Trouringh
(1637)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina 662]
| |||||||||
Beschrijvinge van de op-koomste van Rhodopis
| |||||||||
[pagina 663]
| |||||||||
Want als de vrijster vvies, en toe-nam in de jaren,
Doen vvierd' de man gesint geen kost aen haer te sparen;
Te meer vermits by selfs en at de vverelt sagh,
VVat voor een rappe geest in haer verholen lagh.
Sy leerde sonder hulp een schoone letter schrijven,
Sy leerde na de kunst op gout en koper drijven,
Sy maeckte naelde-vverck dat net en geestigh stont,
Soo dat men in het rijck geen netter hant en vont.
Doen Alcon dit vernam, hy liet haer meesters soecken,
Die leyden haren geest door alderhande boecken;
Sy las den ouden tijt en vvatter is gebeurt,
En vvaerom yemant juyght, en vvaerom yemant treurt.
Sy vvas van snel begrijp, sy leerd' in vveynigh uren,
Sy leerd' als in het spel de kunste van borduren:
S'en houft geen dagen langh te sitten in de school,
Sy teyckent met de pen of met een fijne kool.
Sy teyckent datse vvil, oock sonder haer te pijnen,
Soo dat de meesters selfs by haer als jongers schijnen:
'T is kunstigh uyter aert al vvat de vrijster treckt,
Doch meest als sy het vverck met gout en sijde deckt.
Of alsse peerels hecht op haer bescheyde reken,
En loof en bloemen maeckt met vvonder nette steken,
Of dats' een hoogen bergh, een dal, een heyde maelt,
Of eenigh dieper vvout daer in het ooge dvvaelt.
Noch acht sy boven al de meeste vreught te vvesen,
Als haer vvert toe-gestaen een geestigh boeck te lesen:
En mits sy vrolick is en van een luchten geest,
Soo lieft de jonge maeght de soete dichters meest.
Sy vvas van heus gelaet, en vvel-gemaeckte leden,
En vrolick uyter aert, en geestigh in de seden,
En vvatse nam ter hant daer schijntse toe gemaeckt,
En 't vvort tot haer geneyght al vvat haer eens genaeckt.
| |||||||||
[pagina 664]
| |||||||||
Haer oogh had vvonders in, haer oogh dat konde spreken,
Haer oogh vvas enckel glans en niet als minne-treken,
Haer oogh had krachtigh vier gelijck een donder-slagh,
En gingh tot aen het mergh van die haer maer en sagh.
Soo haest als Rhodope de kintsheyt is ontvvassen,
Soo siet men al de jeught op hare diensten passen:
En vvaer een jongh gesel is geestigh uyter aert,
Die vvenscht in syn gemoet met haer te zijn gepaert.
De maeght die vvort gestreelt by-naest van alle menschen,
Die staegh om hare gunst om haer geselschap vvenschen:
En sy met open hert toont yder hare gunst,
Sy met een bly gelaet toont yder hare kunst.
Dit stont de vader toe, hy liet haer niet bevvaren,
Maer gaf een ruymen toom aen hare vrije jaren;
Sy magh in alle dingh naer eygen sinne gaen,
En vvatse maer en vvil dat vvort haer toegestaen.
Daer zijn om desen tijt verscheyde jonge-lieden,
Die aen haer menighmael haer trouvve quamen bieden;
Soo dat men geestigh volck van alderhande slagh
Geduerigh om haer deur en in haer kamer sagh.
De vader vvert versocht, de moeder aen-gebeden,
De dochter ondergaen met alle soete reden:
Maer sy noch even-vvel behout een vrijen sin,
Sy biet een yder gunst, maer niemant vaste min.
Doch alsse metter tijt nu rijper is gevverden,
Lijdt Alcon overlast, hy kan't niet langer herden:
Mijn dochter is te jongh, dat had hy langh geseyt,
Nu is door hooger jeught die onschult hem ontleyt.
De vrijster is bequaem om nu te mogen paren,
Haer tijt die is gegaen tot aen de tvvintigh jaren,
Haer jeught is als een roos, of als een jeughdigh lis,
En sy is boven dat gesont gelijck een vis.
| |||||||||
[pagina 665]
| |||||||||
Vriendinne (seyt de man) ghy moet een vrijer kiesen,
Of ick sal by het volck mijn oude gunst verliesen;
V sin heest (na my dunckt) nu langh genough gesvveeft,
'T is tijt dat ghy voortaen u tot een man begeeft.
Magh ick u bidden, trout, en baert ons echte vruchten,
Eer dat de soetste tijt van u begint te vluchten.
Ghy hebt nu volle keur van al de beste jeught;
VVel kiest dat u bevalt, tervvijl ghy kiesen meught.
In koop van dienstigh lant, en vvel te mogen trouvven,
En moet geen vvijse maeght haer vader vveder-houvven;
VVant als soo goeden kans maer eens daer henen glijt,
Men isse menighmael voor al syn leven quijt.
De soete Rhodope, noch in haer vrije sinnen,
En vint haer niet gestelt om een alleen te minnen:
De kunste, (seyt de maeght) en vvat ick vorder kan,
Dat streckt my tot vermaeck oock meer als eenigh man.
De kinders die men krijght dat zijn gevvisse sorgen,
En vvat ons vorder naeckt is voor den mensch verborgen;
Men vveet niet of het druck of blijschap vvesen sal,
VVant dat ons voordeel schijnt is dickmael ongeval.
De kunst is altijt soet, vvie kan sigh des versaden?
Hoe meer dat yemant krijght hoe min hy is beladen.
Ey laet my noch een tijt gelijck ick heden ben,
Mits ick tot mijn vermaeck geen beter leven ken.
De vader hoortet aen, en sonder meer te seggen
Soo gaet hy alle dingh vvat nader overleggen:
En op den goeden raet van seker deftigh vrient,
Besluyt hy dat de kans nu vvaer-genomen dient.
De tijt daer op de maeght ter vverelt is gekomen,
VVert by de frissche jeught ten naeusten vvaer-genomen;
VVant op dien eygen dagh verschijnt een yder daer,
En stort of edel kruyt of bloemen over haer.
| |||||||||
[pagina 666]
| |||||||||
Iuyst op dien eygen stont als al de jonge-lieden
Haer vriendelick geschenck de juffer quamen bieden,
Begaf hem Alcon selfs te midden op de zael,
En met een bly gelaet begon hy dit verhael:
Aenhoort my, schoonste jeught die oyt vvas op-geresen,
Ghy hebt nu langen tijt ons eer en gunst bevvesen,
Ghy hebt tot echte trou mijn eenigh kint versocht,
En ick heb menighmael hier over my bedocht:
En vvat sal ick het stuck noch langer overvvegen,
Ick vinde mijnen geest tot yder-een genegen:
Ick svvere by het licht en by de gulde son,
Ick vvou dat ick aen elck een dochter geven kon.
Doch ons is maer alleen dit eenigh kint geboren,
Soo dienter nu een man voor haer te zijn gekoren:
En dit (gelijck ghy vveet) is 's vaders eygen vverck,
Maer ick heb even hier een ander oogh-gemerck.
Ick hebbe Rhodope in allen toe-gegeven,
Sy heeft na eygen sin geduevigh mogen leven:
En siet tot heden toe soo heeftse vvel gedaen,
Dies sal oock dese keur aen hare vryheyt staen.
Het raeckt haer aldermeest. ick laet haer over-peysen,
Met vvien sy leven vvil en door de vverelt reysen:
Sy neme vvie het valt, of vvie haer meest behaeght,
En vvien sy kiesen sal dien gun ick dese maeght.
Ghy die genegen zijt u trou aen haer te binden,
Laet u de naeste vveeck hier op de zale vinden:
En brenght dan aen den dagh al dat u dienen kan,
En vvie haer best bevalt die zy haer echte man.
Dit gaf een groote vreught aen al de jonge gasten,
Die schrap op haren dagh en op haer ure pasten.
Hy die sigh eerst vertoont dat vvas een edelman,
Die onlanghs by den Nijl den vyant overvvan.
| |||||||||
[pagina 667]
| |||||||||
De tvveede die verscheen, en van haer liefde brande,
VVas raets-heer in het hof, en rechter in den lande.
De derde vvas een man die grooten handel dreef,
En niet als van gevvin in syne boecken schreef.
De vierd', een tam gesel die op syn renten leefde,
En geensins naer het hof of hoogen staet en svveefde:
VVas suynigh, sonder pracht, die goede dagen socht,
En noyt op groot gevvin en min op vvapens docht.
De vijfde vvas een geest die niet en vvilde svvichten;
Al had hy vveynigh gelts, hy konde geestigh dichten.
De seste vvas vermaert om met een kloeck pinçeel
Syn kunst te laten sien in menigh tafereel.
De leste quammer by, schoon hem de vrijers haten,
Hy stont in groot gevaer om uyt te zijn gelaten:
Hy vvas een titsigh quant die op syn kunste stont,
Vermits hy Rhodope daer toe genegen vont.
Hy vvas haer vvel bekent, als een van hare bueren,
Hy konde na de kunst en vvonder net bordueren.
Die vought hem by den hoop. en Alcon sloot de deur;
En siet van dese jeught heeft Rhodope de keur.
De vrijster vvel geçiert, na datse vvas gebeden,
Quam uyt haer stil vertreck, en in de kamer treden:
Haer vader ginger by, en nam haer metter hant,
En seyde: Geestigh volck, siet hier mijn eenigh pant,
Den troost van mijn gemoet, en van mijn oude jaren;
Die ben ick nu ter tijt genegen om te paren
Met yemant van de jeught, die hier voor oogen staet,
Vermits de reden selfs my desen handel raet.
Ick vvou, indien ick mocht, haer onbevleckte leden
Van al mijn leven langh aen niemant oyt besteden,
Vermits sy boven al aen mijnen geest behaegt,
Maer dat is (na my dunckt) ondienstigh voor de maeght,
| |||||||||
[pagina 668]
| |||||||||
Ondienstigh voor het lant. Laet jonge lieden trouvven,
En door het echte bed de vverelt onderhouvven:
VVy scheyden uyten tijt, vvy sygen in het graf,
En leggen, als een kleet, ons svvacke leden af.
Voor my ick vvacht het eynd: de vverelt ondertusschen
En dient haer schoonen glans niet uyt te laten blusschen:
Hier dient een nieuvve jeught geduerigh aen-gevoet,
VVaer uyt dit vvonder Al syn stant behouden moet.
De vverelt heeft een aert gelijck de groene boomen,
De vverelt heeft een aert gelijck de gulle stroomen;
Daer rijst een nieu gevvas, alvvaer een bloem verdrooght,
En vvaer een bare valt, daer vvorter een verhooght.
Ick geef mijn dochter macht sigh hier te komen toonen,
En die het haer gelieft met gunst te mogen loonen:
Iae die het haer bevalt te noemen haren man;
Nu laet een yder doen het beste dat hy kan.
Doch om bevrijt te zijn van alle slimme streken,
Laet yder overluyt, en op syn beurte spreken:
En als het altemael sal vvesen uyt-geseyt,
Soo let dan vvie de prijs sal vverden toe-geleyt.
Daer stont doen op de zael een gulde stoel verheven,
Hier is aen Rhodope haer plaets voor-eerst gegeven,
Daer sat de frissche blom gelijck een koningin,
Van vvesen geestigh bly, maer deftigh niet-te-min.
Haer kleet is over-al met groote kunst gesteken,
En toont een mengel-vverck van duysent minne-treken,
Vol selsaem bos-gespuys: maer niet en koomter in
Of't heeft een stil geheym, en vry een diepen sin.
Al vvat men aen haer siet, dat blinkt als sonne-stralen,
Die met een schoonen glans door al de kamer dvvalen:
En of vvel Alcons beurs hier door vry vvas gelost,
De kunst noch even-vvel is meerder als de kost.
| |||||||||
[pagina 669]
| |||||||||
Ter zijden van den stoel daer saten jonge dieren,
Die al den onder-vloer met versche bloemen çieren,
En stroyen groen gevvas en niet als edel kruyt,
Ter eeren van de jeught, en van de nieuvve bruyt.
 Te midden op de zael daer staen de jonge-lieden,
En vvachten met gedult op datter sal geschieden:
Een yder set hem schrap, een yder overleyt
VVat datter dient gedaen, en vvatter dient geseyt.
De vader (om de maeght haer vryen vvil te laten)
Begaf hem na de plaets daer al de vrienden saten,
De moeder die vertrack haer aen de slincker hant,
Ontrent een schoon vervvulf gesteken in de vvant.
Hier op soo koomt voor-eerst de krijghsman aen-getreden,
Met veren op den kop, met snuyels om de leden,
| |||||||||
[pagina 670]
| |||||||||
Met ketens om den hals, en vvonder moy gekleet,
Die opent aen de maeght aldus syn herten-leet:
Ga naar margenoot+ Als ick op desen hoop mijn oogh laet neder dalen,
Soo roockt mijn vierigh breyn, en al mijn sinnen malen;
Ick koom hier in het spel met ick en vveet niet vvie,
Die ick niet lijden kan, en hier noch efter sie.
'K en vveet niet hoe het koomt dat ick het kan verdragen,
Ick hebbe menigh man om minder leet geslagen:
Ick ben niet slechts alleen een deftigh edelman,
Maer oock een moedigh helt die vvapens voeren kan.
Jck ben uyt eygen aert genegen om te vechten,
En vvie my smaetheyt doet dat moet een degen rechten:
En soo ick't niet en liet om u, beroemde maeght,
Ick hadde dit gespuys al lange vvech-gejaeght.
O peerel van het rijck, laet dit geselschap varen,
En achtet voor geluck met my te mogen paren,
My, segh ick, vviens geslacht is over al bekent,
Soo ver de klare son haer gulden vvagen ment.
Mijn ouders hadden macht op duysent schoone dorpen,
Oock eer Deucalion de steenen heeft gevvorpen,
Oock eer de groote vloet besat het gansche lant,
En datter niet en vvas als baren sonder strant.
Gelooftet, edel bloet en kan hem niet versaken,
Al vvat van Goden koomt dat moet den hemel raken;
Het vier klimt alle-tijt, en vvat het vier genaeckt
Dat vvort oock even-selfs tot enckel vier gemaeckt.
Kiest my tot uvven man, ghy sult in korte stonden
Ontfangen mijnen aert tot in u diepste gronden:
V naem sal veerdigh gaen door gansch het aertsche dal,
En't sal doorluchtigh zijn vvat van u komen sal.
Ghy moet (gelijck men seyt) eens tot een kroon geraken,
Maer vvie van desen hoop sal u vorstinne maken?
| |||||||||
[pagina 671]
| |||||||||
Sal't desen langh-rock zijn die ghy hier voor u siet?
Neen seker, die en heeft daer toe de vuysten niet.
Hy kan slechts in den Raet met drooge vvoorden strijden,
En geensins in het velt en om de legers rijden,
Syn handel is papier en niet als vveecke stof;
Ghy daerom let op my, en laet hem in het hof.
Al die veel besigh zijn ontrent vermufte boecken,
Die schatt' ick onbequaem ten dienste van de doecken.
Ghy laet dien vijsen hoop, en kiest een oorloghs-man;
'T is Mars van ouden tijt die Venus streelen kan.
Dan't schijnt ghy slaet het oogh op desen uvven kramer,
Maer, sooje my gelooft, hy is noch onbequamer:
Een koopman is een mensch die sonder ruste leeft,
Vermits hem staegh de geest in verre landen svveeft.
Hoe kan hy na den eysch een hupse vrijster minnen?
De liefde van het gelt die vvoont hem in de sinnen,
Die maelt hem in den kop oock dickmael inder nacht;
VVant't is syn eenigh heyl daer op syn herte vvacht.
Jndien hy voordeel sagh oock by de svvarte Moren,
Voorvvaer een vvitte vrou en sou hem niet bekoren:
Hy liet syn echte vvijf, en al de vrienden daer,
En gave duysentmael syn leven in gevaer.
Hy vvou syn huysgesin, syn kinders laten varen,
En svveefde jaren langh geduerigh op de baren:
Hy reysde nae den Turck, of tot den Indiaen,
Of daer geen menschen voet syn leven heeft gestaen.
Jae, kon hy vvinste doen, hy sou een vvinckel stellen
Tot voor den svvarten poel, of midden inder hellen,
Hy voer door Acheron; en, vvaer het voordeel groot,
Hy stiet oock Charon selfs uyt syn verouden boot.
Geen rots, geen barre strant, geen onder-aertsche dingen,
Of een die vvin-sieck is die vveter door te dringen.
| |||||||||
[pagina 672]
| |||||||||
O! 't is een deerlick vvijf dat met een koop-man trout,
Vermits by meer de zee als haren acker bout.
Dat u een kramer vrijt, en vvil syn vrouvve maken,
En is man enckel schijn en rechte beusel-saken;
'T en is, ô frissche blom, om uvve schoonheyt niet,
Maer om u rijck çieraet, daer op de lincker siet.
Hy vveet dat soo vvanneer u vader komt te sterven,
Ghy dan sult machtigh goet en groote schatten erven;
Hy vvetet datje zijt uvvs vaders eenigh kint,
En siet dat is de gront vvaer op men u bemint.
Maer die een rijck begeert, en moet geen rijckdom achten,
Hy moet al hooger kans, en grooter dingen vvachten;
Een die maer op het gelt syn domme sinnen spant,
En vvort noyt machtigh vorst of prinçe van het lant.
Het stael gaet moor het gout; dat leyt tot groote saken,
Daer heeft een moedigh helt syn handel af te maken,
Dat is alleen den vvegh vvaer door men rijcken vvint;
Ghy vveest dan, schoone maeght, tot mijn beroep gesint.
Al schijnt een handelaer by vvijlen eens verheven,
Hy vvert, men vveet niet hoe, tot in den gront gedreven:
Hy berst vvanneer hy blinckt, oock van den minsten stoot,
Hy is een roock, een mist, een bobbel in den sloot.
VVat kan een handelaer, vvat magh een kramer roemen?
Dat ghy een koop-man hiet, sal ick een loop-man noemen.
VVaer ist dat hen dit volck gerust of seker vint?
Haer goet hanght aen de zee, haer vvelstant aen den vvint.
Ey, laet de kramer daer; vvy moeten hooger svveven,
VVy moeten, hoe het gae, gelijck als prinçen leven.
'T en is voor u geen schand' al koom ick in gevaer,
Een krijghsman, vveerde maeght, en vvort geen makelaer.
Sal ick nu tot hen gaen die na den kramer volgen?
Neen, haer gesicht alleen dat maeckt mijn hert verbolgen:
| |||||||||
[pagina 673]
| |||||||||
Niet een van al den hoop en is my noemens vveert;
Ghy, eert dan met u gunst alleen het edel svveert.
De vvapens die ick draegh, de vvapens geven kroonen,
En dat sal ick eer langh u metter daet betoonen:
De vvapens zijn mijn vreught, het svveert mijn herten-lust,
En als ick vvoelen magh, dan ben ick eerst gerust.
Jck ben van mijner jeught een hopman over hondert,
Soo dat mijn hooge naem door al de vverelt dondert:
Jck slough lest duysent man ontrent den vetten Nijl,
En 't bloet liep over 't lant by naest een gansche mijl.
Jck slough in dat gevecht een reus met eygen handen,
Ick kloofd' hem 't beckeneel tot aen syn harde tanden;
Daer viel dat grousem stuck, en gaf soo grooten slagh
Gelijck als in den val een toren geven magh.
Daer liep het machtigh heir, gelijck gejaeghde schapen,
Soo datter niet een rot te samen vvas te rapen:
VVaer ick maer henen keeck, daer vvasset al beducht,
En vvaer ick maer en quam daer gaffet al de vlucht.
Maer sou ick in het langh van al mijn daden spreken,
Daer is geen tvvijfel aen, de tijt sou my ontbreken:
Ick svvijge daerom stil, en segge tot besluyt,
Laet my de schoone maeght, of flucx den degen uyt.
De Raets-heer svveegh een vvijl tot sigh een yder stilde,
En naer hem vvas gevraeght of hy yet seggen vvilde,
Began hy dit gespreck: O noyt volpresen maeght,Ga naar margenoot+
Leent my een gunstigh oir, indien het u behaeght.
'K en vvil niet op mijn bloet, of op mijn ouders roemen,
Dat zijn, na mijn begrijp, niet als verlepte bloemen;
VVie op syn oude stam, of groote vrienden staet,
Verheft een anders lof, en niet syn eygen daet.
Al vvat ick heden ben is my niet aen-bestorven,
Jck hebbet even-selfs door eygen deught vervvorven:
| |||||||||
[pagina 674]
| |||||||||
'T is beter dat een man op eygen vleugels svveeft,
Als dat hy synen glans van doode lieden heeft.
Maer hopman, vvie ghy zijt, die door u moedigh spreken
Maeckt onlust over-al, en geeft ons harde steken,
Ick bidde niet te fel. vveet datje nu ter tijt
Hier by een teere maeght, niet in den oorlogh zijt.
Voor al vvilt niet te veel van uvve vvapens seggen,
V voorstel, lieve man, is licht te vveder-leggen;
Als ghy om oorlogh roept, dan sit ick in den Raet,
Aen vvien het krijghs-beleyt en oock de vrede staet.
Ghy mooght geen trommel slaen, geen vendel oyt ontbinden,
Ten zy het ons behaeght, en vvy het dienstigh vinden:
Aen ons aen ons beleyt hanght u geheel bedrijf,
VVy zijn gelijck de ziel, en ghy maer als het lijf.
Geen spies, geen svvacke lans, geen uyt-getogen degen
En magh haer in de stadt of op het velt bevvegen,
Ten zy door onsen vvit, en onder ons gebiet,
En sonder dat bevel vermagh u leger niet.
Ghy zijt alleen gevvoon om metter hant te vechten,
VVy, door een vvijs beleyt, de saken uyt te rechten:
Ghy zijt maer afgericht om in het velt te slaen,
VVy letten in den Raet vvanneer het dient gedaen.
Ghy voert alleen den krijgh met uvve grove leden,
VVy, door besetten raet en vvel-bedachte reden:
En even als de geest is hooger als het lijf,
Soo is u dom gevvoel beneden ons bedrijf.
Soo veel als een die stiert is hooger van gedachten
Als die maer op het zeyl of op den kabel vvachten,
Soo veel is ons beroep in hooger eer gestelt
Als die met dom gevvoel een lans of piecke velt.
Ghy roemt u bijster seer, en al op bloet vergieten;
VVy, dat het gansche lant den vrede magh genieten.
| |||||||||
[pagina 675]
| |||||||||
Ghy, dat het groene velt met bloet bevochtight vvort,
VVy, dat in al het rijck geen bloet en zy gestort.
Segh my nu, schoone maeght, vvat sal u best gelijcken?
Ick vveet, u teere ziel sal nae den vrede vvijcken;
Ghy hebt een sacht gemoet, een vvonder soeten geest,
Die oock den blooten naem van krijgh en oorlogh vreest.
Al vvat de joncher svvetst van synen fellen degen,
Dat is u tot het mergh dat is u bijster tegen.
Hoe kan syn vvreeden arm, door menschen bloet besmet,
V doen, na uvven aert, de vrientschap in het bed?
Het sal u voor gevvis de leden doen vervriesen,
De lusten doen vergaen, en alle vreught verliesen;
VVant, na dat ick u ken, soo heeft u teer gemoet
Een af-keer van den krijgh, een schrick van menschen bloet.
