Hoe bereidt men een ketter

58. Wat is een natie? (1).

E. du Perron citeert in Indies Memorandum (De Bezige Bij, 1946) Snouck Hurgronje die vertelde dat hij in Leiden een lezing van Ernest Renan over deze vraag had aangehoord. Een herhaling van de rede Qu'est-ce qu'une nation? door Renan in de Sorbonne uitgesproken op 11 maart 1882. Had Renan gelijk, toen hij in 1882 schreef dat Karel de Vijfde, Lodewijk de Veertiende en Napoleon bewezen hebben dat het niet meer mogelijk is in Europa een romeins rijk te vestigen? Hitler is er zestig jaar later bijna in geslaagd. Alleen buiten-europese hulp van oost en west heeft de trotse duitse nek kunnen breken. De voorbeelden uit de geschiedenis zijn interessant genoeg om er even bij stil te blijven staan: drie of vier veroveraars waren frans, zodat het niet gaat om duitse overmoed, het kan ook franse zijn. Of, buiten Europa: israëliese, etiopiese, braziliaanse of russiese. Naties zijn betrekkelijk jonge sistemen. In de tijd, nog wat vroeger, dat de veldheren, even stoutmoedig als ambitieus, hun kansen namen,

[p. 91]

kregen we het Chaldeeënrijk, Egypte en China, terwijl er dan eigenlijk helemaal niet een chaldees, chinees of egypties volk bestond. Van het romeinse rijk kan men met nog meer recht zeggen dat het gedurende enige tijd slechts een administratief ‘vaderland’ was; Paulus, jood en christen beide, beriep zich op zijn romeinse burgerschap.

Is zo'n administratief ‘vaderland’ al een natie? Wat heeft naties gemaakt? In de tijd dat Renan schreef, woonden er in wat Turkije heette armeniërs, turken, koerden, syriërs, grieken, arabieren en slaven. De armeniërs, syriërs, grieken en slaven zijn er bij de inkrimping van Turkije uitgeperst, één taal en één godsdienst hebben tenslotte de mensen samengevat die zich nu nog turken noemen. Dat de germaanse stammen die West-Europa binnendrongen, en later de noormannen, in de volken die ze bezet hadden, opgingen, kwam doordat ze hun taal vergaten en dat werd bevorderd door het feit dat zij vrouwen in de onderworpen gebieden trouwden. Allerlei elementen deden een soort Frankrijk ontstaan, waar onder de binnengedrongen stammen op de duur naar verhouding maar weinig franken leefden.

Waren dinastieën nodig om naties te maken? Laten wij in dat geval, ten behoeve van de Internationale Die Eenmaal Komen Zal Op Aard niet wachten en beginnen met het afschaffen van de dinastieën. (Laten wij dat, om enkele belangrijke redenen, in elk geval vast doen.) De grenzen van Frankrijk in 1789 hadden niets natuurlijks, noch hadden zij een noodzakelijk karakter, en dat geldt ook voor het verenigde Engeland, Ierland en Schotland, Dinastieën plachten in een mengeling van huwelijken en oorlogen landen bij elkaar te trouwen en te schieten, maar ze zijn niet nodig voor het vormen van naties. Als er geen dinastieën zijn, zoals in de Verenigde Staten, verbinden zich staatjes ook tot naties. Het gaat óók met schieten en doodslaan, l'unité se fait toujours brutalement, zegt Renan. Zo was het met de Verenigde Staten, en het geweld werkt daar nog steeds na, maar dat is geen reden om de dinastieën niet af te schaffen.

[p. 92]

Er is ook iets heel anders aan de orde dan de etnografie. Frankrijk is kelties, iberies en germaans, in Duitsland wonen kelten, slaven en germanen. L'Italie est le pays où l'ethnographie est le plus embarrassée. Gaulois, Etrusques, Pélasges, Grecs, sans parler de bien d'autres éléments, s'y croisent dans un indéchiffrable mélange. Maar Renan zou de fascistiese militaire horden eens hebben moeten zien brullen, samenballen, halfontwikkelde afrikanen vermoorden, of beroven en koloniseren: één volk hoor! Verwoestende troep, dat éne volk, en het wordt altijd gemáákt. La vérité est qu'il n'y a pas de race pure et que faire reposer la politique sur l'analyse ethnographique, c'est la faire porter sur une chimère. Les plus nobles pays, l'Angleterre, la France, l'Italie, sont ceux où le sang est le plus mêlé.

Kijk naar de grote mannen van de Renaissance; zij waren noch fransen, noch italianen, noch nederlanders, noch spanjaarden, noch engelsen. Zij waren humanisten, geleerden, sommigen waren christenen. Zij stonden de naties en de nationalisten en de koningen en de kerk in de weg, zij werden vervolgd. Maar misschien zijn zij wel onuitroeibaar. Een natie is een ‘aure, un principe spirituel’. Misschien vormen humanisten en christenen en wijzen wel een eigen natie. Er is een legaat van herinneringen; men kan daarin delen door te geloven dat men tot de legatarissen behoort. Men kan de erfenis aanvaarden. Samen doorleefde ellende en gemeenschappelijke overwinningen van de geest vormen essentiële voorwaarden voor een natie. Het was Hitler die Israël overeind bracht. Het is Israël dat het palestijnse volk, wat zeg ik, de palestijnse natie, op de been brengt: het laatste wat de israëlieten zouden willen! Misschien ontstaat er een nieuw volk, het Internationale, en een nieuwe natie: de Internationale. L'Internationale sera le genre humain.