitsteken’. margenoot+ <8> voetnoot99 na uwen eesch, naar uw verlangen; conquesteren, verkrijgen. voetnoot100 braggheren, pronken. [tekstkritische noot]B. 103. hyt borghen; gronderen /; 104. eere krijchdy; slot /; 105. ghewesen benijt / bespot /; 106. [ontbreekt]; 107. Soo moetet; 108. moet ghy; u lot /; 109. ende die u lijden soud en met u ghecken; 110. Tfy haer; haer; ionck vrouwen ontdecken/; 111. en die pouer logeeren; den huys /; 112. schadde; blijft ghy dick confuys.; 113. sprack; ghespele; is goet /; 114. is; moet /; 115. mishout; bedrijven; 116. meynde; 117. staet my; 118. hy; kijuen /; 119. en; huys; wijven /; 120. hebbe; bracht /; 121. drincken /; gelt; schijven /; 122. blijven; 123. Sit; middernacht /; 124. comt hy ghelijck een; versmacht /; voetnoot104 int slot, ten slotte. voetnoot106 fortune, Fortuna, geluksgodin; over de voorstelling van Fortuna met het zeil, zie o.a. het belangwekkend artikel van Pr. Verheyden in De Gulden Passer, 1941, pp. 115 vlgg.; tseyl onttrecken, het zeil rooven waarin de wind moet blazen om het schip voort te stuwen. Dus: als ‘Fortuna’ niet in uw zeil blaast, u niet gunstig gezind is; wanneer het levensgeluk u niet tegenlacht. Vgl. onze uitdrukkingen: het waait hem in het zeil: het gaat hem mee; het zeil inbinden: bekrompener leven. voetnoot107 Zie voor deze spreuk: Tuinman, I, p. 106: ‘Dit zegt men, als er niets over wordt gehouden, maar alles te gelijk in den pot gedaan, gelyk geschiet met de raapen en 't geen 'er bij mogt gevoegt zijn. 't Is dan, Even op, en de buik vol’. voetnoot108 syn lot verneren, zijn waardigheid verlagen. voetnoot110 decken (hem -), zich kleeden. voetnoot111 pouere, armoede. Vaak voorkomende personificatio in de 16de eeuw, vgl. De Jong, Blinde, 173/74; Everaert, v. 322; wordt ook als adverbium gebruikt voor poovertjes, armoedig. voetnoot112 confuyse, beschaming. margenoot+ <9> voetnoot116 goeden bloet, brave man, goedbloed. voetnoot121 droncken drincken, zich dronken drinken; schijue, geldstuk. voetnoot123 sitte na hem en wachte, zit op hem te wachten; asyndeton i.p.v. polysyndetische constructie; vgl. Stoett, Mnl. Spraakk., § 13; Vondel's Taal, § 194. [tekstkritische noot]B. 125. en; gheleijt van tween van drijen /; 126. andere in verblijen /; 127. Ghespele; verstaen /; 128. wy; t'samen; 129. houlijckx; weken; 130. een jaer leden; mooghdy soo saen /; 131. beclaghen; godt moet; 132. [Lof ontbreekt]; 133. is u reghement tis; ghebleken /; 134. quaedt door; quaey vrouwe; 135. Luttel; quetsen kijven; 136. vliecht; winde; 137. is d'welck; misprijsen; 138. hy; 139. Nochtans is het oudt pleghen /; 140. Nae groot en; comt; reghen.; 141. ghespele vry; soo cloeck /; 142. Hy had my; 143. my; costelijck boel /; 144. hys; versoeck /; 145. Tierde ick /; ghevende menighen vloeck /; 146. Soo; ick; drijpickel stoel /; 147. hy; sach soo; hy; coel /; 148. had hy my; soo dom /; 149. sijnen doel; * 125 in den tekst staat: van twe en van drijeu. De en is echter zoo dicht aangebracht, dat er twyfel kan bestaan, of niet tween moet gelezen worden, zooals in B; drijeu heeft als zetfout u, voor n. voetnoot126 andren wy, vgl. Hgd. wir andern en Fra. nous autres. margenoot+ <10> voetnoot133 regement, gedrag. voetnoot136 smijten, slaan. voetnoot140 Na kwaad komt erger. margenoot+ <11> voetnoot141 cloeck, wijs, verstandig. voetnoot142 grabbelen, grijpen; met, bij; doeck, kleed. voetnoot143 mij, dativus ethicus boel, inboedel, huisraad. voetnoot146 drypickelstoel, woord dat als zoodanig ontbreekt in de Wdbb.; een ‘drypickelstoel’ hoorde echter tot het gewone huisraad in de 16de eeuw. Vgl. de schilderijen van Brueghel, De Boerenbruiloft - De Magere Keuken - De Vette Keuken. voetnoot149 doel versetten, slaag geven (Ndl. Wdb., III², 2693, 6⁾). [tekstkritische noot]B. 150. Hy; ghevoel /; 151. zijn; crom /; 152. hy; [mij ontbreekt]; woort ick; 153. ghemeten /; 154. Die; schaep; maeckt; eten.; 155. Benedicite; vreemt fatsoen /; 156. schilt / sprack dander sy d'oock soo; 157. voor; lancie; u rechts ghebrack /; 158. ghespele wilt; bevroen; 159. suldy; voen /; 160. u selven; na [ontbreekt]; sack /; 161. Weet ghy; Paulus; sprack /; 162. wy hooren; sermoon:; 163. onder daen sijn; dack; 164. man ende; oock; 165. hiet; 166. onderdanicheyt; aensiet /; 167. Tis Gods ordineren; die sneeft; 168. Tis; hooft; heeft.; 169. ick; gehoort /; 170. hy seght; is; woort /; 171. tis oock; bent; binnen; 172. Den; is t'hooft maer hy; 173. [ontbreekt]. voetnoot152 ick en ben niet stom, litotes. voetnoot154 Voor de slotspreuk, zie Harreb. II, p. 238: ‘Die zich zelven tot een schaap maakt, wordt van de wolven gegeten’. margenoot+ <12> voetnoot155 Benedijste, gezegend! vgl. v. 80: benedijt; faetsoen, model. voetnoot157 rechs, alleen, slechts. voetnoot160 hem in den sac vinden, in