Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal

[pagina 998]

P.

[P]

P, v. 16^e letter van het alfabet; als rom. getalmerk beteekent P 400; p., pag., pagina, bladzijde; p., père, vader; p., pars, deel; p^o., primo, de eerste (der maand); P.A., post annum, na een jaar; p.a., par ami, -e, met vriend of vriendin; pCt., per cent, ten honderd; P.C., par of per couvert, ingesloten (van eenen brief); (ook) pour condoler rouwbeklag; p.d., pro deo, om niet, gratis; p.f., par faveur, uit gunst (op ingesloten brieven); (ook) pour féliciter, tot gelukwensching; p.f.v., pour faire visite, om een bezoek af te leggen; Phil. D., philosophiae doctor, meester in de wijsbegeerte (akademische graad); pl., plaat; P.M., pro memoria, om niet te vergeten, ter herinnering; (ook) plus minus, min of meer; (ook) pro of per mille, pour mille, voor of per duizend; (ook) piae memoriae, zaliger gedachtenis; P.O., per order, op bevel, op last; p. occ., per occasionem, met -, bij gelegenheid; p.p., par procuration, bij volmagt, als lasthebbende; p.p., praemisses praemittendis; p.p.c., pour pendre congé, tot afscheid (op visite-kaartjes); P.S., post-scriptum, naschrift (onder eenen brief); Ps., psalm; pr., praec., praecedens, de voorgaande; p.t., pro tempore, ten tijde; praes., praesens, tegenwoordig; praef., praefatio, voorrede; prof., professor, hoogleeraar.

[Pa]

Pa, m. gmv. papa, vader.

[Paadje]

Paadje, (B. *-N), o. (-s), klein pad. *-, page, edelknaap.

[Paai]

Paai, m. (-jen, B. -en), oud man, bestevaâr; termijn (van betaling); (zeew.) die belast is met het beheer en de afgifte van sommige benoodigdheden tot het scheepswerk. *-JEMENT, o. (-en), klein geld, bijsom (om eene grootere vol te maken; termijn van betaling; hij heeft mijn in -en betaald. *-JEN, (B. *-EN), bw. gel. (ik paaide, heb gepaaid), tevreden stellen, in slaap wiegen (met mooije woorden, met beloften); (zeew.) harpuizen (een schip van onderen). *-KIST, v. (-en), kist nabij de mast.

[Paal]

Paal, m. (...alen), langwerpig hout tot opzetten of inslaan bestemd; (ook) steenen stut of afscheiding; eenen - inheijen of inslaan; op palen bouwen; met palen omringen; stijl, staak; aan of voor den - zetten, brengen (ter strafoefening); (wap.) een witte - in een blaauw veld; (fig.) - en perk (aan iets) stellen, iets te keer gaan; dat gaat de palen te buiten, dat gaat te ver; dat staat als een - boven water, het is onbetwistbaar. *-GELD, o. (-en), kaai-, liggeld. *-GORDING, v. (-en), rij meerpalen in het water, afsluiting (soort boom). *-HOOFD, o. (-en), hoofd uit aan elk. verbonden palen zamengesteld. *-HOUDER, m. (-s), (waterw.) dekbalk om de palen regtop te houden. *-KIST, v. (-en), verzameling van palen eene kisting van zand of steenen omsluitende en dienende om het geweld van den golfslag te

[pagina 999]

keeren. *-MEESTER, m. (-s), gaarder van het paalgeld; (ook) opzigter van het paalwerk. *-MOLEN, m. (-s), molen die op palen staat. *-MOSSELEN, v. mv. mosselen die binnen een ompaalde kreek worden gevangen. *-STEEK, m. (...eken), (zeew.) soort knoop. *-STEEN, m. (-en), grens, opstaande steenen paal. *-TJE, (B. -N), o. (-s), kleine paal. *-VAST, bn. (fig.) onbetwistbaar, zeker; standvastig. *-WERK, o. (-en), omheining -, afschutting van palen; heiwerk; palissadering; met - omsluiten. *-WORM, m. (B.v.) (-en), insekt dat de palen doorknaagt.

[Paander]

Paander, m. (-s), teenen korf.

[§ Paap]

§ Paap, m. (...apen), r.k. geestelijke (bij wijze van minachting). *-JE, (B. -N), o. (-s), zek. vogeltje; tonnetje van eenen zijdeworm of eene rups. § *-SCH, bn. pausgezind, roomsch-katholiek (minachtend).

[Paar]

Paar, o. (...aren), tweetal; een - schoenen, -kousen; verloofden, jonggetrouwden; bruid en bruidegom; (fig.) eenige; geef mij een - (eenige) kersen; bij paren (twee aan twee) gaan.

[Paard]

Paard, o. (-en), sterk en fraai viervoetig last- en trekdier; wild -, dampig -, mak -, stijf -; bevangen (verkouden) -; te - stijgen, klimmen, zitten, rijden; te - komen; een optogt te -, cavalcade; een - bij den toom houden, - leiden; -en mennen, besturen door leidsels en zweep; -en afrijden, er mede voor het eerst rijden als zij nieuwe hoefijzers hebben gekregen; - onder den man, rijpaard; koets en -en houden; hij houdt er een - op na, hij bezit een rijpaard; een houten -, hobbelpaard; (timm.) soort schraag om de onderlagen in eene bedstede te dragen; (spr.) het - achter den wagen spannen, te laat met iets komen, de zaak verkeerd aangrijpen; het - dat den haver verdient krijgt hem niet, de waardigsten ziet men over het hoofd; het oog van den meester maakt het - vet, die zelf zijne zaken bestuurt vaart er het beste bij; het hinkende - komt achteraan, de bezwaren toonen zich aan het einde; iem. over het - tillen, iem. te veel roemen, opvijzelen, iem. grooteren dunk van zich geven dan hij verdient; het beste - struikelt wel, de beste en verstandigste kan soms dwalen; iem. op het - helpen, hem begunstigen, hem voorthelpen; eene ziekte komt te - en gaat te voet, eene zware ziekte komt meestal spoedig aan maar men herstelt er langzaam van; ik noem u man en -, ik zeg u alles, verzwijg niets. § *-, (fig.) zwaar en log vrouwmensch; (ook) ontuchtig vrouwspersoon. *-, (zeew.) rij balken onder het dek; (zek.) touw. *-, (sterr.) het groote -, Equus, Pegasus; het kleine -, Equuleus, Cyllaris, namen van twee sterrebeelden.

[Paarden]

Paarden, bw. gel. (ik paardde, heb gepaard), (een vaartuig) door paarden laten voorttrekken. *-ARBEID, m., *-WERK, o. gmv. het werk van een paard; (fig.) hij doet -, hij werkt hard, slooft zich af. *-ARTS, *-DOCTOR, m. (-en), veearts. *-ARTSENIJ, v. (-en), middel tegen paardenziekte. -KUNDE, v. gmv. -SCHOOL, v. (...olen). *-BEK, m. (-ken). *-BERIJDER, m., *-BERIJDSTER, v. (-s), afrigter-, afrigtster van paarden. *-BLOEM, v. (-en), soort bloem. *-BOER, m. (-en), die paarden fokt, ze verhuurt en verkoopt. *-BOON, v. (-en), groote boon, wikke. *-DEK, o. (-ken), (rijsch.) dekkleed der paarden.

[pagina 1000]

*-DIEF, m. (...ven). *-DIEVERIJ, v. (-en). *-DOODER, m. (-s). *-DOODSTER, v. (-s). *-DREK, m. gmv. *-GELD, o. (-en), belasting op de paarden; (ook) wat men voor het rijden op een paard betaalt. *-GESLACHT, o. (-en). *-HAAM, m. (...amen), halster. *-HAAR, o. (...aren), - koken, het bereiden. *-HAREN, bn. van paardenhaar. *-HALS, m. (...zen). *-HALSTER, m. (-s), juk van een lastpaard. *-HANDEL, m. gmv. *-HOEF, m. (...ven). *-KAM, m. (-men), kam waarmede de paarden gereinigd worden. *-KASTANJE, v. (-s), zek. gewas. *-KENNER, m. (-s). *-KLAAUW, m. (-en), paardenhoef; (ook) soort bloem, hoefblad. *-KLEED, o. (-en), paardendek. *-KOOPER, m. (-s). *-KOP, m. (-pen). *-KRACHT, v. (-en), maat voor de kracht der stoomwerktuigen; een stoommachine van 80 - (niet: paardenkrachten). *-LIJN, v. (-en), treklijn (aan vaartuigen). *-LOOP, m. gmv. *-MARKT, v. (-en). *-MEESTER, m. (-s), veearts. *-MEST, m. gmv. *-ONTLEDING, v. (-en). *-SCHEET, m. (...eten). *-POOT, m. (-en). *-SCHOUW, -ING, v. (-en), inspectie der paarden. *-SMID, m. (...smeden), hoefsmid. *-STAART, m. (-en), staart van een paard; onderscheidingsteeken in Turkije; pacha met drie -en; (plant.) zek. bloem. *-STAARTIG, bn. -e gewassen. *-STAL, m. (-len). *-STEEN, m. (-en), zek. delfstof. *-STOET, m. (-en). -ERIJ, v. (-en), plaats -, inrigting tot het aanfokken van paarden. *-STRONT, m. gmv. *-STROO, o. gmv. *-TEELT, m. (-en), paardenfokkerij. *-TUIG, o. (-en), toom, zadel enz. van paarden. *-TUISCHER, m. (-s), paardenhandelaar. ...ING, v. gmv. handel in paarden. *-VIJG, v. (-en), paardendrek. *-VLIEG, v. (-en), groote -, gonzende vlieg. *-VOEDER, o. gmv. *-VOLK, o. gmv. (mil.) ruiterij. *-VRACHT, v. (-en), wat een paard trekken kan. *-WED, o. (-den). *-WERK, o. gmv. *-WIK, v. (-ken), paardenboon. *-ZADEL, m. (-s). *-ZALF, v. (...ven). *-ZOEN, m. (-en), slag met den hoef; (fig.) harde oorveeg.

[Paardje]

Paardje, (B. *-N), o. (-s), hit; (fig.) - rijden, zek. kinderspel; (fig.) hij eet zooveel als een - trekken kan, hij eet zeer veel.

[Paardmensch]

Paardmensch, m. (-en), (fab.) centaur. *...RIJDER, m. (-s), ruiter, ...STER, v. (-s), vrouw die kunstmatig te paard rijdt, † écuyère.

[Paarlemoer]

Paarlemoer, o. gmv. binnen- of gladde zijde der oester- en andere schelpen. *-EN, bn. van paarlemoer.

[Paarling]

Paarling, v. (-s), (scheik.) stof waarmede een zuur verbonden is.

[Paarsch]

Paarsch, bn. (ook PAARS, B. PAARSCHEN), grijsachtige kleur, violet.

[Paarsgewijze]

Paarsgewijze, bijw. bij paren, twee aan twee.

[Paaschachter]

Paaschachter, o. (r.k.) laatste paaschdag. *...AVOND, m. (-en), avond vóór Paschen. *...BEST, o. gmv. mooiste zondagskleederen; zijn - aantrekken; zich - aankleeden. *...BLOEM, v. (-en). *...BROOD, o- (-en), groot krentenbrood dat op Paschen soms door de bakkers aan hunne klanten ten geschenke wordt gezonden; (bij de israelieten) ongezuurd brood; (bijb.) brood der armoede. *...DAG, m. (-en). *...EI, o. (-jeren). *...FEEST, o. gmv. *...LAM, o. gmv. lam dat op Paschen geslagt moet worden; (fig.) Jezus Christus. *...TIJD, m. (-en). *...WEEK, v. gmv. week vóór Paschen; (ook) het paaschfeest der israelieten.

[Paaschen]

Paaschen, v. en o. gmv. paaschfeest.

[pagina 1001]

[Paauw]

Paauw, m. (-en), zek. fraaije tamme vogel; (fig.) vrouw die zich gaarne opschikt en een trotschen gang heeft; zij stapt als een -*. *-ENEI, o. (-jeren), *-ENHOK, o. (-ken). *-ENNEST, o. (-en). *-ENOOG, o. (-en). *-ENPEN, v. (-nen). *-ENSTAART, m. (-en). *-ENVEÊR, v. (-en). *-ENVOET, m. (-en). *-INNETJE, (B. -N), o. (-s), (fig.) ijdel meisje. *-IN, v. (-nen), wijfje van den paauw. *-, zek. sterrebeeld. *-TJE, (B. N), o. (-s), kleine paauw.

[† Pachometer]

† Pachometer, m. (-s), diktemeter, werktuig om de dikte van belegd spiegelglas te meten.

[Pacht]

Pacht, v. (B.m. en v.), (-en), huur (van land, hoeven, mijnen enz., ook van zekere diensten); iets in - nemen, hebben, geven. *-EN, bw. gel. (ik pachtte, heb gepacht), huren, in pacht nemen, (ook zek. diensten); het zout -, voor de opbrengst van het zout zekere som in eens aan het land betalen. *-ER, m., *-STER, v. (-s), huurder, huurster (van landerijen, hoeven, van zek. belastingen, tellen enz.). *-ERSDOCHTER, v. (s). ...VROUW, v. (-en). ...ZOON, m. (...onen). *-GELD, o. (-en), huurprijs, huurpenningen. *-HOEVE, v. (-n), hoeve die verpacht of verhuurd is. *-HUUR, v. (...uren), prijs waarvoor iets verpacht is; (ook) de penningen daarvan. *-JAAR, o. (...aren), jaar van den tijd eener pacht. *-SPEL, o. (leenst.) verpachting met behoud van zekere heerendiensten. *-TIJD, m. (-en).

[† Packet]

† Packet, v. en o. zie PAKKET.

[† Pacificeren, Pacifiëren]

† Pacificeren, Pacifiëren, bw. gel. (ik pacificeerde of pacifiëerde, heb gepacificeerd of gepacifiëerd), bevredigen, vrede maken, de rust herstellen, tot bedaren brengen. *...CIFICATIE, v. (...ën), bevrediging; (ned. gesch.) de - van Gent, (in 1576). *...COTILLE, v. gmv. vrachtgoed, passagiersgoed; pak, pak en zak.

[† Paco]

† Paco v. dier waarvan de Alpaca-wol afkomstig is.

[† Pactum, pact]

† Pactum, pact, o. (pacta), verdrag; familie-verbond; (ook) verbond met den booze.

[Pad]

Pad, o. (-en), weg, baan, voet-, jaagpad; (fig.) het - der deugd; vlied de - en der boozen. *-, *-DE, v. (-n), zek. viervoetig dier met zeer korte naauw merkbare pooten. *-DEBLOEM, v. (-en), (plant.) stinkende kamille. *-DENEST, o. (-en), (fig.) morsig oord. *-DESTEEN, m. (-en). *-DESTOEL, m. (-en), zek. plant en moesvrucht; vergiftigde -, kampernoelje.

[† Paddan]

† Paddan, m. bedrag van 1000 millioen ropijen (in Indië).

[† Paddi]

† Paddi, o. zek. oost-indische spijs.

[† Padisjah]

† Padisjah, m. opperheer, (ceretitel van den sultan).

[† Paedagogie]

† Paedagogie, v. zie PEDAGOGIE.

[† Paean]

† Paean, o. (-s), lofzang op Apollo; io -! der Godheid lof!

[Paf!]

Paf! tw. bons! *-, m. gmv. slag, oorveeg. -, bn. (-fer, -st), opgeblazen, opgezet (van veel eten of drinken). *-FEN, ow. gel. (ik pafte, heb gepaft), opzetten; het eten paft mij (blaast mij op); schieten, afvuren. -, bw. afrossen. *-ZAK, m. (-ken), lomperd, vlegel.

[† Pagaai]

† Pagaai v. (-jen, -en), (zeew.) roeiriem (der wilden). *...GADET, v. (-ten), soort duif.

[† Page]

† Page v. bladzijde. *-, *...GIE, m. (s), edelknaap, hofjonker.

