Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

[p. VII]

[Tooneelspelers]
Eerste deel.

[p. 1]

Eerste hoofdstuk
Naar stad?

Buiten sneeuwde het met dichte vlokken, zoo geweldig, dat het binnen de ruime deftige huiskamer van het landgoed Den Driellaert ‘letterlijk nacht was’.

‘Archibald, och wil je de overgordijnen een beetje opentrekken?’ zegt een oude dame die, op eenigen afstand van het raam nabij den haard gezeten, moeite heeft om, inweerwil van een goed gewapend oog, haar lektuur te vervolgen.

‘Ik dacht straks dat het wat lichter werd;’ zegt een fiks gebouwd jonkman van ruim negentien jaren, terwijl hij aan het verzoek van zijn grootmoeder voldoet; en weder ziet hij naar den zwevenden sluier daarbuiten, die zoowel de zware lariksen terzij van den oprit, als het groote hek aan den straatweg, voor zijn blikken verbergt.

‘Ik zou 't maar uit mijn hoofd zetten Archibald; de straatweg zal immers niet te berijden zijn. In het dal bij Den Brink moet de sneeuw wel een el hoog liggen; en, volgens Willem, heeft zelfs de postkar de reis naar Arnhem niet kunnen vervolgen.’

‘Maar als er niet gereden kan worden, dan zou ik toch, zonder papa en Louise, te voet kunnen gaan.’

‘Welzeker! en in den donkeren nacht terugkomen? Archi toon nu dat je geen kind bent.’

‘Maar dat zou ik juist toonen als ik alleen en te voet ging.’

‘Om misschien een ongeluk te krijgen, of een ziekte op te doen ter wille van zoo'n nare platte komedie.’

‘Dát moet u niet zeggen grootma. Nee, 't stuk van verleden jaar was niet slecht of plat. In allen geval, u weet hoe veel ik ervan houd, en 'k had er nu vast op gerekend. - Zie,’ viel hij iets later op gansch anderen toon uit: ‘het wordt wat lichter; zoo'n glimp van boven; mij dunkt ik zie weer iets van de boomen doorschemeren. Wie weet....!’ en weinige oogenblikken daarna verlaat hij de kamer.

De oude dame schudde het hoofd.

‘Niewaar August,’ hernam mevrouw Van Oudenolm tot haar

[p. 2]

zoon, toen deze uit zijn schrijfvertrek in de huiskamer kwam: ‘je zult nu van den uitgang naar stad moeten afzien?’

‘Natuurlijk mama. De sneeuw ligt wel twee voet dik. Al ging men den weg voor de diligence ook banen, het sneeuwt nog altijd, en 't zou dus al te gewaagd zijn.’

‘'t Is voor Archibald eene groote teleurstelling, maar au fond ben ik blij August.’

‘Laat hij dat niet bemerken mama. Wat ik goed vind, moogt ú niet afkeuren. Ja, ons tooneel is nog ver van volkomen, maar zoo'n enkelen keer als 'tgeen onzedelijk stuk is.....’

‘Dat weet je niet vooruit. Rijp en groen wordt er uit het Fransch vertaald, en die richting is allerverderfelijkst.’

‘'t Is waar; maar de uitgang was bepaald, en 't spijt mij dat de sneeuw ons plan nu mislukken doet. Archi had er zich flink in geschikt om nog tot deze Kerstvacantie op school te blijven. Dit is de eerste uitgang die hem allang was toegezegd, en waarvan hij zich misschien wel 't meest had voorgesteld. U weet hoe onze jongen dweept met al wat tooneel is.’

‘Ook vorst en sneeuw zijn dienaren eener wijze en albestierende Voorzienigheid;’ zegt de oude dame ernstig, en zet den fijnen gouden bril weer op, en ziet in haar boek, doch zonder te lezen.

De heer Van Oudenolm zweeg; ging naar het venster, en bespeurde dat werkelijk, zooals Archibald straks gezegd had, het sneeuwen wat minder werd.

Een paar uren later berichtte Willem de huisknecht, dat er gediend was.