een zak werden misdadigers genaaid en in het water geworpen (Mnl. Wdb., VII, 64); dus: zult gij het slachtoffer zijn van uw verkeerde handelwijze. voetnoot163 Toespeling op Epistola B. Pauli Apostoli ad Ephesios, V, 22: ‘Mulieres viris suis subditae sint, sicut Domino’. voetnoot164/65 Toespeling op Ep. B.A. Prima, 3, 6: ‘Sicut Sara obediebat Abrahae, dominum eum vocans; vertrecken, verhalen. voetnoot167 sneven, in gebreke blijven. voetnoot168 hoot, meester (Mnl. Wdb., V, 697). margenoot+ <13> voetnoot169 Paulum, accusatief. De Rederijkers pronkten graag met latinismen; hoe zeer een dergelijke vorm tot hun geijkte taal moet hebben behoord, blijkt hieruit, dat hij dit latinisme zelfs in den mond van een gewone volksvrouw legt; herde, zeer. [tekstkritische noot]B. 174. Boven; beminnen /; 175. Soo Christus syn; dede; oock versinnen; 176. De heylighe kercke; versmaeyen /; 177. hy my; wijf t'sijnder ghesellinnen /; 178. hout; ick hem; 179. hy eerst tsijne; my; d'mijne beraeyen /; 180. te zijne; ghelaeyen /; 181. moet; syn; 182. Want; is; gheleert.; 183. Iae; wildyt; maken; 184. u helpen ghy; ganck /; 185. verstande /; 186. u; zijn u leven lanck /; 187. Eerdy; ghy krijghes; danck /; 188. en onteerdy; ghy; u selven schande /; 189. hy is; is hy; bande /; 190. houwelijckx ghebonden; ghy; [hem ontbreekt]; met /; 191. en; landen /; 192. practijcke; hande /; 193. en; u; 194. Godt alleene vindy u; in net /; 195. Soeckt; ghyer u moecht; verliesen /; 196. quaeyen; t'beste kiesen.; 197. Ghy bet goedtgh seghen diet; proeft /; 198. dander; voetnoot174 bouen, meer dan. voetnoot175 versinnen, goed overwegen. voetnoot174/75/76 vormen een zinspeling op Paulus: Ep. ad Ephesios, V, 25: ‘Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit Ecclesiam’. voetnoot179 doe (hij), pronominaal subject is weggelaten, vgl. Stoett, Mnl. Spraakk., § 5, g; Vondel's Taal, § 201. voetnoot181 verheeren, overheerschen. voetnoot182 Voorgedaan is nageleerd. margenoot+ <14> voetnoot183 stranck, streng, stroef. voetnoot184 ghy moet eenen andren ganc, elliptoïde, vgl. Stoett, Mnl. Spraakk., § 217. voetnoot191 rechten, verordeningen. voetnoot192 instrument, bewijsstuk, acte; practycke, listige proceduur. voetnoot194 hem int net vinden, er slecht aan toe zijn (Mnl. Wdb., IV, 2362). voetnoot195 wt verliesen, er in (kunnen) verhelpen. voetnoot196 Zelfde stokregel in Wre, 923, zie aant. margenoot+ <15> [tekstkritische noot]B. 199. ick; verstercken /; 200. daghelijckx prysende; bedroeft /; 201. en; my verblyen; qualijck; 202. Alleen droncken by slapene; by; vercken /; 203. Maer in dalder; ic u; 204. Die uwen; hebt; u wederpaer; 205. Dagelijckx by; straeten; kercken /; 206. Seght my; wercken /; 207. by compt / tis; swaer /; 208. Verclaret my; naer; 209. My; regheren in dien; doenlijck sy /; 210. het; gaet het voorby.; 211. Ghespele; oock; begonst /; 212. houwen hy; die; 213. oock; knouwen die suere pille /; 214. d'aensicht; 215. ontpaeyt; vont; 216. ick hem; stelde; mijnen; 217. foortsen; 219. soetelijck allenskens; stille /; 220. Al ws hy...; hy; * v. 213: in pillee, is de tweede e een zetfout; * v. 216: em.: stelde; * v. 219: vóór of na dezen versregel is er een op -ille- rijm weggevallen, waarvoor men kan de conjectuur voorstellen: ‘Want hi ghenoech hadde van sinen wille.’. voetnoot199 verstercken, troost. voetnoot201 toeven, onthalen, zie Wre, 512. voetnoot204 wille, wensch verlangen; weder paer, geliefde, beminde (Kil. 656). voetnoot207 by compt, wordt veroorzaakt, vgl. Wvla. wobi komtta? voetnoot209 regeren (hem -), zich gedragen (Salverda de Grave, 374); doenlic, mogelijk, gemakkelijk (Kil. 90). voetnoot210 hangter bij, staat er op te kijken. Voor spreuk, vgl. Harreb., II, p. 226: ‘De een heeft het geluk en de ander ziet er op’. margenoot+ <16> voetnoot212 ionst, genegenheid. voetnoot213 suer pille cnuwen, zich hatelijk aanstellen. voetnoot214 verstoort, boos. voetnoot215 ontpaeyen, ontevreden maken (Mnl. Wdb., V, 1171). voetnoot217 met fortsen, met geweld, zie Wre, 291; ydel spille, ijdel vrouwmensch (Ndl. Wdb., XIV, 2812). voetnoot218 gheveyst, valsch. voetnoot220 accoorden, overeenkomen. voetnoot221 van noorden, het noorden had de symbolische beteekenis van de verkeerde neigingen van den mensch (Mnl. Wdb., IV, 2542). [tekstkritische noot]B. 222. ghewracht /; 223. pracktijcke; cracht; ook in B. is er een versregel op -ille- rijm weggevallen; 224. Ghy; dieren /; 225. door; bestieren; 226. getemmen; ghedwnighen /; 227. olifanten leeuwen; en; 228. Nochtans soo; manieren /; 229. subiecten; 230. Hoe fel die zijn; 231. al te; 232. Desghelijcx; 233. Wildy hen; 234. bedrieghen /; 235. ontvlighen; 236. stercksten helpt, Godt; 237. thooft; den; is sot.; 238. die dieven:; 239. my sijn; grieven; 240. voor my dwelck my alle