[pagina 1002]

*...GINA, v. (-as), bladzijde. *...GINEREN, bw. gel. (ik pagineerde, heb gepagineerd), bladzijden nommeren.

[† Pagode]

† Pagode v. (-n), afgodstempel (in China, Japan en Hindostan); afgodsbeeld; zek. indische goudmunt.

[† Pailletten]

† Pailletten, v. mv. loovertjes.

[† Pair]

† Pair, m. (-s), (oudt.) gelijke in geboorte en rang; lid van het engelsche Hoogerhuis; (vroeger) lid der eerste kamer in Frankrijk. *-SCHAP, o. gmv. hoedanigheid -, rang van pair. *-ESSE, v. (-n), vrouw van eenen prior.

[↑ Pais]

↑ Pais v. gmv. vrede.

[† Pajement]

† Pajement, zie PAAIJEMENT.

[Pak]

Pak, o. (-ken), eenige gelijke of verschillende voorwerpen bij elk. gevoegd; bundel, last, kleedingstukken; een nieuw - kleêren, broek, jas en vest; een - papieren; (fig.) met zak en - (met al zijne have) vertrekken; een - slaag, een dragt slagen; (fig.) een lastig -, een moeijelijke taak. *-DOEK, o. gmv. grof linnen. *-DRAGER, *-KEDRAGER, m. (-s), sjouwerman, zakkedrager. *-EZEL, m. (-s). † *-FONG, o. wit koper (zek. metaalmengsel). *-GAREN, o. (-s). *-GELD, o. (-en). *-HAAK, m. (...aken). *-HUIS, o. (...zen). -HUUR, v. (...uren). -MEESTER, m. (-s), opzigter van pakhuizen. *-JE, (B. -N), o. (-s), klein pak; (spr.) ieder draagt zijn -, elk mensch moet zijn lot ondergaan; zij heeft haar - afgelegd, zij is bevallen.

[Paket]

Paket, o. en v. zie PAKKET.

[Pak-ijs]

Pak-ijs, o. gmv. hoeveelheid drijfijs die eene groote uitgestrektheid beslaat.

[Pakkaadje]

Pakkaadje, v. (-n), bagaadje, (reis)goederen. *...KAST, v. (-en). *...KELDER, m. (-s). *...KEN, bw. gel. (ik pakte, heb gepakt), grijpen, aan-, omvatten; vangen; eenen dief -, aanhouden, opbrengen; in eenen koffer -, in een valies doen; omwikkelen; tot een pak maken; iets in een papier -; haring -, in tonnen doen; ineendringen, zamenpersen; dat is te veel in malkander gepakt; (fig.) zijne biezen -, vlugten, aan den haal gaan.

[Pakker]

Pakker, m., *...STER, v. (-s), die pakt; de schotsche, de fransche pakkers, enz. (oudt.) zek. gilden van goederenbestellers te Amsterdam.

[Pakket]

Pakket, o. (ten), klein pak. *-, v., *-BOOT, v. (-en), beurtschip, postschip (inz. naar Engeland). *-VAART, v. pakketbootendienst.

[Pakking]

Pakking, v. (-en), het pakken. *...KIST, v. (-en). *...LINNEN, o. (-s), pakdoek. *...MAND, v. (-en). *...NAALD, v. (-en), zeer groote ijzeren naald met wijd oog. *...PAARD, o. (-en). *...PAPIER, o. (-en), zeer grof graauw papier, stroopapier. *...RIEM, m. (-en), lederen riem om eenen koffer enz. *...SCHUIT, v. (-en), vrachtschuit op binnenwateren. *...STOK, m. (-ken), stok om wasschen enz. in te pakken. *...TOUW, o. (-en), bindtouw, dik pakgaren. *...WAGEN, m. (-s). *...ZADEL, m. (-s). *...ZOLDER, m. (-s).

[Pal]

Pal, m. (-len), pen tot het tegenhouden van eene spil of een rad. *-, bijw. onbewegelijk, stilstaand; - staan in het gevaar, niet terugdeinzen; iem. - zetten, iem. door redenering den mond snoeren.

[† Paladada]

† Paladada, v. soort italiaansche zegelaarde.

[pagina 1003]

[† Paladijn]

† Paladijn, m. (-en), ridder; vrouwenverdediger (uit de middeleeuwen).

[† Palaeographie]

† Palaeographie, v. gmv. kennis van de schrijfkunst en het schrift der ouden. *...LOGIE, v. gmv. oudheidkunde.

[† Palaeontographie]

† Palaeontographie, v. gmv. beschrijving en afbeelding der fossiele overblijfselen uit de voorwereldlijke schepping. *...TOLOGIE, v. gmv. leer der voorwereldlijke dieren en gewassen.

[† Palaeophytographie]

† Palaeophytographie, v. gmv. leer van de planten der voorwereld. *...PHYTOLOGIE, v. gmv. leer betreffende de fossiele overblijfselen van voorwereldlijke planten.

[† Palagoniet]

† Palagoniet, m. zek. gesteente (op IJsland en in Limburg).

[† Palank]

† Palank, v. (-en), verschansing (in Turkije). *-IJN, v. (en), draagstoel (in Azië). *...LATINA, v. (-n), pels-, halskraag, manteltje. *...LATIJN, m. paltsgraaf. *...LATINAAT, o. gmv. de Paltz; paltsgraafschap.

[Paleerder]

Paleerder, m., *...STER, v. (-s), versierder, ...ster. *...NAALD, v. (-en). *...PRIEM, m. (-en). *...SEL, o. (-s), versiering.

[Palei]

Palei, v. (-jen, B. -en), katrol; (oudt.) folterfuig; iem. aan de - (of paleije) slaan.

[Paleis]

Paleis, v. (...zen), koningshuis, hof; (ook) uitgestrekt en fraai ingerigt gebouw; - van justitie; nijverheids-, - van volksvlijt; (fig) zijn huis is een -, het ziet er zeer rijk bij hem uit.

[Palen]

Palen, ow. gel. (ik paalde, heb gepaald), grenzen, raken aan...

[† Paleren]

† Paleren, bw. gel. (ik paleerde, heb gepaleerd), opschikken, versieren.

[† Paleo]

† Paleo..., zie PALAEO...

[Palet]

Palet, o. (-ten), (schild.) verfbordje, -plankje; (fig.) de schilderstrant; kaatsplankje. *-TEN, ow. gel. (ik palette, heb gepalet), met den bal spelen, raketten.

[† Paletot]

† Paletot, m. (-s), korte overjas (met zakken op zijde).

[Palfrenier]

Palfrenier, m. (-s), tweede koetsier, koetsbediende.

[† Pali]

† Pali, v. heilige taal van den Ganges. *-KAAR, m. (...aren), nieuw-grieksch soldaat.

[Paling]

Paling, m. (-en), dikke aal (visch); - steken, paling vangen. *-NET, o. (-ten). *-STEKEN, *-TREKKEN, o. gmv. het paling vangen; (ook) zek. volksspel. *-STEKER, m. (-s), werktuig, aalgeer.

[† Palingenesie]

† Palingenesie, v. wedergeboorte. *...LINODIE, v. gmv. herhaling (van een refrein); (fig.) herroeping van eene lasterlijke aantijging. *...LINUUR, m. (...uren), (dicht.) stuurman.

[† Palissade]

† Palissade, v. (-n), paalwerk. *...DEREN, bw. gel. (ik palissadeerde, heb gepalissadeerd), met paalwerk om- of afsluiten, omringen. *...DERING, v. het palissaderen; paalwerk.

[† Palisander, Palixander]

† Palisander, Palixander, o. gmv. zek. fijne houtsoort; purperhout.

[† Paljas]

† Paljas, m. (-sen), hansworst, potsenmaker; clown.

[Palklamp]

Palklamp, m. (-en), (zeew.) klamp die een pal van achteren steunt.

[Palladium]

Palladium, o. (-s), beeld der beschermgodin Minerva; (fig.) schild, heiligdom, heiligst kleinood; de vrijheid is het - der volken. *-, zek. metaal.

[pagina 1004]

[Pallas]

Pallas, v. naam van Minerva; naam nener planeet, aangeduid door het teeken . *-, m. (-sen), ruitersabel.

[† Palliatief]

† Palliatief, o. (...ven), verzachtend geneesmiddel; tijdelijke hulp. *...LIËREN, bw. gel. (ik palliëerde, heb gepalliëerd), verzachten; vergoêlijken, bemantelen.

[† Pallium]

† Pallium, o. (-s), (r.k.) priestermantel.

[† Palle]

† Palle, v. (-n), zek. amerikaansch vaartuig.

[Palm]

Palm, v. (-en), vlak der hand; zek. lengtemaat (= 1/10 der ned. el = 10 duimen of decimeters); een vierkante -; een kubieke - (=1 nederl. kan, kop, liter). *-, m. zek. boom; kokos-; (ook) takje van den palmboom; hulst; de huizen waren met - versierd.

[† Palma]

† Palma, v. (-as), oost-indisch vaartuig. *-CHRISTI, v. kruisboom, wonderboom. *-CITEN, m. mv. versteende palmtronken. *-TUS, bn. (plant.) handvormig.

[Palmboom]

Palmboom, m. (-en). *-EN, bn. palmhout. *...EEKHOREN, -TJE, (B. -N), o. (-s), west-indische meerle. *...HOUT, o. gmv. -EN, bn. van palmhout.

[Palmiet]

Palmiet, o. palmmeel, palmmerg.

[Palmkermis]

Palmkermis, v. (-sen), voorjaarsmarkt. *...KOOL, v. (-en). *...MARKT, v. markt vóór Paschen. *...MERG, o. gmv. splint van den palmboom. *...OLIE, v. (-ën). *...RIET, o (-en), -EN, bn. van palmriet. *...STRUIK, v. (-en). *...TAK, m. (-ken). *...WIJN, m. *...WORTEL, m. (-s). *...ZONDAG, m. Zondag vóór Paschen.

[Palmotten]

Palmotten, ow. zie PLAMOTTEN.

[† Palpabel]

† Palpabel, bu. en bijw. (-er, -st), voel-, tastbaar (van bewijzen); zonneklaar. *...PITATIE, v. (...ën), hartklopping, pols-, aderslag. *...PITEREN, ow. gel. (ik palpiteerde, heb gepalpiteerd), kloppen, jagen (van den pols of het hart) van angst of aandoening.

[Palsterstok]

Palsterstok, m. (-ken), *...STAF, m. (...ven), pelgrimsstok.

[Paltsrok]

Paltsrok, m. (-ken), pelgrimsrok, -tabbaard; (ook) soort zaagmolen.

[Paltsgraaf]

Paltsgraaf, m. (...aven), naam eener vorstelijke waardigheid. -SCHAP, o. (-gen). *...GRAFELIJK, bn. en bijw. *...GRAVIN, v. (-nen).

[† Pampas]

† Pampas, v. mv. grasvlakte; prairie (in Zuid-Amerika). *-F(PH)LET, o. (-ten), schotschrift; blaauwboekje; (oudt.) vlugschrift. -IST, m. (-en), schotschriftschrijver, lasteraar (in geschriften).

[Pampelmoes]

Pampelmoes, m. (...zen), zek. vruchtboom (in Indië). *...PERNOELJE, v. (-n), soort paddestoel.

[† Pampera]

† Pampera, v. (zeew.) snel opkomende wind op de zuid-amerikaansche kust.

[Pan]

Pan, v. (-nen), bekkenvormig keukengereedschap (bij het koken enz.); heiligheid van een geweerslot; kruid op de - doen; (fig.) in de - hakken, geheel vernielen (een leger); aan de - blijven kleven of hangen, zich om bestwil met iets bemoeijen en er slecht afkomen. *-AAL, m. (...alen), aal geschikt om gebraden te worden. *-AARZEN, bw. gel. (ik panaarsde, heb gepanaarsd), geeselen. ...ING, v. (-en), geeseling. *-APPEL, m. (-s, -en), braadappel. *-BOOR, v. (...oren), (wondh.) trepaneerboor.

[† Panacea]

† Panacea, v. mv. algemeene geneesmiddelen.

[pagina 1005]

[Panache]

† Panache, v. (-n), vederbos, helmbos.

[† Pancarte]

† Pancarte, v. bordpapieren omslag; groote uitslaande lijst van artikelen. *...CHRESTUM, o. (-s), algemeen geneesmiddel. *...CRATESIE, v. alleenbezit, alleenmagt. *...CRATIUM, o. werktuig tot verklaring van krachtsinspanning.

[Pand]

Pand, o. (-en), zijstuk (van eenen jas of rok); waarborg, onderpand; op - leenen, in of te - geven; een - lossen; (fig.) het - der huwelijksmin, een kind; mijn woord zij u tot -; mijn hoofd tot -; weddingschap; gebouw, perceel; erf, (oudt.) pakhuis; kistemakers-; magazijn. *-BEZITTER, m., *-BEZITSTER, v. (-s), die iets ten onderpand heeft, beleener, beleenster; hypotheekhouder, -houdster.

[† Pandekten]

† Pandekten, v. mv. verzameling van werken over het oudromeinsche regt, wet van keizer Justinianus. *...DEMISCH, bn. algemeen (van ziekten).

[Pandelingschap]

Pandelingschap, o. zek. instelling tot verpligte heerendiensten in Oost-Indië.)

[Panden]

Panden, bw. gel. (ik pandde, heb gepand), beslag leggen op goederen; goederen geregtelijk laten verkoopen ter voldoening van schuld; in pand geven, beleenen. *...DER, m. (-s), deurwaarder, geregtelijk pandverkooper. *...DING, v. (-en), het panden; verkoop bij executie. *-SPEL, o. (-en), zek. gezelschapsspel.

[Pandjeshuis]

Pandjeshuis, o. (...zen), bank van leening voor zeer kleine panden, kleine lombard.

[Pandhouder]

Pandhouder, m.(-s), pandbezitter. *...LIEDEN, m. mv. gijzelaars.

[† Pandoer]

† Pandoer, m. (-en), hongaarsche voetsoldaat. *-EN, ow. gel. (ik pandoerde, heb gepandoerd), zek. kaartspel spelen; het -, dit kaartspel.

[† Pandora]

† Pandora, v. (fab.) meisje dat naar den hemel werd gevoerd; naam eener planeet; de doos van -, doos die alle kwalen en rampen bevatte, welke door Pandora tegen Jupiters bevel werd geopend.

[Pandregt]

Pandregt, o. gmv. regt van hypotheek, - van schepenkennis. *...SCHULD, v. (-en), hypotheekschuld. -ENAAR, m. (...aren), -STER, v. (-s), die schuldig is wegens hypotheek. *...SPEL, *...ENSPEL, o. (-en), zek. gezelschapsspel.

[Paneel]

Paneel, o. (-en), houten beschot, deel van eenen wand; eene kamer met beschilderde -en. *-HOUT, o. gmv. wagenschot. *-RAAM, o. (...amen), raam waarin een paneel wordt gezet. *-SCHILDER, m. (-s), die zich bijzonder toelegt op het beschilderen van paneelen. *-WERK, o, (-en).

[† Panegyricus]

† Panegyricus, m., *...RIEK, v. (-en), lofrede, lofdicht.

[† Panelle]

† Panelle, v. gele ruwe suiker in schijfvormige stukken.

[Panharing]

Panharing, m. (-en), versche -, groene haring. *...LIKKEN, bw. gel. (ik panlikte, heb gepanlikt), smarotsen, op de klap loopen. *...LIKKER, m., *...LIKSTER, v. (-s), klaplooper, smarotser, smarotster. *...LIKKERIJ, v. (-en).

[† Panharmonicon]

† Panharmonicon, o. (-s), zek. zamengesteld blaasinstrument. *...HELLENION, m. (-s), opperste staatsraad in Nieuw-Griekenland.

[† Paniek]

† Paniek, v. gmv. algemeene angst; er heerschte heden eene - aan de beurs, (inz. in den fondsenhandel), ieder zocht te verkoopen.

