Werken

[p. 9]

tekstkritische noten

De eerste uytkomst vant eerste deel.

11. Anne komt singende uyt. II heeft: ‘Anne singht, boenende een Melck-emmer.

Tanghdeloose bolle Trijn
Die wringht de Kaes met wangten,
Die wat van d'ontijge zijn
Dat zijn haer beste klangten.’

In III, IV en V, vindt men: ‘Anne singht.

Wie wil hoore singhen, Al watter is geschiet
Van een soo loosen boerman, Die sijn vroutgen in dolen liet.

Teeuwis haer hoorende seyt voort.’

Is
Teewes een boer brenght eenich brandthout op 't Toneel, met een bijl om dat te klooven, een weynich ghehouwen hebbende, roept hij sijn zoontgen aldus.

Keesje, Keesje op as een man, nou wel op mijn vaer.

Keesgen van binnen roept.

Wel. Teeuwis. Hoor jet wel. Kees. Ja alree man, Terstont ben ick klaer.

Theeuw. Nou dan 'k selt wel sien, wijf hij wijf, benje al op,
Alrie 't gadt uyt, schadt ick, eer den Icker sijn schoenen an het, isse haes-op.

Dorst ick het seggen 'k loof niet ofse rijt snachts op kol,

'K heb daer alsulcken Anne se is soo blanck as een mol,
Se het een paer oogen in haer kop soo bruyn as een schellevis,
Met een nues, en de meer mient noch, datset self is,
Daer by hetsen mongt vanner ien oor totter aer,
En ooren as een vries varcken, die slingertse after teughen mekaer,
Asse quaet is, trouwen dat selden buert, maer seven dagen inde weeck.

Anne komt singende uyt, Teeuwis haer siende seyt voort.

De Nicker isser altijt ontrent as icker van spreeck,

[p. 10]

'Khoorse al duncktme, liefelijck; seecker dats een keeltghen,
Saegiese nou eens grijnsen dan sou je u eerst verwonderen vant beeltgen,
Hoor byget dat is een stemmetgen as een mager varcken,
Op me siel godts tis om een benaut hart wat te verstarcken,
Dat selje beter ghelooven asse voor den dach komt en dat jese siet:
Daer komt den droes.

Anne comt uyt en seyt.

Arme vaer daer staet hy en werckt dat hy swiet,
Laet ick liever wech gaen want dat hy my vernam,
Smeet hy de bijl in 't hout en vatteme, 'tis sulcken haen met een dubbelde kam,
En ick maecker niet veel werck of.

Anne gaet binne, Teeuwis seyt.

Jae Anne ick noch al vuel min.
Gans bloemer harten hoe wispeltuerich setmen oock op een meydt sijn zin,
Wat dochtje daer, was ick mee niet wel te deghen begaen om vleys,
Dat ick so te marckt ging, 'khou jae 'k, maer mocht 'k nou een reys,
'Ksoume soo niet wech werpen, dat vertrout me vrij toe,
Ick prijs wat moeys, want 'tkostme nou altemet wel een koe,
Datse so verbrant lelijc is, en dat machse niet lyen en nocht alder miest
Sy is al goet schick jeloers, en een mensch is immers gien biest,
Jonge, jonghe, ic wed hy alweer slaept die besuchte guyt.

Teeuwis treedt binnen, en seyt.

Jou leckertgen. Keesgen van binnen. Och och mijn gouden vaertgen.

Teeuwis uyt.

Her, her dan, der uyt jou bengeltie. Keesgen uyt koomende seyt.
Neen, neen, Pestelency neen. Teeuwis. Jou guytgen is dat jou gebedt,
Her, her, lustich dan, alle ochtens heb ick hier sulcken pret,
Dan leg ick eens met de moer over hoop, en dan eens met de meyt,
En dan ien reys met jou, jou leckertgen en ick hebje so dickwils gheseydt
Datje mit jou moer op sout staen sochtens heel vroo,
Maer neen, een luye naers, en een werm nest, die scheyen soo noo,
Nu wel aen dan duese reys sie ickje noch duer de vingeren,
Maer soo 't weer beurt, sel ickje soo dapper om de ooren slingeren,