Jck vveet hoe even dan u sal voor oogen komen
Dat hy aen menigh mensch het leven heeft genomen,
De ziel heeft uyt-geperst, de doot heeft aen-gedaen,
En dan sal u het hert in uvven boesem slaen,
En dan sal u de schrick door al de leden rijsen,
En als met eyger hant de bleecke geesten vvijsen
Die uvven oorloghs-man heeft uyt haer plaets gejaeght,
En dit is vry een ramp die stille sinnen plaeght.
Maer 't schijnt dat dese vrient u gunste sal beloonen
Met rijckdom, soo hy seyt, en met gevvonne kroonen:
En datter niet een mensch soo hoogh geraken kan
Als yemant syns gelijck, dat is, een oorloghs-man.
Jck bid u, frissche blom, soo ghy het vvilt gehengen,
Daer is voor onsen staet al vry vvat by te brengen:
Jndien u hoogh gemoet na groote namen dorst,
VVie raet geeft aen den prins, dat is een machtigh vorst.
VVie met een vvijs beleyt den koningh kan bestieren,
En geven aen het lant een regel van manieren,
| |||||||||
[pagina 676]
| |||||||||
En rechten aen het volck, en vvetten aen het rijck,
Die is of koningh selfs of immers syns gelijck.
De prins gaet op de jacht en hout sigh onbeladen,
En laet het rijcx-beleyt aen syn vertroude Raden:
De prins neemt syn vermaeck, vvy sitten in den Raet,
Hy voert alleen den naem, en vvy de vvare daet.
VVat houft men om een kroon een fellen krijgh te voeren?
En door een machtigh heir veel landen om te roeren?
Daer is een beter vvegh tot soo een hoogh geluck,
Kiest my voor u vven man, ghy hebt het gansche stuck.
Een krijghsman, om een roof of eere vvech te dragen,
Die moet syn frissche jeught, syn lijf en leven vvagen:
En vvort hy door een pieck of door een pijl geraeckt,
Daer leyt hy dan verminckt en deerlick af-gemaeckt.
Dan komt hy menighmael, ellendigh sonder ermen,
Ontrent syn jonge vrou of by de vrienden kermen:
Of hem is eenigh been gebleven in de loop,
Of hy is even-selfs verloren in den hoop,
Vertreden op het velt tot spijse van den raven,
Soo dat men niet en vint dat yemant kan begraven.
Hoe siet in dat geval hoe siet de juffer dan,
Die groote rijcken vvacht van haren oorloghs-man!
Nu, macker, 't is genough, laet uvven hooghmoet varen,
VVant die en is maer drift van uvve rauvve jaren:
En roemt niet van u lans of van u moedigh peert,
De penne, lieve man, is beter als het svveert.
Met dat de Raets-heer svveegh, soo vvou de Dichter spreken,
VVant een die voor hem stont die vvas alree gevveken;
Hem docht, vermits de man in kunsten vvas geleert,
Dat hem de derde plaets behoort te zijn vereert.
Maer Alcon stuyt het vverck. hy is den dichter tegen,
Om dat hem by de maeght scheen gunst te zijn gekregen;
| |||||||||
[pagina 677]
| |||||||||
En dat verdroot den man tot aen syn diepste ziel,
Mits hy meer van het gelt als van een veersjen hiel.
Hy sagh den koopman aen, en met een vlijtigh vvesen
Soo heeft hy meerder gunst aen desen kant bevvesen:
Hy gaf hem volle macht te spreken dat hy vvou,
En sey den dichter aen dat hy noch svvijgen sou.
Dit gaf Mercator moet, en vry niet sonder reden,
Dies is hy door het volck een vveynigh uyt-getreden:
En na dat hy de maeght heeft huid' en eer gedaen,
Soo vingh hy met bescheyt aldus syn reden aen:
VVanneer ick ons verschil gae nae de reden vvegen,Ga naar margenoot+
Soo isset (nae my dunckt) alleen hier in gelegen:
Te vveten, hoe de mensch syn vvesen hooger stelt
Door VVapens, door de Pen, of door het edel Gelt.
En vvie sigh aen de vvaen niet is gevvoon te binden,
Die kan van stonden den de vvaerheyt ondervinden:
Men segge vvat men vvil, vvat boeck of degen geeft
Is maer een schrale lucht die om de sinnen svveeft,
Js maer een ydel dinck, een schepsel sonder vvesen,
Een ketelingh in't oir uyt enckel vvint geresen,
Maer ick en vveet niet vvat daer op vervvaentheyt roemt,
En dit is, soete maeght, dat eere vvert genoemt.
Brenght die eens by het gelt, vvat sal het al verschillen
By die in dit geval de vvaerheyt spreken vvillen!
Gelt is een vvonder dingh daer op een yder vvacht,
Gelt heeft aen menigh man den adel toe-gebracht:
Gelt maeckt de kleyne groot, gelt heeft geduchte krachten,
Gelt maeckt de droeve bly, en doet de prinçen achten,
Gelt oeffent hoogh gebiet, vvaer uyt dan adel vvast,
Gelt is aen alle kant een aengename gast.
Gelt, op een ander tijt, doet torens, hooge vvallen,
Iae steyle rotsen selfs in haesten neder vallen:
| |||||||||
[pagina 678]
| |||||||||
Gelt vveder, als het vvilt, maeckt rouvve kamers net,
En lege stallen vol, en schrale keuckens vet.
Gelt maeck van vierkant ront, gelt kan paleysen bouvven,
Gelt is in hoogen prijs oock by de schoone vrouvven.
Gelt schildert, gelt blancket, gelt maeckt van leelick schoon,
En vvaerom meer geseyt? het gelt dat spant de kroon.
VVat sal een krijghsman doen? hy kan geen oorlogh voeren,
Hy kan geen trommels slaen, geen vvapens laten roeren,
Hy kan geen ruytery doen draven op het velt,
Soo hy het niet en doet door middel van het gelt,
Den zenuvv van den krijgh. Laet yemant gelt ontbreken,
Stracx sal syn gansch beleyt, syn voorstel blijven steken,
Stracx sal aen alle kant syn leger blijven staen,
En niemant van den hoop en salder vvillen slaen.
Nu segh al vvederom, vvaer is het gelt te vinden,
Ten zy die handel doet syn beurse vvil ontbinden?
Een prins die gelt behouft die spreeckt den koopman aen,
Die vveter middel toe, en doet de vvissels gaen.
Hy doet van alle kant den rijckdom neder dalen,
Hy kanse met een brief uyt verre landen halen:
En niet voor dat het gelt te samen is gebracht,
En heefter eenigh vorst gevvelt of hooge macht.
Gelt, gelt dat is de loos, gelt is den hooghsten segen,
Door gelt vvort alle dingh van elders hier gekregen,
Door gelt ben ick gevvoon te brengen in het lant
Al vvat in Congo vvast, en vvat Symmatra plant.
Geen stadt kan sonder gelt, geen staet en kander vvassen,
Al vvaer geen koopman is daer zijn geen rijcke kassen:
De zee-vaert is de ziel van al dat vverelt hiet,
Om dat hier door het volck syn volle lust geniet.
VVat kander op het velt of aender heyde groeyen?
VVat koomter uyter zee of uyt de beken vloeyen?
| |||||||||
[pagina 679]
| |||||||||
VVat vvorter uytet vier of uyt de lucht gevvrocht,
Dat niet door mijn beleyt te voorschijn vvert gebrocht?
Al vvoont het edel gout in onder-aertsche kuylen,
En schijnt voor alle tijt aldaer te vvillen schuylen,
Ick brenget even-vvel ick halet aen den dagh,
Hoe-vvel het noyt een mensch hier opder aerden sagh.
VVat dient hier meer geseyt? ick kan als open stellen
Het ongemeten vack, de poorten vander hellen:
Geen afgront is soo diep, geen klip soo bijster steyl
Daer ick niet op en klim, of onder-door en zeyl.
Jck houdet voor gevvis, ick vveet dat u gedachten
Den rijcken diamant en alle steenen achten:
Jck vveet hoe ghy bemint dat in den oester is vvast,
Om dat het alderbest de jonge maeghden past.
Maer seght ons met bescheyt, vvie doet de peerels halen?
Wie doet den Indiaen in diepe gronden dalen?
Iae midden in de zee? ist niet het machtigh gelt,
Dat hem door ons beleyt ten loone vvert gestelt.
Wie doet hier in het hof den rijcken amber komen?
Wie heeft den soeten reuck de katten af-genomen?
Wie brenght hier porçeleyn? en vvie het schoon korael?
Van ons en van het gelt daer komtet altemael.
De zee betaelt my tol, en alle rijcke stranden,
En al het vvilde volck en al de verste landen,
Niet door het hoofs-beleyt, of eenigh krijghs-gevvelt;
Ick krijget altemael door middel van het gelt.
Js dat niet koningh zijn? De groote vvater-stroomen,
De felle rotsen selfs, de gommen uyt de boomen,
En vvatter op het velt of in het vvater groeyt,
Dat komt van alle kant in onsen schoot gevloeyt.
Al vvat de jonckheyt vvenscht, de teere maeghden lieven,
Daer kan ick metter daet de vverelt in gerieven;
| |||||||||
[pagina 680]
| |||||||||
VVy halent uyt de zee, of uyt een verre kust,
Al vvat het oogh begeert, en vvat het herte lust.
VVat het den krijghsman aen een koopman door te strijcken,
Die voor syn malle pracht vry niet en houft te vvijcken?
Voorvvaer dat lijd' ick niet. Maer hoort doch vvatter schort,
VV aerom de vvint-geck raest, en dus syn galle stort.
Een krijghsman in het velt, een koopman in de steden,
Zijn strijdigh tegen een, als met de gansche leden:
Al vvaer de krijgh genaeckt, daer is dat segen vvijckt,
Maer vvaer dat handel koomt daer vvortet al verrijckt.
Een krijghsman is een rups, een kever op de boomen,
Een strooper op het velt, een roover op de stroomen,
Een vyant van het recht, een hater van de deught,
Een breker van de tucht, een schender van de jeught,
Een geessel voor het lant. vvat sal ick vorder spreken?
Een pest, een al-bederf, een vvinckel van gebreken,
Een poel van alle vuyl, een smisse van verdriet;
Prinçesse, vvatje doet, en neemt den krijghsman niet.
Maer 't is genough geseyt. 't is tijt hier af te breken,
Niet een van desen hoop en dient by my geleken.
Jck kome tot besluyt, en segge voor het lest,
Al vvaer de penningh spreeckt, daer klinckt de reden best.
Hier stoof de Krijghsman op, en vvert tot vvraeck genegen,
Hy schoot ter zijden uyt, hy slough op synen degen:
En had hem Rhodope niet stracx een vvenck gedaen,
De koopman had gevvis syn handen niet ontgaen.
Maer als de schoone maeght tot hem haer oogen vvende,
Doen vvast dat hy terstont syn ongelijck bekende:
Al scheen by schier vervvoet, en uytermaten gram,
Hy vvas van stonden aen soo dvvee gelijck een lam.
Rentier begint u vverck, (gingh hier de vader seggen)
Ghy mooght vvat u mishaeght met reden vveder-leggen,
| |||||||||
[pagina 681]
| |||||||||
Maer hout u gramschap in. De jongelingh begon,
En sprack voor syn beroep ten besten dat hy kon:
Als ick mijn oogen keer ontrent der menschen saken,Ga naar margenoot+
En vlijtigh ondersoeck vvat al de lieden maken,
Soo vind' ick, vveerde maeght, dat al vvat yder doet
Noyt vry en is gestelt van druck en tegenspoet.
Een vvisselbaer geval bestiert hier alle dingen:
VVie kan de snelle lucht, vvie kan den hemel dvvingen?
VVie isset die de zee en hare stroomen bint?
VVie heefter oyt betoomt de vleugels van den vvint?
VVie kan syn eygen hert, syn aen-geboren sinnen,
VVanneer 't de noot vereyscht, met reden overvvinnen?
Ach! niemant vvieder leeft; al vvat de son beschijnt
Verneemt men dat verkeert, of inder haest verdvvijnt.
VVie kan een prinçen hert in eenen stant bevvaren,
Dat staegh vvort om-gevoert gelijck de losse baren?
VVie kan oyt seker zijn vvanneer men vechten moet
Van vordeel, van geluck, of van syn eygen bloet?
De Krijghsman heeft gesvvetst, soo dat ons oiren tuyten,
VVaer uyt syn hoogen naem en groote staten spruyten:
Maer als men syn bedrijf met reden ondertast,
Soo gaet al dat gesnurck in geenen deele vast.
Laet hem vry machtigh volck vvel schrap in order setten,
Yet ick en vveet niet vvat dat kan het al beletten:
Een roock, een mist, een damp geresen uyt de lucht,
Drijft hem, die boven lagh, niet selden op de vlucht.
Een die de gulde son het voordeel had gegeven,
Dien heeft de doffe maen vvel uytet velt gedreven;
Men hoortet over-al, men sietet in 't gemeen,
Het gansche krijghs-beleyt is maer een dobbel-steen.
En schoon de Raets-heer poght met vvonder groot vertrouvven,
De koningh is de gront daer op de lieden bouvven:
| |||||||||
[pagina 682]
| |||||||||
Sy vvorden groot gemaeckt alleen uyt enckel gunst,
En soo te blijven staen is vry geen kleyne kunst.
De vrientschap van het hof verkeert gelijck de vvinden,
En die is vveynigh tijts op eene plaets te vinden.
Hoe menigh edelman, voor desen groot gemaeckt,
Is op een oogen-blick in lagen staet geraeckt!
Al vvie dit over-koomt die moet syn hert verknijsen,
Om dat hy by het volck hem siet met vingers vvijsen.
Hy isser beter aen die noyt verheven stont,
Als die, naer hoogen staet, sigh in de laeghte vont.
De koopman die syn kraem soo moy vveet op te proncken,
Al schijnt hy hoogh te zijn, is mede licht versoncken:
Al krijght hy synen vvensch en vvonder machtigh goet,
Het eyndight menighmael in druck en tegenspoet.
De vvint die hem een schip heeft over zee gedreven,
Dat hem in kleyne tijt heeft groote vvinst gegeven,
Die brenght hem vvederom vvel licht soo harden slagh,
Dat hy ontrent de beurs niet staende blijven magh.
Men sietet alle daegh, die soo geduerigh vvoelen
Die laet het ongeluck gevvisse slagen voelen;
Daer is geen tvvijffel aen, vvie groote netten spant
Die krijght, eer hy het gist, veel scheuren in het vvant.
Ghy dan vvilt nimmermeer soo lossen staet verkiesen;
Wie haestigh goet verkrijght die kan het licht verliesen:
En t' vvijl men voordeel doet, en vveder schade lijt,
Soo is de bange ziel geduerigh in den strijt.
De daet die vvijstet uyt, dat soo onvvisse vlagen
Zijn niet aen ons gemoet als staegh gevvisse plagen:
Maer vvy gaen op de maet, en noyt te lijdigh bly,
Doch vveder in den geest van harde nepen vry.
Dat is de menschen best. Waer toe het staegh bevvegen?
Gesetheyt in den geest noem ick een grooten segen,
| |||||||||
[pagina 683]
| |||||||||
Laet vvoelen dien het lust. Een stil en reyn gemoet
Js vvel-lust aen de ziel, en voor het lichaem goet.
Die niet en vvil ontsien de kracht der elementen,
Die gronde syn gesin op vast gestelde renten;
Dat is een stil bedrijf, en sonder groot beslagh,
Daer yemant met vermaeck syn vreughde plegen magh.
De krijghsman gaet te velt, hy magh hem geensins sparen,
Daer blijft de somer-tijt, het soetste van de jaren:
De raets-heer moet te hoof, daer sit by dagen langh,
VVant groote prinçen dienst en is maer enckel dvvangh.
De koopman is een slaef, hy moet geduerigh schrijven,
En veeltijts over zee een lossen handel drijven.
Siet geene van den hoop en dient voor uvve jeught,
Om datje geen vermaeck van hun vervvachten meught.
Ghy stelt dan uyten sin soo ongelegen saken,
En vvilt voor uvven staet bequamer gronden maken:
De krijghsman dient u niet, ghy zijt van soeten aert,
En hy een rauvve gast, die niet een mensch en spaert.
De raets-heer in den geest bevochten van de sorgen,
Heeft dickmael niet gerust tot aen den lichten morgen:
De koopman reyst gestaegh, of past op syn gevvin,
Jndien niet met het lijf, ten minsten met den sin.
Ick ben de man alleen die mijn geheele leden
Kan nae den vollen eysch in uvven lust besteden:
Jck ben geduerigh t'huys om u vermaeck te doen,
Bereyt, tot uvver vreught, te sitten in het groen,
Te spelen in het velt, te rijden met den vvagen,
Te soucken uvven lust in velden, bossen, hagen.
VVech dan met dat het Kraem, of Boeck, of Degen geeft;
De mensch heeft eerst vermaeck die op syn eygen leeft.
En schoon ons tijt verloopt, tervvijl vvy spelen rijden,
Oock dat geeft even-selfs ons stoffe tot verblijden;
| |||||||||
[pagina 684]
| |||||||||
VVant met een korten dagh, of naer een snellen nacht,
Verschijnt tot ons vermaeck gestaegh een nieuvve pracht.
Als sigh een ander quelt, met droefheyt in-genomen,
Dat hem een vrolick jaer is haestigh om-gekomen,
Zijn vvy des noch verheught. de tijt geeft ons gevvin,
En brenght ons even-staegh geluck en voordeel in.
En vvaerom meer geseyt? vvy leven sonder sorgen,
Ons renten zijn beset, of vast door goede borgen.
My dunckt hy is een God die op syn renten leeft,
Om dat God alle dingh by tijt en stonden geeft;
Dan sent hy jeughdigh kruyt, dan hoy, dan koren-aren,
Dan ooft en vvinter-fruyt om langh te mogen sparen,
Dan edel druyf-gevvas, ten lesten soeten most
Die van den kouden angst een bange ziel verlost.
Het gaet ons even dus. de maen en hare paerden
En meten nimmermeer de ronte vander aerden,
Of daer rijst nieuvve vrucht oock uyt ons eygen lant,
Van datter is gesaeyt, van datter is geplant,
Van datter in het vvout of elders koomt te spruyten,
Soo dat men yder maent met vruchten kan besluyten:
En vvaerom langh verhael? vvy vinden t' aller stont
Een versch, en nut gevvas ten dienste van den mont.
Jck late dien het lust van koninghrijcken spreken,
Soo dvvasen hoovaerdy en heeft my noyt gesteken:
Een yder eerlick man is Prins in syn gesin,
En vvie hy vrouvve noemt die isser Koningin.
Al vvie in soo een rijck geen lust en vveet te vinden,
Die is staegh ongerust en svveeft met alle vvinden.
Ey vvaerom is de mensch een slave van 't geval?
Vernought u, grilligh volck, en ghy besittet al.
Men segge vvat men vvil, ick prijse vaste renten,
Die treden metten voet de kracht der elementen:
| |||||||||
[pagina 685]
| |||||||||
VVy zijn in volle rust oock als een ander beeft,
Ick houd' hem voor een prins vvie stil en seker leeft.
Na dat op dit gespreck een stilte vvas geresen,
Misschien om dat de man de stilheyt had gepresen,
Tradt flucx de Dichter toe: en met een soet gelaet,
Soo sprack hy niet een vvoort als op de rechte maet.
Jndien ghy, vveerde maeght, gelijck gemeene menschen,Ga naar margenoot+
VVoud staet, en machtigh gelt, en leuye dagen vvenschen,
Ick vvetet voor gevvis ick mocht vvel henen gaen,
VVant oock te deser stont mijn sake vvas gedaen;
Maer nu ghy niet en acht dat slechte lieden prijsen,
En hebt u breyn geleert vry hooger op te rijsen,
Soo ben ick vvel getroost te vvachten met gedult,
VVien ghy, ô vveerde bloem, voor u verkiesen sult.
Wel aen ghy die bestaet u saken dus te prijsen,
Ey laet u van de kunst een vveynigh ondervvijsen.
VVaer meynt ghy dat een rijck of scepter in bestaet?
Voorvvaer niet in het hof vol gullen overdaet,
Niet in een groote sleep van fiere lijf-travvanten,
Niet in een prachtigh kleet geboort met diamanten,
Niet in een rijck gebou, of in een gulden sael;
Ick achte dit bejagh voor leuren altemael.
Hy die syn tochten dvvinght, die eersucht kan verdrijven,
En tegen bleycken angst syn herte vveet te stijven,
Die niemants slaef en is, geen heeren na en loopt,
Geen hoogen staet en vvenscht, geen groote lasten koopt,
Die niemant oyt en vleyt, maer eert de vrije reden,
Die vveynigh goets besit, en efter is te vreden,
Die van geen spijt en svvelt, die na geen vvraeck en dorst,
Dat is in mijnen sin een prins of machtigh vorst.
Daer in light heerschappy, die niet en is schatten,
En die van duysent een niet recht en vveet te vatten:
| |||||||||
[pagina 686]
| |||||||||
Daer in, ô reyne ziel, daer in light hoogh gebiet,
Die niemant van het volck in vvare daet en siet.
Geluckigh is de mensch, die sigh kan vergenougen
Met dat den hemel geeft, en dat de Goden vougen:
Voorvvaer vvie desen stant eens vest in syn gemoet,
Js hooger in geluckals prins of koningh doet.
VVel, om soo rijcken kroon voor ons te mogen vvinnen,
Daer heb ick vvapens toe en op-getogen sinnen:
Koom vought u nevens my, ick ken de rechte baen,
Die ons geleyden sal oock hooger als de maen,
Die ons geleyden sal tot boven in de vvolcken,
En toonen over-al de dvvaesheyt aller volcken:
Koom vought u nevens my, en onder mijn beleyt
Daer is u dese kroon voor-seker toe-bereyt.
Een kroon, een rijcke kroon, die aen u jeughdigh leven
Sal troost, en herten-lust, en stille sinnen geven:
Sal stellen u gemoet in soo een vasten stant,
Dat ghy sult ruste sien al viel het gansche lant.
Laet al den fellen hoop laet al de nijders keffen,
Geen vier, geen vvater-vloet, geen donder sal u treffen:
VVy sullen onder een gerust en vrolick zijn,
Tervvijl hen prinçen selfs vergapen aen den schijn.
Ick sal in uvven arm een aerdigh veersjen dichten,
Dat sal u met vermaeck tot aen den hemel lichten,
Dat sal door soete vreught verheffen u gemoet
VVt desen aertschen draf tot aen het hooghste goet.
En als dan eens de tijt u sal ten eynde leyden,
En dat ghy met vermaeck sult uytet leven scheyden,
Dan heb ick t' mijnen dienst den vvagen van de Faem,
Die sal door al het lant gaen voeren uvven naem:
Die sal met soet geluyt door al de vverelt rennen,
En vvie een mensch gelijckt die sal u deughden kennen,
| |||||||||
[pagina 687]
| |||||||||
Soo dat nae duysent jaer u graf sal zijn getoont,
Soo dat nae duysent jaer u graf sal zijn gekroont,
Gekroont met bloem-gevvas, met duysent groene tacken,
Die sal de soete jeught op ons gebeente smacken,
En seggen tot het stof, Rust, soete lieven, rust,
V naem sal van de doot noyt vverden uyt-geblust.
Pilaren van metael, en hoogh-verheve vvallen,
Die mogen metter tijt, die moeten neder vallen:
Maer vvat een edel geest de menschen achter-laet,
Dat is voor alle tijt de vverelt een çieraet.
De jonckheyt die ons volght sal uvve deughden roemen,
Sal u door mijn gedicht voor al geluckigh noemen,
En menigh aerdigh dier van ongeveynsden aert,
Sal vvenschen eens te zijn dat ghy te voren vvaert.