[pagina 1006]

*...NISCH, bn. vreeswakkend; -e schrik, algemeene doch ongegronde angst (inz. onder een vechtend leger).

[† Pankong]

† Pankong, v. (-en), chineesch vaartuig.

[† Pankratisch]

† Pankratisch, bn. zeer krachtig; een - (zeer sterk vergrootend) mikroskoop.

[Pannekoek]

Pannekoek, m. (-en), soort gebak. *-EN, ow. gel. (ik pannekoekte, heb gepannekoekt), leuteren, lanterfanten; lang staan te wachten. *...LIKKER, m. (s), zie PANLIKKER.

[Pannenbakker]

Pannenbakker, m. (-s), vervaardiger van dakpannen. *-IJ, v. (-en), fabriek van dakpannen. *...DAK, o. (-en), dak met pannen belegd. *...DEKKER, m. (s), leidekker. *...DEKSEL, o. (-s).

[Pannesteen]

Pannesteen, m. (-en), ketelsteen.

[Pannetje]

Pannetje, (B. *-N), o. (-s), kleine pan (in alle bet.).

[† Panorama]

† Panorama, o. (-as), algezigt, voorstelling (eener stad enz.) in eene ronde tent in welker midden zich de beschouwer bevindt.

[Pansfluit]

Pansfluit, v. (-en), rieten fluit, herdersfluit (uit zeven aaneengebonden pijpjes bestaande).

[† Panslavismus]

† Panslavismus, o. gmv. zucht of poging van alle slavonische volken (het noorden van Turkije, de Wallachijers, Serviërs, Dalmatiërs, Croaten, Zevenbergers enz.) om zich tot ééne natie te vereenigen. *...SOPHIE, v. gmv. Alwijsheid.

[Pantalon]

Pantalon, m. (-s), hansworst -, (ook) de bedrogen vader in de italiaansche blijspelen en in het ballet; lange broek (waarvan de pijpen tot op de hielen afdalen; (muz.) opstaande pen (in het klavier).

[Panter]

Panter, m. (-s), *-DIER, o. (-en), soort tijger. *-HOK, o. (-ken). *-HUID, v. (-en). *-JAGT, v. (-en). *-VEL, o. (-len).

[† Pantheïsmus]

† Pantheïsmus, o. gmv. algeloof, geloof dat de wereld zelve God is. *...THEÏST, m. (-en), aanhanger van het algeloof. *...THEON, o. (-s), altempel (aan alle goden te zamen gewijd); eeregebouw voor al de beroemde mannen van een land.

[† Pantocratie]

† Pantocratie, v. gmv. alheerschappij, het bestaan van één heerscher over allen. *...GRAAF, m. (...afen), teekenaap (zeker kunstmatig werktuig). *...METER, m. (-s), hoekmeter (werktuig). *...MIME, v. gmv. gebarenspel (zonder woorden); ballet. *...MIMIEK, v. gmv. gebarenkunde. *...MIMISCH, bn. door gebaren aangeduid. *...MIMIST, m. en v. (-en), gebarenspeler, ...speelster. *...PHAAG, bn. met alles zich voedende. -, m. veelvraat.

[Pantoffel]

Pantoffel, v. (-s), soort schoeisel, huisschoen; muil; (fig.) hij staat onder de -, hij laat zich, door zijne vrouw beheerschen). *-PROMENADE, v. het wandelen van den voornamen stand op eene bepaalde plaats en een bepaalden tijd.

[Pantser]

Pantser, o. (-s), kuras, harnas, ijzeren bekleedsel. *-EN, bw. gel. (ik pantserde, heb gepantserd), met een kuras of harnas bekleeden; een gepantserd schip, vaartuig geheel met ijzer beslagen (zoodanig dat de vijandelijke kogels het niet beschadigen kunnen). *-MAKER, m. (-s). *...SIER, o. pantser.

[† Panurgie]

† Panurgie, v. gmv. arglist.

[Panvisch]

Panvisch, m. (...sschen), visch om te bakken; gebakken -, ge-

[pagina 1007]

braden visch. *...VLIES, o. (...zen), (ontl.) vlies boven de hersenpan. *...VOL, v. gmv.

[Pap]

Pap, v. (-pen), brij, kooksel van meel, brood enz.; (heelk.) verzachtend middel op zweren enz; alles wat tot eenen brij gekookt of geworden is; (spr.) wien de - geboden wordt moet gapen, men behoort van de gelegenheid gebruik te maken; mijn hoed is als - (doornat).

[Papa]

Papa, m. (-as), vader; paus. *...PAAL, bn. pauselijk. *...PAATJE, (B. -N) o. (-s), vadertje.

[Papachtig]

Papachtig, bn. als pap.

[Papaver]

Papaver, m. (-s), slaapbol. *-ACHTIG, bn. -e planten.

[Papbaard]

Papbaard, m. en v. (-en), die verzot is op pap; (ook) die pap morsig eet. *...ETER m. (-s). *...EETSTER, v. (-s).

[Papegaai]

Papegaai, m. (-jen, B. -en), zek. fraaije tropische vogel; hij is een ware -, hij spreekt of baauwt alles na; den - of naar den - schieten, zek. schuttersspel; (fig.) den - geschoten hebben een goeden slag hebben gedaan. *-DUIKER, m. (-s), zek. groenlandsche vogel. *-JEKRUID, o. zek. fraaije bloem. *-SBEK, m. (-ken), soort tulp. *-s-KOOI, v. (-jen, B. -en). *-SNEUS, m. (...zen), kromme neus. *-STOK, m. (-ken), (zeew.) zek. houtwerk.

[Papenaad]

Papenaad, m. (...aden), (zeew.) naad tusschen de zeilen.

[Papenbloem]

Papenbloem, v. (-en), zek. plant. *...GEBROED, -SEL, o. gmv. (fig.), minachtende naam voor priesters (inz. r.k.). *...HOED, m. (-en), priesterhoed; (ook) zek. plant. *...HOUT, o. gmv. wagenschot. *...SCHOEN, m. (-en), zek. kruid.

[† Paperassen]

† Paperassen, v. mv. oud papier, scheurpapier.

[Papier]

Papier, o. (-en), eene uit vodden vervaardigde zelfstandigheid geschikt om er op te schrijven, te teekenen enz.; een boek -, een riem -; vloei-, post-, schrijf-, kaart-, bord-, kas-, stroo-, pak-; scheur-, oude papieren; teeken-, machinaal -, door machines vervaardigd en niet op de oud-hollandsche wijze in een molen. *-, wissels; duizend gulden in goed -, in wissels op goede huizen; munt-, bank-, geldswaardig -. *-, dagblad; de fransche -en. *-, het - vloeit of slaat door (van den inkt); op het - brengen, in schrift zetten. *-ACHTIG, bn. (-er, -st), als papier, naar papier gelijkende. *-BEDERVER, m. (-s), slechte schrijver, knoeijer. *-BLOEM, v. (-en), (plant.). *-BLAD, o. (-eren). *-BOOM, m. (-en), (oudt.) papyrus (welke tot beschrijven diende). *-DRAGEND, bn. bestanddeelen bevattende waarvan men papier kan maken. *-EN, bn. van papier; - geld, papier dat een wettigen koers of geldswaarde heeft; de - wereld, geldwereld, fondsen. *-FABRIEK, v. (-en). -ANT, m. (-en). *-HANDEL, m. gmv. handel in papier; (ook) effekten-, fondsenhandel. *-HANDELAAR, m. (-s). -STER, v. (-s). *-KAST, v. (-en). *-LADE, v. (-n). *-KNIPPER, m., ...STER, v. (-s), die allerlei figuren enz. kunstig uit papier weet te knippen. *-KNIPSEL, o. (-s), uit papier geknipte figuren. *-KRAAM, v. gmv. kraam waar papier verkocht wordt; (ook fig.) effektenhandel, -beurs. *-KOLEN, v. mv. soort bruinkolen. *-KOOPER, m. (-s). *-KRAMER, m. (-s). *-KUIP, v. (-en). *-KUNST, v. gmv. prenten; kunst van den papierknipper. *-LUIS,

[pagina 1008]

v. (...zen), (nat. gesch.). *-MAKER, m. (-s). *-MAAKSTER, v. (-s). *-MOLEN, m. (-s), papierfabriek. *-OLIE, v. (...ën). *-PLANT, v. (-en). *-RIET, o. (-en), papyrus. *-SCHAAR, v. (...aren), schaar geschikt tot papier knippen; schaar om coupons van rente af te knippen. *-STAMPER, m. (-s), zek. werktuig in den papiermolen. *-TJE, (B. -N), o. (-s), stukje papier; bewijsje, briefje, notitie; papillot. *-VERKOOPER, m. (-s). ...STER, v. (-s). *-WINKEL, m. (-s), winkel waar men papier verkoopt; (ook fig.) effekten; fondsen. *-WORM, m. (B.v.), (-en), soort mot (die het papier verteert); (fig.) arme klerk, kantoorschrijver.

[† Papier-mâché]

† Papier-mâché, o. gmv. deeg, digt ineen gewerkte papierstof tot doozen enz.

[† Papier sans fin]

† Papier sans fin, o. doorloopend bewerkt papier (zonder afscheiding van ramen (inz. tot behangsel dienende).

[† Papillotte]

† Papillotte, v. (-n), (meestal) driehoekig papiertje tot het oprollen der haren; karbonnaden in -n, (die, in papier gewikkeld, worden gebraden); maak van uw opstel -n, verscheur het (daar het niet deugt). *...TEREN, bw. gel. (ik papilloteerde, heb gepapilloteerd), in papillotten wikkelen; (fig.) overdreven -, bloemrijk spreken.

[† Papiniaansche pot]

† Papiniaansche pot, m. (nat.) soort hermetisch gesloten pot, (naar Papin, den uitvinder, aldus genoemd.

[Papist]

Papist, m. en v. (-en), pausgezinde; blinde aanhanger van het r.k. geloof *...PISMUS, o. gmv. pausdom, leer der orthodoxe r.k. kerk. *...PISTERIJ, v. (-en), bespottelijke pausgezindheid.

[Papje]

Papje, (B. *-N), o. (-s), kleine dunne pap; een - opleggen.

[Papkind]

Papkind, o. (...eren), kind dat met pap wordt gevoed. *...KOMMETJE, (B. -N), o. (-s). *...LEPEL, m. (-s). *...PEN, bw. gel. (ik papte, heb gepapt), met of door pap weeken (eene zweer enz.); (zeew.) het haar of papier onder het koper leggen; stoffen -, appreteren. *...PIG, bn. (-er, -st), vol pap, niet stevig geappreteerd (van stoffen); eene -e (weekachtige) vrucht. *...PING, v. gmv. het pappen. *...PLEISTER, v. (-s). *...POT, m. (-ten), een kind met den - groot brengen, met pap voeden. *...SEL, o. (-e), pap, lijm.

[† Papyrographie]

† Papyrographie, v. beschrijving van het papier. *...RUS, m. papierplant.

[† Paraat]

† Paraat, bn. en bijw. dadelijk onmiddellijk; † parate executie, (regt.) voltrekking van een vonnis op staanden voet.

[† Parabel]

† Parabel, v. (-s), gelijkenis. *...BOOL, v. (wisk.) kegelsnede, brandsnede. *...BOLISCH, bn. en bijw. bij wijze van gelijkenis; (wisk.) in de gedaante eener kegelsnede. *...BOLOÏDE, v. parabolische kegel. *...BOLISEREN, ow. gel. (ik paraboliseerde, heb geparaboliseerd), door gelijkenissen spreken (op de wijze der oosterlingen). *...CENTISCH, bn. ongelijkmiddelpuntig. *...CHUTE, v. (-s), valscherm (bij luchtballen). *...CLEET, m. (...eten), rader, bemiddelaar (in de wijsbegeerte). *...CHROMASIA, v. kleurenbedrog. *...CHRONISMUS, m. (..mi), tijdfout, misslag in de tijdrekenkunde.

[Parade]

Parade, v. (-s), optogt (inz, bijeenkomst van krijgsvolk tot opluistering van een feest) op zekere bepaalde dagen; wapenschouwing;

[pagina 1009]

- houden; ijdele vertooning, hij moest zooveel - niet maken met; (schermk.) het afweren (van eenen stoot). *-BED, o. (-den), praalbed waarop het lijk van een aanzienlijken persoon wordt ten toon gesteld. *-KLEED, o. (...eren), staatsiekleed. *-MARSCH, m. (-en.) *-PAARD, o. (-en), pronkpaard. *...DEREN, ow. gel. (ik paradeerde, heb geparadeerd), pralen, pronken; parade houden (ter inspectie, ter monstering); de troepen hebben heden geparadeerd; de matrozen paradeerden in het want, werden op het verdek gemonsterd (bij eene feestelijke gelegenheid).

[† Paradigma]

† Paradigma, o. (-as), voorbeeld, toonbeeld.

[Paradijs]

Paradijs, o. (...zen), lusthof, verblijf der gelukzaligen; Eden; (fig.) bekoorlijk verblijf. *-APPEL, m. (-en), soort stoofappel. *-HOUT, o. gmv. aloë. *-LAURIER, m. (-en). *-KOREN, *-ZAAD, o. (plant.) soort cardamom. *-KORREL, v. (-s), soort peper. *-VOGEL, m. (-s), zek. fraaije indische vogel; (ook) zek. sterrebeeld. *-VREUGDE, v. gmv. (fig.) zalige vreugde.

[† Paradox]

† Paradox, bn (-er, meest -), *-AAL, (...aler, -st), wonderspreukig, gezocht, gedwongen. *-E, v. (-en), wonderspreuk, strijdigheid, gedwongene wijsgeerige stelling. *-IE, v. gmv. voorstelling van parodoxen.

[† Paraffine]

† Paraffine, o. (scheik.) zek. wasachtige stof in houtteer.

[Paragon, Parangon]

Paragon, Parangon, v. (boekdr.) zek. lettersoort; (ook) voortreffelijke diamant.

[† Parafoudre]

† Parafoudre, m. (-s), bliksemafleider.

[† Paragraaf]

† Paragraaf, v. (...afen), afdeeling van een geschrift (aangeduid door het teeken §).

[† Paragrêle]

† Paragrêle, m. (-s), hagelafleider.

[† Paralpomena]

† Paralpomena, v. bijbelsche kronijkboeken.

[† Parrallax]

† Parrallax, v. (-en), (sterr.) verschilzigt, verschillicht (in den waren en schijnbaren stand eener ster of van een gesternte). *...ACTISCH, bn. tot de parallax behoorende. *...ATISCH, bn. op de parallel betrekking hebbende.

[† Parallel]

† Parallel, v. (-len), evenwijdte, plaatsing of stand van twee lijnen of vlakken die overal op gelijken afstand van elkander zijn; (aardr.) berekening der graden ter noorder- of zuider-breedte; (fig.) vergelijking; er is geen - te maken tusschen deze twee personen. *-, bn. en bijw. evenwijdig. *-EPIPEDUM, o. (meetk.) figuur van zes gelijkhoekige zijden. *-OGRAM, o. (-men), langwerpig vierkant of vierhoek.

[† Paramat]

† Paramat, o. zek. geweven stof.

[† Paralogiseren]

† Paralogiseren, bw. gel. (ik paralogiseerde, heb geparalogiseerd), valsche sluitredenen maken. *...LYSEREN, bw. gel. (ik paralyseerde, heb geparalyseerd), verlammen; ontzenuwen. *...LYSIE, v. (...ën), verlamming; beroerte. *...LYTISCH, bn. lam, verlamd; eener beroerte nabij.

[† Parameter]

† Parameter, m. (-s), (meetk.) constante of onveranderlijke grootheid tot vergelijking van andere dienende (b.v. de nederl. el in onze maten en gewigten).

[† Paranoten]

† Paranoten, v. mv. braziliaansche kastanjes; kokeleko-noten.