[p. 11]

Dat het je hueghen sel verstaeye dat wel lecker,
Sulcken eyntgen swieps, he, he, dats sucken moyen wrecker,
Nou lustich dan. Keesgen. Wel hey ick bin immers al op.
Theeuw. Voort dan scherluyn. Keesgen. Wat paerden sal ick dan neemen.
Theeuw. Maer de jonge blaeu, met de bonte ruyn.
We moeten wat briet uyt coomen, we varen alle daech niet tot men Heer,
Pastmen datje de starten wel op steeckt, dat is jou eer,
Na de nieuwe snof, hoorje, met een dray, met ien sway, met een krul mier
Gelijck jou buer jonges doen Claes, jonge Jaep, Jan pier,
Die het een hangie van een pairt op te potsen, die is wel soo dreeps,
Je bent niet een ding sindelijc, nou lustich iens op sijn groot scheeps.
Keesien. De bongt het maer een yser maer de graeu hetse allegaer,
Laetewe die twie ien reys gaen slaen tegen mekaer,
En de blau loopt immers niet een ding ande hanght.
Theeuw. Ick wil de bongt hebben, wats hier je hebt geen verstangt.
Keesien. Wel, wel beghint hy dan op straet te hincken, soo heeftiet my niet te wyten.
Teeuwis. Kijck wijsheyt hoe na sorchje dat hy sijn bienen sou verslyten,
Hij sel lang songer ysers loopen eerse tot de knien of binnen.
Keesien. Aswe so weyts uyt komen, selle de luy mienen dat wy vant hof binnen,
En juyst selt een joncker van Losduynen wesen, en een boer in sijn gat.
Theeuw. Lustich dan dat gaeter duer, hou daer noch iens dats dat,
Mit dat inde bogaert leyt heb ick pas soo veel alsme paerden muegen trecken.
Jongetie, jongetie, ja benje al wech soo mach icker selver me gaen decken,
En stuwent na de kunst, en na me sin iens op de wagen,
'K weet niet of ic het ten iersten altemael sel kennen draghen,
Ackermenten dat weecht, om een haer lap ick het wel weer neer,
Waer nou mijn Anne hier, die blauwe starcke meer,
Byget se ken soo wat doen se is soo starck as ien paertgen,
Lichtelijck schorten sy alde rest voor ien staertgen,
En ick selder wel twie mael over moeten torssen,
Dat was een kleyn scheel, maer ic vrees me moye kleeren te bemorsen,
En ick bin soo sindelijck dat icker gien vuyl aen mack sien.

Teeuwis meent met het hout op te rysen, en hij valt en seyt.

[p. 12]

Bloemerherten is dat vallen, ey men arm, ellemente me bien,
Pestelency me bil, dunckme tis schier uyt het lit,
Dat isse oock by gans bloet.

Anne comt uyt en seyt.

Benedijstes wat is toch dit,
Wel lieve Krijnen kint, wel lieve vaer hoe koomje te vallen?
Teeuw. Krijnen kint, he datje sint Felten schen onder je allen,
Dat icket by gans bloet omme eer niet en liet,
'K souje wat aers seggen. Anne. Wel kindt ick en doetje niet,
Nou mijn Teeuwis Krijnen, nou mijn vaer ten is gien noot.
Teeuwis. Dat denck ick wel, kijck pruym, viel ick maer doot,
Je weet niet, watje anme sout verliesen, dat ick sturf.
Oy, oy, 'k moetme qualick houwen, 't is sucken slechten slurf,
Oy my Anne, jae wel wat ist nou, nou bin ick wel weer op de bien,
Maer ick vil weer los int hol neer lietjeme allien,
En wat raet Anne, 't hout moet evenwel op de waghen.
Anne. Was daer alle ding wel me, ick souter wel op draghen,
Maer lieve Krijnen kint dus te vallen, wis, wis, wis,
Gaet daer wat sitten rusten, moghelijck oft flus wat over is,
Ick sel terwijl gaen schicken 't hout op het voer.