‘Komaan Louise,’ zegt Van Oudenolm tot een allerliefst persoontje die intusschen het gezelschap op Den Driellaert had vermeerderd: ‘we willen maar hopen dat de representatie in de eetkamer, 't gemis van die andere waarop je eigenlijk geïnviteerd bent, een beetje zal goedmaken. - Hou je van fazant?’

‘Jawel menheer. Er zijn er van 't jaar niet veel, zegt papa.’

‘Nee, zij schijnen ons hoe langer hoe meer te verlaten. Misschien dat onze hostile houding....’

‘Wanneer ik tenminste een fazant was, dan kwam ik zeker niet zoo graag op Den Driellaert als nu.’

‘Hoe gelukkig voor ons dat je niet zoo'n ongezellig hoentje bent;’ zegt de gastheer, en met een wenk tot zijn zoon: ‘Archi, komaan!’

Archibald presenteert nu Louise Van Rave - een vriendinnetje van den huize, en zijn speelkameraadje sinds jonge jaren - den arm. Vooral de oude mevrouw is op die kleine étiquettes gesteld, en zij meent niet zonder reden, in een tijd dat men met zoo heel veel schijnt te breken 'tgeen vanouds als goed of waar, ja zelfs als heilig werd geacht.

[p. 3]

‘Je hadt toch wel éen enkel woord kunnen meespreken Louise:’ zegt Archibald, terwijl ze door de breede marmeren gang naar de eetkamer gaan: ‘Ik merk nu dat jij toch werkelijk niet zooveel van komedie houd als ik, want anders....’

‘Zeg dat niet Archi, ik had er mij dol op verheugd, vooral omdat er bij ons nooit quaestie van is; maar ik vind het ongepast. Er is immers toch geen doorkomen aan.’

‘En jij bent met den hittewagen wel van Harzathe naar hier gekomen.’

‘Omdat de dorpsgrintweg min of meer gebaand was, maar van den molen af heb ik door de sneeuw moeten loopen. Nu, 't was een korvee!’

‘Dat kan ik begrijpen. En ja, dat zoo'n paar mooie kleine voetjes weinig trek zouden hebben om op die manier heelemaal naar stad te baggeren, dat spreekt vanzelf; maar je begrijpt ook dat zoo'n loopje voor mij niets om 't lijf heeft. Zeg, als je me nu éen plezier wilt doen, spreek er dan vóor als ik er straks een balletje van opgooi. Je begrijpt dat het mij schrikkelijk zou spijten......’

‘Als je den avond in 't gezelschap van je lieve grootmoeder, je vader en van mij moest doorbrengen. Natuurlijk!’

‘Vin-je 't hier te warm?’ vraagt mijnheer Van Oudenolm, die Archibald met een hooge kleur de eetkamer ziet binnenkomen.

‘Nee vader;’ is Archibald's antwoord. En dan snel zich tot Louise wendend: ‘Je moet het niet verkeerd uitleggen. Ik vind het immers almachtig aardig als je hier bent, en ik maak dolgraag muziek met je; maar zoo'n komediegang..... Op die vervelende school zagen we nooit iets. En dat op mijn leeftijd! Je begrijpt....’

Welzeker Louise begreep het. De kast vol poppen-theaters en Chineesche schimmen, kan er nog van getuigen, hoe Archibald, van klein kind afaan, een hartstochtelijk liefhebber van het tooneel is geweest. En waarlijk hij is toch ook een hartelijke jongen; dat toonde hij weer, toen hij nog denzelfden avond van zijn thuiskomst - en nu voorgoed - op Harzathe een bezoek heeft gebracht. Welzeker, Archi mag haar wel gaarne lijden, zij is ervan overtuigd; maar die verzoeking met de komedie is al te groot; en immers, een jongen op zijne jaren, is altijd wat kinderachtiger dan een meisje van denzelfden leeftijd. Ja, Louise begreep het, en zal hem helpen; bepaald.

Onder het eten zat Archibald op heete kolen. Gedurig zag hij naar de pendule. Om acht uur begon de voorstelling in stad; een groot uur, ja, misschien wel anderhalf uur was er voor zijn voetreis noodig; en de minuutwijzer kroop al meer en meer naar het punt waar hij met den kleine een loodlijn vormt.