[pagina 1010]

[† Paranymph]

† Paranymph, *...NIMF, m. (-en), bruidgeleider, -jonker; speelnoot; candidaatsgeleider (bij eene promotie).

[† Parapet]

† Parapet, o. (-ten), borstwering.

[† Paraphe]

† Paraphe, v. (-n), naamtrek, krul. *...PHEREN, bw. gel. (ik parapheerde, heb geparapheerd), van de handteekening voorzien, teekenen, merken met den naamtrek.

[† Paraphrase]

† Paraphrase, v. (-n), omschrijving, breede verklaring; (fig.) wijdloopigheid. -REN, bw. gel. (ik paraphraseerde, heb geparaphraseerd), in het breede omschrijven. *...PHRAST, m. (en), omschrijver, kantteekenaar (van klassieke werken). *...PLUIE, v. (n), regenscherm. *...SIET, m. (-en), pannelikker, smarotser; tafelvriend; woekerplant; insekt. *...SITISCH, bn. woekerend (van planten of insekten). *...SOL, m. (-s), zonnescherm, ombrella. *...STATEN, m. mv. zijpilaren, zijkolommen. *...TONNERRE, m. (-s), bliksemafleider. *...VENT, m. (-s), spaansche wand, windscherm.

[† Parcimonie]

† Parcimonie, v. gmv. knibbelarij, gierigheid, vrekkigheid.

[† Parceel]

† Parceel, o. (...elen), gedeelte, deeltje; zie ook PERCEEL.

[Pardel]

Pardel, m. (-len), viervoetig dier; panter. *...DOEN, v. (-en), zek. touwwerk.

[† Pardon]

† Pardon, o. gmv. vergiffenis, genade. *-NEZ, tw. vergeef mij! *-NABEL, bn. vergeeflijk, verschoonbaar. *-NEREN, bw. gel. (ik pardonneerde, heb gepardonneerd), vergeven, vergiffenis schenken.

[† Pareggeren]

† Pareggeren, bw. gel. (ik pareggeerde, heb gepareggeerd), sluiten, vergelijken (rekeningen).

[Parel, Paarl]

Parel, Paarl, v. (-s, (-en), zelfstandigheid in de schelpen uit het paarlemoer gevormd; -rijgen (rangschikken); (fig.) dat zijn -en voor de zwijnen, men beseft de waarde hiervan niet; een - van schoon water, fijn, zuiver; (heelk.) een - op het oog, zek. zickelijke stof). *-, knoopje in kant; (fig.) het uitnemendste; een - aan de kroon. *-BANK, v. (-en), plek waar veel pareloesters zich bevinden. *-BOOR, v. (...oren), boor om gaatjes in paarlen te boren. *-DRUIF, v. (...ven). *-DUIKER, m. (-s), visscher van paarlen; (ook) werktuig tot de parelvisscherij gebezigd. *-EN, ow. gel. (ik parelde, heb gepareld), opgeven (blaasjes); de wijn parelt (vonkelt) in het glas; geparelde (zeer fijne) garst. *-GARST, v. gmv. *-GRUIS, o. gmv. *-ZAAD, o. (...aden). *-HANDEL, m. gmv. *-HANDELAAR, m. (-s). -STER, v. (-s). *-KLEUR, v. gmv. *-KROON, v. (-en). *-KRUID, o. gmv. (plant.). *-KUST, v. (-en), kust waar men parelen vischt. *-MOER, v. gmv. *-MOS, m. (plant.). *-MOSSEL, v. (-en), parelschelp. *-NAALD, v. (-en), naald met parelen bezet. *-OESTER, m. (-s, -en). *-OLIE, v. gmv. (scheik.) olie uit de parelen gehaald. *-PEER, v. (...eren), soort peer. *-SCHELP, *-SCHULP, v. (-en). *-SCHRIFT, o. gmv. zek. klein schrift. *-SLAK, v. (ken). *-SNOER, o. (-en), een aantal aaneengeregen parelen. *-SPELD, v. (en). *-STEEN, m. (-en), (mijnw.), soort delfstof. *-STIKKER, m., ...STER, v. (-s), die in of met parelen werkt, - borduurt. *-VANGER, *-VISSCHER, m. (-s). *-VANGST, *-VISSCHERIJ, v. (-en). *-WATER, o. gmv. (apoth.). *-ZAND, o. gmv.

[† Parementen]

† Parementen, o. mv. belegsels; belegstukken; optooisels.

[pagina 1011]

[Paren]

Paren, bw. ow. gel. (ik paarde, heb of ben gepaard), tot een paar of tot paren maken, koppelen; huwen; zij zijn yepaard (gehuwd); (ook) zij zijn twee aan twee gerangschikt; (fig.) laten verzeld gaan, voegen bij.

[† Parentage]

† Parentage, m. gmv. bloedverwantschap, familie. *...TEREN, ow. bw. gel. (ik parenteerde, heb geparenteerd), verwant zijn aan; eene lijkrede houden op. *...THÈSE, *...THESIS, v. tusschenzin; bij -, als inlassching; teksthaakjes, ( ).

[† Pareren]

† Pareren, bw. ow. gel. (ik pareerde, heb gepareerd), sieren, tooijen, opsmukken; parade maken; vertoon maken, schitteren; (schermk.) afwenden, keeren.

[† Parforce-jagt]

† Parforce-jagt, v. (-en), drijfjagt (met brakken).

[† Parfum]

† Parfum, m. (-s), heerlijke geur; reukwerk. *-EREN, bw. gel. (ik parfumeerde, heb geparfumeerd), welriekend maken, geur verspreiden. *-ERIËN, v. mv. reukwerken, welriekende waren.

[† Parhelium]

† Parhelium, o. (sterr.) bijzon.

[† Pari]

† Pari, al pari, van gelijke waarde, honderd ten honderd; de wissel staat -, de koersen wegen elkander op; de fondsen staan op (al) - (staan op 100 pCt.); boven -, onder of beneden -. *-, o. (-s), weddingschap. *-ËREN, bw. gel. (ik pariëerde, heb gepariëerd), wedden. *-SCH MARMER, o. marmer van het eiland Paros.

[† Paria]

† Paria, m. en v. (-as), uitgestootene, verworpeling (in Hindostan).

[Parijsch blaauw]

Parijsch blaauw, o. berlijnsch blaauw.

[† Parisienne]

† Parisienne, v. gmv. volkslied te Parijs gezongen (na de Julijomwenteling van 1830).

[† Pariteit]

† Pariteit, v. gmv. (regt.) gelijkheid. *...RIES, v. wand.

[Park]

Park, o. (-en), perk, door een hek afgesloten ruimte (inz. voor wandelaars); diergaarde; slottuin; artillerie-, ruimte waar het geschut en al zijn toebehooren staat; volledig stel kanonnen.

[Parkement of Perkament]

Parkement of Perkament, o. gmv. bereide schapen- of ezelshuid geschikt om er op te schrijven. *-EN, bn. van perkament. *-BEREIDER, m. (-s). *-BEREIDSTER, v. (-s). *-MAKER, m. (s). *-MAAKSTER, v. (-s). *-MAKERIJ, v. (-en). *-FABRIEK, v. (-en).

[Parket]

Parket, o. (-ten), afgesloten ruimte, vertrek; (fig.) iem. in het - (in het naauw) brengen; (regt.) schrijfkamer, kabinet van den officier van justitie, (wordt somtijds ook voor dien ambtenaar zelven gebezigd, b.v. en wat beweert nu het -?) *-EREN, bw. gel. (ik parketeerde, heb geparketeerd), inleggen met fijn hout (eenen vloer); eene geparketeerde zaal.

[Parkiet]

Parkiet, m. (-en), soort tropische vogel; papegaai.

[Parlement]

Parlement, o. (-en), regeringsraad; vergadering der volksvertegenwoordigers, (inz. in Groot-Brittanië) het Hooger- en Lagerhuis; (oudt. in Frankrijk) geregtshof; het lange -, (ten tijde van Cromwell, dat Karel I van Engeland ter dood veroordeelde). *-AIR, m. (-s, -en), onderhandelaar (tusschen twee legers of uit eene belegerde vesting). -, bn. en bijw. naar de wijze van een parlement; de -e vormen in acht nemen; - spreken. *-EREN, ow. gel. (ik parlementeerde, heb geparlementeerd), onderhandelen door eenen parlemen-

[pagina 1012]

tair; (fig.) lang en breed redekavelen en tegenspreken. *-SGEZINDE, m. (-n). *-SHEER, m. (-en), lid van het parlement. *- SGEBOUW, o. (-en), *-SHUIS, o. (...zen), paleis waar het parlement (inz. in Engeland) vergadert; (ook) het parlement zelf.

[† Parmant]

† Parmant, bn. (-er, -st), prat, fiksch.

[Parmezaan]

Parmezaan, m. (...anen), inboorling van Parma (in Italië). *-KAAS, v. (...azen), kaas uit Parma.

[Parnas]

Parnas, *-SUS, m. gmv. (fab.) berg der dichters, - der muzen of zanggodinnen; den - beklimmen, op den - stijgen. *-, m. (-sim), of *-SIJN, m. (-s), isr. kerkmeester, bestuurder eener isr. gemeente.

[† Parochie]

† Parochie, v. (...ën), katholieke -, episkopale kerkgemeente; kerspel. *...AAL, bn. tot eene parochie behoorende. *...AAN, m. en v. (...anen), bewoner -, bewoonster -, lid eener parochie. *-KERK, v. (-en). *-PRIESTER, m. (-s).

[Parodie]

Parodie, v. (...ën), boertige vorm aan een ernstig stuk gegeven, omwerking in boert; bespotting, klucht, spotternij. *...ËREN, bw. gel. (ik parodiëerde, heb geparodiëerd), boertig navolgen; in boert omwerken; bespotten; iets ernstigs kluchtig voordragen.

[† Paroniem]

† Paroniem, bn. stamverwant.

[† Parool]

† Parool, o. (...olen), (oorl.) wachtwoord.

[† Paroxysmus]

† Paroxysmus, m. hoogste spanning (van pijn, koorts enz.).

[Part]

Part, o. (-en), deel, aandeel; ik heb er deel noch - aan. *-, (ook) listige trek; iemand -en spelen, iem. belagen, zoeken te foppen. *-, v. (-en), (zeew.) loshangend touw.

[† Partageren]

† Partageren, bw. gel. (ik partageerde, heb gepartageerd), deelen, verdeelen onder...

[† Parterre]

† Parterre, o. (-s), bak, gelijkvloers (in schouwburg- of concertzalen); bloembed. *...THENON, o. (-s), tempel aan Minerva gewijd (op den burg van het oude Athene); (fig.) kunsttempel.

[† Partiaal]

† Partiaal, bn. en bijw. partijdig; deelswijze; -loten, soort oostenrijksche loten. *...TIALITEIT, v. gmv. partijdigheid. *...TICIPANT, m. en v. (-en), deelhebber, deelnemer. *...TICIPATIE, v. (-n), deelneming. *...TICIPEREN, ow. gel. (ik participeerde, heb geparticipeerd), deel nemen (aan), deel hebben (in). *...TIËEL, bn. en bijw. deelwijze, bij gedeelten.

[Partikulier]

Partikulier, m. (-en), ambteloos burger, (inz.) die geen soldaat is. *-, bn. (-der, -st), bijzonder, afzonderlijk; iem. in het - spreken; eigenaardig, wonderlijk, dat is al zeer -; iemands -e (eigene, familie-) zaken; eene -e woning (huis dat geen stads- of publiek gebouw is). *...TIKULARITEITEN, v. mv. bijzonderheden; eigenaardigheden.

[Partij]

Partij, v. (-en), ligchaam -, drom van aanhangers (van meeningen, zaken of personen); zich voor of tot eene - verklaren; staatspartij; de - van het behoud; de - van den vooruitgang; groot bezoek, eene - geven, daar is -; togt; uitspanning (van velen te zamen), eene pleizier-, jagt- enz.; gezelschap, ik ben van de -; (regt.) tegenkanter, bestrijder; (ook) belanghebbende; men kan niet regter en - tevens zijn; -en kwamen overeen (voor eenen notaris enz.); laat -en binnen (om te trouwen); eene goede - doen, een gepast (ook rijk) huwelijk aangaan; spel; eene - biljart, dam, schaak;

[pagina 1013]

(kooph.) eene - (hoeveelheid) goederen; (muz.) zijne - zingen, spelen; menigte, veel, er is een gansche - van. *-DIG, bn. en bijw. (-er, -st), eenzijdig. -HEID, v. gmv. eenzijdigheid. -LIJK, bijw. *-GANGER, m. (-s), (oorl.) volgeling, aanhanger. *-GEEST, m. gmv. ijver, blinde drift voor eene staatspartij. *-GELD, o. zek. ongelden bij het afschrijven van kapitalen van het grootboek der nationale schuld. *-HAAT, m. gmv. haat dien de aanhangers der verschillende partijen elk. toedragen. *-HOOFD, o. (-en), aanvoerder eener partij. *-SCHAP, v. (-pen), verdeeldheid; woeling; kuiperij, kabaal. *-ZUCHT, v. gmv. partijschap. -IG, bn. (-er, -st).

[† Partisan]

† Partisan, m. (-s), partijganger. *...TITIE, v. (...ën), in-, verdeeling; (ook) partituur. *...TITUUR, v. (...uren), volledig muziekwerk (eener opera enz.).

[† Partner]

† Partner, *...TUUR, m. (-s), medespeler, maat (in het kaartspel); dansgenoot; medehandelaar.

[Paruik, Pruik]

Paruik, Pruik, v. (-en), haren hoofdbedeksel, valsch hoofdhaar. Zie ook PRUIK.

[† Parvenu]

† Parvenu, m. (-s), nieuweling, opkomeling (uit geringen stand tot aanzien of rijkdom).

[Pas]

Pas, m. (-sen), trede, tred; schrede, stap; de -sen (van het dansen) leeren; (rijsch.) telgang; smalle doorgang; bergengte; zeeengte; iem. den - afsnijden, den doorgang -, den weg belemmeren. *-, zie PASPOORT. *-, o. maal, keer, gelegenheid; op dit -, dezen keer; dat geeft geen -, dat is niet welvoegelijk, niet gepast; (spr.) op zijn -, juist genoeg, niet te veel of te weinig; (gooch.) hokus pokus -! een woordje op zijn - is zoo goed als geld in de tasch, weten te spreken waar het behoort is van groote waarde. *-, bijw. geschikt; te - brengen; te - komen, welkom zijn, op het geschikte oogenblik komen. *-, het kleed is -, is niet te wijd of te naauw; hij is - (zoo even) aangekomen; ik heb - (nu eerst) gedaan; kwalijk te - (onwel) zijn.

[Paschen, Pascha]

Paschen, Pascha, o. zie PAASCHEN.

[Pasgang]

Pasgang, m. (-en), (rijsch.) telgang. *-ER, m. (-s), (rijsch.) telganger, hakkenei.

[† Pasigraphie]

† Pasigraphie, v. gmv. algemeen -, wereldschrift.

[Pasje]

Pasje, (B. *-N), o. (-s), (letterz.) staafje dat zich niet laat drukken en alzoo de noodige ruimte tusschen de woorden aangeeft.

[Paskaart]

Paskaart, v. (-en), soort zeekaart; (kaartsp.) kaart om te passen, - om het spel niet aan te nemen.

[Paskwil]

Paskwil, o. (-len), schotschrift, pamflet. *-MAKER, *-SCHRIJVER, m. (-s).

[Paslood]

Paslood, o. (-en), loodlijn, meetsnoer, peillood. *...MUNT, v. gmv. klein geld; kopergeld. *...POORT, v. (-en), vrijgeleide-brief; bewijs om te mogen reizen; bewijs van ontslag (uit de krijgsdienst enz.); (fig.) iem. zijn - (ontslag uit de dienst) geven.