Anne set Teeuwis wat neer, in een stoel, Teeuwis seyt aldus.

Ja, ja, misselijck is wonderlijck, soo soo men moer,
Laet my iens kijcken, hoe starck datje bent, gants bloet Anne,
Gaet tweemael. An. Niet een meyt, 'k selt ten eersten wel vermannen,
Hou jij je stil mijn Vaer, waerje slechts uyt de smart.
Teeuwis. Ja wel lieve Anne, hier sit ick, de pijn slaetme schier an 't hart,
By get Anne, dat sou ickje niet connen na doen:
Anne hoorje wel, segt Keesgen dat hy hem moet dra spoen,
Wangt ick sou evenwel garen te middach tot men Joncker bancken.

Anne ingaende seyt Wel. Theewis blijft, en seyt.

Daer gaet moer heen, dat heb ick al wech met me rancken,

[p. 13]

Datse me dat werck afneemt, ick had pas soo veel noot an me bien,
As an men ellebooch, an men bil, en an me knien,
Maer heb ick inme sin voor de klock thien of elf,
Of voor de middach in den Haech te comen so mach ic self
Gaen stuwen me wagen, sy scheyender niet af, ic sel toch moeten aanhouwen,
Mijn volc weet aers met mekaer niet te doen as te wiewawouwen,
Daerom moet icker self by wesen, en sien hoe 't werk voort gaet,
Anne, Kees, Neel, by gans kraft, datje de moort slaet,
Waar nicker steeckje allegaer in ien gat, waer benje ontrent.

Anne komt uyt, en seyt.

Hoe loopt hy dus tieren dese herseloose Vent,
Wat of sijn roepen en tieren nou weer beduyt,
'k Sie wel watter of is, hy speult de schavuyt,
Hoe sier had toch de man flus sijn bien ghedaen.

Theeuwis binnen sijnde, smijt Keesien zijn Soon, Anne hoort dit, en seyt voort.

Hoort daer, 't viel hem soo suer, soo 't scheen allien te staen,
Dat icker hiel in beducht was, maer hij loopter al weer heen.

Keesien comt huylende uyt, Anne seyt.

Wat isser Keesje. Keesie. 'k Vraech me vaer of ic me sel, en hij zeyt neen,
En hy hettet me gister avont immers noch belooft.
Anne. Je Vaer Keesje is ien recht breyndeloos hooft.
Het hy je smeten? Keesien. Jae, en hy smijt soo besucht stijf.
Anne. 'k Loof niet oftje Vaer smijt om tijt verdrijf,
'k Weet niet wat we noch met die man sellen gaen beginnen,
Hy wort soo quaet van sijn eygen boose sinnen,
Och 'tis alsulcken, wat wil ickje seggen, sulcken ongalijcken man,
Die een quaet hooft het seggese isser selver wel qualijck an,
Want hy moet sijn qua kop, mienense selver dragen,
Maar 't Wijf dat het met hem draecht is wel te beclagen,
Deuse man is so oplopent van sinnen, hij wort so quaet as ien baers,
Maar ic mach denken, haestige luy binnen weer gien verraers:
Hy drinct weer niet droncken, met ien pot melck ken ic hem wel houwen,
Maer ien gebreck het hij, hy siet te byster gaern vrouwen,

[p. 14]

En met ien diel Hoeren sou hy sijn leste gelt wel verteeren,
Gelijck alsme al onse Bueren seggen, dat binnen luijtjens met eeren,
En Pier Neef wistet lestent ooc al, dats ien man die laeckt het,
En raet hem of, maer wat ist, al sach met, hy versaeckt het,
Daerom geloof ick de luy beter as hem, al swoer hij bij zijn keel.
Daer sal hij nou na den Haegh toe, en daer het hy de Magere Neel,
Die Truy Jeroens, die Friessche Fem, die wort hij niet sadt,
Dan noch Scheele Lijs, dat is alsucken vel met ien gadt,
Neen seecker, hij selme allien niet na den Haegh, dat sweer ick,
Ick sel mee, of jy selt mee, laet sien oock, dat begeer ick,
Al sou hy soo quaet worden, dat ic wel wist dat hy me sou vernielen,
Hoor jijt wel Keesje, past datje je Vaer staech bent op sijn hielen,
En wetet my te seggen waer dat hy al gaet,
Daer en leyt niet aen, al wort hy altemet al iensjens quaet,
Blijft ghy al by hem die rechte vuyle schalck.