‘Een beetje gauw dienen Willem;’ heeft hij straks den huisknecht in 't oor gefluisterd; maar, of Willem zich al repte, de soep was

[p. 4]

warm, en - grootma en papa lieten zich als naar gewoonte niet haasten.

Eindelijk terwijl het gesprek - naar Archibald's oordeel - een onmogelijk droog ent- en oculatie-discours was geworden, vroeg hij flink aan zijn vader - doch nu, om den knecht achter tafel, in 't Fransch - of er nog iets van de belofte zou komen die hem zoo stellig gedaan was.

Die vraag trof doel. Mevrouw Van Oudenolm had vóor het aan tafel gaan, vriendelijk aan haar zoon verzocht, om de komediezaak maar verder onaangeroerd te laten. Nu het was uitgemaakt dat er niet gereden kon worden, en Louise dus ook was teleurgesteld, zou Archibald er zeker niet meer over denken. 't Gezelschap van de vriendin zijner kinderjaren was hem blijkbaar te aangenaam; de jongelui zouden zeker wat muziek maken: ‘In éen woord August,’ had mevrouw ten laatste gezegd: ‘n'éveillez pas le chat qui dort.’

Maar de eerwaardige grootmoeder bespeurde dat zij had misgerekend. De kat was rondom wakker, en had nu den sprong gewaagd. Mijnheer Van Oudenolm, ofschoon onaangenaam door Archibald's vraag getroffen, had terstond zijn antwoord gereed:

‘Nu 't rijden bepaald onmogelijk is, meende grootma dat je liever met ons zoudt thuisblijven dan alleen en te voet te gaan. Daarom heb ik gezwegen, maar je weet Archibald, dat ik niet gewoon ben mijn woord terug te nemen.’

‘Ik begrijp niet kindlief,’ valt de oude mevrouw in, ‘hoe je er over denkt. Een meest onzedelijke, altijd ongerijmde en slechte théâtre-vertooning, boven 't gezelschap van ..... Louise te verkiezen; 't is niet flatteus.’

‘Och mevrouw, ik begrijp het best,’ zegt het meisje haastig terwijl een blos haar wangen kleurt: ‘Archi ziet zoo iets nooit, en we weten dat hij er zoo bijzonder op gesteld is.’

‘Heel genereus van je Louise, om den handschoen voor ons onbeleefd heertje op te nemen,’ herneemt mevrouw Van Oudenolm: ‘maar juist dit laatste deed mij ook 't vorige jaar tegen dien uitgang protesteeren.’

‘Maar grootma, als u altijd zoo tegen komedies geweest bent, dan - u neemt mij niet kwalijk - dan begrijp ik toch niet dat u zelve naar Amsterdam bent gereisd om er Rachel een paar maal te hooren.’

‘Rachel! Ach Rachel!’ zegt de grootmoeder met verheffing en een zichtbare bezieling op het aristokratisch schoon gelaat: ‘dat zal waar zijn! De hooge tragédie, de edelste uiting van de kunst! Indien ik Rachel nóg eens als Phèdre of Maria Stuart kon genieten - ja, zoo oud als ik ben, mij dunkt ik zelf zou er zoo'n gang door de sneeuw voor overhebben.’

‘En ik grootma, - zie, als ik haar maar éen enkelen keer kon

[p. 5]

hooren, 'k zou er nog een heel jaar voor willen krom liggen op school; en dat zegt wat! Maar als u van “zedelijke strekking” spreekt ..... In de hoofdpersonen van die meesterstukken, vindt u toch ook den geest niet dien u zoudt wenschen. Phaedra en Hyppolythus, Maria Stuart en de Italiaansche zanger Rizzio, of sinjeur Bothwell, mij dunkt.....!’

‘Archi, niet verder!’ zegt Van Oudenolm gebiedend: ‘je zult hoop ik begrijpen wát grootma bedoelt.’ Zich tot zijn moeder keerend: ‘In het stuk dat van avond wordt gegeven steekt geen kwaad. 't Is een soort van Feërie. U weet dat ik mijn belofte moet houden, tenminste wanneer Archibald loopen wil.’ Tot den huisknecht die juist aan 't fazantsnijden is: ‘Willem schel eens voor Arie.’

Willem schelt tweemaal.

Een paar minuten later staat Arie de koetsier binnen de eetkamer nabij de deur.