[Passaat]

Passaat, *-WIND, m. (-en), wind die gedurende een zekeren tijd uit éénen hoek waait (inz. tusschen de keerkringen); mousson.

[† Passage]

† Passage, v. (-s), over-, doorvaart; - nemen, plaats bestellen

[pagina 1014]

(op een schip). *-, plaats, volzin (in een werk). *-GELD, o. passagiergeld, vracht, vervoerloon. *-INSTRUMENT, o. (-en), meridiaankijker. *-PUNT, o. (sterr.) het punt in den meridiaan waar door het middelpunt eene ster heengaat.

[Passagier]

Passagier, m. en v. (-s), reiziger, medevarende of rijdende. *-EN, ow. (zeew.) voor een dag aan wal gaan.

[† Passant]

† Passant, m. (-s), doorreizende.

[† Passato]

† Passato, bijw. verleden; den 3den - (der vorige maand); anno -, verleden jaar.

[† Passe]

† Passe, v. (-n), (schermk.) uitval, gang. *-LIJK, bn. en bijw. redelijk, tamelijk.

[Passement]

Passement, o. (-en), boordsel, omboordsel; dragon. *-WERK, o. (-en). *-WERKER, m. (-s). ...STER, v. (-s). *-WERKERIJ, v. (-en). *-WINKEL, m. (-s).

[Passen]

Passen, bw. ow. gel. (ik paste, heb gepast), pas maken; evenen, meten; van pas zitten of staan (van kleederen); goed sluiten; eenen hoed, schoenen, eenen rok - (opzetten of aantrekken, om te zien of zij goed zijn); deze jas past mij niet (is te naauw of te wijd); met - en meten wordt de tijd gesleten, de tijd gaat te loor door nuttelooze voorbereidingen; de sleutel past op dit slot, het kan er mede geopend of gesloten worden; de planken - (sluiten) goed ineen; zijne vracht - (aftellen); (spr.) effen is kwaad -, het is moeijelijk het juiste punt te treffen; (fig.) welstaan, welvoegelijk zijn; het past u niet dus te spreken; acht slaan, - geven op; ik zal wel op hem -; pas op uwe zakken, neem u in acht voor de zakkerollers; op zijne woorden -, wel bedenken wat men zegt. *-, (kaarts.) niet aannemen, niet vragen. *-D, bn. en bijw. (-er, -st), gepast, welvoegelijk.

[Passe-droit]

Passe-droit, m. verongelijking, het voorbijgaan (bij eene ambtsbegeving) van iemand die meer regten had dan de benoemde. *...-PARTOUT, m. looper, hoofdsleutel; horologiesleutel met verscheidene pijpjes.

[Passer]

Passer, m. (-s), tweebeenig werktuig, meter. *...SEREN, bw. ow. gel. (ik passeerde, heb gepasseerd), doorbrengen, slijten (den tijd); voorbijgaan, overtrekken, overvaren; de linie -; (sterr.) doorgaan, bij eene maansverduistering passeert de aarde de zon; hij is gepasseerd, men heeft ean ander (die minder aanspraak had) benoemd; (regt.) opmaken, verlijden (eene akte voor of door eenen notaris); gebeuren, voorvallen; wanneer is dat gepasseerd? (gooch.) passeer! ga over, vertrek!

[† Passibel]

† Passibel, bn. lijdelijk; onderhevig aan. *...BILITEIT, o. gmv. lijdzaamheid; vatbaarheid voor.

[† Passie]

† Passie, v. gmv. lijden (van Christus). *-, v. (-s, ...ën), drift, hartstogt; in - (toorn) geraken. *-BLOEM, of PASSIFLOREN, v. mv. zek. noord-amerikaansche plant. *-BOEK, o. (-en), gebedenboek voor de lijdensweek. *-PREEK, v. (-en). *-WEEK, v. lijdensweek. *-ZONDAG, m. (-en), zondag der lijdensweek.

[† Passief]

† Passief, bn. (...ver, -st), lijdend, lijdelijk. *-, o. (...siva), het verschuldigde, de uitschuld; het aktief en - van eenen boedel.

[pagina 1015]

[Pastei]

Pastei, v. (-jen, B. -en), zek. gebak; (spr.) bij gebrek aan brood eet men korstjes van -jen, men verkwist vaak in beuzelingen het geld dat men voor nuttige zaken behoeft. *-, gmv. (letterz.) door elk. gevallen zetsel. *-BAKKER, m. (-s). ...STER, v. (-s). *-BAKKERIJ, v. (-en). *-DEEG, o. gmv. *-KORST, v. (-en).

[† Pastel]

† Pastel, o. (-len), verfdeeg; weede; gemeen teekenkrijt. *-OUWEL, v. (-s). *-SCHILDER, *-TEEKENAAR, m. (-s). -STER, v. (-s). *-WERK, o. (-en). *-VERF, v. (...wen), lak- en metaalverf vermengd met porseleinaarde enz.

[Pasten]

Pasten, v. mv. afdruksels van gesneden steenen, - van oude munten enz. (inz. in glas of zegelaarde); afgietsels (in zwavel, gips of metaal).

[† Pastilles]

† Pastilles, v. mv. meelballetjes; reukballetjes, reukdopjes, reukkaarsen.

[Pastinak, Pinksternak]

Pastinak, Pinksternak, v. (-ken), witte wortel of peen. *-KENZAAD, o. (...aden).

[Pastoor]

Pastoor, m. (-s, ...oren), herder; (r.k.) kerkvoogd, priester (onder den vikaris). *-SHUIS, o. (...zen). *-SWONING, v. (-en). *...TORAAL, bn. tot den pastoor behoorende; herderlijk. *...TORALE, v. (-en), herderszang; herderskout, herderlijk tooneelstuk; - (herderlijke) brief (van eenen geestelijke). *...TORIJ, v. (-en), woning van den pastoor. -GOEDEREN, o. mv.

[Pat]

Pat, bijw. stand van den koning in het schaakspel, die hem noodzaakt zich zelven schaak te zetten, waardoor de partij remise is.

[† Patacon]

† Patacon, m. (-s), kroondaalder (spaansche munt).

[† Patas]

† Patas, v. (-sen), uitlegger, zek. klein vaartuig.

[† Pattaten, Bataten]

† Pattaten, Bataten, m. mv. zoete aardappelen.

[† Patchouly]

† Patchouly, v. zek. sterk riekende kamferachtige stof.

[Patent]

Patent, o. (-en), (oudt.) open brief, giftbrief, vrijheidsbrief; (thans) vergunning tot -, bewijs van beroepsuitoefening. *-, bn. en bijw. opperbest. *-EREN, bw. gel. (ik patenteerde, heb gepatenteerd), een patent geven, - uitreiken; behoorlijk gepatenteerd, van een patent voorzien; een gepatenteerde, patenthouder. *-OLIE, v. bereide olie voor lampen, gezuiverde raapolie. *-PLIGTIG, bn. gehouden om patent te nemen; de -en. *-REGT, o. (-en), patent-belasting, geld dat men voor zijn patent aan den Staat moet betalen. *-WET, v. (-ten), wet houdende voorschriften betreffende het patent.

[† Pater]

† Pater, m. (-s), vader; (r.k.) priester, (titel); uit -s vaatje tappen, van den besten wijn schenken. *-SBIER, o. (en), het beste bier. *-NITEIT, v. gmv. vaderschap. *-NOSTER, o. (-s), (r.k.) onze vader (gebed), rozenkrans; handboei. -EN, bw. gel. (ik paternosterde, heb gepaternosterd), de handboeijen aanleggen. *-NOSTERSWERK, o. zek. putwerk. *-STUK, o. (-ken), tusschenrib (van een rund). *-VLEESCH, o. gmv. gerookte ossenrib.

[† Pathetisch]

† Pathetisch, bn. hoogdravend, treffend, roerend. *...THOLOOG, m. (...ogen), ziektekundige. *...THOLOGIE, v. gmv. ziekteleer. *...THOLOGISCH, bn. tot de ziekteleer behoorende.

[† Pathos]

† Pathos, o. gmv. vuur, hoogdravendheid (van stijl).

[pagina 1016]

[Patich, Patientie]

Patich, Patientie, v. (plant). zek. kruid.

[† Patient]

† Patient, m. en v. (-en), zieke, lijder, -es; ter dood veroordeelde. *...TIE, v. gmv. geduld; zek. spel met houtjes.

[† Patina]

† Patina, o. roest op bronzen voorwerpen, - op munten enz.; kunstmatig verwekte roest.

[† Patois]

† Patois, o. ongevormde volkstaal (aan enkele landstreken eigen).

[† Patres]

† Patres, m. mv. vaderen; eeretitel der oud-romeinsche raadsheeren; ad - gaan, overlijden. *...TRIA, v. vaderland; pro -, soort hollandsch papier. *...TRIARCH, m. (-en), aartsvader, stamheer; titel van het hoofd der christenen (in Turkije, Griekenland enz.). -AAL, bn. en bijw. (-der, -st), aartsvaderlijk. *...TRICIËR, m. (-s), adellijk burger in het oude Rome; afstammeling van eenen raadsheer te Venetie; (fig.) aanzienlijke, groote. *...TRICISCH, bn. en bijw. raadsheerlijk, adellijk; rijk. *...TRIMONIUM, o. (-s), vaderlijk erfdeel, aangeërfd goed; - Petri, het pauselijk gebied. *...TRIMONIAAL, bn. tot het vaderlijk erfgoed behoorende.

[Patrick (S^t.)]

Patrick (S^t.), orde van -, iersche ridderorde.

[Patrijs]

Patrijs, m. (...zen), veldhoen. *-BALK, m. (-en), (zeew.) zek. houtwerk. *-JAGT, *...TRIJZENJAGT, v. (-en). *-JE, (B. *-N), o. (-s). *-HOND, m. (-en). *-NET, o. (-ten), sleepnet. *-POORT, v. (-en), (zeew.) poortje in de batterijpoort. *...TRIJZENVANGER, m. (-s).

[† Patriot]

† Patriot, m. (-ten), vaderlander; naam der voormalige tegenstanders van het huis van Oranje hier te lande. *-ISCH, bn. vaderlandschgezind. *-ISMUS, o. gmv. vaderlandschgezindheid, burgerzin.

[† Patrocinatie]

† Patrocinatie, v. gmv. bescherming. *...NEREN, bw. gel. (ik patrocineerde, heb gepatrocineerd), beschermen, hoeden. *...NAAT, o. gmv. ambt van schutsheer; beschutting, toezigt; behartiging der stoffelijke en zedelijke belangen van iem.; een - uitoefenen; het - aannemen over.

[Patroon]

Patroon, m. (...onen), beschermer; beschermheilige, schutsheer; heer, meester (over klerken); titel door makelaars, boekdrukkers enz. aan hunne begunstigers gegeven. *-, v. papieren rolletje buskruid; laadkruid; al zijne patronen verschieten. *-, o. voorbeeld, model, vorm (om na te maken); borduur-. *...ONES, v. (-sen), -SE, v. (-n), beschermvrouw, -heilige; schutsvrouw. *-KOKER, m. (-s). *-MAKER, m. (-s). *-MAAKSTER, v. (-s). *-ROLDER, m. (-s), of *-STOK, m. (-ken), (vuurw.) stokje om patronen te rollen. *-SCHAP, o. gmv. zie PATRONAAT. *-TASCH, v. (...sschen), lederen tasch waarin de soldaat zijne patronen bergt. -RIEM, m. (-en).

[† Patrouille]

† Patrouille, v. (-s), ronde, dienstdoende wacht (door de stad, in eene vesting enz.). *-REN, ow. gel. (wij patrouilleerden, hebben gepatrouilleerd), door de stad trekken (van gewapenden).

[Pauk]

Pauk, v. (-en), keteltrom. *-EN, bw. gel (ik paukte, heb gepaukt), op de pauk slaan. *-ER, m. (s), paukslager. *-GESCHAL, o. gmv.

[† Pauperismus]

† Pauperismus, o. gmv. armwezen; staat -, toestand der armen.

[Paus]

Paus, m. gmv. geestelijk opperhoofd der r.k. kerk, heilige vader. *-ELIJK, bn. en bijw. tot den paus behoorende, van den paus; het - gebied, de Kerkelijke Staat; de -e kroon, de driekroon of tiare.

[pagina 1017]

*-DOM, *-SCHAP, o. gmv. waardigheid -, ambt van paus. *-JE, (B. -N), o. (-s), kleine paus; (fig.) geestelijke die zich veel aanmatigt. *-GEZIND, bn. *-IN, v. (-nen), vrouwelijke paus.

[Pauwiezen]

Pauwiezen, m. mv. zek. hoenderachtige vogels. Zie PAAUW.

[Pauze]

Pauze, v. (-n), rustpoos, -punt; zwijgen; stilstand, verpoozing; eene - maken; (muz.) rust; een vierde -, een achtste -. *...ZEREN, ow. gel. (ik pauzeerde, heb gepauzeerd), rusten, stil houden. *...ZERING, v. (-en), (toon.) rust (tusschen twee bedrijven enz.).

[† Pavana]

† Pavana, v. (-as), oude spaansche dans.

[† Pavaneren]

† Pavaneren (ZICH), ww. gel. (ik pavaneerde mij, heb mij gepavaneerd), pronken (als een paauw).

[† Pavadette]

† Pavadette, v. (-n), brievenduif, postduif; geleerde duif.

[Paveijen]

Paveijen, bw. gel. zie PLAVEIJEN.

[Paviljoen]

Paviljoen, o. (-en), zomerhuisje; tuinhuis; daktentje; (zeew.) achterdek; eerste kajuit in een vaartuig; veldleger; soort ledekant; vlag.

[† Pax]

† Pax, vrede; - nobiscum! vrede zij met u; - intrantibus, vrede den binnentredenden.

[Peauter]

Peauter, o. gmv. lood- en tinmengsel.

[† Peccadilje]

† Peccadilje, v. (-n), kleine zonde. *...CAVI! ik heb gezondigd. *...CEREN, ow. gel. (ik pecceerde, heb gepecceerd), zondigen.

[† Pecco]

† Pecco, v. zeer fijne en geurige chinesche theesoort.

[† Pectine, Pectose]

† Pectine, Pectose, v. (scheik.) zek. geleiachtige stoffen.

[† Peculaat]

† Peculaat, o. gmv. geldverduistering. *...CUNIA, v. gmv. geld; penningen; vermogen. *...CUNIAIR, *...CUNIËEL, bn. geld betreffende; - (geldelijk) belang.

[† Pedaal]

† Pedaal, o. (...alen), voetklavier (van een orgel of piano).

[† Pedagoog]

† Pedagoog, m. (...ogen), huisonderwijzer; leermeester, opvoeder. *...DAGOGIEK, v. gmv. onderwijskunst. *...DAGOGISCH, bn. en bijw. onderwijzend, leerend; naar de regels der onderwijskunst. *...DANT, m. (-en), schoolvos, wijsneus, waanwijze. -ISCH, bn. en bijw. waanwijs, ingebeeld, pralende met kennis. *...DANTERIE, v. (-en), schoolvosserij, waanwijsheid, pralerij met kennis. *...DEL, m. (-len), bediende, bode (bij wetenschappelijke inrigtingen, collegiën enz.). *...DESTAL, m. (-len), voetstuk. *...DERAST, m. (-en), die zich aan onnatuurlijke drift overgeeft. -IE, v. gmv. onnatuurlijke drift, - omgang, mannen-ontucht. *...DOMETER, m. (-s), schredenteller (werktuig).

[Pedro I]

Pedro I, orde van -, braziliaansche ridderorde.

[Peel]

Peel, v. (pelen), breede haarband, wrong. *-, moerassig -, drassig land. *-LAND, o. (-en), streek bij 's Hertogenbosch.

[Peen]

Peen, v. (penen), wortel; (spr.) dat is andere -, dat is wat anders. *-BED, o. (-den). *-LOOF, o. gmv. *-ZAAD, o. (...aden). *-TJE, (B. -N), o. (-s).