V geest sal onder-dies tot inder hooghte svveven,
Sal in een diepe vreught en by de Goden leven:
Daer sal een lauvver-krans die noyt verdorren kan
V svvieren om het hooft, en çieren uvven man.
Daer sal het geestigh volck en al de reyne zielen
V voeren door het svverck met ongemeene vvielen,
En toonen in de lucht den grooten Orion,
En leyden metter hant de peerden van de Son.
Daer sal een helle strael, die noyt en sal verdvvijnen,
Verlichten u gemoet en door u ziele schijnen;
Soo dat ghy kennen sult tot in den diepsten gront
Dat noyt een geestigh breyn op aerden ondervont.
Gaet nu eens, vveerste pant, gaet nu eens vergelijcken
Den staet by my verhaelt met alle koninghrijcken:
Voorvvaer soo ghy u geest maer eens ontluycken vvilt,
Ghy sult met oogen sien vvat't een en 't ander schilt.
Maer, nae dat ick verstae, men hoort hier menschen praten
Die op een diep geheym en teyckens sigh verlaten:Ga naar margenoot(*)
| |||||||||
[pagina 688]
| |||||||||
Sy vinden (na men seyt) vermaeck in haer verdriet,
Om dat men hier en daer een selsaem spoocksel siet.
Of mits een heese stem, van onder op-gedreven,
Heeft uyt een duyster hol een vreemt geluyt gegeven:
Of om een ander gril. Siet! alsser yemant mint
Hoe licht hy yet bedenckt, of hem ten besten vint.
VVat my hier in belanght, ick kan u teyckens seggen
Daer met een vast besluyt zijn gronden op te leggen:
Jck heb van dese stof al vry een groot getal,
Een speelt my voor den mont dat ick verhalen sal.
Lest op een soeten dagh als vvy een deuntjen songen,
Soo quammer op het boeck een rappe vloo gesprongen:
Maer stracx belent het dier ontrent u teere borst,
Om daer in volle lust te laven synen dorst.
Het koos u slincker zy, en vvist alsoo te komen
Ter plaetse daer u hert syn vvoon-plaets heeft genomen;
Daer set het sigh ter spoor, en hecht syn kleynen mont
Juyst daer het in het vel de teerste plaetse vont.
Ghy vvort het beest gevvaer en haddet schier gegrepen,
Maer echter raecktet vvech eer dattet vvas genepen:
En mits ghy syn geslacht en al syn mackers haet,
Soo sochtet buyten u een ander toeverlaet;
Het sprongh my op den arm, en dat met rasse gangen,
Jck sagh hoe dattet liep met grooten angst bevangen:
Het kroop my in de mou tot daer mijn ader slough,
Daer stont het vveder stil, het scheen hem diep genough.
Ghy saeghtet met vermaeck hoe dat syn teere pooten
Sigh vougen tot het vverck, en op mijn leden stooten:
Hoe vinnigh dat het beet, en hoe syn kleynen beck
My als een adder stack, en maeckt een roode pleck.
Het dier vvas ront en vol, en gingh daer op vertrecken,
En gingh, 'ken vveet niet vvaer, syn teere leden decken.
| |||||||||
[pagina 689]
| |||||||||
Jck vont een diep geheym, jae troost, in dit gesicht,
En hebber naderhant een veersjen op gedicht:
Kleyn vlootje, geestigh dier, wat hebje gaen bedrijven?
Ghy hebt in u den keest van twee verscheyde lijven,
Ghy sooght mijns hertsen bloet, en oock van mijn vriendin,
De mijn' en hare ziel naemt ghy te samen in.
Wy zijn in u vermenght en onder een gedreven,
En leyden binnen u alreets een echte leven;
Ons vocht, ons innigh mergh, ons herten zijn gemeen,
Wy zijn geen twee voortaen, wy zijn te samen een.
Wat kan dit soet geval, vvat sal het doch beduyden?
Gevvis, naer ick het grijp, het maeckt ons echte luyden.
Hoe kan het, schoone maeght, hoe kan het anders zijn?
Mijn bloet dat is het u, en u is vveder mijn.
Siet vvat een aerdigh spoock heeft Venus hier gesonden!
VVy moeten voor gevvis te samen zijn gebonden,
Te samen zijn gepaert. Wel aen dan tot besluyt,
Ontseght dit grilligh volck, en vveest mijn lieve bruyt.
Jndien men teyckens acht genomen van de dieren
Die in het groene vvout of om den hemel svvieren,
Soo dient voor al gelet op soo een soet geval,
Dat schier met vvoorden seyt vvat ons gebeuren sal.
Wel aen ontfanght mijn hert, dat ick u kyme bieden,
En let niet on den vvaen van dese grootse lieden;
Mijn staet is boven haer, schoon nijt en nijder keft,
Soo ver de vveerde ziel het lichaem overtreft.
De Dichter had geseyt, en om syn moedigh spreken
Soo vvas meest al het volck in haer gelaet ontsteken:
Doch nae een korte vvijl soo quam de Schilder voort,
En 't bleeck aen syn gespreck hoe dat hy vvas gestoort.
Hoe ben ick in mijn schick als dese pochers rasen,Ga naar margenoot+
En vallen tegen een gelijck als rechte dvvasen!
| |||||||||
[pagina 690]
| |||||||||
Siet als de bottelier en kock te samen kijft,
Dan hoort men in 't gemeen vvaer dat het suyvel blijft.
Wel aen, ick laet het volck haer eygen vuyl ontdecken,
En leggen voor het oogh haer onbekende vlecken:
Ick vvil (vvat my belanght) maer brengen aen den dagh
Dat u nau-keurigh hert tot my-vvaerts trecken magh.
De geesten die den aert van alle konsten vveten,
Die stellen nevens een de schilders en poëten;
VVant dat een schilder treckt is stomme poësy,
En als een dichter vverckt dan spreeckt de schildery.
Haer beyder kunste streckt de vverelt tot vermaken,
En doet aen prinçen selfs een drouven geest ontvvaken:
Maer tusschen hen nochtans daer vind' ick een verschil,
Dat ick, eerbare maeght, hier openbaren vvil.
Wat is eens dichters vverck? hy leert de vvoorden dansen,
En vvat hy vvinnen kan en zijn maer groene kransen,
Of van een lauvver-boom, of van een myrten-blat,
En dit is soo het schijnt een vvonder groote schat.
Maeckt hy misschien een veers dat geestigh schijnt te vvesen,
Soo vvort hy (naer het valt) by vvijlen eens gepresen:
Maer dat is anders niet als slechts een schrale vvint,
Daer van noyt eenigh mensch syn beurse svvaerder vint.
Besiet Homerus selfs een prinçe van de dichters,
Hy met syn gansche rot dat vvaren kale vvichters:
En vvat ist dat hy oyt door al syn kunst vervverf,
Als dat hy gansch beroyt en als verlaten sterf?
'T is vvaer dat syn gedicht noch heden vvert gelesen,
En 't is tot syner eer als in de lucht geresen:
Maer schoon al leeft syn naem, al is syn eere groot,
Het is voor hem alleen een suypen na de doot.
Syn lof magh over zee in alle landen svveven,
Maer daer en plagh geen vvijf of kinders af te leven:
| |||||||||
[pagina 691]
| |||||||||
En als een rijpe maeght een vrijer krijgen sou,
Dan gelt die vvasem niet, men vvil een rijcke vrou.
VVel prijst dan sooje vvilt dat nette pennen schrijven,
Maer dat noch even-vvel en kan geen keucken stijven.
VVat isser van den geest en van syn hooge vlucht?
Men leeft niet van den vvint of van de schrale lucht.
Men kan geen hoofsche maeght, men kan geen schoone vrouvven
Met eer, met lof-getuyt, met dichten onderhouvven:
De geest oock even-selfs heeft noot te zijn gevoet,
Soo langh hy met het lijf te samen vvonen moet.
Al quaem Apollo selfs met syn gesvvinde gasten,
Indien hy niet en had, soo moest de dichter vasten:
Al vvie niet met en brenght als slechts de bloote kunst,
Schoon dat hy geestigh is noch vint hy vveynigh gunst.
Van hier dan altemael die zijt gevvoon te dichten,
Voor dit vermaert pinçeel moet inct en penne svvichten:
De vveerde schilder-kunst verdient al grooter lof,
VVant boven haer vermaeck soo koomter voordeel of.
Ick vvinne machtigh gelt, ick make groote stucken,
Oock vveet ick op de plaet de vorsten uyt te drucken:
Hier drijf ick handel med' en vry met groot gevvin,
En dat's een dienstigh vverck voor huys en huys-gesin.
Ick hebbe lest mijn kunst den koningh toe-gesonden,
Dies kreegh ick grooten danck en meer als duysent ponden,
En noch een kettingh toe die om mijn leden hingh,
En driemael om mijn hals en om mijn schouders gingh.
Een dichter onder-dies die had een veers geschreven,
En dat vvas aen den vorst door seker vrient gegeven;
'T gedicht vvas enckel geest en van een hoogen toon,
Maer hoort togh vvat hy kreegh tot syn verdienden loon:
Jck sagh een groene krans gevlochten van laurieren,
Die vvert hem toe-gebracht om hem te mogen çieren:
| |||||||||
[pagina 692]
| |||||||||
Daer vvas een vvapen by dat hem de koningh schonck,
Maer al dit hoofs gevvay en is maer enckel pronck.
Maer vvaerom langh verhael? ick kan te samen vougen
Dat u, dat al het volck, dat prinçen kan vernougen,
En dat oock boven dien my voordeel geven kan;
En vvie dit recht betracht dat is een handigh man,
Dat is een hoogh verstant, en vveert te zijn gepresen,
Als by de dichters selfs ten vollen is te lesen.
Ghy daerom, vveerde maeght, ô çiersel van het lant,
Biet my oock heden-selfs u trouvve rechter-hant.
Ick sal dit aerdigh beelt van uvve jonge dagen,
Aen d' eeuvve die ons volght soo kunstigh over-dragen,
Dat uvve schoone glans, oock over duysent jaer,
Aen al het koninghrijck sal vvesen openbaer:
Dat uvve frissche jeught door al de naeste steden
Sal vverden aengesien, sal vverden aengebeden;
Soo dat ghy door de kunst als eeuvvigh leven sult,
Schoon dat u levens tijt sal lange zijn vervult.
Soo ghy den krijgh bemint, ick kan het bloedigh vechten,
En legers tegen een met onvert saeghde knechten
V toonen door de kunst, als of het oorlogh vvaer,
En dit al buyten sorgh en sonder u gevaer.
Of soo u, vveerde maeght, een raets-heer mocht behagen,
Vermits hy in het hof besteet syn meeste dagen,
Soo vveet oock dat de prins van my niet vveynigh hout,
En saken van gevolgh my dickmael toe-betrout.
En't is van heden niet dat prinçen schilders eeren,
De daet oock even-selfs die kan het heden leeren;
'T is over duysent jaer en langer soo gevveest,
Gelijck men over-al in oude boecken leest.
Soo ghy een koopman lieft, ick kan oock handel drijven,
En kan noch door de kunst mijn saken beter stijven;
| |||||||||
[pagina 693]
| |||||||||
VVant sooder eens een schip van eenigh koopman blijft,
Soo dat syn kraem versuypt of op de baren drijft,
Al is de goede man niet in de zee gestorven,
Hy is des niet-te-min om syn verlies bedorven;
Want als een handelaer geraeckt in dit verdriet,
Soo is syn luyster uyt en syn geloof te niet.
Maer schoon my dit geval misschien mocht over-komen,
Soo vvare my nochtans maer vveynigh af-genomen;
Want als ick slechts het lijf mach brengen aen de ree,
Soo blijft mijn beste schat behouden van de zee.
De kunst dat edel dingh en sal my niet verlaten,
Al moest ick sonder kleet gaen dolen achter straten:
Al vlood' ick uyt den krijgh, al liep ick uyten brant,
Jck hielt noch even-staegh mijn alderbeste pant.
Kunst is een schoon juvveel en boven alle schatten,
Daer vvint, en mier, en zee, niet op en vveet te vatten:
Kunst is het beste goet, vvie dat het immer spijt,
Prinçesse, viert de kunst ghy die soo kunstigh zijt.
Tervvijl de Schilder sprack, en al de jonge-lieden
De maeght door langh gespreck tot haer geselschap rieden,
Hy die met syde vervvt, de leste van den hoop,
Kreegh schier uyt ongedult de sinnen op den loop.
Haer tael vol overmoet die had hem langh verdroten,
Dies vvas hy als een vat vol nieuvven most gegoten;
Soo bobbelt hem de geest: en als hy spreken mocht,
Soo slough hy mette tongh aldus de schrale locht:
Ick sie dit gansche rot van hooghmoet op-gesvvollen,Ga naar margenoot+
En ick koom achter-aen als Koppe mette schollen.
'T is onrecht, schoone maeght, dat my hier in gebeurt,
Maer desen onverlet en dienter niet getreurt.
Aenhoort oock mijn gespreck, al ben ick schoon de leste,
Soo ghy de reden vveeght, ick ben voor u de beste,
| |||||||||
[pagina 694]
| |||||||||
Ick ben tot in den gront geheel van uvven aert,
Jck diene boven al met u te zijn gepaert.
VVy zijn in dese stadt te samen op-gevvassen,
Prinçesse mijner jeught, vvie kan u beter passen?
De naelde-schildery, vvaer toe ghy zijt gesint,
Die heb ick nevens u van alle tijt bemint.
Die heeft mijn klouck vernuft soo hooge na getogen,
Dat geene van de kunst hier tegen op en mogen;
Soo dat van nu voortaen het maecksel mijner hant
Vanyder vvert genoemt een vvonder in het lant.
Ghy schilder, vvieje zijt, hebt my voortaen te vvijcken,
Ghy mooght geen vet pinçeel met onsen raem gelijcken;
VVaer ick met handen raeck of oyt de vinger set,
Daer is het vvonder schoon, en uytermaten net.
Maer siet u kladdigh vvercken zijn maer vuyle plecken,
Die ghy op u panneel gevvoon zijt uyt te trecken;
Soo maer een aerdigh kleet daer eens en koomt ontrent,
Het is van stonden aen tot in den gront geschent:
Dit staet geen vrysters aen, die hebben reyne leden,
En vvillen hare jeught aen netter hant besteden:
Ghy daerom, frissche blom, verkiest my boven al,
Vermits ick uvven staet ten hooghsten brengen sal.
Al zijn de lieden groot die hier te voorschijn komen,
'K en hebbe (nae my dunckt) voor dese niet te schromen,
De God-spraeck is voor my, en over mijn beleyt,
My is een hooger staet noch onlangs toe-geseyt.
Daer is een seker hol hier buyten in de bergen,
Van vvaer (als eenigh mensch een vrage koomt te vergen)
Een holle stemme rijst, en seyt in heesch geschal,
VVat yder die men noemt eens over-komen sal.
Men hout dat even hier zijn geesten in verholen,
Die vreemde dingen sien, en niet en konnen dolen:
| |||||||||
[pagina 695]
| |||||||||
Jae dat Apollo selfs, of yemant syns gelijk,
VVoont in het grousaem diep en in het duyster rijck,
Een maeght, een reyne maeght, ontfanght de stem van onder,
En op een vreemde vvijs' uyt sy het selsaem vvonder:
Maer stracx na dit geluyt soo valt het tanger dier,
Geraeckt gelijck het schijnt, van eenigh haestigh vier.
Men kan van haren mont geen stemme meer vervverven,
Haer leden vverden stijf, haer vvangen die besterven;
Dies vvorts' als over doot getogen uytet perkc,
Soo dat een yder siet 't en is geen menschen vverck.
Jck, om is soete min met grooten angst beladen,
Heb my tot dit geheym eens mede laten raden:
Ick quam ontrent het hol, en door een jonge maeght
Heb ick op onsen staet de Goden raet gevraeght:
Mijn antvvoort is gevveest, De kunste van bordueren
Sal uvve Rhodope ter hoogster eere vueren.
Daer mede svveegh de stem, en meer en vraeghd' ick niet,
Vermits de priester selfs het vragen my ontriet.
En't vvas voor my genoegh, hoe kondet beter vvesen?
Mijn kunst, mijn eygen vverck vvert boven al gepresen,
VVert als een trap gestelt tot uvve grooter eer;
Ghy vvacht van nu voortaen geen nieuvve vrijers meer,
En vvacht geen aertsche macht, maer vought u na de Goden,
En siet op onse kunst, gelijck u vvort geboden:
En soo u moedigh hert vvil hooger zijn geset,
Soo maeckt dat ghy voor al op onse konste let.
Geen krijghsman sal het doen door krachten van de leden,
Geen raets-heer door beleyt van op-gepronckte reden,
Geen koopman of rentier door groot en machtigh gelt,
Geen dichter, vvie het zy, en isser toe gestelt.
Poeët svvijght van u vloo; ten zijn maer vijse-vasen,
En ghy en uvvs gelijck die zijt gevvoon te rasen:
| |||||||||
[pagina 696]
| |||||||||
Ghy droomt een ydel dingh, en, schoon het niet en sluyt,
Ghy vinter vvonder in, en treckter voordeel uyt.
VVat kan soo vuylen dier in desen handel geven?
VVaer staet van dit bejagh in eenigh boeck geschreven?
VVie heeft soo slechten dingh syn leven oyt bedacht?
Voorvvaer't is al te blau om hier te zijn gebracht.
Poëten, soete maeght, die seggen datse vvillen,
En al haer diep geheym en zijn maer rechte grillen:
En vvat de schilders raeckt, dat stel ick nevens hen,
Vermits ick haren aert tot in de gronden ken.
Laet noyt dit grilligh volck tot uvve kamer naken,
Niet eene van den hoop en kan u grooter maken;
Alleen, eerbare maeght, alleen het edel raem
Js u tot meerder staet en grooter eer bequaem.
Soo ghy dan niet en vvilt met al de Goden strijden,
En dan noch boven dat u voordeel laten glijden,
Bout op het vvaer-berigh, en niet op losse vvaen,
VVie met den hemel vecht die isser qualick aen.
Als yder had geseyt, dat hy meynt nut te vvesen,
Soo isser groot geraes door al het huys geresen,
Men krielter over-hoop. de krijghs-man boven-al
Die gingh gevveldigh af, en maeckte groot geschal.
De vader onder-dies, en syn vertroude vrienden,
Die over dit geschil als tusschen-sprekers dienden,
Verschijnen op de zael, en stillen dit gevvoel,
En doen sprack eerst de maeght, als uyt een rechter-stoel:
Ghy heeren altemael, die met gegronde reden
Dit maeghdelick gemoet hebt krachtelick bestreden,
Ghy vveet hoe dese saeck my aen het herte raeckt,
En dit mijn teer gemoet geheel bekommert maeckt,
Jck bidde neemt gedult, alleen voor vveynigh dagen,
Dan vvil ick voor gevvis de kans met yemant vvagen:
| |||||||||
[pagina 697]
| |||||||||
Jck sal met eygen stem beslichten dit verschil,
En seggen overluyt vvien ick verkiesen vvil.
Jck moet op uvve gunst, die my vvort aen-geboden,
Eerst vieren na den eysch de tempels van de Goden,
En bidden om geluck voor mijnen bruylofs-dagh,
Op dat my't echte bed ten goede dienen magh.
Ghy doet gelijck als ick. Daer gaen de vrijers treden,
Ten deele niet vernought, ten deele vvel te vreden:
Maer desen onverlet, soo beelt sigh yder in,
Dat hy den besten gront behout in haren sin.
VVat is de liefd' een droom vol bijster vreemde grillen!
VVie mint die vvort verruckt gelijck de driften vvillen:
Een yder streelt hem selfs, en ketelt syn gemoet,
En vvort het meerendeel van enckel vvaen gevoet.
De vrijers onder-dies zijn besigh gansche dagen
Met al vvat immermeer de vrijster kan behagen:
De dichter boven-al vergeet syn voordeel niet,
Hy sent haer even-staegh een veers, of aerdigh liet,
Een soete letter-keer, of diergelijcke dingen,
Hy liet meest alle nacht ontrent haer kamer singen;
En mits sy uyter aert met dichten vvas vermaeckt,
Soo vvertse menighmael tot in de ziel geraeckt.
En soo geen hooger macht haer vryheyt had benomen,
Misschien soo vvaer de kunst tot haren vvensch gekomen;
VVant door een soet gedicht of met een geestigh liet
Soo ist dat hy gestaegh van hare jonst geniet.
Hy kreegh al menighmael een lonckjen van ter zijden,
En dat en mocht voor-al de vader geensins lijden:
Hy vvas gansch ongesint en uytermaten gram,
Vermits hy by de maeght te grooten vryheyt nam.
De man die had gemerckt, als hy de jonck-vrou kuste,
Dat hy dan gingh te vverck gelijck het hem geluste:
| |||||||||
[pagina 698]
| |||||||||
Hem dacht oock dat de maeght hier uyt vermaeck genoot,
Vermits sy hem den mont al vry vvat gunstigh boot.
Sy had een jonge musch daer met sy plagh te spelen,
Maer siet het aerdigh dier begon, eylaes! te quelen:
En schoon of sy het streelt, en broet in haren schoot,
Het is in korten tijt vervvonnen van de doot.
Daer treurt haer drouve ziel, en is geheel verslagen,
Sy gaetet boven-al aen haren dichter klagen,
Die maeckt een lijck-gedicht, een uyt-vaert voor de mus,
En songh in haren naem het treurigh lietjen dus:
MYn geest die is geheel bedruckt
Om seker drouf geval,
De doot heeft van my wech-geruckt
Dat my was lief-getal:
Een jonge musch, een vrolick beest,
Dat was tot my gewent:
Dat was in mijnen jongen geest
Al vry wat diep geprent.
Het quam my springen op den schoot,
Het dronck uyt mijnen mont:
Het sirckt', het scheen het eyschte broot,
Tot dat het spijse vont.
Dan scheent eens oft my bijten wou,
Soo vinnigh quam het aen;
Maer 't beesje dat had stracx berou,
Syn gramschap was gedaen.
Het weeligh dier, de soete mus,
En socht maer enckel spel:
Haer beet verandert in een kus,
Dat greyt my bijster wel.
Maer siet nu is het beesje doot:
Ach! wat een groot verdriet.
De lust en vreught van mijnen schoot
Die is nu gansch te niet.
Nu, vrijsters, die dit aerdigh dier
Voor desen hebt gekent,
Ick bidde koomt te samen hier;
Syn tijt die is volent.
Koomt hier gespelen, koomt doch ras,
Koomt yder uyt syn wijck:
Pluckt maeghde-palm en bloem-gewas,
En çiert het kleyne lijck.
Het beesje dat my vreughde gaf
En moet niet sonder kruyt,
En moet niet dalen in het graf
Als met een soet geluyt.
Doch maeckt syn graf niet in de kerck,
Maer buyten in het groen,
En set een veersjen op de serck,
Ghy sult my vrientschap doen.
Gaet segh dan noch de keuke-meyt,
Dat sy na d' oude wijs,
Dat sy ons soete pap bereyt
En dat van enckel rijs:
Gaet roepter al de kinders by,
De kinders hier ontrent,
Dat yder ete van den bry,
Die 't beesjen heeft gekent.
Nu, vrijsters, die mijn droefheyt siet,
Hoet u voor dese pijn,
En laet soo teeren beesjen niet
U lust en vreughde zijn:
Kiest liever voor u leven langh
Een haen die 't beter maeckt;
Die laet ons hooren vrougen sangh,
Oock eer den dagh genaeckt.
| |||||||||
[pagina 699]
| |||||||||
Dit vvist de loose gast soo geestigh uyt te brengen
En konder soeten jock en kluchjens onder mengen,
Dat sy van doen voortaen niet meer in druck en sat,
Maer blijder luymen kreegh, en haren druck vergat.