‘Mijn zoon wenscht naar stad te gaan, Arie;’ zegt Van Oudenolm. ‘Wat doet het buiten? Nog sneeuwen?’

‘Verekskuzeer menheer. Voor 't moment niet. Het schijnt een beetje te willen opvriezen.’

‘Wat heeft de bode gezegd?’

‘O dat het schikte menheer. Bij Den Brink was er, zooals menheer weet, voor rijtuigen geen doorkomen aan, maar tevoet was er geen konsternatie.’

‘Dan moet je je klaarmaken om met mijn zoon naar stad te wandelen.’

‘Tot je orders menheer.’

‘Na afloop van de komedie - waarvoor de jongeheer je ook een kaart zal geven, gaat hij in 't Hof van Holland iets gebruiken, en wandelt daarna bedaard weer met je naar huis. Tegen half twaalf komt de maan op, en bovendien 't is licht met de sneeuw.’

‘Om u te dienen menheer. Nog iets van uw orders?’

Van Oudenolm ziet naar de pendule.

‘Zorg dat je precies over een half uur klaar bent.’

‘Over een half uur? allerbestig menheer;’ zegt de koetsier met de twee vingers aan de slapen van het hoofd, en vertrekt.

Toen Arie de kamer verlaten had werd er in 't eerst aan tafel geen woord gesproken. De oude mevrouw nam van den fazant maar een heel klein stukje, ofschoon 't haar lievelingswild was.

‘Nee dankje August, niet meer.’

Ook Louise vond zelfs de kleinste stukjes nog te groot. Ze had wel eens prettiger en heel wat smakelijker op Den Driellaert gedineerd. Doch, - men mag dat niet bemerken. Zij zal maar eens praten, over...... de guitenstreken van haar broertje; over haar

[p. 6]

snoeperig jongste zusje; enfin, over 't een en ander, want de familie die altijd zoo lief voor haar is, moet in geen geval denken, dat die kleine teleurstelling haar onaangenaam stemt, en nog minder, dat het haar grieft dat Archi zonder haar..... - Och nee, volstrekt niet.

Een half uur later was Archibald gereed. Inweerwil van grootmama's gevoeligheid over de geleden nederlaag, speelde er toch een goedkeurende glimlach om haar fijnbesneden lippen, toen zij den eenigen innig geliefden kleinzoon beschouwde.

Ja, 't was een knappe jongen. Zooals hij daar stond, met zijn kloek gelaat, nu wat hooger gekleurd; het korte nauwsluitende duffelsche jasje om de welgevormde leden; de hooge rijlaarzen tot boven de knieën, en de bonten muts, als een kleinen kolbak in de hand, meende grootmama dat hij het penseel van den schilder wel waardig zou zijn.

Op Louise's lief gelaat vertoonde zich een vluchtig blosje toen Archibald haar de hand ten afscheid gaf.

Archibald zag het:

‘Louise,’ sprak hij snel, ‘het spijt mij meer dan je denkt, dat het zoo ongelukkig voor je misloopt. Toen we verleden jaar zoo voldaan naar huis reden, toen beloofde papa ons dadelijk dit uitstapje; en nu, 't is jammer; fameus! Ik zou honderdmaal meer hebben genoten als je waart meegegaan, maar ze spelen van den winter nog een paar keeren in stad, en al vindt grootma die Hollanders ook nog zoo slecht, papa zal er je zeker eens brengen; hij is een man van zijn woord. - Bonsoir, bonsoir!’

En slechts weinige oogenblikken later was het, volgens Louise's oordeel, in de anders zoo prettige huiskamer van Den Driellaert erg leeg en ongezellig, ofschoon de haard toch vroolijk vlamde, en de lamp er een helder licht verspreidde.

En buiten - buiten was het volgens Archibald al bijzonder aardig en helder en frisch.

‘Wat zeg jij er van Arie? En niewaar het loopen gaat best.’

‘Welzeker menheer, opperbest!’ zegt de koetsier.

- Geen kwaje vent die Arie, denkt Archibald, - misschien almee tot dit oordeel gedreven, omdat Arie tenminste voelt wien hij voorheeft, dewijl hij uit eigen beweging al een paar maal menheer heeft gezegd.