[Peer]

Peer, v. (peren), zekere sappige vrucht; parel in den vorm eener peer. *-SMAAK, m. gmv. *-SPIER, v. (-en), (ontl.). *-TJE, (B. -N), o. (-s), kleine peer. *-VORMIG, bn. (ontl.) de -e spier. *-ZOET, bn. -, o. gmv. de suikerachtige deelen eener peer.

[Pees]

Pees, v. (pezen), zenuw; snoer; de pijl vliegt van de -; boog van een snarenspeeituig; (spr.) aan de - (den arbeid) moeten. *-ACH-

[pagina 1018]

TIG, bn. (-er, -st). *-KNOOP, m. (-en), (heelk.) soort vetklier. -ACHTIG, bn. (-er, -st). *-VLEUGELIGEN, m. mv. zek. klasse insekten.

[Peet]

Peet, m. en v. (peten), peetoom, -tante, gevader, petemoei. *-DOCHTER, v. (-s). *-KIND, o. (-eren), kind dat ten doop gehouden wordt of is. *-LAP, m. en v. (-pen), plaatsvervangende peet. *-OOM, m. (-s). *-TANTE, v. (-s). *-ZOON, m. (-s).

[† Pegasus]

† Pegasus, m. (-sen), (fab.) gevleugeld paard (der dichters); op zijnen - stijgen; zek. sterrebeeld; het groote paard.

[Pegel]

Pegel, m. (-s), merk (van vochtmaten), ijk. *-EN, bw. gel. (ik pegelde, heb gepegeld), merken, ijken; (fig.) veel drinken. *-ER, m. (-s), ijker (van vochtmaten); (fig.) drinkebroêr. *-STOK, m. (-ken), maatstok, ijkstok.

[Peil]

Peil, o. gmv. watermerk, hoogtemerk (van den waterstand); boven -, beneden of onder -; amsterdamsch -, gewone hoogte van het water te Amsterdam; - van een schip, diepgang; (fig.) het - te boven gaan, de palen overschrijden. *-EN, bw. gel. (ik peilde, heb gepeild), hoogte -, diepte meten (van water en andere vloeistoffen); eene haven -; het land -, meten hoe hoog het boven de bedding van het water zich verheft; iemands grond -, achter iemands meening of geheim komen. *-ER, m. (-s), die peilt, (van wijn enz.). *-ING, v. (-en), het peilen; diepgang. *-KETEN, v. (-en), *-KETTING, v. (-en), (wijn)roeijersketting, (werkt.). *-KOMPAS, o. (-sen), zek. werktuig om de zonshoogte te meten. *-KRAAN, v. (...anen), zek. kraan aan eenen stoomketel. *-LOOD, o. (-en), zie DIEPLOOD. *-STOK, m. (-ken). *...SCHAAL, v. (...alen), pegel, middel om den waterstand der rivieren te bepalen.

[† Peine]

† Peine, v. gmv. moeite; het is niet de - waard.

[Peinzen]

Peinzen, ow. gel. (ik peinsde, heb gepeinsd), na-, overdenken; mijmeren. *-D, bn. nadenkend; een - gelaat, hetwelk aanduidt dat men over iets nadenkt. *...ZER, m. (-s). *...STER, v. (-s). *...ZING, v. (-en).

[↑ Peis]

↑ Peis, v. gmv. vrede.

[↑ Pejeratie]

↑ Pejeratie, v. (...ën) meineed. *...JEREREN, ow. gel. (ik pejereerde, heb gepejereerd), valsch zweren. *...JORATIE, v. (...ën), verslimmering.

[Pek, Pik]

Pek, Pik, o. gmv. harsachtige zelfstandigheid uit dennen- of pijnboomhout afkomstig; (spr.) wie met - omgaat wordt er mede besmet, wie met slechte menschen omgaat wordt zelf slecht. *-ACHTIG, bn. (-er, -st), als -, van pik. *-BOOM, m. (-en), pijn -, harsboom. *-BROEK, PIKBROEK, m. (-en), (fig.) matroos, zeeman. *-DRAAD, m. (...aden), bepekt garen, schoenmakersgaren.

[† Pekari]

† Pekari, o. soort stekelvarken.

[Pekel]

Pekel, v. gmv. zoutig vocht, water waarin zout opgelost is; in de - leggen, doen; een haring uit de -, pas uit het vat; (fig.) in de - (verlegenheid) zitten, laten. *-, o. (fig.) de zee. *-ACHTIG, bn. (-er, -st), zoutig. *-EN, bw. ow. gel. (ik pekelde, heb gepekeld), in de pekel leggen, met zout besprenkelen; tot pekel worden. *-BRON, v. (-nen), zoutbron. *-HARING, m. (-en), gepekelde haring; (fig.) grappenmaker; snoeshaan. *-HOER, v. (-en), oud liederlijk vrouwspersoon. *-NAT, o. zoutvocht; (fig.) de zee, oceaan.

[pagina 1019]

*-SAUS, v. (-en). *-SCHUIM, o. gmv. (fig.) het schuim der baren. *-SPEK, o. gmv. *-VELD, o. gmv. (fig.) de zee. *-VLEESCH, o. gmv. *-WORST, v. (-en). *-ZONDE, v. (-n), verouderde zonde.

[Pekken]

Pekken, bw. gel. (ik pekte, heb gepekt), met pek of pik besmeren. *...KLEED, o. (-en), *...DOEK, m. (-en), bepekt linnen of doek (om den mast enz.). *...KIG, bn. (-er, -st), als pek, met pek besmet. *...KOOL, v. (...olen), soort steenkool. *...KRANS, m. (en), soort flambouw (bij vreugdebedrijven, ook bij brand in gebruik). *...OVEN, m. (-s). *...PAN, v. (-nen). *...PLEISTER, v. (-s), (gen.). *...STEEN, m. (-en). *...TON, v. (-nen). *..WIJN, m. (-en). *...ZWART, bn.

[Pel]

Pel, *-LE, v. gmv. dop, vlies (van boonen, eijeren enz.)

[† Pelaginen]

† Pelaginen, m. mv. aanhangers van Pelagius (een geestelijke uit de 5^e eeuw, loochenaar der erfzonde). *...GOSCOOP, v. (...open), zeedieptekijker (werktuig).

[† Pelerine]

† Pelerine, v. (-en), damesmanteltje.

[Pelerwten]

Pelerwten, v. mv. doperwten.

[Pelgrim]

Pelgrim, m. (-s), bedevaartganger. *-AADJE, v. (-n), bedevaart.

[Pelgrimsflesch]

Pelgrimsflesch, v. (...esschen), omwoelde flesch. *...GEWAAD, o. (...aden), kleeding van eenen bedevaartganger. *...HOED, m. (-en). *...KAP, v. (-pen). *...KLEED, o. (...eren). *...MANTEL, m. (-s). *...STAF, m. (...aven). *...STOK, m. (-ken). *...TASCH, v. (...asschen).

[Pelikaan, Pellikaan]

Pelikaan, Pellikaan, m. (...anen), zek. vogel, kropgans; (tandm.) kromme tang; soort geschut; destilleerkolf.

[Pellen]

Pellen, bw. gel. (ik pelde, heb gepeld), doppen, schillen; gepelde garst. *-WEVER, m. (-s), die bewerkt linnen weeft.

[Pellies]

Pellies, v. (...zen), pelsmantel.

[Pelmolen]

Pelmolen, m. (-s), molen waar garst of rijst gepeld wordt.

[† Pelopium]

† Pelopium, o. gmv. zek. metaal.

[† Peloton]

† Peloton, o. (-s), kluwen; rot, hoop (soldaten). *-SGEWIJZE, bijw. (mil.) bij rotten. *-SVUUR, o. (...uren), gelijktijdige losbranding der geweren van een peloton.

[Pels]

Pels, m. (...zen), lange sluitende jas of mantel met bont gevoerd; (spr.) iem. den - uitkloppen, afrossen; (ook) harde verwijtingen doen hooren. *-JAS, m. (-sen). *-MAKER, m. (-s). *-MAAKSTER, v. (-s). *-ROK, m. (-ken). *-WERKER, m. (-s). ...STER, v. (-s).

[Pelterij]

Pelterij, v. (-en), bontwerk. *-FABRIEK, v. (-en). *-HANDEL, m. gmv. *-KOOPER, m. (-s). *-KOOPMAN, m. (...lieden). *-WINKEL, m. (-s).

[Peluw]

Peluw, v. (-en), langwerpig dwarskussen (onder de lenden); (dicht.) bed, rustkoets.

[Pelzen]

Pelzen, bn. van pels; bonten.

[Pen]

Pen, v. (-nen), veer, veder (van vogels); schrijfpen; eene - snijden, versnijden, vermaken; -nen bereiden, ze geschikt maken om er mede te schrijven; de - indoopen (in den inkt); de - opvatten, gaan schrijven; de - nederleggen, (fig.) niet meer in het openbaar schrijven; (fig.) eene wel versnedene -, een fraaije stijl, goede schrijftrant; bitse -, een hekelende -, scherpe stijl; zijne - scherpen, bitse woorden bezigen in geschrift; (fig.) het is in de -, het zal geschieden; met de - (in geschrifte); dit is met de - gedaan,

[pagina 1020]

niet gedrukt. *-, (timm.) houten nagel, stop; (horol. en smed.), dunne nagel.

[† Penaal]

† Penaal, bn. lijfstraffelijk, de penale wetten. *...NALITEIT, v. strafbepaling; lijfstraffelijkheid.

[Penant]

Penant, m. (-en), breede muurstijl, ruimte tusschen twee vensters. *-SPIEGEL, m. (-s), langwerpig smalle spiegel. *-TAFEL, v. (-s).

[† Penaten]

† Penaten, m. mv. (rom. gesch.) huisgoden; (fig.) eigen haard.

[† Penchant]

† Penchant, o. (-s), neiging, lust; verslaafdheid (aan). *...DANT, o. (-s), tegenhanger, tegenstuk (van eene schilderij; (ook fig.). *...DULE, v. (-s, -n), slinger; staand horologie; slingeruurwerk.

[† Penetrant]

† Penetrant, bn. (-er, -st), doordringend; eene -e koude. *...TREREN, bw. ow. gel. doordringen; in-, doorzien.

[† Peniel]

† Peniel, bn. (-er, -st), pijnlijk, moeijelijk, smartelijk.

[† Penitent]

† Penitent, m. (-en), boeteling. *-IE, v. (...ën), boete, straf; boetedoening; dit is eene harde -. *-IARIUS, m. (-sen), boeteregter.

[† Pennaal]

† Pennaal, m. (...alen), groen, nieuwe aankomeling (onder de duitsche studenten).

[Pennebak]

Pennebak, m. (-ken). *-JE, (B. -N), o. (-s). *...KUNST, v. gmv. kunst -, vaardigheid om met de pen te teekenen; schoonschrijfkunst. *...LIKKER, m., ...STER, v. (-s), kladschrijver, -schrijfster; tafelschuimer. *...MES, o. (-sen), mes om pennen te versnijden.

[Pennen]

Pennen, ow. gel. (ik pende, heb gepend), gedurig -, al door schrijven, papier bekladden; met eene pen (of pin) doorsteken; het vleesch is nog niet gepend. *-BEREIDER, m. (-s). *-BEREIDSTER, v. (-s). *-KOKER, m. (-s). *-KOOPER, *-VERKOOPER, m. (-s). ...STER, v. (-s). *-WINKEL, m. (-s).

[Penneschacht]

Penneschacht, v. (-en), gedeelte eener pen dat geschikt is om er mede te schrijven. *...STRIJD, m. gmv. twist (over eenig punt) in openbare geschriften, dagbladen enz.; polemiek. *...TREK, m. (-ken), trek -, krul met de pen; paraphe onder eenen naam; (fig.) uitspraak, beslissing; met één - was het vonnis geveld. *...TJE, (B. -N), o. (-s), kleine pen (of pin) van hout of ijzer enz.

[Penning]

Penning, m. (-en), gemunt -, gestempeld (meest rond) plat stuk metaal; medaille; eere-, gedenkpenning; (oudt.) oud-friesche vlaktemaat; holl. muntstukje (waard 1/16 stuiver); (fig.) zek. waarde-bepaling; de 5^e - (d.i. van de vijf penningen één, dus 20 ten honderd); de 10^e de 20^e -; (fig.) geld; de schatkist; bewaarder van 's lands -en; geen - waard; geen - rijk. *-BLOEM, v. (-en). *-KABINET, o. (-ten), verzameling van oude munten en penningen, medailles enz. *-KRUID, o. gmv. (plant.). *-KUNDE, v. gmv. *-MEESTER, m. (-s), schatbewaarder, thesaurier; (rom. gesch.) quaestor. -SCHAP, o. gmv. *-STEEN, m. (-en), nummulieth. *-SWAARDE, v. juiste waarde.

[† Penny]

† Penny, v. (pence), engelsche stuiver; -magazijn, weekblaadje dat een penny kost. *-POST, v. de stuiverspost (brievenposterij binnen de stad); -boot, stoomboot op den Theems tot vervoer op de rivier.

[Penrad]

Penrad, o. (-eren), (zeew.).

[§ Pens]

§ Pens, v. (-en), zek. ingewand; (fig.) buik; zijne - vol eten; eene dikke -. *-BUIK, m. (-en), dik -, zwaarlijvig man; dikbuik.

[pagina 1021]

[Penséebloem]

Penséebloem, v. (-en), zek. bloem.

[Penseel]

Penseel, (B. PENCEEL), o. (-en), fijn -, zeer dun kwastje om te schilderen; (fig.) trant -, wijze van schilderen; het - van Rubbens, van Rembrandt; een stout -. *-BAKJE, (B. -N), o. (-s). *-KUNST, v. gmv. *-LAPJE, (B. -N), o. (-s). *-MAKER, m. (-s). *-SCHRIJVER, m., *-SCHRIJFSTER, v. (-s), die met het penseel weet te schrijven (opschriften, namen enz.). *-HAARTJE, (B. -N), o. (-s). *-SBEHANDELING, v. gmv. kunstvaardigheid in de behandeling van het penseel. *-STEEL, m. (...elen). *-STREEK, m. (...eken). *-TREK, m. (-ken). *-VORMIG, bn. *-ZWIJN, o. (-en), zek. dier.

[Pensenaris]

Pensenaris, m. (-sen), pensverkooper.

[† Pensief]

† Pensief, bn. (...ver, -st), nadenkend, mijmerend.

[Pensioen]

Pensioen, o. (-en), jaarwedde, wedde; jaargeld; - krijgen, op - gesteld worden. *-FONDS, o. (-en), gelden (ook stichting) waaruit pensioenen betaald worden. *-REGLEMENT, o. (-en), *-WET, v. (-ten), bepalingen betreffende het toekennen van pensioen.

[Pensionaris]

Pensionaris, m. (-sen), (ned. gesch.) loontrekkend (doorgaans zeer invloedrijk) hoofdambtenaar in burgerlijke zaken.

[Pensmarkt]

Pensmarkt, v. (-en). *...HAL, v. (-len). *...MES, o. (-s). *...NAT, o. gmv. *...ROLLEN, v. mv. soort worst, † andouilles. *...VERKOOPER, m. (-s). *...VERKOOPSTER, v. (-s). *...WIJF, o. (...ven), vrouw die pens rondbrengt. *...ZAK, m. (ontl.) buikvlies. -, m. en v. (-ken), (fig.) dikbuik.

[† Pensum]

† Pensum, o. (-s), opgegeven taak (in eene school).

[† Penta]

† Penta, vijfledig. *-GOON, m. (meetk.) vijfhoek. *-METER, m. (-s), vijfvoetig vers. *-RCHIE, v. (...ën), regering -, oppermagt van vijf vorsten. *-TEUCHUS, m. gmv. de vijf boeken van Mozes.

[† Pentaura]

† Pentaura, m. zek. steen.

[† Pente]

† Pente, v. (-n), zek. venetiaansch ligt vaartuig.