De snege Rhodope bequaem tot alle saken,
Had even metter tijt een veersjen leeren maken;
VVant Cnemon die syn lust alleen in dichten nam,
VVas oorsaeck dat de maeght oock aen het dichten quam.
Hy had eens seker boeck in haer vertreck gevonden,
Daer in dat menigh liet en veel gedichten stonden,
Meest van haer eygen vverck: en t' vvijl sy buyten vvas,
Gevielt dat hy daer in een aerdigh staeltjen las.
Soo dickmael ick u vverck, ô Cnemon, heb gelesen,
Heb ick u geestigh breyn en u met een gepresen;
Soo dat mijn teer gemoet, mijn ziel en jeughdigh hert,
Door middel van de kunst, aen u verbonden vvert.
Ick vvensch al menighmael een kus te mogen geven
Aen hem die van de min soo geestigh heeft geschreven:
Jck vvensch u datje vvenscht, en oock mijn eygen gunst,
En draegh u liefde toe uyt liefde van de kunst.
Jck vvensch een prouf te doen, vvaer icker toe gebeden,
Of ghy zijt in de daet gelijck als in de reden:
Ick hou dat u bedrijf ontrent het minne-spel
Moet vry vvat anders zijn als van een slecht gesel.
Hy vvou noch verder gaen, maer hoorder yemant komen,
En dat heeft onsen vrient syn vorder lust benomen:
Hy stack het boeckjen vvech soo veerdigh als hy magh,
En liet het maeghde-kraem gelijck het eertijts lagh.
Maer 't is hem lijcke-vvel een vvonder groot vermaken,
Dat sy soo vvel gevoelt van hem en syne saken.
Hoe ketelt menighmael een vryer syn gemoet
Als hem een jonge maeght een kleyne gunste doet.
| |||||||||
[pagina 700]
| |||||||||
Maer t'vvijl dus onder een de jonge lieden mallen,
Soo is daer in het huys een sake voor-gevallen,
Een sake (na my dunckt) hier vveert te zijn gedacht,
Om somtijts by de jeught in 't spel te zijn gebracht.
De schoone Rhodope die hadde versche rosen,
De beste diese kon, van duysent uyt-gekosen:
Daer vlechtse kranssen van, soo vvel in een gevought,
Dat yder een het vverck ten hooghsten vergenought.
 En mits sy na de kunst tvvee kranssen had gevveven,
Soo heeftse metter daet aen Cnemon een gegeven,
Aen Cnemon die als doen de juffer onderhiel,
En klaeghde vvonder veel van syn benaude ziel.
Den tvveeden rosen-krans, versch uyter hant gekomen,
Die heeft de jonge maeght tot haer gebruyck genomen:
| |||||||||
[pagina 701]
| |||||||||
Daer sat de jongelingh, daer sat de nieuvve bruyt,
Geçiert met bloem-gevvas en ander edel kruyt.
Doch t'vvijl sy onder een den tijt aldus besteden,
Soo quam daer op de zael de raets-heer aen-getreden:
Dien vvort oock nevens haer terstont een stoel geset,
En stracx soo heeft de maeght op desen stant gelet.
De dichter sat geçiert met bloemen vander heyden,
En sy vvas even soo geseten tusschen beyden:
De raets-heer hadde plaets ontrent haer rechter-hant,
Maer sonder groen gevvas of ander minne-pant.
De maeght vvough dit geval met vvel-bedachte sinnen,
En gaet, na kort gepeys, een soeten treck beginnen;
Sy heeft haer eygen selfs van haren krans berooft,
En set het aerdigh vverck den raets-heer op het hooft.
Sy gaet de dichters krans hem van den hoofde trecken,
En gingh haer eygen hair daer mede vveder decken:
Siet daer sat Cnemon bloot, de raets-heer is gekroont;
Nu segh, vvien heeft de maeght de meeste gunst getoont?
Ick doe u dese vraegh, gesellen onser tijden,
Vermits uyt dit geval ontstont een hevigh strijden;
VVant yder-een die riep, dat hy de jonge maeght
Ten hooghsten vvel bevalt, en boven-al behaeght.
Een yder drijft het zijn, en al met goede reden,
Dies vvorter over-hant met alle macht gestreden:
Een yder stelde vast dat hem de vrijster koos,
Soo die de kroon ontfingh als die syn krans verloos.
De raets-heer dreef gestaegh, en al met vollen monde,
Dat hem het aerdigh dier de meeste liefde jonde:
En dat hy voor sigh hout al vry de beste kans,
Vermits de juffer selfs hem gaf haer eygen krans.
Hy acht het gansche stuck voor hem noch des te lichter,
Om dat sy van de kroon ontbloot den goeden dichter:
| |||||||||
[pagina 702]
| |||||||||
Om datse metter daet haer gifte vveder nam,
Soo haest als hy verscheen en op de zale quam.
De dichter niet-te-min, om dit te vveder-leggen,
VVeet (soo het schijnen magh) al mede vvat te seggen:
Heer raets-heer, seyt de man, al schijntet yemant vreemt,
'T is ver de meeste gunst vvanneer een vryster neemt.
VVant als een juffer schenckt, dan is de vrient gebonden
Aen vvie de soete maeght haer giften heeft gesonden;
Maer als een vryster neemt, dan ist dat sy haer bint,
En dat is voor gevvis een teycken datse mint.
De schoone Rhodope die heeft van my genomen,
Verstaet dan hare gunst op my te zijn gekomen:
Sy heeft (en ick bekent) u hooft daer na gekroont,
Sy dient dan vvederom van u te zijn geloont.
Ghy mooght geen bondigh vverck op desen handel bouvven,
Ghy zijt aen Rhodope, niet sy in u, gehouvven;
Ghy daerom, vrient, vertreckt, en oeffent u gedult,
En ghy, beleefde maeght, betaelt u eygen schult.
De raets-heer vvederom brenght hier syn reden tegen,
En toont hoe dat het stuck gansch anders is gelegen:
De dichter vvijckt hem niet, maer op dien eygen stont
Soo brenght hy vveder in dat hy geraden vont.
Ten lesten seyt de maeght, Laet hier geen vvrevel rijsen,
Ick sal in korten tijt hier van het vonnis vvijsen:
Laet maer een kleyne vvijl in stilheyt dit geval,
Ghy sult eer lange sien vvien ick verkiesen sal.
Hier op gaet Rhodope met yver over-vvegen,
Tot vvien met beter glimp sy dient te zijn genegen:
Sy spant haer geesten in, sy denckt en overleyt
VVat datter aen de jeught tot antvvoort dient geseyt.
Dan heeft het machtigh gelt op haer de meeste krachten,
Dan schijntse vvederom nae edel bloet te trachten,
| |||||||||
[pagina 703]
| |||||||||
Dan heltse nae de kunst, of naer een rappe geest,
Dan vvegen by de maeght de groote staten meest.
Sy is gelijck een zee gedreven van de vvinden,
Sy soeckt aen alle kant, maer kan geen ruste vinden:
Al vvatse nu ter tijt in haren geest besluyt,
Dat valt in korten stont, dat raeckter vveder uyt.
IVyst op dien eygen stont (als d'oudeGa naar margenoot+ boecken melden)
Quam Venus dertel vvicht gevlogen uyte velden,
Quam sygē met dē vvint, en door de blauvve locht,
En socht eē stille plaets daer in het rusten mocht.
Dien eygen oogen-blick quam oock de Doot getreden,
Amechtigh van de reys, en met vermoeyde leden;
En mits het avont vvert, en dat de Son verliep,
Quam 't spoock in 't eygen huys daer Venus jongen sliep.
Het monster gingh te bed, belast met groote sorgen,
En daerom rees het op oock voor den lichten morgen,
Het gaf hem op de reys met onvermoeyde spoet,
Oock eer de dageraet den hemel open doet.
Doch mits het duyster vvas, en vvistet niet te vinden
Syn vinnigh hant-gevveer, dat menschen kan verslinden:
En t'vvijl het besigh is, en grabbelt sonder licht,
Soo vint het by den tast Cupidoos gulde schicht.
De kleyne minne-God, ten lesten oock ontslapen,
Die nam des doots gevveer, als voor syn eygen vvapen;
Daer treckt een yder op, en treet in syn bejagh
Soo veerdigh als hy kan, soo neerstigh als hy magh.
| |||||||||
[pagina 704]
| |||||||||
Cupido sagh een maeght met schoon-gebloosde vvangen,
Met hair dat scheen gemaeckt om herten in te vangen;
Sy vvas groen als een lis, en spichtigh als een riet,
Maer die geen jongh-gesel ontrent haer komen liet.
Het vvicht, op haer gestoort, dat schoot met alle krachten
Tot aen haer jeughdigh hert, en gingh doen sitten vvachten
VVat na soo fellen schoot haer overkomen sou;
Maer voor een blijde feest, soo reser enckel rou.
 De vrijster viel te bed, en suchte menigh-vverven,
Haer svveet is bijster klam, haer buyte-leden sterven:
De moeder gaf een schreeu, en nam den lesten soen;
Maer Venus jongen svveegh, onseker vvat te doen.
Ten lesten sprack hy dus: VVat magh dees pijlen schorten,
Dat sy een jonge maeght het leven gaen verkorten?
| |||||||||
[pagina 705]
| |||||||||
VVaer is doch nu de vreught, die in haer plagh te zijn,
Na-dien uyt haer ontstaet soo onvervvachte pijn?
VVaer ick voor desen schoot, daer kond' ick vreughde maken,
En dede metter daet een drouven geest ontvvaken;
VVant in een killigh hert ontstont een soeten brant,
Soo dat men over-al een vrolick vvesen vant:
Schoon dat het vvinter scheen, en alle dinck bevrosen,
Al vvaer ick maer en schoot daer vviessen versche rosen,
Daer vvies de maeghde-palm, en ander edel kruyt,
En voor een drouve maeght verscheen een blijde bruyt.
Hier gatet anders toe; vvant mits ick heb geschoten,
Soo heeft de jonge spruyt haer soetste jeught verdroten:
Daer leytse nu en kermt, en, soo de doctor seyt,
Haer doot-kist dient gemaeckt, haer graf te zijn bereyt.
Geen kruyt, geen machtigh sap, geen dranck kan haer genesen,
Eylaes! de teere blom die is alree vervvesen.
VVat is dit voor bejagh? vvat voor een selsaem stuck?
Hoe koomt van mijn bedrijf soo vreemden ongeluck?
Heeft aen mijn guide pijl een adder-slangh gesogen?
Of heefter eenigh draeck syn svvadder op gespogen?
Of ist een svvare lucht, die uyter hellen quam,
Die aen de frissche roos haer aerdigh vvesen nam?
VVat hier van vvesen magh, dat moet ick heden vveten,
Al soud' ick mijn beroep, en alle dingh vergeten:
Jck vvil de vvonde sien, ick sal vvat nader gaen;
Maer ay my! ach! eylaes! mijn hert begint te slaen.
Js dit mijn soete schicht? of een van dese pijlen
Die ick met eyger hant soo geestigh plagh te vijlen?
Neen seker 't is een hout, soo svvart gelijck een pick,
De veren sonder glans, en niet als enckel schrick:
De punt met vinnigh stael aen alle kant beslagen,
Als of een moordenaer het vvapen soude dragen:
| |||||||||
[pagina 706]
| |||||||||
Oock hanghter svvadder aen gelijckeen adder spout,
Of als een helsche kol in nare flesschen brout.
O lecker als ick ben! en onbedreve jongen,
Gansch vvaert te zijn geplaeght van duysent felle tongen,
Gansch vvaert van kinders selfs voortaen te zijn bespot;
O Goden, maeckt het volck een nieuvven minne-God:
Ick kan het ambacht niet, ick moetet laten blijven,
Ick magh by Corydon vvel bocken leeren drijven:
Ick magh vvel aen de zee gaen vvonen op een stel,
Daer noyt sigh openbaert of maeght of jongh-gesel.
Hoe! schiet ick pijlen uyt eer dat ick heb bekeken
Of die met honigh-raet of galle zijn bestreken?
O vrijers, vvieje zijt, en vveest soo jachtigh niet,
Maer let op u bedrijf, eer datje vrijsters schiet.
Maer dat is nu gedaen. vvat sal ick langer klagen?
Jck moet nae desen tijt my beter leeren dragen.
‘De schade die men lijt, de schande die men vreest
‘Maeckt plompe sinnen sneegh, en vvet een dommen geest.
Nu vveder tot de saeck. Hier schuylt een selsaem vvonder,
Hier schuylt een slim bejagh, een spoock of nicker onder:
Hier is een tooveres of svvarte kunstenaer,
Die brenght door hels bedrogh de maeghden in gevaer.
Maer hoe! sou hier de Doot haer rol vvel onder spelen?
En doen met haer vergif de jonge vrijster quelen?
Het spoock sliep desen nacht daer ick in ruste lagh,
Maer gingh in haesten vvech eer ick het monster sagh.
My dunckt dat jae de Doot mijn vvapen heeft gestolen,
En dus een gront geleyt van dit ellendigh dolen:
My dunckt ick heb syn pijl genomen voor de mijn,
En daerom leyt de maeght versopen in de pijn.
Jck vvil flucx henen gaen in alle vverelts hoecken,
Jck vvil aen alle kant de reden ondersoecken:
| |||||||||
[pagina 707]
| |||||||||
Jck vvill in aller yl, en op den staenden voet,
Gaen sien vvat noch het spoock met mijn gereetschap doet.
Hier op is Venus kint in haesten vvech-getogen,
En nae het langen tijt ten snelsten heeft gevlogen,
Geviel het dat het vvicht het bleecke monster vont,
Gelijck het voor een hof geheel verslagen stont.
Het vvas (gelijck het scheen) met herten-leet bevangen,
Daer liep een siltigh nat van syn bedroufde vvangen:
Hem quol nochtans geen druck, maer niet als enckel spijt,
Die hem tot in het hert en al de leden snijt.
Hem docht, het had syn longh met brocken uyt-gespogen,
Hem docht, het had syn hair met vlocken uyt-getogen;
Want 't had geen ingevvant, en 't vvas gevveldigh kael,
En 't vvrongh syn mager lijf gelijck een svvacken ael.
Noch vviste Venus kint de gronden niet te raken
Die aen de bleecke Doot soo drouve sinnen maken:
Dies trat het nader toe en let op alle dingh,
En vont ten lesten uyt al vvatter omme-gingh.
En siet dus stont het vverck. De Doot vvas uyt-getogen,
Tervvijl noch inder nacht de vleder-muysen vlogen:
En daerom vvert het spoock syn dvvalingh niet gevvaer,
Maer socht maer syn bejagh, en stoffe voor de baer.
De Doot die vont een man bequaem te zijn geschoten,
Om dat hem over-langh het leven had verdroten;
VVant mits syn eensaem bed, soo vvas hy staegh bedruckt,
En klaeghde syn vermaeck van hem te zijn geruckt.
Het spoock leyd' op hem aen, en schoot hem in de lenden,
En dacht hy sou terstont syn drouvigh leven enden:
Maer siet Cassander groent met dat hy vvas geraeckt,
En vvort gelijck een roos als haer de son genaeckt.
De soete Rhodope vvoont onder syn gebueren,
En dat bracht syn gemoet in vvonder vreemde kueren:
| |||||||||
[pagina 708]
| |||||||||
Haer vvesen is terstont soo diep in hem geset,
Dat hy oock in den slaep op haer syn lusten vvet.
Syn geest speelt op het vverck nu langh by hem vergeten,
Dies laet hy aen de maeght syn brant en liefde vveten;
Hy prees haer geestigh oogh, haer mont en soet gelaet,
En al vvat van haer koomt dat is hem honigh-raet.
Cupido sagh het aen, en vvou den ouden helpen,
Om by haer met gemack syn lust te mogen stelpen:
En hadde schier een pijl geschoten na de maeght,
Maer syn beleefde gunst die heeft den nijt mishaeght.
Die sat daer in een houck besijden af-gedoken,
En heeft door slim beleyt den soeten slagh gebroken.
‘Niet dat van overlangh soo met de liefde strijt,
‘Gelijck de bleecke doot, of als de svvarte nijt.
Het vvicht aldus belet syn voorstel uyt te vvercken,
Gingh met een vvacker oogh de saken over-mercken;
Hy sagh hoe dat de Doot een misslagh had gedaen,
En dat syn leste schoot oock qualick is vergaen.
Dit vvas hem groote spijt, dies gingh hy sitten klagen
Van syn dom misverstant, en soo bekaeyde slagen,
En sprack ten lesten dus: Jck vvil van nu voortaen
Mijn boogh en ander tuygh al beter gade slaen.
'K en vvil na desen tijt geen vreemde pijlen schieten,
En dan sal yder een syn frissche jeught genieten,
En noyt en salder mensch verdvvalen in de vreught,
Die niemant oyt en vought als slechts de groene jeught.
Al ben ick somtijts los, en plege vreemde slagen,
De vvinter even-vvel en moet geen rosen dragen.
‘Een jonghman in het spel, een oudt man in den Raet,
‘Dat is van outs de gront daer op de vverelt staet.
Dit vvil ick nimmermeer, dit sal ick niet beletten,
Men segge vvat men vvil, het zijn de beste vvetten.
| |||||||||
[pagina 709]
| |||||||||
De Doot nam mijn gevveer, en trof een ouden man,
En daerom ist een vverck dat niet bestaen en kan.
Al vvat Cassander doet ten sal hem niet gelucken,
Een ander sal voor hem de versche rosen plucken.
Ey vrient, doet mijnen raet, en toomt u los gepeys,
En stelt u voor het oogh den vvegh van alle vleys.
 Als nu Cupido sagh vvaer door hy vvas bedrogen,
En dat het vreemt geval by hem vvas overvvogen,
Soo vvil hy met de Doot gaen treden in verdragh,
Op dat men naderhant het onheyl schouvven magh;
Hy vvil belofte doen van noyt te sullen komen,
Daer eerst de bleecke Doot de plaets heeft in-genomen,
Mits dat het mager spoock geen huys betreden magh,
Al vvaer men besigh is met Venus soet bejagh.
| |||||||||
[pagina 710]
| |||||||||
Dit vvou het oilick vvicht in koper laten schrijven,
Op dat het als een vvet voor eeuvvigh mochte blijven:
Maer schoon hy dit verbont met alle krachten riet,
De Doot die stack het om, en vvou den handel niet.
Hy lough het boufjen uyt en vry met harde streken,
Soo haest als Venus kint hier van begon te spreken:
Iae lecker, sey de Doot, dat vvaer een moye saeck,
Dat ghy gansch onbevreest soudt plegen u vermaeck.
Dat, vvaerder yemant malt, en vreughde komt genieten,
Ick noyt een svvarte pijl en soude mogen schieten;
Neen, boufje, vvacht dit vvoort noyt uyt mijn hollen mont,
Dit voor-recht is geen mensch op aerden oyt gejont.
Ick ben van outs gevvent te midden in het danssen,
En by de soete jeught, en door de rose-kranssen,
Te svveven als ick vvil: en van mijn rechter-hant
En is geen mensche vry oock als hy menschen plant.
Al is een deftigh prins in synen throon geseten,
En draeght daer saken voor die niemant dient te vveten,
Of schoon oock voor de deur al menigh vvachter staet,
Noch dringh ick even-vvel tot midden in den Raet.
Al siet een machtigh vorst vvoor hem syn ruyters draven,
En heeft syn moedigh heir aen alle kant begraven,
Al rijt hy om het vverck bekleedt met enckel stael,
Noch klim ick op de vval, en breket altemael.
Of schoon een jonge maeght tot echte min genegen
Ten lesten haer gemoet tot trouvven laet bevvegen,
En nu soo verre koomt dat sy haer kamer sluyt,
Noch roof ick menighmael het kroontje van de bruyt.
Hoevvel een vruchtbaer vvijf ontrent haer rijpe jaren
Is in een stil vertreck nu veerdigh om te baren,
En dat het vroed-vvijf sit, en vvacht een soete vrucht,
Jck doe het menighmael dat al de buerte sucht.
| |||||||||
[pagina 711]
| |||||||||
Jae schoon de priester staet te midden inder kercken,
Om voor den autaer selfs syn offer uyt te vvercken,
En dat hy tot het volck het vvoort des levens spreeckt,
Het is de Doot alleen die al den handel breeckt.
En vvaerom meer geseyt? men kan geen toren bouvven,
Men kan geen machtigh slot in steyle rotsen houvven,
Men kan geen harde deur van yser laten slaen,
Of ick kan als ick vvil in sael en kamer gaen.
VVie kan voor mijn gevvelt syn leven seker maken?
Mijn kracht is onbepaelt, ick vvoon in alle saken,
Niet een soo kleynen dingh, dat ick op aerden ken
Daer ick niet uyt en vverck, daer ick niet in en ben.
Jck vveet (alvvaer ick vvil) mijn vvapen uyt te kiesen,
En kan een moedigh helt syn leven doen verliesen,
Of door een heeten brant, of door een koude vorst,
Of door een machtigt vocht, of door een schralen dorst.
Of door een vrouvven hair te veerdigh in-gesogen,
Of door een kleyne vliegh hem in de keel gevlogen,
Of door een schrale lucht, of door een vuylen smoock,
Of door een soete blom die hy maer eens en roock.
Men vinter die uyt schrick, of door benautheyt sterven,
Men vinter die vermaeck of vveelde kan bederven:
De leste dien ick trof, die blies syn leven uyt
Te midden in de feest, en by een jonge bruyt.
Ick heb aen menigh mensch het leven doen verdvvijnen
In spijt en enckel smaet van alle medeçijnen,
Jck hebbe door een dranck, vvaer uyt men bate vvacht,
Veel menschen vvech-geruckt, en in het graf gebracht.
Jck hebbe menigh man, die my bestont te vlieden,
En dede vvonder veel, jae vvat de menschen rieden,
Het leven af-gemaeyt. hy gaf den lesten snick
Alleen uyt enckel vvaen, of uyt een blooden schrick.
| |||||||||
[pagina 712]
| |||||||||
Dit is mijn hooge macht nu soo veel duysent jaren,
Die sal ick nu ter tijt of nimmer laten varen;
Ick vvil mijn heerschappy doen gelden over-al,
Tot dat den hemel selfs niet langer svveven sal.
Ghy doet oock u bedrijf, en laet u pijlen svvieren
By menschen, door het vee, en op de vvilde dieren:
Gebruyckt u gansche macht, doch vvat ghy maken kont
Dat sal ick vvederom eens storten in den gront.
Hoe kint, en vveetjet niet? vvy zijn tvvee groote machten
Die yder vieren moet, en niemant kan verachten:
Het maken is u vverck, het breken is het mijn;
En schoon men anders vvil, ten sal niet anders zijn.
Maer, vvicht, verheft u niet, en mijt u van te roemen,
Dat ick benevens my u hebbe vvillen noemen;
'T is vvel soo vvat in schijn dat ghy op aerden doet,
Maer vveet dat ghy voor my de plaetse ruymen moet.
De reden is bekent. Jck kan in vveynigh uren
Aen menigh duysent man het leven doen besuren,
Of door een haestigh vier, of door een vvater-vloet,
Of door een fel gevecht, een bad van menschen bloet:
Ghy in het tegendeel, met al u beste saken,
En kont schier niet een kint door tvvee gelieve maken
In negen maenden tijts. Siet, vvat een vvijt verschil!
Ghy daerom, lieve, vvijckt, en svvijght nae desen stil.