t'hinderen stichte; 241. te wesen sijn believen; 242. eerlijck; gherieven; 243. ded' ick; hoe danich; het was; ghewichte /; 244. hy; metten daghe; metten; 245. blyder; 246. hy; vremt; ghestichte; 247. altijde; voetnoot223 Stokregel beteekent: Kunst gaat vóór kracht (vgl. ook Harreb., I, p. 458). margenoot+ <17> voetnoot224 fel, wreed. voetnoot227 simme, apin. voetnoot231 lieghen, bedrogen uitkomen. voetnoot232 wild, lichtzinnig. voetnoot235 alle kansen zouden ons ontsnappen. voetnoot237 met thoot teghen die muer loopen, iets onmogelijks willen ten uitvoer brengen, vgl. ook Brueghel, Spreekwoorden, n^o 18. margenoot+ <18> voetnoot238 wachten, beloeren, bespieden. voetnoot239 sorghen, vreezen. voetnoot240 slichten, stillen, doen ophouden. voetnoot242 eerlyc, prachtig; gherieven, van dienst zijn, bevallen. voetnoot244 met den lichte, elliptoïde voor: wanneer het licht brandde. voetnoot245 met feesten, met opgewektheid. voetnoot246 ghestichte, huis (Ndl. Wdb., IV, 1816). [tekstkritische noot]B. 248. voorseyde wilde; 249. my; helpen; leelijck; 250. Waer door ick my had; 251. van doen; moet het soecken; asschen:; 252. is; ghesproken; 253. my; 254. Vriendelijck tracteren door bly; 255. Sijn bedde maken zijn spijse koken; 256. Hy waer my liever; ghebroken; 257. hy tuysschen en spelen; 258. Hy sedt; wel in; 259. vry oock; ongheseyt; 260. soude hy; zijn; soo quaet; 261. Ia tiere / en naye; 262. dickwils; al te; greyt.; 264. hyter; kroonen.; 265. timmert; woonen.; 266. ghespele; hebdy; ghewonnen /; 267. Soo; hy voleynden; 268. loopen; zijn out pleghen /; 269. hy blylijck ontfanghen wordt; 270. Soo; suldy hem niet temmen ick maeckt u oor konden; 271. twaer; ghesweghen.; 272. wel; teghen /; 273. ded; even blije; * v. 270: em.: seldijn. voetnoot251 te doen hebben, van doen hebben; vgl. Harreb., II, p. 426: ‘Die het vuur wil hebben, zoeke het in de asch.’ - Het vuur werd in, of bij den haard, onder de asch bewaard. margenoot+ <19> voetnoot253 boken, stompen. voetnoot254 tracteren, behandelen. voetnoot256 mij, dativus ethicus. voetnoot257 regneren, kabaal maken (Mnl. Wdb., VI, 1207). voetnoot258 sober, armzalig, zie Wre, 870. voetnoot259 vrij ooc niet ongheseit, sta hem flink te woord (litotes). voetnoot261 synen naet naeyen, zijn gang gaan. voetnoot262 greyen, behagen. voetnoot264 stampen, schimpen; croonen, klagen. voetnoot265 Vgl. Harreb., III, p. 67: ‘Die achter den ander timmert, moet wel achter hem wonen.’ Dus: wie toegeeft, moet het onderspit delven. margenoot+ <20> [tekstkritische noot]B. 274. hy gheerne adt; ict; 275. cochtet hem; hy; qualijck gheleghen /; 276. ghemaeckt; 277. hy t'onpasse; stelder over d'sije; 278. af scheen /; 279. arbeyt; inde steen.; 280. noch; sieck; 281. Als hy al treurende; ghinck; bedincken; 282. regiment; 283. seyde; treuren sincken; 284. en clincken /; 285. Soo langh als u; ben; 286. noch een; expedient.; 287. wast; cruys /; 288. Yemant; hy; bekent /; 289. sijn goede knuijsen consent ontrent /; 290. by; 291. als buys /; 292. wast vry; mijnen behaghen /; 293. Die; veel; 294. Ghespele; dat is een vremt; 295. In gheneder manieren en soude ick dat doen; 296. Soudick; dronckaers; vergaren /; 297. helpense; voen; 298. ghinck veel liever; ganse hoen.; 299. ick; sitten; 300. liever; * 295. ick kan hier ingevoegd. voetnoot279 arbeit, inspanning. Wie zich inspant, vindt steeds een oplossing of uitweg. margenoot+ <21> voetnoot284 schincken clincken, plezier maken. voetnoot286 expedient, uitkomst (vgl. Meyers Woordenschat, 143). voetnoot289 veynoot, deelgenoot (in een handelszaak), vennoot; ontrent, zie Wre, 104. voetnoot291 buys, dronken. margenoot+ <22> voetnoot295 Byden herten, bij (Gods?) hart! euphemistische vloek; vgl. Nyrop, Grammaire Historique de la Langue Française, III, p. 271. voetnoot298 my, dativus ethicus. [tekstkritische noot]B. 301. harinck wordt ghevanghen; 302. liever; licht gat; 303. sy; 304. My; wanghen.; 305. Sy; sullen; langhen; 306. blamen; 307. schaije / qualijck tsamen.; 308. Tis; yemant; dwinght; 309. door hy; vreuchden singht; 310. Seyde; neemt; u ghedachte.; 311. dan als ghyer wringht /; 312. mijnen soo; deuchden gheringht /; 313. hy; tghene hy plochte.; 314. hy; hy t'huys; moechte; 315. vreuchden; cost; 316. hy; sochte /; 317. Dwelck hy dick wel; kochte; 318. Soo; had' hy; 319. icken; 320. hy; bleven /; 321. is; const leven.; 322. my; eewelijck; 323. Dat ick nu; tijte; 324. Ghinck vleijen en smeecken dat sal ick ontbeeren /; 325. ... ick waer liever quijte /; * em.: const. * em.: tijte. voetnoot302 int lichtvat varen, in de oogen vliegen; vgl. Plantyn, se jeter aux yeulx d'aucun, in oculos invadere. voetnoot303 snaren, te keer gaan. voetnoot305 langhen, krijgen. voetnoot307 Vgl. Harreb., II, p. 292 ‘Spot en schade mogen kwalijk te