Theeuwis comt uyt, en seyt.

Kees, Kees, hier Kees, waer binje huyle balck,
Nou je selt me, knap je selt me, al je best gaet sitten op het hout,
Maer pastme datje vroet bint, weest me je leven niet stout,
Dat grijnsertjen, waerom mach dit leckertjen toch pruylen.
Anne. Nou Krynen kint maeckt de Jongen toch niet an 'thuylen
Laet hij toch ien reys mit je varen na den Haegh,
Hy hetter sijn leven niet geweest, daerom is hij soo graegh,
En 'tis nou ooc Vastelavont, hy crijcht licht wat van men Jonckers Tafel,
De iene warme pankoeck, of d'are leckere Wafel,
Om dees tijt 'sJaers hebbense toch in stee sulcken ghesnor.
Theeuw. Wel laet hij mee varen, maer ick wil gien gheknor
Noch gien gepreutel onger weech van de Lecker verdraghen.
Keesien. Neen ick sel niet, en soose tot men Joncker over me claghen,
Laet ick dan van me leven nergens meer meegaen.
Theeuw. Wel an dan, maer datje mient dat potten en pannen daer al ree staen
Om Pankoecken te backen, neen seker, 'tis daer al kael Hof,
'k Hebber iens geweest, doe liepter soo-besuckt schrael of,
Dat ik hongerich van Tafel gingh, 'tisser nergens na soo bongt,

[p. 15]

Se comen daer mit een lecker beetjen ontwerveleje de mongt,
't Het niet te beduye, dan vragese je noch, smaeckt dat niet wel,
En 't mach een Boer soo veel helpen, als een Boef inde Hel,
Nou as een man na de Wage, hoe sieje toch soo gryselijck,
Hadieu Anne. Anne. Hadieu Krynen Kijnt wangert wyselijck.
Ick mach me te vreen stellen, waer mee wil ick de dwaes dwinge
Nou wel, terwijl Neel uyt is, soo moet ick de Kaes wringe,
Ick bin soo wat verkluemt, 'k sou wel altijt Wangten hoeven,
Maer ick bin puntich genoegh Moer al singen de Boeven:
Anne Wane Wouters se wringt de kaes met wangten,
Die maer vande ontydighe zijn, dat binnen haer beste Klangten.
Neen seecker, ick bin soo klaer, 'k sou jou wel uyt durven tarten.

De tvveede uytkomst, vant eerste deel is

Krijn. Bely. En men Vrou van Grevelinckhuysen.

Bely seyt.

Me Vrou hoe kenje je ooc houwe, wat hebje bygut ooc parten,
Me Joncker mient al waers, hij wort seker hoe langer hoe grover.
Vrou. Hy en isser niet te veel Beely, maer hij schietter pas over,
Hoe dat ick hem langer heb, hoe dat hyme meer tuegen wort.
Bely. Ik hoor wel was hy doot, en hadden hem vier sellebroers geschort,
De blyste na me dunckt Vrou die souwen voor aen gaen.
Vrou. 'k Kenme niet versinnen, waerom ic de Vent toch mocht aenslaen,
Sulcken Deen, mal, of altijt nergens na de sneechste van sen vriende,
En dat meer is, hij is opt thiende deel na soo Rijck niet als ick miende,
Soo dat ick heel bedroghen ben, en om sijn goetien wast dat ic hem nam.
Bely. Maer Vrou namje oock om 'tgoet sulcken Jan achter lam,
Sulcken plompen Drent, een mensch soo bot en onbeschoft,
Sulcken futselaar, dat en had ick niet ghedaen, aent vleys ismen meest bekoft,
Sulcken Hennetaster, 'kweet niet waer by dat ic best sijn gefemel lijck,
Maer seker een menschen sin, vrou is wel een menschen Hemelryc,