Cupido van den Doot soo vinnigh door-gestreken,
Is tot syn innigh mergh met yver aengesteken,
Hy seyde: Leelick spoock, dat niemant lief en heeft,
Van al dat in de lucht of op der aerden leeft,
VVaerom dus hoogh gegaen met al u moedigh spreken?
Ist niet een beter saeck, te maken als te breken?
Tot breken vveet een schelm, een dief, een moorder raet,
En daer uyt rijst verdriet en aller menschen haet.
| |||||||||
[pagina 713]
| |||||||||
Maer door een soet beleyt hier uyt te konnen vvercken
Dat met een staegh gevolgh de vverelt kan verstercken,
Js jae een nutter dingh, is over-al bequaem,
Js Goden lief-getal, en menschen aengenaem.
VVel aen ghy kont in haest een gansche stadt bederven,
En doet in korten tijt veel duysent menschen sterven;
Maer al vvat ick bestae en hier op aerden doe
Dat gaet, gelijckje meent, te vvonder lancxsaem toe.
T' sa laet ons dit verhael een vveynigh overleggen,
En hoort vvat Venus kint hier tegen heeft te seggen;
Ghy sult in korten sien dat al dit groot geraes
Js los, is sonder gront, en uytermaten dvvaes.
Van dat de vverelt rees uyt vvonderbare vvoorden,
Hebt ghy, met alle macht, terstont bestaen te moorden,
En dat heeft nu geduert soo menigh duysent jaer,
En noch ben ick een vorst die alle dingh bevvaer.
VVat heeft dit vvonder Al op u gevvelt te passen?
Jn spijt van u bedrijf, de vverelt is gevvassen;
Men vint een meerder schaer, oock heden op den dagh,
Als oyt naukeurigh mensch in oude tijden sagh.
VVat houf ick meer bevvijs? de gronden vander aerden,
Des hemels schoon gebou, de maen en sonne-paerden
Bestaen door mijn behulp. ick ben een gulden bant,
Die al vvat immer vvas bevvaer in goeden stant.
Het spoock hier tegen aen: Soud ghy het al bevvaren?
Ey snoert toch uvven mont, en laet u roemen varen;
VVat ghy met al u macht sult brengen aen den dagh
Sal ick ter neder slaen, en al met eenen slagh.
Het sal door mijn gevvelt eens vverden in-genomen,
Al vvatter heden is, of namaels staet te komen;
Jck vvil mijn heerschappy gaen plegen over-al,
Soo datter niet een mensch op aerden blijven sal.
| |||||||||
[pagina 714]
| |||||||||
En, schoon ghy al u mergh door gramschap mocht verhitten,
Jck sal dan koningh zijn, ick sal het al besitten.
Dit riep het monster luy; maer eer het vorder sprack,
Soo vvast dat Venus soon hem dus de reden brack:
Of ghy schoon metter tijt het aertrijck sult bederven,
En dat al vvalter leeft hier eenmael heeft te sterven,
Ick Liefde lijcke-vvel en sal noyt onder gaen,
Maer sal tot aller tijt op vaste gronden staen.
En schoon oock al het volck te gronde vvert gedreven,
Het sal eens vveder zijn, het sal voor eeuvvigh leven,
En daer en sal geen doot meer schieten haer fenijn,
Maer Liefde sal van als de gront en steunsel zijn.
Die is voor u gevveest, die sal geduerigh blijven,
Die sal vvat u gelijckt uyt aerd' en hemel drijven.
‘'T vvas Liefde die van outs de vverelt heeft gebout,
‘'T is Liefde die het vverck voor eeuvvigh onderhout.
Maer al vvat u gelijckt, dat sal te niete koemen,
Soo dat men over u aldus sal mogen roemen:
Het monster is gevveest dat eens soo vinnigh stiet,
Syn prickel is verstompt, syn vvapen is te niet;
VVeest vrolick dien het raeckt. Het spoock vvou boven drijven,
En vvou aen Venus soon oock dat niet schuldigh blijven:
Hoort jongen, (sey de Doot) die anders niet en vveet
Als datje slim bedrogh en vreemde rancken smeet:
'Tis vvaer, daer sal een dagh eens van den hemel schijnen,
VVanneer dat alle smaet en onheyl sal verdvvijnen;
Maer dat soo grooten vverck sou staen aen u beleyt,
En heeft geen vvijse mont syn leven oyt geseyt.
Gelooftet, vveelde-kint, daer zijn al hooger machten
Daer op den Hemel siet, en alle menschen vvachten:
'T is droom en enckel vvaen dat ghy soo bijster roemt,
Ghy zijt maer enckel schuym van dat men liefde noemt:
| |||||||||
[pagina 715]
| |||||||||
Ghy zijt een slim vergif ontrent de jonge sinnen,
Een oilick mis-gevvas van trou en eerlick minnen,
Ghy zijt een guychelaer een spoker by de jeught,
En voed een ydel hert met ongesouten vreught.
Ghy leeft als in den dracht, en slacht d'onguere vliegen,
Die staegh ontrent den stanck van dreck en svveren vliegen:
Ghy stelt u gansch vermaeck ontrent het slimste lidt,
Ontrent het vuylste deel dal eenigh mensch besit.
Noch vveetje lijcke-vvel de lieden in te drucken,
Dat slechts in desen hof de vvellust is te plucken:
Dat hier een machtigh rijck, en ick en vveet niet vvat,
Dat hier verholen leyt een ongemeten schat.
Maer let op u bedrijf, en vvatje pleeght te maken;
VVat ist, als malle drift, als enckel beusel-saken?
Als ick en vveet niet vvat? en, als men't seggen moet,
'T is geen bekijckens vveert het beste datje doet.
VVie kan u vuyl bejagh tot eer of luyster strecken?
De dagh en lijtet niet, het duyster moetet decken,
En vvatter sonder licht of inder nacht geschiet,
Js meest van slimmen aert, en deught gemeenlick niet.
Van hier dan, oilick dingh, vol list en slimme treken,
Men vint in al u doen een vvinckel van gebreken.
VVat isser menigh mensch die in u vuyl versmacht,
Dat niemant noemen derf als die geen schaemt' en acht!
De Liefde van den Doot soo vinnigh door-gestreken,
Vont vveder nieuvve stof om noch te mogen spreken,
Ick ken het, bitter spoock, vvat hier op aerden leeft
Dat voelt een aertschen aert die aen de sinnen kleeft.
Dien kan hier in het vleys de mensche niet versetten,
Dien kan hy met gevvelt af reden niet beletten:
Maer siet! daer koomt een dagh, een langh vervvachte tijt,
Dan sal dit aerden vat van schande zijn bevrijt,
| |||||||||
[pagina 716]
| |||||||||
Ga naar margenoot+Dan salder eens een vier door al de vverelt blaken,
Dat sal ons broosen aert van tochten suyver maken,
En geven aen het volck een nieu, en beter hert,
Gelijck als in het vier het gout gesuyvert vvert.
Dan sal mijn geestigh breyn niet aen de vverelt hangen,
Oock naer geen aertsche vreught of vvellust meer verlangen;
Maer sal gansch hemels zijn, en buyten ongeval,
Soo dat geen slim vergif ons meer bestoken sal.
Dan sult ghy, leelick spoock, geen schepsel meer bederven,
Ga naar margenoot+Maer sult oock even-selfs voor eeuvvigh moeten sterven,
En van u vvreede macht ten vollen zijn ontbloot,
Schoon dat je nu ter tijt de gansche vverelt doot.
Ick in het tegendeel sal inder hooghte svveven,
Sal in volmaeckte vreught, sal in den hemel leven,
En dat voor alle tijt. ghy svvijght van uvven lof;
Al vvat een eynde neemt en is maer enckel stof.
Hier stont het spoock verstelt, onseker vvat te seggen,
De vvaerheyt is te sterck en niet te vvederleggen;
Ten lesten sloop het vvech van spijt en leet geraeckt,
En daer en is geen pays oyt tusschen hen gemaeckt.
Cussander onder-dies die vvorstelt gansche nachten
Met syn ontroert gemoet en vreemde na-gedachten:
De jeught, die langen tijt van hem vvas uyt-gegaen,
Die quam, gelijck het scheen, van nieus hem vveder aen.
Hem dunckt vvou Rhodope haer tot syn leger vougen,
Dat hy oock even daer de maeght sou vergenougen:
Maer als syn ooge valt ontrent syn grijsen baert,
Soo vreest hy ongemack indien hy vveder paert.
Hy kende Rhodope een ruymen tijt geleden,
Maer tot op heden toe soo bleef hy by de reden;
Hy sagh haer sonder drift, en even sonder lust,
Het scheen dat al syn vier was doot en uyt-geblust.
| |||||||||
[pagina 717]
| |||||||||
Maer nu gaet syn gemoet haer gaven overvvegen,
En vvat haer in de borst of elders is gelegen;
Syn geest vvoont binnē haer. hy spreeckt, hy droomter van,
En 't schijnt dat sonder dat hy niet bestaen en kan.
Dit klaeght hy seker vrient, dien hy meest alle saken
Voor desen is gevvoon voor al bekent te maken:
Hy seyt hem vvat een smaeck hy in de juffer vont,
Maer dat hem lijcke-vvel de geest in tvvijffel stont.
Sal ick mijn echte deel soo diep in my geseten,
Sal ick (dus gingh hy aen) een lieve vrou vergeten?
Ick houdet voor gevvis, dat haer dit vreemt geval
Oock in den hemel selfs de ziel bedrouven sal.
Sy heeft mijn soete jeught, mijn eerste kracht genoten,
En 't heeft my (doense sterf) tot in de ziel verdroten;
Dies leyd' ick met haer doot en in het dronvigh graf,
Dies leyd' ick alle lust tot echte banden af.
Philetas hoortet aen, maer gingh het vvederleggen,
En quam op dit beklagh aldus syn reden seggen:
Meynt ghy dat oock een ziel die inder hooghten svveeft,
Die in den hemel vvoont en staegh in vreughde leeft,
Oyt peyst op ons bedrijf, ons aertsche beusel-saken?
En vvat hier onder een der menschen kinders maken?
En offer yemant vrijt, en offer yemant trout?
Of slechts tot syn vermaeck een vrijster onderhout?
Ey lieve, dat gevvoel zijn al te slechte dingen
Voor die staegh besigh zijn om Gode lof te singen,
Voor die in reyn gevvaet voor haren Schepper staen,
En sien na rechten eysch dat heyligh VVesen aen.
VVel vrient (vvort u gemoet tot echte trou bevvogen,
En van haer eersten druck allencxen af-getogen)
En doet u geen gevvelt, maer leeft gelijckje meught;
De trou en is alleen niet moor de rauvve jeught.
| |||||||||
[pagina 718]
| |||||||||
VVant schoon of yemant koomt tot aen syn leste jaren,
Geen vvet die hem verbiet oock dan te mogen paren;
Oock dan behouft men hulp, en dickmael aldermeest,
Ten goede van het lijf en van een svvaren geest.
Tracht maer een lieve ziel tot u vermaeck te vinden,
Die haer aen u gemoet door trou sal vvillen binden.
Zijt ghy niet, alsje pleeght, een fris, en jeughdigh man,
Noch hebj' yet lijcke-vvel dat vrourvven locken kan.
Ghy zijt van soeten aert, en lief-tal in de zeden,
Oock vvacker in vernuf, en vrolick in de reden,
V quelt noch schralen hoest, noch quastigh flereçijn,
Maer hebt een blijden geest, en leden sonder pijn.
Ick stellet voor gevvis, geen vrou sal haer beklagen
Aen u haer soetsten tijt te hebben op-gedragen;
Te min indienje toont, als ghy verhuysen sult,
Dat ghyse loonen vvilt, voor haer beleeft gedult.
Cassander uyter aert tot soete min genegen,
Laet door het kort gespreck syn herte licht bevvegen,
Hem dunckt dat hy alreets een soon of dochter teelt;
‘Voor een die danssen vvil is haest genoegh gespeelt.
Hy geeft den vrijen loop aen syn beroerde sinnen,
En pooght met alle macht om Rhodope te vvinnen:
Hy groeyt al is hy dor,, hy bloeyt al is hy grijs,
Hy brant al is hy koel, hy malt al is hy vvijs.
Soo haest dit vvort bemerckt by al de jonge gasten
Die staegh op Rhodope en op haer deure pasten,
Is yder ongesint, en uytermaten gram,
Vermits een out-gesel ontrent de juffer quam.
Daer is een soete tijt, vvanneer de jonge lieden
Gevvoon zijn hare gunst de vrijsters aen te bieden,
Of door een groene mey, ontrent haer deur geplant,
Of door een nacht-gesangh, of ander minne-pant.
| |||||||||
[pagina 719]
| |||||||||
Cassander tijt te vverck, en laet ten vollen blijcken
Dat hy in dit geval geen vrijers heeft te vvijcken;
Syn hert is enckel vier, en jonger als hy plagh,
Als hy maer Rhodope in syn gedachten sagh.
Hy liet een lauvver-boom met gulde loovers çieren,
Hy lieter boven uyt gestickte vvimpels svvieren:
Daer sagh men Venus kint met syn gespannen boogh,
By vvijlen of het stont, by vvijlen of het vloogh,
 By vvijlen of het schoot: syn moeder daer beneven
Die scheen een brandigh hert aen hem te vvillen geven.
De mey stont op een mast, als op een hooge stam,
Soo dat haer groene top tot aen haer venster quam.
De schilder van den prins die hadde seven vveken
Rontom het hout gemaeckt veel soete minne-treken.
| |||||||||
[pagina 720]
| |||||||||
Hoe Phoebus Daphne volght, hoe Pan de Nymphē jaeght,
En ander geestigh vverck, dat aen de jeught behaeght.
Te midden in den boom daer stont een nette mande,
Vol aerdigh suycker-vverck als tot een offerande
Voor Rhodope gevvijt. en vvatter binnen lagh
VVas na de kunst bereyt, soo geeltigh als het magh.
Het decksel van den korf is vvonder net gevlochten
Met stricken na den eysch en vvel-gevoughde bochten,
Soo dattet aen het oogh vertoond' een schoon gesicht,
En boven op het scheel daer stont een kleyn gedicht:
Ontfanght dit soet geschenck, ô soetste van den lande,
Maer neemt des niet-te-min mijn gunstigh hert te pande,
Mijn hert daer in ick voel een stage minne-vonck,
De Mey, en uvve jeught die maeckt my vveder jonck.
De son doock in de zee, de nacht die quam gesegen,
De slaep heerst in het vvout, en alle dieren svvegen:
Maer schoon meest al het volck met al de sinnen rust,
‘Al vvatter vryen vvil en heeft geen slapens lust.
Cassander laet de mey met haer verçiersel bringen,
En t' vvijl die vvort geplant, soo liet hy geestigh singen,
Met kunstigh snaren-spel en alderley musijck;
Noyt beter Mey-gesangh in al het gansche rijck.
Daer vvas een soete keel van duysent uyt-gelesen,
Die, mits haer nette stem, van yder vvert gepresen,
Die songh een vvijl alleen, die songh een kluchtigh liet,
Dat aen een ouden man een jonge vrijster riet.
Mey-liet.
Op de wyse, Puis que de viure sans aimer. O schoonste die men vinden magh,
O glans van onse landen,
Al ben ick koelder als ick plagh,
Ghy doet mijn herte branden.
Al is de winter sonder kruyt,
Noch schieter wel een blomtjen uyt.
| |||||||||
[pagina 721]
| |||||||||
'Tis waer, ghy zijt in volle jeught,
En ick van oude jaren;
Maer noyt en is men sonder vreught,
Daer twee gelieven paren.
Twee herten eens in rechte min,
Dat brenght gewisse vrientschap in.
Wat vrijsters zijnder beter aen
Als die een out man trouwen?
Haer sin die wort in als gedaen,
En 't zijn de liefste vrouwen.
Waer jeught en wijsheyt t'samen paert,
Daer heeft de trou haer rechten aert.
Een jongelingh is bijster wilt,
Hy kan schier nimmer rusten:
Syn weligh hert is noyt gestilt,
En helt tot nieuwe lusten.
'T is selsaem vvat een grilligh bloet
In jongh' en domme sinnen doet.
Maer die syn rijpe jaren heeft,
En gaet niet elders mallen:
De liefste krijght al wat hy heeft,
Hy doet haer wel-gevallen.
Een peert dat nu is grijs van hayr,
En heeft van hollen geen gevaer.
Gebreeckter aen een out man yet,
Vermits syn swacke leden,
Hy schenckt, hy koopt, hy looft, hy biet,
Hy vought hem na de reden;
De liefd' heeft staegh een open hant,
Dat is den aert van reynen brant.
Ghy dan, ô schoonste die men vint,
Veracht geen oude jaren;
Al draeghje niet geduerigh kint,
Ghy sult te beter varen.
Het lant by wijlen eens gebraeckt,
Wort by den lant-man noyt gelaeckt.
Nae dat de sanger svveegh soo liet Cassander spelen,
En vveder over-hant vernam men soete kelen.
Doch Cnemon daer ontrent die sagh den handel aen,
Tot syn beroerde geest in hem begon te slaen.
Hy is uyt enckel spijt ter zijden af-gevveken,
Hy dicht een tegen-liet en vry met harde streken;
Het is hem ziel-verdriet, dat hem een grijsen baert
Ontrent de jonckheyt vought, en vvenscht te zijn gepaert.
Dies vvat men seggen kan tot na-deel van de jaren,
En vvatter omme-gaet als oude lieden paren,
Druckt hy ten nausten uyt, en brenghtet aen den dagh,
Soo schamper als hy kan, soo vinnigh als hy magh.
WAt magh den droogert over gaen?
Wat maelt hem in de sinnen?
Syn jeught en vreught die heeft gedaen,
En noch soo wil hy minnen.
Vrient, daer sigh toont eē grijsen baert,
En heeft het vrijen geenen aert.
Een vonckje levens, sonder meer,
Dat speelt u in de leden:
Ick weet u kracht is wonder teer,
Ey stelt u doch te vreden.
Een keers die in de pijpe brant
En was noyt aerdigh minne-pant.
Om 't weynigh koren dat u rest,
Wilt ghy een meulen bouwen:
Blijft dieje zijt, 't is alderbest,
En laet de jonckheyt trouwen.
Geē mensch dient out wanneer hy vrijt,
Dat spel vereyscht een soeter tijt.
Het minnen is maer voor de jeught,
Die past het geestigh mallen;
Ghy, laet de jonckheyt hare vreught,
Van u en wil't niet vallen.
Het hof en raedt-huys, lieve vrient,
Is recht dat oude lieden dient.
| |||||||||
[pagina 722]
| |||||||||
Een out soldaet en vought niet wel,
Hy mocht al beter rusten:
En min soo dient gerimpelt vel
Voor groene maeghde-lusten.
De minne-God gelijckt een kint,
Het dient oock jonck al watter mint.
Een dorre steel heeft niet gemeens
Met versch ontloken rosen:
Al schijnt de son des winters eens,
'Ten zijn maer korte posen.
Als yemant op syn leersen pist,
'T is tijt dat hy syn boeltjen mist.
Het schimp-liet trof den man; hy vvoudet vveder-leggen,
Maer daer is geen gehoor al meynt hy veel te seggen:
Noch riep hy Cnemon toe, Hoe vinnigh datje zijt,
Dit is een vvare spreuck bevestight van den tijt:
En vvilt den naem van arm noyt aen de lieden geven
Die niemant schuldigh zijn en rustigh konnen leven:
Geeft oock den naem van oudt noyt aen een vvacker man
Die, schoon hy jaren heeft, syn leden reppen kan.
De jeught is maer een vlam in haesten op-geresen,
Die licht tot assen vvert, en krijght een ander vvesen,
Gelijck een stoppel-vier. Eer dat hy vorder sprack,
Soo reser heesch geschal dat hem de reden brack.
VVant als de loose gast syn deuntjen hadt gesongen,
Soo vvert de goede man gegeesselt van de tongen,
Bespot van al het volck, belachen van de jeught,
En stracx vvert hem de geest verlaten van de vreught.
En nae soo vvrange gal op hem vvas uyt-gespogen,
Soo vvort hy metter daet als binnen hem getogen;
Een schilt-pad aen geraeckt, als sy verreysen vvil,
Die kruypt dan in haer schelp, en hout haer gangen stil.
Hy stont een vvijl en keeck, als mette doot bevangen,
En voeld' in syn gemoet verdriet en harde prangen:
Hy gaet ten lesten heen en raetslaeght langen tijt,
Of hem de jonge maeght oock verder dient gevrijt.
Doch naer hy met bescheyt syn kracht heeft overvvogen,
En vvat in dit geval syn schouders dragen mogen,
Soo quam syn drouf gemoet ten lesten tot besluyt,
En berst met herten-leet in dese vvoorden uyt:
| |||||||||
[pagina 723]
| |||||||||
O vvaer ick nu ter tijt, gelijck ick plagh te vvesen,
Doen my de soeste jeught en alle vrouvven presen,
Doen ick vvas aengenaem al vvaer ick immer quam,
En dat een Nymphe selfs in my vermaken nam;
Soo mocht ick dese roos tot mijnen troost genaken,
En mijn bedroufde ziel in haren glans vermaken:
Maer dat en is niet meer, mijn jeught die is gedaen,
En is gelijck een damp in haesten vvech-gegaen.
VVat sal ick nu ter tijt met spel en liefde moeyen?
Dat laet ick gasten doen die noch in krachten groeyen.
Och! als ick maer en sie op desen grijsen baert,
Dan acht ick my onnut om meer te zijn gepaert.
Hoe strijdigh is de mensch oock in syn eygen sinnen!
Hy siet vvat hem misstaet, maer kan het niet vervvinnen:
Hy siet vvat reden eyst, en vvat de tucht gebiet,
Maer schoon of hy het vveet, hy doetet echter niet.
My is genough bekent vvat ick behoor te vveten,
Noch kan ick even-vvel het mallen niet vergeten:
Ick hou dat my voortaen geen jonge vrou en past,
Noch blijf ick aen het vverck met al de sinnen vast.
Ick male sonder rust, onseker vvat te maken,
Dan vvil ick van haer zijn, en dan tot haer genaken:
Ick stae met dit gemoet geduerigh in verschil,
'K en vveet niet vvie ick ben, of vvaer ick henen vvil.
‘VVanneer de jaren gaen, en dat de krachten vvijcken,
‘Soo kan geen liefde meer aen eenigh mensch gelijcken;
‘VVant daer een out gesel doet jonge lieden vverck,
‘Daer vvort hy van het bed gedragen na de kerck.
Nu vaert vvel losse drift van mijn verdvvaelde sinnen,
Vaert vvel verdrietigh mal, en dit ontijdigh minnen,
Vaert vvel, ô leste stuyp van dit ellendigh vleysch;
Jck vvil van nu voortaen gaen leven na den eysch,
| |||||||||
[pagina 724]
| |||||||||
Gaen leven na den aert van mijn verloope jaren,
Die my schier even-staegh haer svvackheyt openbaren,
My seggen vvat ick ben, en vvat ick vvesen sal,
En dreygen desen romp als met een stagen val.
Jck sie dit kranck gestel, en mijn versvvackte leden
Staen van de bleecke doot in haest te zijn bestreden,
En noch gevoel ick brant. Ey vvat een selsaem vverck!
Mijn lijf is vvonder svvack, mijn vleesch gevveldigh sterck.
Maer schoon ick heden schijn in goeden stant te vvesen,
Kan niet de minste koorts, in haesten op-geresen,
Kan niet een ander quael my storten in het bed?
En door een kleynen stoot, my doen een groot belet?