gader’. margenoot+ <23> voetnoot308 Tes cleyn sake, het is een kleinigheid. voetnoot311 teghen wringhen, tegen verzetten (Mnl. Wdb., IX², 2873). voetnoot312 ringen, klein krijgen. voetnoot319 in syn nette trossen, vangen, overhalen. Ontleend aan de visscherstaal. voetnoot320 strafheyt, ruwheid, gestrengheid (Plantyn, rudesse). voetnoot321 connen leuen, zijn wereld verstaan; savoir-vivre. Leven is geen kunst maar zijn wereld verstaan is er een. margenoot+ <24> voetnoot323 vervaerd, bevreesd; tijte, kip, hen, vgl. De Bo, 1150. voetnoot324 vleybaerden, vleien; smeeken, vleien (hd. schmeicheln); ontberen, zich wachten voor (Mnl. Wdb., V, 968). [tekstkritische noot]B. 326. tot sijnen; ende spijte /; 327. yeghelijck; reghiment vercleeren /; 328. maken; stadt; duer; 329. hy verkeert; gasten; 330. yeghelijck met de sot mach scheeren; 331. Soo; eynde; sweeren; 332. oock; ick daer; ontlasten.; 333. claecht; crijcht; rusten; 334. T'herte; qualijck; fletsen /; 335. gheslaen; can; byten; cretsen.; 336. u; ghyt; seght; claecht. 337. ist; ghy uws; ghebreck wt draecht /; 338. onteert u selven; plecken:; 339. ghyt miskief gewaecht; 340. wordt; vyant behaecht; 341. suldy daer door; vreucht verwecken; 342. soo som; 343. claeghen; aen die u naest bestaen:; 344. Sy moghender selve; ghecken /; 345. ywers; gheselschap vertrecken.; 346. sijn sy wijs sy en sullent; 347. ghyer sult af ontfaen.; 348. Deckt; ist; ghy; mint /; 349. sijnen neuse; zijn; schint.; voetnoot328 ter meren maken, berucht maken. voetnoot329 gast, kerel; verkeeren, zich ophouden. voetnoot330 scheren, spot. voetnoot331 sweren, zeer doen. voetnoot333 rast(e), rust. voetnoot334 stuypen, buigen, eerbied betoonen (Mnl. Wdb., VII, 2374); fletsen, vleien (Kil. adulari). voetnoot335 cretsen, krabben. margenoot+ <25> voetnoot336 wt dragen, bekend maken, op de straat brengen. voetnoot338 tot alle plecken, overal. voetnoot339 meskief, ongeluk, leed; ghewagen, vertellen. voetnoot340 behaeghen, zich vergenoegen. voetnoot341 wecken, prikkelen, opwekken tot. voetnoot342 ontdecken, openbaren. voetnoot343 prochiaen, pastoor. voetnoot345 in goet gheselscap, in vroolijk gezelschap; vertrecken, vertellen; (Mnl. Wdb., II, 1627/35). voetnoot346 achte slaen, opmerkzaamheid schenken aan. voetnoot349 Stokregel beteekent: wie van zijn nabestaanden kwaad spreekt, deelt zelf in de schande; vgl. Stoett, Spreekw., II, 1631; De Bo, 739, a; Cornelissen en Vervliet, 1915. [tekstkritische noot]B. 350. my; hy verwert had thoot /; 351. my t'spreken; beschoot; 352. Soo gaf ick sijnder gramschap; 353. Soo; t'knorren; 354. selven; 355. my; had hy gheen dessencie; 356. deferentie; 357. ia /; 358. had; intentie; 359. En veel quaey; presentie; 360. Had ick; 361. Wildy wel doen; oock naer; raet; 362. wildy u hooft; houwen; uwen; 363. t'is; hont.; 364. Soud ick; duycken; 366. segghen; doen; leelijck haijen:; 367. liever; verstuycken /; 368. troengie fuycken; 369. My; oock; soudy my; raeyen; 370. my; 371. beschamen voor; de werelt openbaer /; 372. mijnen; craeyen; 373. regiment; my; paeyen; 374. Oock; afscheeden; 375. Tis beter elck alleene; sulck; margenoot+ <26> voetnoot350 thoot verweert hebben, gram zijn (vgl. Mnl. Wdb., IX, 327). voetnoot351 beschieten, helpen, baten. voetnoot353 verdrieten, tegenstaan. voetnoot355 descencie, tegemoetkoming. voetnoot356-57 deferencie teghen enen houden, beleefd met iemand omgaan voetnoot357 ja en neen, ik deed het met een ja en neen af (elliptoïde). voetnoot362 Wilt gij uw gezond verstand niet houden, zwijg. margenoot+ <27> voetnoot364 swijghen en duyken, zich stil houden. voetnoot366 haeyen, begeeren, verlangen. voetnoot367 necke verstuyken, nek breken (Mnl. Wdb., IX, 86). voetnoot368 heerlijck, krachtig; troengne, gezicht; fuyken, stompen, stooten, vgl. Plantyn, frapper du poing. voetnoot369 wonder gheuen, verwonderd, verbaasd zijn. voetnoot371 al die weerelt, iedereen, tout le monde; openbaer, openlijk. voetnoot372 crayen, uitschreeuwen, omroepen. [tekstkritische noot]B. 376. altijdt kijven; schelden:; 377. Duyven; qualijck; bedyen selden.; 378. gaf ick sprack; 379. yemants presentie; woort /; 380. Wachtet u oock wildy; syn:; 381. creechdy; beye accoort /; 382. hoort /; 383. quaedt; verselt sijn /; 384. [ghij ontbreekt]; sijn /; 385. goedt woordt; spreken /; 386. soudet; t'huysghesinne; ontstelt zijn; 387. selve; eeuwich; sijn /; 388. sommighe [die ontbreekt]; ghebleken; 389. Tis; woordt; breken.; 390. beroopent in t'eynde; 391. goedt woordt slist; 'toren.; 392. ghy; mentie; scheene /; 393. Eylaes; is; alleene /; 394. houwen can; voetnoot377 Kernachtige formule, die de strophe besluit als een epigrammatische conclusie. Daarbij heeft men hier niet zoo zeer den indruk dat de schrijver zich naar den stok heeft willen precipiteeren, zooals