[Penterhaak]

Penterhaak, m. (...aken), (zeew.) zware ijzeren haak. *...TALIE, v. (...ën), (zeew.) talie om ankers te verwerken.

[† Penurie]

† Penurie, v. groot gebrek aan; ellende, groote behoefte.

[Peper]

Peper, v. (B.m.) zek. prikkelende specerij-korrels; spaansche -, piment; (fig.) waart gij waar de - groeit (hier van daan); - halen, naar de Oost varen. *-ACHTIG, bn. naar peper gelijkende, - smakende. *...BAAL, v. (...alen). *-BOOM, m. (-en). *-BOS, *-BUS, v. (-sen). *-DOOS, v. (...ozen), (oudt.) oost-indievaarder. *-DUUR, bn. zeer -, uitermate duur. *-EN, bw. gel. (ik peperde, heb gepeperd), met peper bestrooijen; (fig.) duur verkoopen. *-HUISJE, (B. -N), o. (-s), puntig papieren zakje. *-INO, m. zek. romeinsche steensoort. *-KOEK, m. (-en). *-KOEKBAKKER, m. (-s). *-KORREL, v. (-en, -s). *-KRUID, o. gmv. (plant.). *-LAND, o. Oost-Indië; de Specerij-eilanden. *-LING, m. zek. geel gekleurd boomzwam. *-MOLEN, m. (-s). *-MUNT, v. (plant.) *-MUNTOLIE, v. *-NOOT, v. (-en), kleine stukjes peperkoek in den vorm van dobbelsteentjes; om of met pepernoten spelen. *-PLANT, v. (-en), *-SAUS, v. (-en). *-STRUIK, m. (-en). *-VOGEL, m. (-s), toucan. *-WORTEL, m. (-s), mierikswortel. *-ZAK, m. (-ken).

[† Per]

† Per, vz. door; - cent, ten honderd; - pas et nefas, met ja

[pagina 1022]

en neen, bij alles wat heilig is; - couvert, onder omslag; - ami, met vriend (op een adres); - saldo, bij slot van rekening; - as, in een rij- of voertuig; - schip, te water; - post, met (door) de post.

[Perceel]

Perceel, o. (...elen), stuk land; vast goed; gebouw, huis met erf. *...CEPTEUR, m. (-s), ontvanger, inner (van belastingen). *...CEPTIBEL, bn. (-er, -st), bemerkbaar. *...CEPTIE, v. (...ën), inning, ontvangst, heffing; (wijsb.) doorschouwing, waarneming (door het begrip); -kosten, kosten aan het innen (van belastingen) verbonden. *...CUSSIE, v. (-en), slag, stoot; (gen.) aanklopping. -GEWEER, o. (...eren), geweer dat door den slag van een hamertje op een busje met knalkruid afgaat. *...CUTEREN, bw. gel. (ik percuteerde, heb gepercuteerd), (gen.) aankloppen (tot onderzoek van de borst enz.). *...DITIE, v. (r.k.) verdoemenis, verderf.

[Perdoen]

Perdoen, o. (-s), soort touwwerk, takelaadje.

[† Peregrinatie]

† Peregrinatie, v. (...ën), omzwerving, omdoling. *...REMPTORISCH, bn. kort, afdoend, beslissend. *...RENNEREND, bn. het geheele jaar doorblijvend, - bestaande.

[† Perelle]

† Perelle, v. zek. graauwe kalkachtige aardsoort.

[Perenbloesem]

Perenbloesem, m. (-s). *...BOOM, m. (-en). *...HOUT, o. gmv. *...DRANK, m. (-en). *...WIJN, m. gmv. Zie PEER.

[† Perfect]

† Perfect, bn. en bijw. volmaakt, volkomen, geheel. *-IE, v. gmv. volmaaktheid, volkomenheid; iets in de - weten, kennen, *-IBILITEIT, v. gmv. volmaakbaarheid, vatbaarheid voor volmaking.

[† Perfidie]

† Perfidie, v. trouweloosheid.

[Pergament]

Pergament, *...KAMENT, o. zie PARKEMENT.

[† Periculeus]

† Periculeus, bn. en bijw. gevaarlijk, hagehelijk.

[† Perihelium]

† Perihelium, o. (sterr.) zonsnabijheid.

[† Perikel]

† Perikel, o. gevaar; periculum in mora, gevaar door uitstel.

[† Perimeter]

† Perimeter, m. (-s), (meetk.) omtrek eener kromlijnige figuur, som van al de zijden eener regtlijnige figuur.

[† Periode]

† Periode, v. (-n), tijdruimte, tijdvak; volzin, zinsnede. *...ODICITEIT, v. gmv. regelmatige afwisseling, omloop -, terugkeer binnen bepaalde tijdruimten. *...ODIEK, bn. op zekere bepaalde tijden terug-keerende; een - geschrift, maandwerk, weekblad, almanak enz.; de -e (periodische) winden, die op gezette tijden waaijen; de -e aftreding, van bestuurders, regeringspersonen enz. wier diensttijd op een bepaald tijdstip eindigt. *...OPHERIE, v. (meetk.) cirkelomtrek. *...OPHRASE, v. (-n), omschrijving.

[† Perioptrica]

† Perioptrica, v. leer der straalbreking of terugkaatsing aan de oppervlakte der ligchamen.

[† Peripherie]

† Peripherie, v. omtrek, omvang. *...POLYGONUS, bn. veelhoe-hoekig, veelvlakkig. *...SCH, m. mv. (aardr.) omschaduwigen. *...SCOPISCH, bn. -e glazen, hol-bolle lenzen.

[† Peristyle]

† Peristyle, v. (-n), zuilengang, zuilenrij; voorportaal.

[Perk]

Perk, o. zie PARK; paal en -, zie PAAL. *-EN, bw. gel. (ik perkte, heb geperkt), met een perk omsluiten; beperken.

[Perkal, Percale]

Perkal, Percale, o. (-s), soort fijn linnen. *-EN, bn. van perkal.

[† Perm]

† Perm, v. (-en), klein turksch vaartuig.

[pagina 1023]

[† Permanent]

† Permanent, bn. en bijw. voortdurend, aanhoudend; zich - verklaren, niet uiteengaan (inz. van land-, gewestelijke- of gemeente-vergaderingen). *...MEABEL, bn. doordringbaar (van stoffen die vocht doorlaten). *...MIS, o. verlof, geleibriefje; est-il -? is het veroorloofd? *...MISSIE, v. verlof, vergunning. *...MITTEREN, bw. gel. (ik permitteerde, heb gepermitteerd), veroorloven, vergunnen, toestaan; permitteer! met uw verlof (als men iemand in de rede valt). *...MUTATIE, v. om-, verplaatsing; de leer der permutatiën. *...NICIEUS, bn. en bijw. (...zer, -st). *...PENDICULAIR, bn. loodregt, regtstandig. *...PETUEEL, bn. en bijw. altijddurend; levenslang; perpetuelen, vroegere naam van zekere spaansche effecten. *...PETUUM MOBILE, o. (werkt.) voorwerp met eeuwigdurende beweging; (fig.) het onmogelijke. *...PLEX, bn. en bijw. onthutst, verstomd. -ITEIT, v. gmv. onthutstheid, verstomming. *...QUISITIE, v. (...ën), geregtelijk onderzoek.

[Pers]

Pers, v. (-en), werktuig om te persen, - te drukken, - te glanzen; drukpers; het werk is ter -e (wordt gedrukt); (fig.) dagbladen, openbare geschriften; schrijvers. *-BAAR, bn. voor zamendrukking vatbaar. -HEID, v. gmv. *-BALK, m. (-en), balkplank in eenen molen. *-BOOM, m. (-en), werktuig der wijngaardeniers. *-BORD, o. (-en). *-DEKSEL, o. (-s). *-PLANK, v. (-en.)

[† Persecutie]

† Persecutie, v. (...ën), vervolging (inz. om staatkunde en geloof). *...SECUTEREN, bw. gel. (ik persecuteerde, heb gepersecuteerd), vervolgen.

[Persen]

Persen, bw. gel. (ik perste, heb geperst), drukken (in eene pers); aanzetten; laken -, ontglanzen; druiven -, olie -; (fig.) dwingen. *-, o. *...ING, v. (-en), drukking. *...ER, m. (-s), *...STER, v. (-s), die perst.

[† Perseus]

† Perseus, m. zek. sterrebeeld.

[† Persevereren]

† Persevereren, ow. gel.(ik persevereerde, heb gepersevereerd), volharden; volhouden.

[Persgeld]

Persgeld, o. (-en), geld dat voor het persen betaald wordt. *...GESTEL, o. (-len), werktuig der wijnpersers. *...HUIS, o. (...zen). *...HUT, v. (-ten). *...KUIP, v. (-en). *...IJZER, o. (-s), glans-, strijkijzer.

[† Persienne]

† Persienne, v. (-s), zonneblind.

[† Persico]

† Persico, v. gmv. likeur uit perzikpitten. *...SIFFLAGE, v. (-n), overdreven lof op bespotting doelende; geveinsde lof. *...SIFFLEREN, bw. gel. (ik persiffleerde, heb gepersiffleerd), honende prijzen. *...SISTEREN, ow. gel. (ik persisteerde, heb gepersisteerd), volhouden, staan op...

[† Personaliteit]

† Personaliteit, v. (-en), persoonlijkheid; iem. -en zeggen, iem. op den persoon af beleedigen. *...SONEEL, bn. persoonlijk; personele belasting, belasting welke van eene woning, een ambt enz. wordt geheven, hoofdgeld; (regt.) personele crediteur, die geen onderpand voor zijne schuldvordering heeft. -, o. personele belasting; al de personen die eenen tooneeltroep, een orkest, een bureau enz. zamenstellen; corps ambtenaren. *...SONNIFICATIE, v. (...ën), verpersoonlijking. *...SONNAGE, m. (-s), *...SONAADJE, m. (-n), persoon, schepsel; een rare -, een wonderlijk mensch; (toon.) medespelende; de hooge personaadjen, de aanzienlijke personen.

[Persoon]

Persoon, m. en v. (...onen), mensch; in eigen -; ieder; een

[pagina 1024]

gulden de - (per hoofd); de personen (medespelers) van een tooneelstuk; (taalk.) 1e, 2e en 3e-. *-LIJK, bn. en bijw. den persoon betreffende; eene -e beleediging; een - feit; (taalk.) - voornaamwoord; iem. - (in eigen persoon) kennen. -HEID, v. (...heden), eigenaardigheid van den persoon; de persoon zelf. *-SVERBEELDING, v. (-en), voorstelling van den persoon, toekenning van leven en handeling aan onbezielde voorwerpen.

[Persplank]

Persplank, v. (-en). *...POMP, v. (-en), verdigtingspomp, werktuig om de lucht of eenig ander gas in eene ruimte te verdigten of wel lucht daarin te brengen. *...SCHROEF, v. (...ven). *...VRIJHEID, v. gmv. vrijheid der drukpers.

[† Perspectief]

† Perspectief, o. (...ven), vergezigt; leer der vergezigtkunde; een -schilder; een fraai -; (fig.) toekomst. *...SPICACITEIT, v. gmv. scherpzinnigheid. *...SUADEREN, bw. gel. (ik persuadeerde, heb gepersuadeerd), overreden, overhalen. *...SUASIE, v. overreding. *...TINENT, bn. tot de zaak behoorende, vast.

[Pertisaan]

Pertisaan, v. (...anen), hellebaard. *...DRAGER, m. (-s).

[† Perturbatie]

† Perturbatie, v. (...ën), storing, stoornis, verwarring.

[† Péruvienne]

† Péruvienne, v. gmv. zek. gebloemde stof.

[† Perversiteit]

† Perversiteit, v. gmv. verdorvenheid.

[Perzik]

Perzik, v. (-ken), zek. fijne zomervrucht. *-BLAD, o. (-en, -eren). *...BOOM, m. (-en). *...BRANDEWIJN, m. persico. *...KRUID, o. gmv. *...PIT, m. (-ten). *-STEEN, m. (-en).

[† Peso]

† Peso, o. gewigt, last. *-, bn. (kooph.) al -, naar het gewigt; - de plata, - duro, zek. spaansche munt (= 1 piaster).

[† Pessimist]

† Pessimist, m. (-en), die alles en allen voor slecht houdt, die alles slecht inziet.

[Pest]

Pest, v. gmv. besmettelijke ziekte (van den gevaarlijksten aard); de - mededeelen, met de pest besmetten; (fig.) zedebedervend misbruik; de jenever is de - der maatschappij; (fig.) gevaarlijk -, onverdragelijk mensch; dat is een ware - in huis. *-ACHTIG, bn. naar de pest gelijkende, er eenig kenmerk van bezittende. *-BLAAR, *-BUIL, *-KOOL, v. (-en), kwaadaardig (meestal doodelijk) gezwel. *-HUIS, o. (...zen), gasthuis voor pestlijders; lazareth. *-ILENTIE, m. pest. -WORTEL, m. (plant.). *-KNOOP, m. (-en), pestkool. *-KOORTS, v. (-en). *-LUCHT, v. (-en), verpeste lucht; (ook fig.) ondragelijke stank. *-MANNEN, m. mv. dienaren in de pesthuizen, lijkdragers. *-MEESTER, *-DOKTER, m. (-s), geneesheer in een pesthuis. *-POKKEN, v. mv. kwaadaardige pokken. *-TIJD, m. (-en), saizoen waarin meest pest heerscht (in het oosten). *-VOGEL, m. (-s), zek. vogel.

[Pet]

Pet, m. (-ten), *-JE, (B. -N), o. (-s), hoofdkap, muts met klep; (ook) soort put, poel in eene lage veenachtige weide.

[† Pétarde]

† Pétarde, v. (-en), (vuurw.) springbus; zwermer.

[Petegift]

Petegift, v. (-en), geschenk van eenen peetoom of eene peettante. *...KIND, o. (-eren). *...MOEI, v. (-jen, B. -en), peettante.

[Peter Frederik]

Peter Frederik, orde van verdienste van -, oldenburgsche ridderorde.

[pagina 1025]

[Peter]

Peter, m. (-s), peetoom, gevader. *-SCHAP, o. gmv. hoedanigheid -, betrekking van peetoom; het - aanvaarden of bekleeden.

[Peter (of Pieter)selie]

Peter (of Pieter)selie, v. (-n), zek. toekruid. *-ACHTIG, bn. *-BED, o. (-den), perk met peterselie beplant. *-BLAD, o. (-en). *-KAAS, v. (...azen). *-GEUR, (-en). *-REUK, m. gmv. *-SAUS, v. (-en). *-SMAAK, m. gmv. *-WORTEL, m. (-s). *-ZAAD, o. (...aden).

[† Petilleren]

† Petilleren, ow. gel. (ik petilleerde, heb gepetilleerd), vonkelen; knappen; de wijn petilleert in het glas; (fig.) blinken, schitteren; hij petilleert van geest, hij is vol geest.

[† Petit-maître]

† Petit-maître, m. pronker, saletjonkertje, windbuil.

[† Petitie]

† Petitie, v. (...ën), verzoekschrift, rekwest. *...ONNEREN ow. gel. (ik petitionneerde, heb gepetitionneerd), verzoekschriften indienen (inz. door velen tegelijk). *...ONNERING, v., *...ONNEMENT, o. het indienen van verzoekschriften; petitio principii, (leerst.) bewijsgrond die zelf eerst bewezen dient te worden.

[† Petreficatie]

† Petreficatie, v. (...ën), versteening, steenwording.

[† Petrificatie]

† Petrificatie, v. (...ën), het doen versteenen. *...FICEREN, bw. gel. versteenen, in steen veranderen.

[† Petrographie]

† Petrographie, v. gmv. beschrijving der steensoorten. *...GRAPHISCH, bn. -e kaarten, landkaarten waarop de bergsoorten en hare grenzen zijn aangewezen.

[† Petroleum]

† Petroleum, o., *-OLIE, v. zek. steen- of bergolie.