En als mijn echte deel haer recht niet sou genieten,
Sal ick dan niet terstont een vrou-bedrieger hieten?
Ach! soo dat ongeval my eens ten deele viel,
Ick vvaer op eenen nacht een lichaem sonder ziel.
'K en vvou, na dit vervvijt, geen uyr op aerden leven,
Maer sou my tot de doot gevvilligh over-geven,
En sijgen in het graf: en tot een kort besluyt,
Jck blies in haren arm mijn drouvigh leven uyt.
Ick laet dan, jonge blom, ick laet u schoonheyt blijven,
Maer sal my lijcke-vvel u vrient en dienaer schrijven,
V vrient en dienaer zijn, en hier en over-al,
Soo langh in dese borst een adem spelen sal.
‘Het is een grooter helt die syn vervoerde sinnen
‘Kan houden onder dvvangh, en krachtigh overvvinnen,
‘Als die een machtigh slot of heir kan neder-slaen;
‘De deught en vvijsheyt selfs en kan niet hooger gaen.
O ghy die desen romp te samen hebt gebonden,
En doen het u beviel op aerden hebt gesonden,
Jck danck u voor den tijt aen my vvel eer verleent,
Ach! die is vvech-gegaen, eer icket had gemeent.
| |||||||||
[pagina 725]
| |||||||||
Jck hebbe nu geleeft tot aen de t' sestigh jaren,
Al schier gelijck een droom in haesten vvech-gevaren,
Mijn baert is vvit-gepleckt, mijn hair ten vollen grijs,
Ghy die my jaren gaeft, maeckt oock mijn sinnen vvijs:
Bevrijt mijn grilligh hert van dit ontijdigh mallen,
En laet geen dorren halm in groene lusten vallen,
Laet my niet metten geest in dit gestaegh verschil,
Maer ghy die neemt de daet, beneemt my oock den vvil.
Hy bad na dit geval, en vvenschte menighvverven
Dat vvat na vrouvven treckt in hem nu mocht versterven,
Dat vvat een man gelijckt mocht liggen sonder kracht,
Vermits hy sigh ontseyt de vreughde vander nacht.
En t' vvijl om dit gepeys syn drouve sinnen svveven,
Soo kreegh hy als een vvalgh van al syn vorigh leven:
Soo dat hy alle vreught en jonge lieden schout,
En stelt hem in den staet om noyt te zijn getrout.
En om niet vvederom in dit gevvoel te raken,
Soo deed' hy seker liet op desen handel maken,
Dat quam hem op de tongh en gingh hem uyten mont,
Soo ras hy binnen hem syn geest onrustigh vont.
Liet
Op de Wijse, Faut il qu'vne beauté mortelle. O God, sal ick noch langer klagen?
Sal ick noch langer treurigh zijn,
Vermits een bitter-soet fenijn
Koomt aen mijn hert geduerigh knagen?
O neen, mijn God, ô Schepper neen;
O God, besit mijn hert alleen.
Ick heb aen schepsels deel gelaten,
Van dat aen God ons hooghste goet
Mijn ziel voor eeuwigh geven moet;
Maer nu wil ick de werelt haten,
En worden metten Schepper een,
O God, besit mijn hert alleen.
Al wat de jeught heeft konnen geven,
Al wat de werelt blijschap hiet,
Al wat het vleys voor lusten biet,
En past niet op mijn vorder leven.
In u is troost en elders geen,
O God, besit mijn hert alleen.
Al wat ick immer heb genoten
Van dat het vleesch te voorschijn bracht,
Of dat mijn ydel hert bedacht,
Is als een stroom voor-by geschoten,
Soo dat ick nu mijn vreught beween.
O God, besit mijn hert alleen.
| |||||||||
[pagina 726]
| |||||||||
In yder mensch plagh yet te wesen
Daer op dat hy syn herte set,
En syn verstompte sinnen wet;
O Heer, weest dit in my na desen,
En maeckt ons uwen geest gemeen,
O God, besit mijn hert alleen.
Wat kan voortaen mijn geest vermaken?
Voor my 'k en acht geen lusten meer;
Weest ghy alleen mijn blijschap, Heer,
Laet uwen troost mijn ziel genaken,
En sijgen tot mijn innigh been;
O God, besit mijn hert alleen.
Mijn hair nu grijs van lange jaren,
Dat klopt als staegh aen mijn gemoet,
En spreeckt als tot mijn innigh bloet:
Laet vreught en lust en jonckheyt varen,
Al dat en hadje maer te leen.
O God, besit mijn hert alleen.
Het recht vermaeck, en lustigh wesen
Dat is tot uwe rechter-hant,
Geen mensch die elders ruste vant;
Want al die vleesch en werelt presen,
Zijn wech-verslingert als een steen.
O God, besit mijn hert alleen.
Aen u wil ick in korte dagen,
Aen u wil ick mijn lesten tijt,
Aen u wil ick in ware vlijt
Mijn ziel en lichaem over-dragen;
En mits ick dit van herten meen,
O God, besit mijn hert alleen.
Daer vvas doen op het rijck een heete lucht geresen,
En Rhodope die socht alleen te mogen vvesen;
Sy vvou met haer gemoet gaen treden in beraet,
VVat dat haer nu te doen en vvie te kiesen staet.
Ga naar margenoot+ Haer vader had een slot aen Thebes veer gelegen,
Daer toe vvas haer gemoet op desen tijt genegen;
Sy dan met haer gevolgh begeeft haer op de reys,
Maer hout haer besigh hert geduerigh in gepeys.
Daer vvas een frissche beeck die uyten Nijl gesproten
Quam neven's t ridder-huys tot in den hof geschoten,
Hier vvas haer vaders lust, hier touft hy menigh vrient,
En hier door vvert de stadt en menigh huys gedient.
Een tack van dese vliet die quam met koele stroomen
Geslingert door het lant tot midden in de boomen,
Hier gaet de jonge maeght haer setten in het groen,
En liet haer opper-kleet van hare leden doen.
Sy maeckt haer voeten bloot, en stelt haer om te baden,
Maer dieper in te gaen en vontse niet geraden:
En t'vvijl haer kamer-meyt haer teere leden vvast,
Siet daer een adelaer die na haer schoenen tast.
En of haer maeghden slaen, en op den vogel kijven,
En soucken met gebaer den arent vvech te drijven,
| |||||||||
[pagina 727]
| |||||||||
Noch grijpt hy veerdigh toe, en met een snellen vlucht,
Soo svviert hy met den roof tot boven in de lucht.
Sy (om dit vreemt geval in haren geest verbolgen)
Sent stracx haer knechten uyt, en laet den arent volgen;
Maer siet, de vogel svveeft vry hooger als hy plagh,
Tot dat geen menschen oogh hem meer bereycken magh:
Hoe ver de jongers gaen met onvermoeyde gangen,
Sy keeren vvederom en hebben niet gevangen,
Het dier dat is gegaen. Wat kander niet geschien!
Men kan, alvvaer men souckt, geen schoen of arent sien.
Als Rhodope verstont den uyt-gangh deser saken,
En datse niet en kan tot haren schoen geraken,
Soo stelts uyt haren sin het selsaem ongeval,
En denckt dat sy vvel haest een ander maken sal.
De vogel onder-dies is hooger op-gevlogen,
En even met den buyt een verren vvegh getogen,
Tot hy ten lesten quam te Memphis in de stadt,Ga naar margenoot+
Alvvaer de koningh selfs gelijck als rechter sat.
(Het vvas een out gebruyck, dat, als de vorsten quamen
En van den burger-tvvist, als rechters, kennis namen,
Dan niet in eenigh huys, maer in het open velt
Het oordeel vvert geraemt, en 't vonnis in-gestelt.)
Als hier de vogel quam, soo gingh hy lager dalen,
En bleef een vvijle tijts ontrent de vierschaer dvvalen,
Nu guns dan vvederom, nu ras dan vveder stil,
En niet een mensch en vveet vvaer dit al henen vvil.
Ten lesten, soo het scheen, nu moede van te mallen,
Soo laet hy synen roof van boven neder vallen,
Maer sonder yemants leet, en buyten alle noot;
VVant siet! de koningh selfs ontfingh hem in den schoot.
Stracx siet men al het volck tot haren vorst genaken,
Nieus-gierigh om te sien de gronden deser saken,
| |||||||||
[pagina 728]
| |||||||||
Nieus-gierigh om te sien vvat dat de vogel brenght,
En vvat soo gragen dier aen haren koningh schenckt.
Een raets-heer by den prins dien eygen tijt geseten,
Is vvonder seer begaen om dit geheym te vveten:
En mits hy schemer-ooght soo greep hy synen bril,
En socht met grooten ernst vvat dit beduyden vvil.
 Doch eer hy recht bekent vvat neder is gekomen,
Soo vvas de goede man als buyten hem genomen:
Dies riep hy overluyt met op-getogen sin,
Mijn heeren, letter op, dit heeft een vvonder in.
De koningh tast het aen, dat neder is gesegen,
Om recht te mogen sien vvat hem daer is gekregen:
En als hy dit geschenck met hant en vingers raeckt,
Soo ist een vrouvven schoen vvel aerdigh toe-gemaeckt:
| |||||||||
[pagina 729]
| |||||||||
Een schoen aen alle kant geschildert metten naelde,
Waer op de jonge vorst stont langen tijt en maelde,
Hy sieter zijde-vverck en dun-getogen gout,
Dat hem een ruyme vvijl de sinnen besigh hout:
Hy sieter hoven in, hy sieter schoone boomen,
Hy sieter, soo het schijnt, het roeren van de stroomen,
Hy sieter in't verschiet verheve rotsen staen,
Die stijgen in de lucht, en tot den hemel gaen.
Maer als hy naderhant met vvel-bedachte reden
Het aerdigh meester-stuck vvat nader gaet ontleden,
Vernam hy dat het vverck niet in het vvilt en svveeft,
Maer dattet syn bescheyt en diepe gronden heeft.
Want als hy eerst den rant gaet nader overmercken,
Hy sieter harten op, hy sieter vvilde vercken,
Hy sieter jacht-getuygh, hy sieter op een ry
Veel bracken na den eysch en felle doggen by:
Hy siet in grooten ernst, hy siet Diana volgen,
Die roept, gelijck het schijnt, en toont haer als verbolgen,
Om dat het maeghde-rot niet rasser aen en koomt,
En voor een vinnigh svvijn, en syne tanden schroomt.
Dit stuck vvert van den vorst met hoogen lof gepresen,
Hy meynt sigh in het bosch of op het velt te vvesen,
En dat, vermits de jacht, door soo een aerdigh beelt,
Hem door het gansche breyn en al de sinnen speelt.
Maer als het opper-deel by hem vvort overvvogen,
Soo vvort syn grage ziel als buyten hem getogen;
Hy siet aen d'eene kant hoe sigh Diana vvast,
En hoe het maeghde-rot op hare diensten past:
Hy siet de Nymphen selfs tot aen haer naeckte lijven,
Hy siet de jacht-Godin met schoone doecken vrijven;
Hy sietet, en hy schrickt, uyt vreese van gevaer,
En voelt hem even soo, of hy Actaeon vvaer.
| |||||||||
[pagina 730]
| |||||||||
Maer als hy keert het vverck om alle dingh te vveten,
Soo vint hy Cadmus neef, die leyt daer als verbeten,
Hy siet Melampus staen syn alderliefsten hont,
Die sit hem op het lijf en bijt hem in den mont.
De drouve jongelingh die schijnt hem aen te spreken,
Maer vint dat syne stem syn knechten is ontleken:
Hy siet Diana staen, die toont haer als verblijt,
Om dats in syn verdriet magh koelen haren spijt.
Hy siet ter syden af haer blijde Nymphen danssen,
Hy siet haer al gelijck geçiert met groene kranssen,
Om dat hy vvas gevelt, en niet meer sien en magh,
Die met een dertel oogh haer naeckte leden sagh.
De vorst op dit gesicht die voelt syn geest verrucken,
Hy siet aen alle kant, hy let op alle stucken,
Hy let oock op het lint dat in het schoentjen stack,
En hoe een kleyn gedicht als tot den leser sprack:
Laet geen oogh te verre schieten,
VVant het kan tot quaet gedien:
VVatje niet en mooght genieten,
Dat en hebje niet te sien.
De letter vvas geçiert met vvonder schoone svvieren,
Met selsaem bos-gespuys, en onbekende dieren,
Met Nymphen hant aen hant, met Satyrs aen den rey,
En vvaer een ploye viel een peerel tusschen bey.
Het schrift dus af-gemaelt en konde niemant lesen,
Of't lint moest op den schoen eerst vast gebonden vvesen:
Maer als na rechten eysch het leer vvas toe-gedaen,
Dan sagh men op een ry de schoone letter staen.
De vorst in dit gesicht en vveet niet vvat te peysen:
Hy voelt syn gansche ziel door al Egypten reysen,
En soucken na de maeght, die met soo netten hant
De vverelt heeft vereert met soo een edel pant.
| |||||||||
[pagina 731]
| |||||||||
Ten lesten vanght hy aen in syn gemoet te spreken,
VVat hant heeft dit gemaeckt? vvat vinger dit gesteken?
VVat voor een snege ziel heeft dese vont bedacht?
En op soo kleynen plaets soo grooten stuck gevvracht?
Hy die maer eens ontdeckt de klauvven van de leeuvven,
Al siet hy schoon het dier niet voor hem sitten schreeuvven,
Bevint noch even-vvel, oock uyt het minste lidt,
VVat voor een grousaem beest dat in de ruyghte sit.
Ick houde dat het lijf aen dese ziel gegeven,
Daer soo een edel hert gevvoon is in te leven,
Moet jae een schepsel zijn soo boven-maten schoon
Dat ick het vveerdigh acht een koninghlicke kroon.
Hier op speelt hem de geest, en kan hem niet versaden,
Alleen is hy beducht en vvonder seer beladen,
VVaer sy te vinden is, en vvaerse vvonen magh,
Die sonder haer te sien in hem versegelt lagh.
Hy sent gesanten af die uyt geheel Egypten
En al het naeste lant de netste vrijsters kipten,
Op dat hy vinden mocht dat hy van herten socht,
Als hem het maeghde-rot sou vvesen t' huys gebrocht.
De jager van den vorst die vvorter toe gekoren,
Om door een sneegh beleyt de sake na te sporen:
En mits hy door het rijck nu langh gereden hadt,
Soo quam hy op het lest te Theben in de stadt.
De meester van het huys daer in hy vvas getogen,
Onthaelt den hovelingh met alle syn vermogen,
Hy vought sigh nevens hem, al vvaer hy immer gingh,
Hy leyt hem over-al, en toont hem alle dingh.
En t'vvijl hy sagh de stadt in haer volkome leden,
Soo quam hy voor het huys van Rhodope getreden,
Daer vont hy dat de deur met rosen vvas geçiert,
En datter groen gevvas om al de vensters svviert:
| |||||||||
[pagina 732]
| |||||||||
Daer vont hy dat de stoup met meyen is besteken,
En ick en vveet niet vvat vol soete minne-treken,
Daer vont hy blom-gevvas aen alle kant gegoyt,
En oock de straten selfs met rosen over-stroyt.
Als dit Archites merckt, soo vraeght hy vvat de kruyden
En vvat daer voor de deur het stroysel vvou beduyden:
De vveert op dit versouck versvveegh den joncker niet,
Maer seyt in ronde tael al vvatter is geschiet.
Hy seyt dat Rhodope heeft seven jonge-lieden
Die al in grooten ernst haer trouvve komen bieden,
En datter volle macht de vrijster is gejont,
Te kiesen uyten hoop die haer te sinne stont.
Hy seyt hoe dat de jeught, als met de gansche leden,
Heeft vvonder hart gesvvetst, en onder een gestreden;
En dat noch yder doet vvat hy bedencken kan,
Om door getrouvven dienst te vverden haren man.
Hy seyt dat onder-dies by al de jonge luyden
Haer deure vvert bestroyt met vers-gepluckte kruyden,
En dat haer gansche stoup met rosen vvas gekroont,
Vermits een yder hoopt van haer te zijn geloont.
Archites kan syn hert nier langer vvederhouvven,
Hy seyt, het vvaer hem eer de vrijster aen te schouvven,
Hy seyt noch boven dat, indien het magh geschien,
Dat hy de juffer vvenscht oock heden eens te sien.
De vveert, niet onbevvust hoe vry sy plagh te leven,
Heeft stracx den vollen loop aen dit versouck gegeven:
Hy sent een dienaer uyt, die bootschapt aen de maeght
Dat haer besouck genaeckt indien het haer behaeght.
Sy vry, gelijckse plagh, en sonder yet te schromen,
Laet op den staenden voet Archites binnen komen,
Sy biet hem goeden dagh, sy toont hem bly gelaet,
Niet sparigh van de kunst of van een soeten praet.
| |||||||||
[pagina 733]
| |||||||||
Hy, op dit goet begin, vvat nader in-getreden,
Besiet de jonge maeght, besiet haer frissche leden,
Besiet haer vvacker oogh, besiet haer rooden mont,
En hoe dat alle dingh haer vvel en geestigh stont.
In al dit schiep de man een vvonder groot behagen,
En heeft daerom het oogh noch verder om-geslagen,
Hy siet benevens haer een raem gespannen staen,
Daer seker aerdigh vverck vvas onlancx op-gedaen.
Hy let vvaer heen het streckt, en sonder meer te vragen
Hy siet een open velt, hy siet Diana jagen,
Hy siet een eensaem vvout, daer op Actęon stont
Iuyst doen hy in de beeck de naeckte Nymphen vont.
Maer hoe de jongelingh vvert in het lijf gebeten,
En van syn honden selfs als vvilt-braet op-gegeten,
Daer van is maer alle en een rauvve schets gemaeckt,
Met gout niet overkleet, van syde niet geraeckt.
De joncker niet-te-min die kan genoughsaem mercken,
Dat aen het edel stuck noch vorder is te vvercken:
Dies na dat hem de man een vveynigh heeft bedocht,
Soo vint hy metter daet dat hy nu lange socht.
Hy denckt dat jae de schoen by synen prins gevonden,
En die hem uyte lucht is selsaem toe-gesonden,
Is even dus gevvrocht, en dat het vveerde pant
Koomt van gelijcke kunst, en al van eender hant.
Hy vvil nae dat gesicht niet meer in tvvijffel hangen,
Hy roept een trouvven knecht, en laet het schoentjen langen,
En siet! die nu het vverck en dan de schoen bekeeck,
En vont noyt eenigh ey dat soo een ey geleeck.
Hier op vvast dat de man hem nae de jonckvrou vvende,
En toont het aerdigh stuck, en vraeght of sy het kende:
Sy antvvoort, Edel heer, vviens kan dit maecksel zijn?
Als ick het lestmael sagh doen vvas het schoentje mijn.
| |||||||||
[pagina 734]
| |||||||||
'T is hier in huys gevvrocht, en over vveynigh dagen
Door seker ongeval uyt mijnen hof gedragen,
En op dat u het stuck magh vverden openbaer,
Koomt oordeelt met bescheyt, hier is het vveder-paer.
De schoen, die ghy vertoont, daer heb ick op gesteken
Hoe dat de jacht-Godin haer is gevvoon te vvreken,
VVanneer een dertel oogh haer lijf genaken derf,
En hier uyt rees de feyl vvaerom Actęon sterf.
De schoen dien ick behiel, daer op heb ick getogen
Hoe Phoebus in de min van Daphne vvert bedrogen;
VVant t'vvijl hy na de maeght met grage vingers tast,
Soo grijpt hy anders niet als slechts een groenen bast,
Een nieu-gevvassen hout, en tacken van laurieren,
Bequamer om een hooft, als om een bed te çieren:
Met dit en ander vverck, dat jonge lieden raeckt,
Heb ick het gansche stuck ten vollen op-gemaeckt.
Als dit Archites hoort van Rhodope verhalen,
Soo laet hy syn gesicht een vveynigh verder dvvalen,
En t' vvijl hy slaet het oogh ontrent het aerdigh lint,
Soo ist dat hy een veers daer op geschreven vint:
Vrijers, vvilt geen maeght verrussen,
Jn de stadt, noch op het velt;
Kracht en kan geen minnaer passen,
Hier dient liefde, geen gevvelt.
De man die stont en keeck, onseker vvar te spreken,
Hy sieter schoone kunst, hy sieter soete treken,
Hy siet in syn gemoet, hy vveeght het vreemt geval,
En denckt vvat van de maeght ten lesten vvorden sal.
Hier op begon hy dus: Wat sal ick langer peysen?
Sy vviens dit schoentjen is, die moet na Memphis reysen,
Na Memphis daer de vorst van hoogh-geduchte macht
Niet my of mijn gevolgh, maer uvve schoonheyt vvacht.
| |||||||||
[pagina 735]
| |||||||||
Nae Memphis! (sey de maeght) vvat heb ick doch bedrevē,
Dat ick hier niet en magh in vrede blijven leven?
Ick ben van stillen aert, en geensins hoofs gesint,
Ick ben oock boven dat mijns vaders eenigh kint.
VVilt ghy het vveder-paer van dit borduersel hebben,
Of eenigh schoonder vverck van mijn gestickte vvebben,
Het is voor uvven vorst al vvat ick aerdigh ken,
Laet my slechts maer alleen daer ick op heden ben.
Archites vvederom, 'K en vvil geen moye dingen,
'K en meyn' noyt jonge maeght haer çiersel af te dvvingen:
Ten is oock, frissche blom, om geen borduerde schoen,
Het is den grooten vorst om u alleen te doen.
Ghy, vvat ick bidden magh, en vvilt toch geensins schromen,
Al vvat u selsaem schijnt dat sal ten besten komen:
Gaet seght u vader aen dit vvonderlick geval,
Ick vveet dat hy het stuck niet tegen vvesen sal.
Eylaes! de jonge ziel die is geheel verslagen,
Haer tranen bersten uyt, en sy begon te klagen:
Haer vader koomter by, en hoort den rechten gront,
En hoe dit selsaem stuck ontrent den koningh stont.
Archites vordert vverck, hy doet syn peerden komen,
En heeft in syn caros de vrijster op-genomen,
Oock Alcon nevens haer: en, naer een kort besluyt,
Soo tijt hy op de reys, en flucx ter poorten uyt.
Daer vvoelt de gansche stadt. de vrijers boven allen
Die komen met gedruys te samen aen-gevallen,
De krijghsman voren uyt, den degen in de vuyst,
Hy vraeght aen alle kant, vvaerom de maeght verhuyst.
Hy vraeght, vvie sigh vermeet de juffer aen te raken,
En door de gansche stadt soo veel gevvoels te maken:
Hy dreyght met vollen mont, en met een fier gelaet,
VVie van de vrijster koomt, of nae de vrijster gaet.
| |||||||||
[pagina 736]
| |||||||||
Maer als hy Rhodope sagh op den vvagen setten,
En dat haer vader selfs het niet en kon beletten,
En dat veel hoofs gevolgh ontrent Archites stont,
En dat men over-al des koninghs vvapens vont:
En dat een yder svveegh, en niet en dorste spreken,
En dat de rechters selfs, en al de machten vveken;
Doen slough hem syn gemoet tot aen syn bange ziel,
Soo dat hy van het leet by-na ter aerden viel.
Noch gaet het vrijer-rot sigh echter toe-bereyden,
Om met een grooten sleep haer uyt te mogen leyden:
Maer niemant van den hoop en vveter inder daet
VVaer dit al henen vvil, en vvatter omme-gaet.
Veel meynter dat de vorst om haer heeft laten stueren,
Vermitsse kunstigh is en geestigh kan bordueren,
En dat de jonge prins begeert een aerdigh pant,
Wiens roem sal mogen gaen door al het naeste lant.