dikwijls het geval is. Het geldt hier een simpele volksvrouw, die met harde woorden, niet zonder wrangheid, en met de onbarmhartige helderziendheid eigen aan dergelijke vrouwen, het gedrag van haar man gehekeld heeft, dan het energiek besluit genomen heeft hem te laten ‘zitten’. - Op grond van dergelijke strophen in dit gedicht, zien we, hoe om deze simpele naturen een atmospheer hangt die aandoenlijk is en niet zonder bekoring. Maar het stukje vermocht echter niet uit te groeien tot een grootsche en roerende epiek van het traag en koppig verweer van een niet lijdzame vrouw tegen het onvoeglijk gedrag van haar heftigen echtgenoot eenerzijds, en van de begrijpende, onderworpene echtgenoote anderzijds. margenoot+ <28> voetnoot380 ghetelt syn, beschouwd worden als, vgl. v. 384. gherekent sijn. voetnoot383 het heele vers is weer een omschreven superlatief voor een onovertreffelijk wild dier (= niet om verfellen) welks onbeheerscht kolerieke aard met te overtreffen is. voetnoot388 die sommeghe, sommigen, vgl. Stoett, Mnl. Spraakk., § 113; Cornelissen en Vervliet, 338. voetnoot389 een woort breken, stamelend met tusschenpoozen een woord uiten (Ndl. Wdb., III¹, 1253). voetnoot390 orboren, aanwenden, bezigen, vgl. Plantyn, user. voetnoot391 swichten, kalmeeren. Vgl. Harreb., II, p. 480 ‘Een zoet (zacht) woord breekt groote gramschap’. margenoot+ <29> voetnoot392 mencie maken, spreken over, zie Wre, 298. [tekstkritische noot]B. 395. verantwoordt; 396. Nieuwers gheroepen; ghestorven; 397. d'eere; is; 398. hebdy; t'half tgoedt; ist dan /; 399. Ghy; u; sorghen /; 400. bystant; u; scheyden; 401. valdy door quaey; 402. Door goey; moechdy; morghen /; 403. hen; verborghen.; 404. Door trotsche hooverdije leelijc als domme; 405. gesmeten is; en seyt; 406. sprack /; dick; 407. een soet gheveys.; 408. My; toeven voeghen; 409. gheen coninckx paleijs; 410. sat my liever; helsch; 411. Hy; my; verwyten; 412. is toornich doortoghen.; 413. Soudick; smeecken; 414. Als hy is; ghesoghen /; 415. my dickwils; cranckelijck verhoghen.; 416. weerde; clercke; leecken; 417. Neen neen; heeft al vaster teecken.; 419. harder hartheyt; hardt herte.; 420. Soo; hen; logheren; voetnoot395 verantwoorden, verdediging. voetnoot400 sceyden van, verlaten. voetnoot401 ghespan, verdriet. voetnoot404 als die domme, op een dwaze manier, vgl. Stoett, Mnl. Spraakk., § 116. voetnoot405 ghesmeten, geslagen. margenoot+ <30> voetnoot407 gheueys, huichelarij. voetnoot408 onderwijlen, nu en dan. voetnoot409 neen ick, neen gebruikt hier als aanhef van een uitdrukking, waarin een gedane verzekering nog eens samengevat en bekrachtigd wordt. voetnoot410 mij, dativus ethicus; hels forneys, hel. voetnoot414 versmoort, stomdronken; suyghen, drinken. voetnoot415 cranckelijc verhoghen, sober, gering (litotes) verheugen, zie Wre, 756. margenoot+ <31> [tekstkritische noot]B. 421. dander; u lammenteren; 422. Is luttetel beclaghen; 423. u; vrede te; 424. verneren; 425. Soo sijdij; verdoolt; blint /; 426. ghy; Godt; 427. druck; tyen.; 428. qualijck ghesint /; 429. D'welck ghy; spijtige; verdient; 430. Ende oorsaecke gheeft hebdy t'onrecht lijden:; 431. Dwinckt; wille /; u; besnyen /; 432. Die vrouwen behooren vreedsaem te sijne /; 433. is; soeckt die cortste pijne.; 434. isser; dwelck my maeckt; 435. ick; secoers; 436. 'tmach my; spijten.; 437. Hy is; my; 438. hy ghetrout had; stuck hoers.; 439. my selven; verbijten /; 440. Dede; hy; splijten.; 441. leven; hy my betrouwt /; 442. Tis; te; 443. verwijten /; 444. hy; redenen heeft /; schout; * v. 424: em.: verneren. * v. 430: aannemelijker lijkt mij hier de lezing uit B. * v. 432: zetfout voor: vrouwen. voetnoot424 slecht, simpel. voetnoot425 dul, dwaas. voetnoot427 onghenoechte, leed. voetnoot428 qualyc ghesint, boos, toornig. voetnoot431 besnyen (hem -), zich beheerschen. voetnoot432 meedsaem, vriendelijk, mêegaande, toegeeflijk (Kil. familiaris). margenoot+ <32> voetnoot438 stuc hoers, hoer. In de 16de eeuw komt het substantief stuck wel meer voor, vooral minachtend voor personen gebruikt, met een er van afhangenden genitief; Kil. stuc hoers, meretrix, scortum; stuck schelms, homo scelestus, vgl. bij Bredero, stuckeboefs enz. voetnoot439 verbijten (hem -), zich met alle geweld bedwingen (Kil. continere se mordicus). voetnoot442 tijt verslijten, tijd doorbrengen. voetnoot443 hoeren en snoeren, lichtekooien. [tekstkritische noot]B. 445. berout /; 446. Door gramschap; comt; het gheschal; 447. ontloopen is dan; 448. Nu; sprack dander; 450. T'fij bepeijst u; wraken.; 451. yemant om te coelen sin en moet /; 452. daer door hy tot eewighe teghenspoet /; 453. schande en conclusie; gheraken; 454. die hem tot honderste; 455. Godt; werelt; 456. de; quaet; soo; draken /; 457. daerom; 458. Oock; op acht:; 459. u