[p. 16]

Neen moer, over Rijck over al, ick wil wat int ooch.
Vrou. Hy sou haest mans genoech wesen, maer hy is te beseten drooch,
Comt hij thuys hy spreeckt niet, gaet hy uyt, hy swijcht stil,
'kLoof nau dat hy spreken sou, al waert dat hij over me vil,
Altijt siet hij even bang, nimmermeer gaet hij eens uyt sijn tred,
En dat noch'tmeeste is, nimmermeer comt eens lachende te bed,
Ja tis hem nou te pyne waert, dat hij me iens over zij sou toeloncken,
Maer hy keert me sijn aers toe, en gaet ligghen roncken:
't Moeyt me altemet wel, dat ic dus me jonge leven moet verslyten.
Bely. By get vrou, wast me man, ick zou 't hem bij elck een verwyten.
Onse lieven Heer wil me slechts mit sulcken man niet bedroeven,
Of ick zou aers me wel gaen segghen mit de boeven,
Trouwen int hoey, dats moey,
Maar trouwen in de kerck, dats ewich werck.
Vrou. Ja meysie je weet noch niet hoe 'theylicken een mensch comt verlacken,
't Comt soo schielick aen, lieve Kijndt, as het kacken.
'k Waer me wel soo wijs doeck iens jaers te vryen waer,
'k En docht niet dan nae vreught, en niet nae dit lyen zwaer:
Neen ick moet een man hebben, seyd ick, die me maeckt tot een wijf,
En nou icker een heb, ben ick al weeu by sijn levende lijf,
Maer doeck hijlicken zou was dat trouwens 't minste dat ick gisten.
Bely. 't Was wel goet vrouw, dat sommige luy van je noot wisten,
Daer zyn seker noch goe mannen, dier over de heymelijcke armen,
Wt naeckte liefde nae de gouwe werelt noch ontfarmen.
Maer vrou hoe ken je sulcken mensch nock liefde betoonen,
'k Sou hem seecker met Oenes kolf altemet koning kroonen,
En de luy zouwender om lachen, als syt al quamen te weten.
Vrou. Maer Bely, wat zouwen de luy segghen datwe mekaer smeten?
Dat is onder de rijcke luy soo gheen manier.
Bely. Over manier over al, 'kzou me leven met sulcken stier,
Waer ic in jou stee vrouw, ic brocht mijn leven soo lusteloos niet duer,

[p. 17]

Ic bin de meyt, en jei bint nu de vrou, maer 'kneem mijn leven voor de kuer
Want al binje rijc jei bent gevangen, maer ic ben vrij al ben ik pover.
Vrou. Ick ben met de droes gescheept, en ick moeter me over:
Patiencie per fors, wie weet waer voor dat het goet is,
't Is bij provisie quae noech, dat hy soo bijster onsoet is
Also wel snachts als daegs, want of ik bij hem dan of ic bij jou slaep,
Daer en is niet veel keur aen.

Krijn comt uyt en seyt.

Bely, Bely, waer ben je Woudt aep.
Hey hoorje niet Beely, waer of se ergens is om een hoeck.
Vrou. Wat is hier nu weer? Krijn. Vrou, meyt d'een met d'aer is t'soeck,
Modde van gompe Bely, pestelensie, daer coom ic kael of.
Vrou. Onbeschoften Reeckel, hoe is hy toch dus bot en grof,
Siet hem nou iens staen of hy gien vijf kan tellen.
Bely. Soo neemt hij me altijt mit een deel toenamen te quellen,
Dan bin ick ien modde, dan bin ic ien varcken, en dan bin ic een meer.
Vrou. Nou wat isser te doen?
Krijn. O bloet, maer Vrou, mijn Heer,
Me Joncker Vrou, myn Joncker segh ick y got.
Vrou. Wat is je Joncker, hoe staje dus, benje sodt,
Of geckje mit me, hoe sal ick het verstaen:
Swijgt Bely. Bely. As je maer om kyct Vrou so dreygt hyme te slaen.
Vrou. Dat hy dat maer iens docht, nou wel wat is je Joncker.
Krijn. Wat sou hij wesen, hij is quaet datje hem daer int doncker
Alleen na sijn kleeren en sijn goet soo laet soecken,
En weet se nergens te vinden, daerom begint hij te vloecken,
Dan wil hy syn cousen, dan wil hy sijn laersen, dan ist dit, dan ist dat,
Nou krijgh ick een oorwangt, dan ien voet inme gadt,
En wat weet ick van sijn kleeren, waerom geeft hij me slagen.
Vrou. Wat klieren nou. Krijn. Sijn ouwe klieren, daer hy mee gaet jagen,
Hy wil enckel te velt, om een Haes te bedrapen.
Vrou. Ick docht seker dat hy al den dach sou hebben blyven liggen slapen,