Een tvveede, dat de vorst, vermits haer geestigh singen,
En datse vvas begaeft met duysent soete dingen,
Haer over-brengen liet in Memphis hoogh gebou,
Op dat hy van haer stem vermaeck genieten sou.
Een derde, dat de prins haer vvou vooghdesse maken
Van al het naelde-vverck, van al het linne-laken,
Het sy van synen disch of van syn eygen bedt,
Vermits dat Rhodope is uytermaten net.
Een yder seyt het zijn, en meest de jonge-lieden;
Die meynen (schoon men siet dit vreemde stuck geschieden)
Dat even dit vertreck, en onvervvacht geval,
Haer langh verhoopte trou niet tegen vvesen sal.
Dat jae (nadien de vorst de kunste plagh te loonen)
Hy meer als aen de maeght syn gunste sal betoonen,
De reys van Rhodope hem dienstigh vvesen kan
Die sy na desen tijt sal noemen haren man.
| |||||||||
[pagina 737]
| |||||||||
De raets-heer svveegher op, en liet de vrijers vvoelen,
Vermits hy in syn hert is anders van gevoelen,
Dies seyt hy op het lest: Dees hoop is enckel vvaen,
Hoort, vrienden, met een vvoort, De vrijster is gegaen.
Ghy mooght van heden af haer vvel verloren schrijven,
VVant koomtse by den prins sy moeter eeuvvigh blijven,
Jck ken den jongen vorst, hy is van desen aert
Dat hy geen schoone vrou, of aerdigh linnen spaert.
Haer stem sal aen den vorst den lust niet konnen blussen,
Hy sal oock in den sangh haer soete lippen kussen:
En krijght hy eens den smaeck van soo gevvenschten soen,
VVien isset onbekent vvat hy sal vvillen doen?
Of koomtse maer een reys des koninghs bed besorgen,
Sy blijfter voor gevvis tot aen den lichten morgen.
En vvaerom meer geseyt? ey vought u na den tijt;
VVant na dat icket sie, vvy zijn het voordeel quijt.
Als ick nu raden mocht, vvy souden ons bereyden
Om sonder vreemt gebaer van haer te mogen scheyden.
‘Een die in stilheyt lijdt een drouvigh ongemack,
‘Versoet het bitter leet, en breeckt het lastigh pack.
‘Het hof dat heeftet in, men moeter onrecht dragen,
‘Oock sonder tegen-spraeck, en sonder yet te klagen,
‘Jae met een danck-heb toe. En vvie het anders doet,
‘Dien is noch onbekent hoe dat hy leven moet.
‘VVanneer men hinder krijght, en niet en kan vermijden,
‘Dat moet men met gedult, en sonder morren lijden:
‘En vvaer een hooger macht ons voorstel tegen gaet,
‘Een plaester van gedult dat is de besten raet.
Met dit en meer gesprecks soo korten sy de vvegen,
En komen in het dal daer Memphis is gelegen:
Hier rent in aller yl een looper voren uyt,
Die boodschapt aen den prins de komste van de bruyt.
| |||||||||
[pagina 738]
| |||||||||
De vorst, als hy haer sagh, en vont hem niet bedrogen,
Hy vont dat syn gemoet hem niet en had gelogen,
Hy sagh met herten-lust, hy sagh het aerdigh beelt
Dat hem nu lange tijt door al de sinnen speelt.
 Hy seyt, dat hy de maeght en haer volkomen vvesen
Invvendigh door gepeys te voren had gelesen,
En dat hy nu ter tijt haer even soo bevont,
Als sy van eersten af in syn gedachten stront.
O liefdes tuymel-geest, en vreemde minne-vlagen,
Die vvat men noyt en sagh aen yemant doet behagen!
Hier gaet de regel los, die ons heeft vvijs gemaeckt
Dat niet als door het oogh ons herte vvert geraeckt.
| |||||||||
[pagina 739]
| |||||||||
Doch als men Rhodope ontrent den koningh leyde,
Soo gingh het even soo gelijck de raets-heer seyde;
De vorst die nam haer aen, en uyt een gullen sin
Noemt hyse syn gemael, en vveerde koningin.
Maer als de Dichter sagh syn hope vvech-genomen,
En dat hy nimmermeer syn vvensch en sal bekomen,
Doe slough syn drouf gemoet tot aen syn diepste ziel,
Soo dat hy metten geest in dese klachten viel:
O doot, moordadigh spoock, besluyt mijn treurigh leven,
Daer is geen droever hert by niemant oyt beschreven,
Als in dit lichaem vvoont, en en in mijn boesem vvoelt,
Ach! noyt en heefter mensch soo diepen leet gevoelt.
Mijn hert smelt als een vvas, en al mijn binne-krachten
Die voel ick in den angst, gelijck als snee, versmachten:
O Styx, u svvarte poel en kent geen meerder pijn,
Als van syn tvveede ziel berooft te moeten zijn.
Hoe! sal de roode mont, die ick eens plagh te kussen,
Voortaen den heeten brant aen hoofsche jonckers blussen?
Sal haer snee-vvitten arm, een rechte minne-bant,
My laten in den drucke, en koelen vreemden brant?
Och offer nu een schors mijn aensicht vvou bedecken,
Of datter quam een rots mijn leden overtrecken,
Soo vvaer ick hout of steen, en ick en voelde niet
VVat drouven herten-leet my door de sinnen schiet.
Och of ick als een vvolf mocht in de bosschen huylen,
Of vvoelen als een beir ontrent de naere kuylen:
Och of ick als een leeu mocht brullen in het velt,
Soo vvare nu ter tijt mijn herte niet gequelt.
Of soo ick even dan mijn smerte mocht gevoelen,
En dat geen duyster bosch mijn vlamme sou verkoelen,
Soo vvild' ick mijn verdriet gaen vvreken aen den vorst,
En door syn herten-leet gaen koelen mijnen dorst.
| |||||||||
[pagina 740]
| |||||||||
Maer ick vvil in geen boom, of steen, of rots verkeeren,
'Ken vvil geen vvreeden aert van felle beesten leeren:
Ick vvil op dese borst met stage vuysten slaen,
Tot dat ick op het lest in tranen sal vergaen,
Tot dat ick op het lest mijn ziel koom uyt te gieten,
Die even als een beeck sal opder aerden vlieten,
Een beeck, vol bitter nat, die in het naeste dal
Den naem voor alle tijt van Cnemon houden sal.
En als een herders kint oyt daer sal komen spelen,
Of op een aerdigh riet een geestigh deuntjen quelen,
Dan sal de vveder-klanck, vervveckt door mijn geklaghm,
Den naem van Rhodope staegh brengen aen den dagh.
Dan sal de naesten bergh uyt syn verhole kuylen
Bevveenen mijn verlies, en gansch verdrietigh huylen;
Soo dat het gansche vvout mijn drouvigh ongeval,
Soo langh men liefde kent, geduerigh melden sal.
Maer ach! vvat baet mijn druck? vvat baet mijn angstigh klagen?
VVat isset of ick treur mijn gansche leven-dagen?
Mijn leet staet vast geset, mijn lief die is gegaen,
Mijn ramp is sonder hulp, en blijft versgelt staen.
Och die noyt hebben magh dat at syn geesten sochten,
Daer op syn gansche ziel en al de sinnen vvrochten,
VVat maeckt hy langer hier? vvat doet hy in het vleys?
Hem is niet anders nut als slechts de leste reys.
Syn rust is in het graf; vvant in het ydel leven
Daer vvort hy, als een stroom, geduerigh om-gedreven.
Hy is gelijck een schip dat sonder ancker drijft,
Dat staegh geslingert vvert, en noyt in rust en blijft.
VVel aen dan, Cnemon sterft. Hy vvou noch vorder spreken,
Maer al het hoofs gevolgh dat vvas alree gevveken,
En Rhodope verplaetst. Doch vvat haer is geschiet
Vermoet de jongelingh, maer hy en vvetet niet.
| |||||||||
[pagina 741]
| |||||||||
Daer stont het treurigh rot verhart gelijck de steenen,
Een yder was bedrouft, en niemants dorste vveenen:
Maer dat hun meest verdroot, en scheen eē tvveede doot,
Niet een van al den hoop en vvert ter feest genoot.
| |||||||||
Korte t' samen-sprake op't vvijtloopigh verhael van Rhodope.
Philogamvs. NEemt my ten besten af, weerde man, dat ick soo vrymoedelick tot u kome in-getreden; 'tis nu al een geruymen tijt geleden dat ick door-gelesen hebbe alle de geschiedenissen aen my ghelaten: maer ick en hebbe de selve soodanigh niet gevonden als ick van u op ons af-scheyt meynde verstaē te hebben; alsoo, in plaetse van dat ick hadde gemeynt te vindē, my voor-gekomen is een bysonder trou-geval vā Rhodope ofte Rhodopis (soo andere die noemen) en Psammetichus. Maer op al het gene by my gelesen is u bedencken te verstaen, en hebbe ick tot noch toe geen gelegentheyt konnen treffen; vermits ick u veeltijts soo besigh hebbe ghesien, dat ick u van dese ofte dierghelijcke saken niet en hebbe willen vergen: maer u tegenwoordigh t'huys vindende, en sonder geselchap, soo wenschte ick dat het u ter deser tijt gelegen mochte wesen, onse vorighe t'samen-sprake te hervatten. De borst is my soo vol van menigerley stoffe, dat ick my nauwelicx en kan wederhouwen van die dadelick voor u uyt te storten, oock eer het recht tijt is. Soph. Ick geloove vastelick, jongelingh, dat u verstant sal gespeelt hebben op eeinge bysondere trou-gevallen onlanghs by u gelesen, en ick soude oock wel lust hebben met u daer van in 't breede te handelen: maer de geheele stant myner saken is 'tzedert ons leste t' samen-sprake soo gansch verandert, dat ick daer toe geen tijt en kan geven, om verscheyde redenē die ick nu in't bysonder u niet en sal verhalē. Insgelijcx weet ick dat ghy alle de gheschiedenissen niet en hebt gevonden daer van ick u geseyt hadde, oock niet in soodanigē ordre gelijck ick die meynde te wesen, daer van ick u jegenwoordelick geen bescheyt meyne te geven, om geen tijt te verliesen. Even-wel, soo het u gevalt wat te spreken van het leste trou-geval by u gelesen, soo wil ick noch een weynigh tijts u het oire leenē. Laet ons daerom (soo het u gevalt) kort spreken van die geschiedenisse, dewijle wy vry wat lange van de voorgaende hebben gehandelt. Phi. De lanckbeyt, weerde man, en heeft my niet verveelt, om alle goede stoffe wille die ick daer in hebbe aen-gemerckt. Niet-te-min soo weet ick dat het swaerste meest moet wegen; ende daerom sal ick te vreden wesen, dat ghy maer als met den vinger aen en wijst de bedenckingen, die ghy in dit geval meynt dienstigh waer-genomen te zijn. Soph. Soo ghy u daer mede verneught, | |||||||||
[pagina 742]
| |||||||||
Philogame, soo wil ick haest ghedaen hebben: ende om te beginnen, soo valt my ditGa naar margenoot+ voor-eerst in, dat de goede God gansch wonderlick de menschelicke saken bestiert, ende dickwils eē houwelick laet te wege gebracht werden op kleyne voor-vallende ghelegentheden: en dat daerom geen jongelingh of jonge deerne te seer bekommert en behoort te wesen over haer houwelick, schoon datter voor de hant geen uyterlijcke voor-teyckenen derhalven sich en schijnē te openbaren; want door wat kleyns, en men weet schier nau hoe, wort de genegentheyt van yemant dickwils geroert, en oock vervoert. Als de tijt daer is, de minste oorsake is genoegh om een houwelick voort te brengen: en hier op dunckt my te passe te komē seker veers vā de Griecken ontleent, dat ick u verhalē moet.
Ga naar margenoot+ ALs eertijts Griecken-landt vvou groote blijdschap toonen,
Soo vvas meest al het volck geçiert met groene kroonen
Van klim, of rosmarijn, of met een rosen-krans,
En gingh soo na den disch, of toe een blijden dans.
Men sagher over-al geheele kramen setten
Van myrthe, thym, laurier, en sachte violetten:
En als een jonge maeght een kransje vlechten kon,Ga naar margenoot(*)
Soo vvast dat sy de kost met desen handel vvon.
Al vvie de rosen best te samen konde brengen,
En na den rechten eysch het loof en kruyden mengen,
Verkreegh dat al de jeught tot haren vvinckel quam;
Nu hoort vvat trou-geval hier uyt syn oorspronck nam.
Als Creon aen den mart een uyrtjen quam besteden,
En gingh ontrent het volck een vveynigh sigh vertreden,
En sagh vvat yder bracht of daer te koopen stont,
Ten luste van het oogh, of van een gragen mont;
Soo heeft hy daer ontrent een aerdigh dier vernomen,
Die met haer groene vvaer ter vente vvas gekomen,
Haer kraem vvas aerdigh loof en nieu-gevvassen kruyt,
Ten dienste van een maeght, of van een jonge bruyt.
Sy had een myrte-krans haer om het hooft gevlochten,
Met rosen tusschen bey, soo geestigh alsse mochten,
| |||||||||
[pagina 743]
| |||||||||
Soo net, soo vvel vermenght, soo hups in een geset,
Al hadder Flora selfs de sinnen op gevvet.
De jonghman liet het oogh ontrent de rosen dalen,
En vvert terstont gevvaer dat hem de sinnen dvvalen,
Vry vvijder als de kroon. Hy dacht aen haer verstant,
En prees in syn gemoet haer nette rechter-hant.
Hy vvas in Venus net te voren noyt gevangen,
En had maer vveynigh hairs ontrent syn bolle vvangen;
En daerom vvas de vvulp in haesten vvech-gevoert,
Tervvijl hy stont en keeck en op de vrijster loert.
De liefd' is klim gelijck, dat kan de daet bevvijsen,
Sy vvil staegh vorder gaen, en altijt hooger rijsen:
En vintse dan een plaets die op haer vvesen past,
Soo maecktse daer het valt haer gulle rancken vast.
Fop sagh moy Trijntjen gaen, en Heyn sagh Iopje springen,
En Iorden hoorde Griet een kluchtigh deuntjen singen,
Maer Floor had Aeltjen lief vermitsse geestigh span,
En hier uyt rees gevry en yder kreegh een man.
Waer stroo en svvavel is, of diergelijcke saken,
Daer siet men licht een vier van kleyne voncken maken;
Voor een die suysebolt en houft maer eenen stoot,
Om met het gansche lijf te vallen in den sloot.
Phi. Hadde de Griecsche jongelingh (die in dit veers Creon ghenaemt wert) een hovenier, en de koningh Psammetichus een hoey-kramer geweest, soo wilde ick oordeelen dat d'een en d'ander geen quade keuse gedaen hadde in 't verkiesen van vrouwen; want Creon soude in dien gevalle de bloemen en het vorder gewas van synen thuyn in kransjens hebben sien veranderen, ende alsoo tot voordeel brengē door behulp van de kroon-maeckster syn wijf: Psammetichus soude door het bordueren van Rhodope syn winckel hebbē mogen stofferen: maer voor een vorstelick persoon was het (mijns oordeels) al te slecht, verkiesinge te doen van een echte wijf, uyt redene datter een stuck naelde ofte priem-wercx by haer aerdigh was op-gemaeckt; want sulcx en raeckt immers geensins een koningh of synen staet. My dunckt van wijse lieden verstaen te hebben, dat een yder die sigh ten houwelick wil begeven, niet alleenlick behoort te letten,Ga naar margenoot+ of soo eē vrou-mensch bequaem is om hem te dienen voor een wijf, in de gelegentheyt als een man: maer dat by hem voor al acht behoort te werdē genomē, of soo een vroumensch hem sal dienstigh konnen wesen in de gestalte als een vorst, als een hovelingh, als een edelman, als een raets-heer, als een koopman, als een ambachts-man, als een hovenier, als een huys-man, en soo voorts. Wat is u antwoorde, weerde man? Soph. Dat is eene van de beste troubedenckingen die ick tot noch toe u hebbe | |||||||||
[pagina 744]
| |||||||||
te berde hooren brengen: en sekerlick indien de gene die houwens gesint zijn hier op ernstelick wilden letten, sy souden hen des wel bevinden. Dan wat onsen Psammetichus aengaet, ick wil gelooven, en het wert oock uyt het verhael van de geschiedenisse duydelick af-genomen, dat hy niet soo seer op het borduer-werck en heeft gesien; (want soodanige fracyigheden konde hy, als eē machtigh vorst wesende, genoegh bekomen:) maer dat hy van het werck met syn gedachten op-klimmende tot de gene die het selve gemaeckt hadde, de wackerheyt van geest, en de nettigheyt van handen van de gene die daer mede besigh was geweest, daer in heeft over-merckt: ende dat hy alsoo met haer lief de is in-genomen geweest. Phi. Wel indien dar geval in dier vougen is toe-gegaen als ghy voor geeft, soo soude daer uyt volgen, dat yemant wel licht soude konnen verlieven op eene die hy noyt gesien en soude hebben: 't gene nochtans aen de oude gansch selsaem heeft geschenen. Soph. Hoe jongelingh hebje niet wel van eē verkiesinge in 't stuck van houwelickGa naar margenoot+ ghelesen daer men geen oogen toe en ghebruyckte? Phi. Sulcx en koomt my yegenwoordelick niet voor, maer hoe gingh dit toe, weerde man? Soph. De beleyders van den staet van Lacedaemonien worden geseyt eertijts een gebruyck gehadt te hebben, datse eens des jaers een seker getal van edele jonghmans, ende even soo veel jonckvrouwē van gelijcken geslachte ende gelegentheyt, deden ter maeltijt nooden; ende dat in twee verscheyde galerijen, alleen met tapijten van den anderen af-gesondert: en als de maeltijt gedaen was, soo wert plotselick het licht wech-genomen, de tapijten verschoven, ende een teycken gedaen met snaren-spel; het welck hoorende, stonden beyde jonckvrouwen ende jongelingen haestelick van de tafel op, en gingen tegen malkanderē soo in het duyster aen: en de gene die alsoo malkanderen bejegenden vielen d'een den anderen in den arm, en wierden alsoo dadelick echte lieden, als van den Hemel en van den Staet te samen gevought. Phi. Maer hoe bevalt u die maniere van doen, weerde man? Soph. Plato heeft dese vrage over lange beantwoort; want by meynde dat de houwelicken door het lot wel en loffelijck ghemaeckt konden werden: behoudens datter niemant in het spel en mochte werden ghebracht als vrome, eerbare, en deughtsame personen. Nu soo bemercke ick, dat de regeerders van Lacedaemonien voor hebben gehadt, door desen middel haren Staet van loffelijcke ende treffelijcke borgerie te versien: en hebbē daerom de beste jonge lieden, mans en vrou-personen, daer toe uyt-gekoren; in vougen dat niemant (hoe het viel) een misgrepe scheen te konnen doen om een goet partuyr te bekomen. En dusdanigh gebruyck nae rechten wel te mogen bestaen, vint men oock by de rechts-geleerden van onsen tijdt. Paul. Cypraus de sponsal. cap. 4. §. 16. Num. 2. Phi. Om een houwelick van State te maken is dit nae mijn begrijp een bequaem middel: en ick heb een man van aensien geweten, ons beyden wel bekent, die by-naest dien voet na-gaende, twaelf namē van joncvrouwen op een papier hadde gestelt, elck op de ordre van haer aensienlickheyt, en begon van de eerste af tot de leste deselve ten houwelick te versoecken: houdende dat hy eene van allē bekomende geē quaet en konde doē. Daer uyt hem de eerste mael dit gebeurde, dat hem syn versoeck over-al van boven af tot beneden toe, dat is, van de meeste tot de minste, wert outseyt: hy even-wel den moet niet verloren gevende, vont goet het stuck te hervatten; ende wederom van de eerste beginnende, wert van de selve aengenomen: en bequam alsoo voor de tweede mael de hooghste, daer van hem de eerste mael de laeghste was ontseyt. Maer om een houwelick te maken van sinnelickheyt (als de joncheyt over-al geerne doet) is dit middel geheel onbequaem; want of al schoon alle de jonge lieden (tusschē de welcke men een houwelick soeckt te maken) eerlijck ende vroom zijn, soo en zijnse nochtans niet al op den sin en het oogh van yder passende. En daerom bevinde ick, dat seker jongelingh (Lysander genaemt wesende) een van dese Lacedaemonische edellieden, in't duyster eē goede jonckvrou in de voorsz. bejegeninge hebbende gegrepen, die hem by den dagh niet schoon genough en docht, de selve verliet, om een moyer voor hem te mogen bekomen. Soph. Oude vorsten ende regeerders van landen en steden, jongelingh, en zijn in die gelegentheyt soo tintentigh ende naukeurigh niet; 't is de selve genough, dat ge- | |||||||||
[pagina 745]
| |||||||||
sonde lichamen en vrome zielē by den anderen werden ghevought: en van de selve zijn goede nakomelingen te verwachten, die de hope maken van de toe-komende eeuwe. En wat Lysander aengaet, de selve is by de Rechters van de Lacedaemoniensers, Ephori ghenaemt, ghestraft geworden vermits syn naukeurigheyt. Phi. Als men die werck soo voor goet soude op-nemen, soo soude daer uyt volgen, dat seker jonghelingh van onsen tijt (die my aen-gewesen en genoemt is) niet qualick en dede, een houwelick voor hem te vorderen door een maniere van doen, die my doen ter tijt niet aen en stont. Soph. Wat middel gebruyckte dan de selve? Phi. Hy (niet wel een besluyt by syn selven konnende maken in't verkiesen van eē partuyr) liet het oogh gaen over verscheyde jonge deernen hem bekent: met yder van de welcke hy sigh (soo hem docht) wel soude vernought houden. de namen van de selve schreef hy yder op eē besonder billet, wierp de selve in sijn hoet, en bad God, dat hy sijn hant wel bestieren wilde: en greep doen uyt den hoet een billet dat hem eerst voor quam, ende begaf hem met ernst haer te versoecken, wiens naem hy getrocken hadde, ende verkreeghse. V oordeel hier op, Sophronisçe. Soph. My dunckt datter redenen zijn om soodanigen lot niet soo plotselick te verwerpen: te weten, als men geen onder het lot en brenght als vrome ende deughtsame zielen. En soo dunckt ms by-naest gedaen te zijn by de Apostelen, ten tijde de selve eenen twaelfden in plaetse van Iudas Iscariot wilden verkiesen; want uyt de geheele menighte ghenomen hebbende twee godsalige mannen, te weten, Joseph Barsabas, geseyt Iustus, eñ Matthias, wierpē sy het lot (soo de Schrift seydt) tusschen die beyde, ende het lot viel op Matthias. Doch wat my aengaet, ick jongh zijnde eñ staende op de verkiesinge van een partuyr voor my, en soude niet door het lot, maer door besondere toegenegentheydt hebben willen gaen; want sonder de selve docht my dat geheel werck smakeloos, en van weynigh aengenaemheyts te wesen. De sinnelickheyt, ende verkiesinge daer uyt voort-komende, hielt ick de rechte sauçe te wesen van dat banquet en al dat daer ontrent is. Phi. Ick ben even van dat ghevoelen, weerde man: maer om hier niet langer op te staen, wensche ick wel van u te hooren, by gelegentheyt van onse Rhodope; Eerstelick, offet beter is een vrijster te nemen die veel, of die weynigh vrijers heeft gehadt. Ten tweeden, of een vrijer wel doet sigh met eē vrou-mensch te versellē in't stuck van houwelick, die met een ander al vry wat verre verseylt is gheweest; sonderlinge of sulcx voor prinçen niet gansch bedenckelick en is, die niet alleen van de sake, maer oock van de verdachtheyt ontrent dit werck willen bevrijt zijn. Ten derden, of een jonghman in twijffel zijnde of eē jonge deerne te veel vryheyt aen yemant, die sy te voren seer beminde, heeft gegeven, niet de selve niet en soude mogen handelē op voorwaerde en bespreck, dat hyse voor syn echte wijf soude behouden, indien hyse maeght quame te vindē, en anders niet. Ten vierden, of hy de selve geen maeght vindende haer dan soude mogen laten gaen, en een scheydt-brief geven, als van oudts plagh te geschieden. Ten vijfden, offer oock vaste bewijs-redenen by den selven jongelingh souden konnen werden by-gebracht, dat hy de selve deerne geen maeght en hadde gevonden. Ten sesten en lesten, wilde ick wel wat hooren spreken van oude lieden houwelicken, en wat daer ontrent is; dewijle een deel deser gheschiedenisse daer toe volle aen-leydinge is gevende. Soph. Ghy haelt my te veel nat hoys over-hoop, weet-gierigh jongelingh: en mijn tijdt is my nu vry wat naerder besneden als wel voor desen, sulcx dat wy dit werck voortaen sullen hebbē te staken. Maer efter moet ick u van twee spreucken jegenwoordelickGa naar margenoot+ deelachtigh maken, op de houwelicken van bedaeghde lieden passende, soo als ick de selve onlanghs van een voortreffelick ende vermaert persoon (een af-gesant van eē gekroont hooft) in 's Graven-Hage ontfangen hebbe: de selve spreuckē seyde hy my in de Engelsche tale, ende luyden als volght: When a joung man marieth a joung woman, God of might comes to the weddingh. When an old man marieth a joung woman, he sends. When a joungh man marieth an old woman, he neither comes, nor sends. De tweede was, When an old man marieth a joung woman, he gets a child, and kills a man. Ick die beyde voor goet en soet keurende hebbe de selve een Hollants kleet aen-geto- | |||||||||
[pagina 746]
| |||||||||
gen, om voor in-boorlingen van ons Vaderlant aen-genomen te mogen werden. Siet hier de eerste.