dies; sulck werck volbracht /; 460. nimmermeer; dees; schame /; 461. oneerlijcken; 462. ghy u; my; 463. ialosijen my dunckt ghy draelt /; 464. Ghy moechter; rust en tier; 465. blijckt; waert u; ghefaelt; 466. hy u bemint; ialoursheyt onghefaelt /; 467. Is; die waerachtichste; 468. treckt man; wijf; dier; 469. ialousijen /; wercken /; 470. bemint alsoo is het bestier.; * v. 446. em.: het. * v. 464. em.: gherusten tier. voetnoot447 ontlopen, ontstolen, vgl. Harreb., II, p. 299: ‘Men sluit den stal te laat, als het paard (of: de koe) gestolen is’. margenoot+ <33> voetnoot449 onvroet, dwaas. voetnoot451 sinen moet coelen, zich wreken; bestaen, aandurven. voetnoot453 confuysie, verderf. voetnoot454 En het geheele geslacht tot in zijn 100^en graad. voetnoot460 ghebetert, hersteld. margenoot+ <34> voetnoot463 draelen, spotten. voetnoot464 het heele vers beteekent: gij zoudt daar beter uw behagen in hebben. voetnoot465 taelen, vertellen. voetnoot466 onghefaelt, waaraan niets te doen is. voetnoot468 treccen, meesleepen. voetnoot470 bestier, bewijs. [tekstkritische noot]B. 471. Ialousije al is sy; vyer /; 472. Is waer; mercken; 473. heeft; haken/; 474. datmen; qualijck; 475. Nature treckt meer /; seven; 476. claghen ellendich wijf /; 477. bedrijf /; 478. d'ander /; moeste oock ghehouwet zijn.; 479. T'dacht my; vreught recreatijf.; 480. ghehouwt was/; had; kleyn; lijf.; 481. ick; wist; tijt; ghetrouwt / zijn /; 482. nu t'ontijt moetet my berouwt / zijn.; 483. houwen lieven Heere /; 484. Gheloove ten; soo; vergout / zijn /; 485. leedt; verfouwt / zyn; 486. houwede nu; nimmermeere; 487. Nochtans; eere; 488. Nimmermeer wercken /; bevroene /; 489. Wel; is; doene.; 490. omme; ghespele; lesen /; 491. Soo wordy by; 492. Van der werelt /; Godt ghebenedijt; 493. d'ander /; ghy; desen /; 494. T'is tontije; u; noch wesen; 495. u; ghy; ontwijt; 496. ghy slachter meer Als ghy ghevrijt /; 497. Ghy vryden alleen; ooghen; 498. ooren nu zijdy ghekastijt; voetnoot471 blusschen, doen ophouden. voetnoot473 leet heeft; ongaarne heeft, niet bemint. voetnoot474 lossen, van zich doen. margenoot+ <35> voetnoot479 recreatijf, aangenaam (Kil. jucundus). voetnoot484 verguwen, wisselvorm van verguien = misprijzen, met den nek aanzien, vgl. o.m. De Bo i.v. guwen. margenoot+ <36> voetnoot495 ontwijt, niet ingezegend, ongehuwd. voetnoot496 slechter meer, simpele sloor. [tekstkritische noot]B. 499. Soo ghy selve seght tot u kleyn profijt; 500. d'ooghen; sy; lichte.; 501. d'ooren; sterck; 502. [eylaes ontbreekt]; ongheluck te schouwen des verstant neemt /; 503. Die; moet, hy; neemt.; 504. Haddy; schouwen nu; d'becroon.; 505. u; aenmerckten; persoon /; 506. soo; u; oock; 507. Gheluystert en; 508. te; hy fraey ten thoon; 509. [is weggevallen]; 510. Heeft hy eenich ghebreck oft quade blame; 511. aenmerckty nu maer niet sijn deucht; 512. blijfde by foortsen; misquame; 513. aenmerckte ghy; deucht; 514. confusie ghy; u; verheucht.; 515. verdraecht dien; gyt alleen; houden meucht; 516. Oft; blyft u; 517. Tis; [den ontbreekt]; palinck; byden steerte.; 518. ghy; my vercleren; 519. gy conde dronckaers hoereerders en die dobbeleren; 520. regiment perfect; 521. Soudy dat /; voetnoot501 ghestichte, maaksel. voetnoot503 Wie iets wil aanvangen, moet goed uit zijn oogen zien. margenoot+ <37> voetnoot504 achter na, te laat (Mnl. Wdb., I, 34); dbecroon, het bekreunen, naberouw. voetnoot505 aenmercken, letten op. voetnoot506 vrame, voordeel. voetnoot508 fray inden thoon, flink, elegant van voorkomen. voetnoot512 bij fortsen, noodzakelijk; mesquame, ongeluk, verdriet. voetnoot510-16 zooals ook op andere plaatsen mogelijk geweest ware, kan hier vergeleken worden met Erasmus, Uxor Mempsigamos: ‘Tu tantum oculos habes defixos in illius vitia, ea quae tibi exaggerant odium, et hac ansa tantum arripis illum, qua teneri non potest. Illa potius contemplare, quae bona sunt in illo, et hac ansa prehende illum, qua teneri potest.’ voetnoot517 Het is lastig zich bezig te houden met een zaak of onderneming, die wel denkelijk mislukken zal, vgl. Stoett, Spreekw., I, 7; Harreb., I, 1 b.; III, 97; vgl. ook Brueghel, Spreekwoorden, 87. margenoot+ <38> [tekstkritische noot]B. 522. iae; ontbeeren /; 523. alsulckx soo is den mijnen bevleckt; 524. hebdy by u bedeckt; 525. Wildy; 526. ghy u; breeckt.; 527. ist; streckt.; 528. verlost; 't venijne; 529. Ghy crijchten; 530. soo; 532. Iae Ghespele; cranck; 533. Die mijne is; wreet /; 534. sal hem dat; af bringhen; 535. Want ick heb somtijts het hooft oock wat heet; 536. smeecken; is my; 537. groot herte; nimmermeer ghehinghen /; 538. gramschap; woorden; minghen; 539. my onghereet; onmoghelijck werck:; 540. oock; ghedwinghen /; 541. meerster syn; alle; ende dinghen /; 542. subtijl; cloeck; oock sterck /; 543. verlooren