[p. 18]

Wel hoe schiet hem dat soo schielijck in sijn sin,
Die Jichtigen Hont, hy klaecht immers dat hy niet ien vin
Noch ien lidt an sijn Lijf kan reppen, hy hout hem vrij stil.
Kryn. Wat hy reppen kan of niet, sijn tongh het hy hiel wel tot sijn wil,
En sijn hangden oock wel, dat verneem ick altemet op mijn kop,
Hy gafme daer terstont noch ien averechse klop,
Was dat met ien lamme hangt, soo speelter de Nicker mee,
Nou gaet by hem Bely. Vrou. Wat souwer Beely doen.
Krijn. Maer dat icker dee,
En soecken sijn klieren, diemen nerghens kan vinden.
Bely. 't Is waer Hanne je loopt al soecken as de blinden,
Je sout je oogen in de hangt nemen, en kijcken door de gaten.
Vrou. Blijf jy hier Bely, laet ick gaen, ick weet hem noch te bepraten,
't Schijnt datwe toch alle gaer moeten de murchloose schonck vresen.

De Vrou gaet binnen, Krijn seyt.

Dat jy by hem quamt moer, jou hooft sou honck wesen,
Bloemerhelten hy tiert soo, dien besuchten uyl,
Mijn Vrou siet toe, sy crijcht ooc wel goe coop een vuyst op haer muyl,
Hy het me soo besucht ghepuelet, ten is niet om te spreken,
En om ien haer Bely sou ick het aen jou weer wreecken,
Had ickje by me solen maer ergens om een hoeck allien.
Bely. Je bent al sulcken soetert, nou, nou, je moet soo suer niet sien,
Nou as ien man, lach iens, en com volgewe me Vrou alle bey,
En helpewe den drent, je Heerschap int gherey.

PAUSE.

16. II Op me siel 'tis... IV en V Op me siel gorts 'tis. - 24 III, IV, V Doe ick...
37. II die scheyen noo. III, IV, V die scheyen te noo.

41. II wecker.
49. II hanckje. III, IV, V hachje.
55. II so hebjet. III, IV heeftjet. V hoeftjet.

73. II, III, IV, V duncktme is schier.
74. I Dat is ick oock. III, IV, V Dat ick oock.
75. IV, V Bededijsters.
79. II 'k Souwe wat.
99. II jancken.

104. III, IV, V toch moeten alrie grawen.
105. II wiewouwen. III, IV, V wiewawen.

131. II Bueren wel seggen.
144. II Blijft al by hem.

172. III, IV, V Anne Kome Wouters.
173. III, IV, V ontyghe.
174. III, IV, V 'k sou wel yemant durven tarten.
189. III, IV, V is een menschen Hemelrijck.

194. I uyt sijn hel.
195. III, IV, V comt hij eens.
200. V De Hemel wil.
215. I met ooms Kolf.
219, 220. II 'k brocht me leven met sulcken stier
(Waer ick in jou stee vrou) so lusteloos niet deur.
220. III, IV, V Waer ick in jou stee vrou so lusteloos niet brengen deur.

226. I by jou stae.
227. II, IV, V Daer is niet.
243. V hem in 't doncker.
245. III, IV, V Hy weet se.
247. II Oorbangt.
248. I geeft hij me toe slagen.

254. II hy hou.
265. I schenck wesen.
269. V gepewlet.
276. II doen, und al.