Als jongh met jongh te samen paert,
God isser by, na rechten aert:
En als een oudt man door de trou
Verkrijght een maeght of jonge vrou,
Al gaet het stuck men vveet niet hoe,
Noch senter God syn segen toe;
Maer als een oudt en grilligh vvijf
Gaet slapen by een jeughdigh lijf,
Soo gaet dit vast (geloofiet vry)
Daer hi noch God, noch segen by.
De tweede volght, en luyt aldus:
Een oudt man die een vrijster trout,
En haren gullen acker bout,
Indien syn kracht soo verre streckt,
Dat hy een vrucht by haer vervveckt,
Dan isset dat men seggen kan,
Hy maeckt een kint, maer breeckt een man.
En verwacht van my geen langer t'samensprake, of nader voldoeninghe op uwe vordere naeu-keurige vragen, lieve jongelingh: maer verneught u met het gene by ons op soo veelderley trou-gevallen onderlinge tot noch toe is voort-gebracht. Of soo ghy genegen zijt hier in wijdtloopiger te gaen weyden, daer zijn verscheyde geschiedenissen die by ons als noch op de preuve niet en zijn gebracht; ghy sult, by gelegentheyt, van't gene daer uyt kan getogen werden u selven ende andere genough konnen doen. Ende om u, ende alle andere lief-hebbers van dese stoffe, noch een wijder velt te openen om haer gedachten spelen te leyden, soo ontfanght van my, als tot een over-maet, noch een besonder trou-gebruyck, ontleent van de nieuwe werelt: van hoedanigen slagh in alle de vorige geschiedenissen die by ons zijn voort-gekomen, niet eene en wort gevonden; in het welcke al mede goede stoffe is schuylende om de sinnen te oeffenen, ende uyt dese gelegentheyt vergelijckinge te maken tusschen de oude, de onse, ende de voorsz. nieuwe werelt: om te letten wie ontrent dat werck den besten voet moet verstaen werden verkosen te hebben. Hout daer het voorsz. werck, ghy kont het lesen op u gemack, en als ghy daer toe lust sult hebben.
Ga naar margenoot+ DAer is een machtigh rijck dat Ganges komt bespoeyen,
En doeter edel gout en rijcke steenen groeyen:
Hier vvoont een seker volck dat na den regel leeft,
Maer op het echte bed de meeste vvetten heeft.
Geen ongetroude maeght en houft daer oyt te schromen
Hoe sy te rechter tijt een vrijer sal bekomen;
De Machten van het lant, en al den breeden Raet,
Heeft staegh een vvacker oogh ontrent den echten staet.
Of yemant leelick is, of van een lustigh vvesen,
Als haer de jeught verheft haer brant die vvort genesen,
En dat van hooger hant: maer hoe dit vvort beleyt
Dient met een kort gedicht oock hier te zijn geseyt.
| |||||||||
[pagina 747]
| |||||||||
Een maeght van schoone vervv, en van bequame leden,
Die komt daer in de stadt tot op de mart gereden:
Thijm, myrte, rosmarijn, en ander edel kruyt
Dat çiert de guide koets, en çiert de jonge bruyt.
 De peerden op-gepronckt met hondert rose-kranssen,
Gaen drillen over straet, en schijnen als te danssen:
De voer-man is gekleet in licht en jeughdigh groen,
En doet het moedigh vee bequame sprongen doen.
Ontrent het schoon caros gaen seven jonge maeghden,
Die noyt haer teere jeught by rauvve gasten vvaeghden,
Die stroyen maeghde-palm en loof van edel kruyt.
Ter eeren van het vverck en van de jonge bruyt.
De koets, die niet en draeft als op besette posen,
En doet niet eenen keer als op gesaeyde rosen:
| |||||||||
[pagina 748]
| |||||||||
Soo dat de schoone maeght in staege blomtjens rijt,
En dit is als het puyck van haren jongen tijt.
Vijf meesters vvel-geleert haer soete stem te paren
Met fluyten, of geklanck van alderhande snaren,
Die spelen op de lier, of op een soete luyt,
En stracx op dit geklanck soo kijckt de jonckheyt uyt.
Daer komt dan al het volck ontrent den vvagen dringen,
En slaet een nieu-schier oogh op al de moye dingen,
Maer dat hun best bevalt, en aldermeest behaeght,
Dat is het aerdigh beelt, dat is de jonge maeght.
Als dan het schoon toneel is op de mart gekomen,
En dat een groote schaer de plaets heeft in-genomen,
Soo komt de roeper staen ontrent de jonge bruyt,
En roept met alle kracht aldus de vrijster uyt:
Sta by gesvvinde jeught en rappe jonge lieden,
Sta by vvie schoonheyt souckt, en vvilt eens lustigh bieden;
Hier is een frissche roos van niemant oyt gepluckt,
Van niemant aengeroert, van niemant onderdruckt.
Hier is een roode mont, hier is een eerbaer vvesen,
Hier is een schoon juvveel van duysent uyt-gelesen,
Hier is een reyne ziel, hier is een jeughdigh lijf,
Hier is voor uvve koets een eerlick tijt-verdrijf,
Hier is een vvacker oogh, hier roos-gelijcke vvangen,
Hier is een geestigh hair dat herten vveet te vangen,
Hier is een edel pant dat aen een rustigh man
Syn leven-dagen langh tot vreughde dienen kan.
VVat is een schoone vrou een pant van grooter vveerden!
Het is een paradijs, een hemel opder eerden,
Het is een oogen-troost, het is een stage vreught,
Het is een stille ree, een haven voor de jeught.
VVat is een leelick vvijf een monster in den huyse!
Het is een selsaem spoock, een backhuys van Meduyse,
| |||||||||
[pagina 749]
| |||||||||
VVie aen haer door de trou syn leven heeft verplicht,
Hoe klaer de sonne schijnt, noch is hy sonder licht.
Dus gaet de roeper aen. De jonckheyt daerentegen
Doet menigh deftigh bot, als tot de koop genegen:
En als men op het lest geen beter kans en siet,
Gevvort de jonge maeght aen die het meeste biet.
En dan roept al het volck, Geluck en vrolick leven
Moet God de jonge maeght, moet God den vrijer geven;
En dit tot seven-mael. en voor een soet besluyt,
De kooper geeft hem op en set hem by de bruyt.
En flucx dan nae de kerck, en als daer is gebeden,
Soo komt de jongh-gesel nae syn vertreck gereden:
En nae dat hy den buyt heeft in het huys gebrocht,
Geniet hy met vermaeck dat by hem is gekocht.
De schoonheyt heeft haer recht tot in haer volle leden,
Laet ons aen d' ander zy een vveynigh over-treden,
En keeren nu het oogh ontrent een rijpe maeght
Die niet of vveynigh geeft dat aen het oogh behaeght.
Een die van over-langh de landen heeft door-vvandelt
Daer noch ons Hollants volck op heden niet en handelt,
Beschrijft ons nae den eysch een seker trou-geval,
Dat ick voor onse jeught hier onder stellen sal.
EEn vrijster niet te schoon, maer van gesonde leden,
Was veyl na 's lants gebruyck, en quam ter mart gereden:
De vrienden van de maeght die treden achter aen,
Tot dat de vvagen komt daer hondert vrijers staen.
De bruyt die sit en pronckt, en is in alle deelen
Gansch çierlick uyt-gerust met hant en hals-juvveelen:
Geen kruyt of versche blom en dient haer tot çieraet,
Het is een goude kroon die op haer hulsel staet.
De vvagen is vergult daer op sy is geseten,
En daer uyt kan het volck den ganschen handel vveten,
| |||||||||
[pagina 750]
| |||||||||
De peerden zijn geçiert met tuygh van enckel gout,
(Ten minsten nae men seyt, en als men seker hout.)
Daer gaen thien maeghden voor die gulde loovers stroyen,
En vloeken van klinkant op al de vvegen goyen:
Al vvaer het ooge valt daer siet men hellen glans,
En dit schijnt aen het volck een vvonder schoone kans.
 De voer-man heeft een rock met seven gele koorden,
Die hem syn onderkleet en oock syn mantel boorden,
Syn svveep-stock is vergult (het lijckt een essen-hout)
En 't snoer dat is gedraeyt van sijd' en enckel gout.
Drie gaender voor de koets die op trompetten blasen,
Drie zijnder even-vvel die met haer trommels rasen:
Hier dient vry groot geschal. maer voor een aerdigh dier,
Daer speelt een soete luyt, of vvel een stille lier.
| |||||||||
[pagina 751]
| |||||||||
Ontrent een schoone maeght gebruyckt men groene kruydē,
En niet als kleyn çieraet, en niet als vveynigh luyden:
Maer hier vvort meerder vlijt en grooter kost gedaen;
Een bruyt die leelick is, heeft veel parerens aen.
Daer komt het vvin-sieck volck met krachtē aen-gedrongen,
Daer komt de rappe jeught in haesten aen-gesprongen;
VVant yder snelt om strijt, begeerigh om te sien
VVat datter vvort geveylt, en vvatter sal geschien.
Hier treet de roeper toe en geeft hem op den vvagen,
En hem vvort over-al een stock-beurs na-gedragen,
Een stock-beurs vvel gevult. die svviert hy metter hant,
En roept al vvat hy magh: Hier is dat vveerde pant,
Hier is het edel gelt, hier is een gulden regen,
Die vvaer hy neder valt de vverelt doet bevvegen,
Hier is het schoon juvveel dat alle sinnen treckt,
En syn geduchte macht in alle landen streckt.
Hier is het lief metael daerom de mannen krijgen,
Hier is dat schoon juvveel daerom de vrouvven nijgen,
Hier is dat edel tuygh vvaerom de koopman reyst,
En vvaer op al het volck met stage sinnen peyst.
Hier is het achtbaer gelt daer 't al om is te koopen;
Koomt hier, ô soete jeught, koomt op de mart geloopen,
Hier isset dat u dient. VVie nu niet toe en tast,
Dat is een rechten bloet of vvel een tamme gast.
VVie kan van vvitte vervv of roode vvangen eten?
Ach! al dat meeps gevvas is inder haest versleten;
Al vvat men schoonheyt noemt vvort anders om-geset,
Of door een heete koorts, of door een kinder-bedt.
Een puyst, een kleyn gesvvel, een vveynigh kinder-pocken,
Maeckt vrouvven onbequaem om herten aen te locken:
En schoon ghy vvout het vvijf dan vvijsen vander hant,
Hoe leelick datse vvort ten breeckt geen echten bant.
| |||||||||
[pagina 752]
| |||||||||
'Tis vry geen kleyn verdriet een aerdigh vvijf te trouvven,
En alsse leelick vvort haer noch te moeten houvven,
En dat oock sonder gelt. ô vvat een groote spijt!
Men heeft een leelick vvijf, en is syn voordeel quijt.
Neemt gelt, aelvvaerdigh volck, en laet de schoonheyt varen,
VVant hoe de saken gaen sy duert maer vveynigh jaren:
En als haer glans versterft gelijck het ydel gras,
Dan komt het edel gelt een yder vvel te pas.
Gelt, gelt dat is de saus, de keest van alle saken,
Het doet het maeghde-vleys aen vrijers lecker smaken:
Daer is maer kleyn vermaeck ontrent een vrouvven-keurs
Indienmer niet en vint een op-gevolde beurs.
Vergaept u niet te seer ontrent de schoone leden,
VVat voor haer vvort geseyt en zijn maer losse reden:
Het gelt is vaster stof, gelijck men vvert gevvaer;
Ghy, trout een vvijf om gout, en niet om gout-geel hair.
Waer toe juyst vvitte vervv, en roos-gelijcke kaken?
Een vrou kan sonder dat een man tot vader maken:
Een schoon en leelick vvijf en heeft geen onderscheyt,
VVanneer de gulde son haer stralen neder leyt.
Ha! 't is een schoone kans gevvin te mogen rapen
Niet door verdrietigh svveet, maer slechts om by te slapen:
Niet met een stage sorgh te quellen syn verstant,
Maer met een jonge vrou te nemen metter hant,
Te nemen in den arm. t'sa rept u, jonge gasten,
Het vvort u nu gejont om toe te mogen tasten:
Ten komt niet alle-daegh dat u te deser stont
Komt spelen voor het oogh, en vallen in den mont.
Nu spreeckt, en 't is gedaen. Indien de vrijers svvijgen,
En dat de jonge maeght geen man en vveet te krijgen
Ten prijse nu geseyt, soo roept hy vveder uyt:
Hoe! isser niet een mensch die vvil een jonge bruyt?
| |||||||||
[pagina 753]
| |||||||||
VVel hondert daelders meer sal hier een vrijer trecken,
Laet dat u zijn een spoor om vrijers op te vvecken:
Noch hondert boven dien. vvel seghter niemant, Mijn?
Gevvis hier moet een hoop van rechte lubbers zijn.
VVel niemant? niemant niet? hoe! salder niemant spreken?
VVel niemant? niet een mensch? ba dat zijn vreemde treken:
Wel niemant? hoor ick niet? hoe niemant? isset geck:
De ratte, naer ick sie, en vvil niet aen het speck.
Hoe dus, aelvveerdigh volck? heeft niemant lust te trouvven?
Of isser nu geen vreught by gelt en jonge vrouvven?
Ist niet het soetste tuygh dat yemant hebben magh,
Het eene voor de nacht, het ander voor den dagh?
Nu vijftigh kroonen bet. noch hoor ick niemant mijnen,
Het schijnt dat alle lust tot vrijsters sal verdvvijnen.
Jck roepe dat ick kugh, en dat het aertrijk dreunt,
En al dees grooten hoop die staet gelijck verkleunt.
De droogers svvijgen noch. ick moet in vreemde palen,
Jck moet een ander jeught en beter vrijers halen;
VVant daer vvil niet een visch hier bijten aen het aes,
En dat maer om een gril, of om een vijse-vaes.
Ist om den grooten mont dat sy de vrijster laten?
Maer dat kan menighmael de jonge lieden baten.
Hoe dvvaes is oock het volck! het schout dat gunste biet,
Hoe geck is al de jeught! sy kent haer voordeel niet.
Als yemant lippen heeft gelijck als groote quabben,
Al eetse dickmael pap, sy kan haer niet beslabben:
En alsse liefde pleeght haer kus die is gevvis;
VVant is de haven ruym, geen schip en seylter mis.
Mier 't meysjen is gebult, is dat de vrijers tegen?
Soo ghy het vvel begreept het vvaer u enckel segen:
Leert, leert dat oock een bult u dickmael baten kan,
AEsopus had een bult, en vvas een geestigh man:
| |||||||||
[pagina 754]
| |||||||||
En Crates boven dat. ontrent gebulte leden
Daer vint men menighmael de vvoon-plaets van de reden;
Die vvil een ruymer huys: soo dat een groeten bult
Is dickmael met verstant en enckel geest gevult.
Maer sy is bijster manck, en hinckt ter vveder-zijden,
VVel dat behoort een man oock met vermaeck te lijden,
'T en sal geen loopster zijn. en die het huys bevvaert
Dat is een nutte vrou, en van den besten aert.
Een vvijf dat veerdigh is en speelt met rappe koten,
Dat heeft al menighmael een eerlick man verdroten:
Men segge vvat men vvil, een huys-vvijf is bequaem,
En 't is, nae mijn begrijp, de beste vrouvve-naem.
Maer sy is al te grof en bijster onbesneden,
Daer hangen klompen vets ontrent haer bolle leden:
Siet vvat een onsoet vleesch! hoe, mackers, zijtje geck?
Noemt ghy een pousel quaet, en vet zijn een gebreck?
Ké vvilt u, zijdy vvijs, van dese reden vvachten,
Een lijf gelijck een dons hoe konje dat verachten?
Dat bol, dat jeughdigh vleesch, dat mals en keestigh vet
Dat noem ick vvel te recht een kussen in het bet.
Wien isset niet bekent? het vet dat is het leven,
Dat kan een eerlick man vermaeck en lusten geven:
Het mager is de doot, of met de doot gelijck,
Het neyght als tot het graf en tot het duyster rijck.
Laet vet en pousel volck op uvven leger brengen,
Jn 't graf daer sal men been en dorre schenckels mengen.
Noyt had een eerlick man een beter tijt-verdrijf,
Als by een jongh, een mals, een bol, een vleesigh lijf.
Nu vvaerom meer geseyt? ghy, leefje nae de reden,
En hanght niet aen de schors of aen de buyte-leden:
Een mont, een oogh, een neus, of dus of soo gestelt,
Al dat is geensins vveert dat sigh des yemant quelt.
| |||||||||
[pagina 755]
| |||||||||
Dat zijn de gronden niet daer op men dient te trouvven,
VVat in de boesems schuylt dat maeckt bequame vrouvven:
Ghy die nu mannen vvert en acht geen kinder-spel,
En sooje trouvven vvilt, en trout niet om het vel.
Al dat en is maer schijn, en niet als vijse-vasen,
En speeltjes voor de jeught, en lock-aes voor de dvvasen;
Een stil, een aerdigh hert dat kleeft aen haren man,
Dat isset dat de trou geluckigh maken kan.
Nu vveder tot het vverck. VVel duysent goude kroonen,
En hondert daelders bet: vvie koomt sigh hier vertoonen?
VVie spreeckter nu een vvoort? vvie koomter voor den dagh?
Mijn, sey de schrale Fop, en mit soo gingh de slagh:
Hy knap den vvagen op, en flucx het gelt genomen,
De vrijster, naer hem docht, die soud' hy vvel bekomen;
Soo dat het by het volck in tvvijffel vvort gestelt
Of hy de vrijster trout, of vvel het machtigh gelt.
Daer juyght de gansche stadt, en dat met luyder kelen,
Dies laet men op de mart het bruylofs-deuntjen spelen:
En nae dat in de kerck de Goden zijn gegroet,
Soo danft men om den mey of om den rosen-hoet,
Tot dat de nacht genaeckt: dan gaet de vrijer slapen,
En vveet oock even daer syn voordeel uyt te rapen;
VVant met het eerste kint soo krijght hy vveder gelt,
Dat vvert hem in de kraem al vveder aen-getelt.
Daer koopt men luyren om, en diergelijcke saken
Die met een grooten lust de jonge vrouvven maken.
Siet! hoe dit machtigh volck op alle vrijsters let,
En sonder onderscheyt in echte banden set.
Die schoon is vvert gekocht, en 't gelt voor haer gekregen
Maeckt tot een leelick vvijf een gierigh hert genegen:
Dus vvertet al gevvilt, en met een man verselt
Of om een roode mont, of om het machtigh gelt.
| |||||||||
[pagina 756]
| |||||||||
Dan of dit dienstigh is en nut tot echte vvetten,
Daer staet hem die het raeckt met aendacht op te letten.
Ghy svvijght des, sangh-Godin; vvant soo verheven riet
En vvast aen Helicon of op Parnassus niet.
Eyndelick tot besluyt van alles, soo wil ick u noch voor-al in handen latē, eñ ten hoogsten bevelen een trou-bedenckinge, die soo verre alle houwelicxse gevallen te boven is gaende, als het aldersuyverste Goddelick Wesen de menschelike verdorventheydt. Door-leest vry trou-gevallen van alderley eeuwen en volcken met vermakelickheyt, overleghtse in u selven met wijsheyt, steltse in't werck met omsichtigheyt, en geniet vry u deel daer van met venougē: dies alles niet tegenstaende, soo sal't al te samen eyndelick komen uyt te loopen tot enckele ydelheyt, jammer en verknisinge des herten, ten zy sake dat u gesicht en oogemerck komt te eyndigē in dat groot en onbegrijpelick trouverbont hier naer volgende: door middel van het welck het schepsel wort vereenight met synen schepper, de gemeente met haren bruydegom, en de ziele met haren Salighmaker. Laet vry Salomon op-soecken tot sijn vermaeck alles wat sijn ooge wenschen magh, laet hem verkiesen menighte van inlantsche ende uyt-lantsche wijven, koninghs dochterē, Moabitische, Ammonitische, Edomitische, Sidonitische en Hethitische, tot seven hondert in getale, en boven dien drie hondert by-wijven; noch sal hy ten uyt-eynde van dien allen, klagelijck uyt-roepen, 'Tis altemael ydelheyt, jammer, ende herten-leet. En sal ten lesten tot besluyt seggen, Laet ons de hooft-somme aller leere hooren: Vreest God, en hout syn geboden; vvant dat behoort alle menschen toe. Eccl. 12.13. Siet, liev, daer alleen is eyndelick rusten lust te vinden, eñ te vergeefs wert die elders gesocht: laet daer u beste sinnen veel henē gaen, en uwe suyverste gedachtē op-stijgen, even terwijl ghy besigh zijt om voor u een gewenscht geselschap en een bequame huys-sorge te bekomen. Hy en reyst mijns oordeels niet wijsselick, die in't vorderē van sijnen wegh vergeet, wat eygentlick het eynde ende oogemerck is van dat hy begonnen heeft. En tot besluyt, laet dit een afscheyt-pant wesen van onse vriendelicke t'samen-sprake. Sophroniscus daer mede svvijgende, gaf aen Philogamus de rechter-hant met een sonderlinge toe-genegentheyt: en is aen de ander zijde van Philogamus, niet sonder diepe bevveginge syns herten, gansch ernstelick bedanckt. Ende alsoo is met eendrachtigheyt en vrientschap gheeyndight de t'samen-sprake, die niet sonder strijt en tegenheyt van bedenckinge vvas begonnen. |
|