leght; aen merck /; 544. dwaeslijck volindt; 545. Tis; wint.; 546. Waerom klaechdy; u verdriet en hindere /; 547. Over; man; ghy; mindere; 548. regiment; ghy; boost /; voetnoot523 van al des, dubbele genitief; so, expletief. voetnoot527 teghen natuere trecken, tegen iemands karakter zijn. voetnoot528 triacle, tegengift (Salverda de Grave, 381). voetnoot530 vont, list? voetnoot531 Men kan steeds een middel, een steun vinden. margenoot+ <39> voetnoot535 het hoot heet hebben, woedend zijn (Mnl. Wdb., III, 238). voetnoot536 onghereet, moeilijk. voetnoot537 groot herte, hoogmoed; ghehingen, toelaten. voetnoot542 cloec, slim, gewikst. voetnoot543 verloren, nutteloos; syn merck legghen, aandacht schenken aan, zie Wre, 936. voetnoot545 Danaïden-arbeid verrichten. margenoot+ <40> [tekstkritische noot]B. 549. ws; condt; 550. wilt; sijdy uwer rusten; vrindere.; 551. om u; vreucht /; propoost /; 552. En claecht; meer; soeckt gheenen troost; 553. ghy u selven dien niet en wilt gheven; 554. noost /; 555. Met vrindelijckheyt terstont te woorden verlost /; 556. onghenuchte zyn; u leven.; 557. Wildy 't corte; lijden; soo; u cleven; 558. lijden; dus neemt een ander aduijs; 559. niemandt wijs.; 560. ghy seght; eenpaer; 561. Ondwinghelijck; zijn; en is; waer /; 562. Want; bevonden; 563. soo sterck; soo; 564. Soo vreet; cloeck; openbaer /; 565. vronwen; verwonnen.; 566. Het bleeck aen Salomon de wijste; Sonnen /; 567. Aristotels wiert oock; bereden.; 568. Hy; door die; ghesponnen /; 569. Den Sampson; niemandt verwonnen /; * 560. em.: eenpaer. voetnoot551 propoost, voornemen. voetnoot554 nosen, schaden, hier tegengaan, hinderen (Kil. fland, nocere). voetnoot558 advijs nemen, raad vragen. margenoot+ <41> voetnoot560 een paer, allemaal. voetnoot563 swaer, groot, geweldig (Mnl. Wdb., VII, 2469). voetnoot564 openbaer syn, voor ieder duidelijk. voetnoot565 en, of (vgl. Lat. quin). voetnoot566 onder der sonnen, op aarde, ter wereld, zie Wre, 1073. voetnoot567 toespeling op den Lai d'Aristote, vgl. de inleiding. voetnoot568 ... doer de vrouwen ghesponnen, stoute voorstelling van het feit dat ook de nobele koning niet weerstaan kon aan de macht der vrouwen, waarbij we denken aan de ‘verwijving’ van den wijzen Salomon waarvan de Bijbel gewaagt (I B. der Koningen, 11, 1-4). Het spinnen was de vrouwelijke bezigheid bij uitstek, en Salomon werd er toe gebracht te gaan spinnen, wat een verlies van eigenwaarde beteekent. voetnoot569 Samson, de Israëlitische rechter werd door de Philistijnsche schoone, Dalila, het haar afgesneden; door het verlies van zijn macht had hij den ondergang van zijn volk bewerkt. [tekstkritische noot]B. 570. vrouwe; hayr afghesneden; 571. gheschreven; 572. door; vrouwe; dit wel onthout; 573. T'is sterckste; d'overhandt behout.; 574. seghdy nu; daedt /; 575. blijckt; boven; 576. Sy; moet ghy; 577. meendy; slaet; 578. wreetheydt /; spijtich kijven quaet /; 580. Neen / neen /; sy hun; me; 581. verwonnen; tot een goet; 582. was met segghen; sy; hoorden /; 583. Smeecken en; minlijcke; 584. Haer gramschap verwinnende door soeten wimpele; 585. maecktese Leeuwen; Lammekens simpele /; 586. D'welck; 587. den anderen spieghelt /; wel.; 588. dunckt u nu; mans /; 589. Subtijl / cloeck / sterck /; verstants; 590. d'alder; erghens; krijghen /; 591. willen; comen aen den dans /; 592. Suldy; slechten simpelen hans /; voetnoot571 Toespeling op het middeleeuwsch verhaal van Vergilius, en zijn liefdeverkeer met een sultansdochter, die hij ontvoerde, en voor dewelke hij de stad Napels op eieren zou hebben gebouwd. Vgl. hiervoor ons reeds geciteerde werk van D. Comparetti, Vergilio nell' medio Evo, vertaling: Virgil im Mittelalter, Leipzig, 1875, p. 278 of Dunlop-Liebrecht, Geschichte der Prosadichtungen, Berlin, 1851, p. 187. margenoot+ <42> voetnoot574 daet, kracht. voetnoot584 venus tempele, heiligdom van Venus; vgl. Venusberg. Over het veelvuldig gebruik van Venus' naam in de Rederijkerspoëzie, zie Tspel van Christenkercke (ed. D^r G.A. Brands, Utrecht, 1921) aant. op v. 1358. voetnoot385 leeuwen als..., vgl. Psalm 57, 7. voetnoot587 Zelfde spreuk, Wre., 895, zie aant. margenoot+ <43> voetnoot590 op tyghen, aanklagen, beschuldigen (Kil. imputare) synon. van aen tyghen. voetnoot591 aen enes dans moeten, in de macht komen van (Mnl. Wdb., II, 68). voetnoot592 simpel, in de 16de eeuw: naïef (Ndl. Wdb., XIV, 1365); hans, sukkelaar. [tekstkritische noot]B. 593. Met subtijlheydt in u; niet connen crijghen; 594. ghy; quaedtheydt stijghen/; 595. Wildy selve; selver manieren /; 596. luttel tijdts zijnder; nijghen /; 597. gheeft /; swijghen /; 598. Ghy sult hem; u; treuren /; 599. hy; ghetrackteert; blyder cueren; 600. Hy; niet; hoecken; 601. thuijs; derftmen buyten niet soecken.; 602. autentijck; u; lieghen /; 603. doedy oock; het sal u bedrieghen; 604. vreucht; 605. hoeresoen; 606. u; gaghet naturen teghen /; 607. u; lief /; 608. hy thuys; 609. begheren; worden ontfaen /; 610. hy; inperijckel; dief /; 611. is; miskief.; 612. vergaen /; 613. die voghelen gevaen /; 614. gehouden vliegende tam /; 615. Godt belieft; 616. D'ander; versuchte /; 617. Ghespele; voor; cluchte /; 618. brenghen; bediet /; * er stond oorspronkelijk in den tekst hgeken. De g was blijkbaar een zetfout voor o. Het woord is naderhand doorgehaald geworden; er nevens is met inkt in gothisch cursief, wellicht om het archaïsch karakter te bewaren, hoeken geschreven. voetnoot599 cuere, zorg (Kil. cura). voetnoot600 in ander hoeken, elders. voetnoot601 derven, behoeven (Plantyn, avoir besoing). margenoot+ <44> voetnoot602 autentijc, geloofwaardig. voetnoot603 enen bedrieghen, teleurstellen. voetnoot605 den blauwen hoerresoen wieghen, faire la lune de miel?, hoerresoen zou hier dan verband houden met horizon. voetnoot611 in sorgen van meskief, onder vrees van ongeval. margenoot+ <45> [tekstkritische noot]B. 619. twijfel; hope; duchte /; 620. Hy is; gherucht /; 621. hulpen; niet:; 622. raet /; gheschiet /; 623. wercken; u; proeven; 624. my; 625. emmers; yet; 626. Ick en; my voortaen soo seer; bedroeven; 627. is; besoeven; 628. t'onderenhouden; heylighen; 629. is; oudt; wat Goets; 630. sonder antwoorden; sprack /; 631. Stoof-waert; track /; 632. vorste int stove; ghehouwen /; 633. potte had sy ghedeylt; back /; 635. verloor ick; dese; vrouwen /; 636. sy; oock; beschouwen /; 637. hen 't volck soo na; sy; 638. my; wouwen; 639. my; berouwen /; 640. hoordickse; meer dwelck my; lusten:; 641. ghinck; stoven wt; te rusten /; 642. My hadde; langher soo; 643. gheerne; is; pijne.; 644. ick gheeuwen en gapen; * em.: langher. voetnoot620 gheruchte, reputatie (Plantyn, fame). voetnoot623 vermeten, pogen; plan; proeven, simplex voor het compositum: beproeven, zie Wre, 942. voetnoot627 besoeuen (hem -), zich beijveren (Mnl. Wdb., I, 1076). voetnoot628 enen staet van eeren onderhouden, een grooten staat voeren; heiligh, voor hylicken? (houwelicken, Kil. 189); de geheele uitdrukking beteekent: een grooten huwelijksstaat voeren. margenoot+ <46> voetnoot632 half wel ghehouwen, half waggelend? voetnoot633 back, beker. voetnoot634/35 zij had (met een tweede stouemaerte?) den beker gedeeld en zei dat zij er nog een moest hebben. voetnoot637 sussen, zwijgen (Kil. tacere). margenoot+ <47> [tekstkritische noot]B. 645. ick; had; gheslapen /; 646. dargument; tween; 647. Soo; daer een; knapen; 648. dedick; ghereeschapen /; 649. habijten; ghinck my; 650. ick wel cost; 651. Soo; behaghen /; 653. yemant had mogen; 654. quaet; vraghen.; 655. Sij; ghehout; moest ickx my verdraghen.; 656. ontdecken; 657. becken.; 658. My; twordt tijdt; 659. Fantale rende en kost ick vergheten /; (l. fantaserende); 660. Dinstructie; mont.; 661. eeuwelijck by; 662. Dus verlanght; noch seer; te; 663. sy; deuchden; 664. ghinck; yemant; cont /; 665. daer; mijn; niet; 666. Soo; inckt; pampier terstont /; 667. Ende ghelijck ick 't onthouwen hadde goet ront; 668. Soo teeckende ickt te gaer; beste /; 669. Hen; eren; queste /; 670. eerbaren; goet expeert; 671. oneerbare is; haven weert.; * 646: even aannemelijk is hier de lezing: tween, uit B. voetnoot646 arghument, verhaal, uiteenzetting (Plantyn, demonstrance de quelque matière). voetnoot647 cnape, dienaar, zie Wre, 677. voetnoot648 ghereescapen, benoodigdheden. voetnoot652 beelde, zie Wre, 90. voetnoot653 ofter, casu quo, voor het geval dat. voetnoot655 verdraghen, zich schikken in. margenoot+ <48> voetnoot667 bi hoers, op het gehoor. [tekstkritische noot]B. 672. ghy; sinnen; 673. profijt; eerbaerheyt; 674. gheteeckent; die simpel ghestel.; 675. My dunckt oock wildy; verwinnen /; 676. de; beghinnen /; 677. Ghy; eynde; u; 678. ghy; fel /; 679. ghy; obedientie /; 680. Dwingh; u oock; zijt; 681. Ghy; beyde; lichaem; weet ghy wel /; 682. u eere en; is; intentie.; 683. Dit moraelken; cleynder exellentie; 684. Neemt danckelijck; deuchden ickt; 685. is dickwils diferencie; 686. sciencie /; 687. Dat ons Godt verleene prijs en; altemale /; 688. naemaels Hemelrijck; Jan van Dale.; Finis; V.P.C.C.A. margenoot+ <49> voetnoot672 Met oorlof, gebruikelijke afscheidsgroet, vooral op het tooneel (Kil. tua pace); edel sinnen, aanspreekvorm. voetnoot681 Zinspeling op Ep. B.P.A. ad Ephesios, 6, 31 ‘... et erunt duo in carne una’; vgl. Mat. 19, 5; Cor. I, 6, 16; Gen. 2, 24. voetnoot683 moraelken, zie Wre, 1527 van cleynder excellencie, gering. voetnoot684 dancklyck, in dank. Vooral gebruikt bij nemen, zie vbb. bij Stoett, Drie Kluchten, p. 159; wt duechden, uit welwillendheid (Mnl. Wdb., II, 266). voetnoot685 hoofden, pars pro toto: personen.