[† Petto]

† Petto, v. borst; (fig.) in - houden, bewaren tot gelegener tijd, voor zich houden.

[Perubalsem]

Perubalsem, m. zek. aromatische balsem.

[Peukel, Pukkel]

Peukel, Pukkel, v. (-s), puistje.

[Peul]

Peul, v. (-en), zek. keukengewas in dop; -en afhalen, ze van de vezeldraden ontdoen. Zie ook PELUW. *-DOP, m. (-pen). *-VRUCHT, v. (-en). -DRAGEND, bn.

[Peupel]

Peupel, o. zie GEPEUPEL.

[Peuren]

Peuren, ow. gel. (ik peurde, heb gepeurd), aal -, paling met wormen vangen. *...WORMEN, m. (B.v.) mv.

[Peuter]

Peuter, m. (-s), pijpuithaler. *-EN, ow. gel. (ik peuterde, heb gepeuterd), wroeten, insteken (den vinger enz.) om iets uit te halen; aan den neus -, in de tanden -; aan iets -, er aan werken (met de vingers of kleine werktuigen); (ook fig.) aanraken. *-ING, v. gmv.

[Peuzelen]

Peuzelen, bw. ow. gel. (ik peuzelde, heb gepeuzeld), langzaam -, temende eten; kieskaauwen; zie OPPEUZELEN. *...AAR, m. (-s). -STER, v. (-s). *...ING, v. gmv. langzame wijze van eten; (fig.) wisjewasje, zotteklap. *...WERK, o. gmv. kleingoed, suikertjes (bij het nageregt); treuzelwerk.

[† Pewter]

† Pewter, o. zek. gemengd metaal (tin, antimonium, bismuth en koper).

[Pezerik]

Pezerik, m. (-ken), bullepees.

[† Phaenomen]

† Phaenomen,Ga naar voetnoot1). *...MEEN, o. (...ena), luchtverschijnsel; (fig.) wonder. *...GE(O)NIE, v. gmv. het ontstaan of het voortbrengen

[pagina 1026]

van verschijnselen. *...OGONOLOGIE, v. gmv. leer van het ontstaan der verschijnselen. *...OGRAPHIE, v. gmv. beschrijving der natuurverschijnselen. *...OSCOPIE, v. gmv. waarneming -, onderzoek der verschijnselen.

[† Phaëton]

† Phaëton, m. naam van den zoon van Apollo; soort rijtuigje op twee wielen.

[† Phalanstère]

† Phalanstère, v. (-s), algemeene volkswerkplaats; volkskeuken (als bij de Spartanen). *...LANX, FALANKS, v. (-en), ineengesloten linie, - slagorde (naar een eigenaardigen vorm).

[† Phantascoop]

† Phantascoop, v. (...open), tooverlantaarn.

[† Phantoma]

† Phantoma, v. schijnbeeld; (gen.) kunstmatig nagebootst ligchaamsorgaan.

[† Phantasie]

† Phantasie, v. (...ën), inbeelding, verbeelding; gril, kuur; soort muziekwerk; -kleur, kleur die niet effen is. *...TASEREN, ow. gel. (ik phantaseerde, heb gephantaseerd), zich aan ijdele voorstellingen overgeven; allerlei grillen voeden; ijlen (in de koorts); (muz.) op een speeltuig improviseren; naar de ingeving van het oogenblik spelen. *...TASMAGORIE, v. (...ën), geestenverschijning; tooverij. *...TAST, m. (-en), dweeper, overdreven denker. -ISCH, bn. dweepend; tooverachtig. *...TOOM, o. (...omen), spook, geestverschijning, droombeeld.

[† Pharao, Farao]

† Pharao, Farao, m. naam der oud-egyptische koningen. Zie FARO.

[† Pharmaceut]

† Pharmaceut, m. (-en), artsenijbereider, -kenner. *...CEUTISCH, bn. artsenijkundig. *...CIE, v. kennis der geneesmiddelen en van hunne bereidingen. *...CON, o. geneesmiddel; tooverdrank; vergif. *...COPOEA, v. handboek der artsenijbereiding; wat de artsenijkunde omvat; - pauperum, voorschriften betreffende de armen-apotheken (zoo als de berekening van de prijzen der geneesmiddelen, enz.)

[† Pharus]

† Pharus, m. vuurtoren, baak.

[† Phase]

† Phase, v. (-n), lichtgestalte (der maan enz.); verandering; standpunt; de ziekte is eene nieuwe - ingetreden; (ook fig.).

[† Phebus]

† Phebus, m. zonnegod; gezwollen stijl. *...NOMEEN, o. zie PHAENOMEEN.

[† Philantroop]

† Philantroop, m. en v. (...open), menschenminnaar, -vriend. *...TROPIE, v. gmv. menschlievendheid. *...TROPISCH, bn. menschlievend.

[† Philharmonisch]

† Philharmonisch, bn. de toonkunst beminnende. *...HELLEEN, m. (...enen), griekenvriend.

[† Philippica]

† Philippica, v. (gesch.) redevoering door Demosthenes tegen Philippus van Macedonië uitgesproken; (fig.) straf- of boetrede tegen...

[Philippus]

Philippus, orde van - den grootmoedige, ridderorde in het groothertogdom Hessen.

[† Philister]

† Philister, m. (-s), groen, niet-student.

[† Philoloog]

† Philoloog, m. (...ogen), taalvriend, -beoefenaar. *...LOGIE, v. taalwetenschappen.

[† Philomele]

† Philomele, v. (-n), nachtegaal.

[† Philosophie]

† Philosophie, v. wijsbegeerte. *...SOPHISCH, bn. wijsgeerig; -e wol, (bij de oude scheikundigen) het langs den droogen weg verkregene zinkoxyde; -e teekens, (sterrew.) de Steenbok en de Waterman; - ei, (nat.) zek. toestel.

[pagina 1027]

[† Philtrum]

† Philtrum, o. (...ra), liefde-, minne-, tooverdrank.

[† Phiool]

† Phiool, v. (...olen), buikvormig glas of fleschje.

[† Phlegma]

† Phlegma, o. het verbrande; waterig vocht dat na de destillatie van geestrijke stoffen overblijft; het slijm. *-TISCH, bn. bedaard, kalm; het - temperament; (sterrew.) -e teekens, de Kreeft, de Schorpioen en de Visschen.

[† Phlogoscoop]

† Phlogoscoop, v. (...open), werktuig dat den graad van hitte aanwijst; zek. rookverterende spaarkagchel.

[† Phoenix]

† Phoenix, m. zie FENIKS.

[† Phonolith]

† Phonolith, m. (-en), klinksteen. *...OMETER, m. (-s), klankmeter (werktuig). *...OSOPHIE, v. gmv. klankleer.

[† Phonorgan]

† Phonorgan, o. (-en), zek. spreekwerktuig.

[† Phorometer]

† Phorometer, m. (-s), draagkrachtmeter (werktuig). *...METRIE, v. gmv. wetenschap die den graad der beweging leert bepalen. *...NOMIE, v. gmv. bewegingsleer, leer der beweging van vaste en vloeibare ligchamen.

[† Phosphorus]

† Phosphorus, m. lichtstof, voorwerp dat in het duister licht geeft.

[† Photadyl]

† Photadyl, o. zek. vloeibare brandstof.

[† Photochromatisch]

† Photochromatisch, bn. -e beelden, gekleurde lichtbeelden. *...GALVANOGRAPHIE, v. gmv. kunst om lichtbeelden langs den galvanoplastischen weg te copiëren. *...GEEN, o. lichtstof. *...GRAPHIE, v. (...ën), lichtteekening, lichtbeeld; lichtteekenkunst, (eene verbetering in de daguerréotypie). *...GRAAF, ...PH, m. (...afen), die photographiën maakt. *...GRAFISCH, bn. volgens de photographie; een - portret; een - album, album (in den vorm van een boek) bestemd om er photographische portretten in te bewaren. *...LOGIE, v. leer van het licht. *...MAGNETISME, o. magnetisme door de werking van het licht voortgebragt. *...METEOREN, v. mv. lichtgevende luchtverschijnselen. *...METER, m. (-s), lichtmeter (werktuig). *...SCOOP, v. (...open), lichtkijker, lichtmeter (werktuig). *...SPHEER, v. (...eren), lichthulsel om de zon, lichtkring *...TECHNIEK, v. gmv. verlichtingskunst. *...TYPIE, v. gmv. kunst om lichtbeelden te vervaardigen.

[† Phrase]

† Phrase, v. (-n, -s), spreekwijs, volzin. *...SÉOLOGIE, v. (...ën), verzameling van spreekwijzen.

[† Phrenologie]

† Phrenologie, v. gmv. schedelleer, hersenleer. *...LOGISCH, bn. volgens de hersenleer.

[† Phrygische muts]

† Phrygische muts, v. (-en), roode muts (der vrijheid, der republiekeinen).

[† Philacterion]

† Philacterion, m. (-s), wachtpost; schutswacht.

[† Phylliten]

† Phylliten, m. mv. versteende plantenbladeren; afdruksels van bladeren in steen.

[† Physalith]

† Physalith, m. (-en), blaassteen, soort topaas. *-EN, m. mv. slakkenversteenselen.

[† Physica]

† Physica, v. gmv. natuurleer, natuurkunde. *-LISCH, bn. tot de natuurleer behoorende. *...CO-MATHEMATISCH, bn. de natuur- en de wiskunde tegelijk betreffende, natuurkundig met wiskunstige berekeningen. *...OANTYPIE, v. natuurzelfdruk. *...OCRATIE, v. natuurkracht. *...OGENIE, *...OGONIE, v. geschiedenis der natuur, leer van het ont-

[pagina 1028]

staan der natuur. *...OGNOMIE, v. (...ën), gelaatstrekken; uiterlijk voorkomen van dier of plant. -, *...OGNOMIEK, *...ONOMIE, v. gmv. gelaatkunde. *...OGRAPHIE, v. (...ën), natuurbeschrijving. *...ONOMIST, m. (-en), gelaatkenner, gelaatkundige. *...OLOGIE, v. gmv. natuurleer; leer van de verrigtingen der dieren en planten; (fig.) schets, beschrijving. *...OLOGISCH, bn. natuurkundig, natuurlijk. *...ONOMIE, v. gmv. leer -, kennis der natuurwetten. *...OTHETICA, v. gmv. de eigenlijke natuurleer.

[† Physiphilosophie]

† Physiphilosophie, v. gmv. wijsbegeerte der natuur.

[† Physis]

† Physis, v. de natuur; schepping, voortbrenging. *-CH, bn. natuurlijk, zinnelijk, ligchamelijk, dierlijk, uiterlijk.

[† Phytobiblia]

† Phytobiblia, v. mv. versteende plantenbladeren; bladeren-afdruksels. *...GLYPHEN, m. mv. steenen met planten-afdruksels. *...GNOSIE, v. plantenkennis. *...GRAPHIE, v. beschrijving der gewassen, beschrijvende plantenkunde. *...LITHEN, m. mv. plantenversteenselen. *...LOGIE, v. plantenkunde. *...NECTAR, m. de zuiverste honig uit de plantenbloesems. *...NOMIE, v. leer betreffende het plantenleven en zijne wetten; plantenbenoeming. *...PHAAG, m. (...agen), plantenetend dier. *...THERAPIE, v. plantenheelkunde. *...TOMIE, v. praktische ontleedkunde der planten.

[† Pi]

† Pi, v. het getal -, dat aanduidt hoe groot de omtrek van den cirkel is, wanneer de middellijn gelijk aan 1 gesteld wordt.

[† Piadet]

† Piadet, v. (-ten), turksche sloep.

[† Piakiep]

† Piakiep, v. (-en), groot oost-indisch rooversvaartuig.

[† Piano]

† Piano, bn. en bijw. zacht. *-, o. (-os), - forte, klavier. *...NINO, v. opstaande piano. *...NIST, m. -E, v. pianospeler, -speelster.

[Piaster]

Piaster, m. (-s), zek. spaansche, ook turksche zilvermunt (de spaansche = ƒ2.35; de turksche = ƒ0.12).

[† Pic, Pico]

† Pic, Pico, m. spits; hooge zeer spits toeloopende berg. *-, el (lengtemaat in het Oosten).

[† Pickles]

† Pickles, mv. in azijn ingemaakte en sterk gekruide plantenspijzen.

[† Piëdestal]

† Piëdestal, m. (-len), voetstuk.

[Piek]

Piek, v. (-en), lans; (spr.) de - schuren, vlugten, deserteren. *-DRAGER, m. (-s), *-ENIER, m. (-s), die met eene piek gewapend is. *-ENIEK, v. gemeenschappelijk maal waartoe ieder eenige spijzen geeft. *-STUK, o. (-ken), lansensteel. *-EVAL, m. (-len), (zeew.) zek. touw.

[Piel]

Piel, m. (-en), jonge eend.

[Piepen]

Piepen, ow. gel. (ik piepte, heb gepiept), een dun scherp geluid geven (als muizen of mosschen), schreeuwen; (spr.) zoo als de ouden zongen - de jongen, wat de ouden (goed) deden volgen de jongen (gebrekkig) na. *-D, bn. eene -e stem. *...ER, m. (s), rieten fluitje, - pijpje. -, m., *...STER, v. (-s), die piept. *...ERTJE, (B. -N), o. (-s), herdersfluit. *...JONG, bn. zeer jong.

[Pier]

Pier, v. (B.m.), (-en), aardworm; (spr.) hij is zoo dood als een -. *-EN, bw. gel. (ik pierde, heb gepierd), foppen, bedriegen. § *-ENWAAIJEN, ow. gel. (ik pierenwaaide, heb gepierenwaaid), gemeene huizen bezoeken.

[† Pierrot]

† Pierrot, m. (-s), hansworst, clown in de balletten.

[Pieterman]

Pieterman, m. (-nen), zek. zeevisch.

[pagina 1029]

[† Piëtist]

† Piëtist, m. (-en), overdreven vrome. *-ERIJ, v. ijverige schijnvroomheid. *...TISMUS, o. overdrevene vroomheid, schijnvroomheid.

[† Pieus]

† Pieus, bn. godvruchtig, vroom; -e instellingen; eene -e gift.

[† Pigment]

† Pigment, o. gmv. kleursel, verfstof.

[Pij]

Pij, v. (-en), kleed van grove stof; de stof zelve; trijp; eene monniks-; (fig.) op zijne - krijgen, afgeranseld worden.

[Pijl]

Pijl, m. (-en), dun in eene scherpe punt uitloopend wapentuig; schicht; met - en boog vechten; (sterr.) zek. sterrebeeld; als een - van den boog, zeer snel; al zijne -en zijn verschoten, hij weet niets meer te zeggen. *-, jonge eend. *-BOOG, m. (...ogen). *-ENMAKER, m. (-s). *-ER, m. (-s), zuil, pilaar. *-KAST, v. (-en). *-KOKER, m. (-s). *-KRUID, o. gmv. zek. plant. *-NAAD, v. (...aden), (heelk.). *-SCHOT, o. (-en), schot met eenen pijl gedaan. *-STAART, m. (-en), achtereind van den pijl; zek. visch; soort eend; schip of vaartuig breed van voren en smal van achteren. *-STEENEN, m. mv. belemnieten, versteende overblijfselen van een uitgestorven diergeslacht. *-STOK, m. (-ken). *-STORMVOGEL, m. (-s), zek. vogel. *-VERGIFTEN, o. mv. soorten vergif waarmede de pijlen worden bestreken. *-VORMIG, bn. *-WORTELMEEL, o. gmv. arrowroot.

[Pijn]

Pijn, v. (-en), smartelijke gewaarwording; smart, wee, zielelijden; moeite. *-APPEL, m. (-s, -en), vrucht van den pijnboom. -KERN, v. (-en), pit. *-APPELKLIER, v. (-en), (gen.). *-BANK, v. (-en), folterbank; (fig.) hevige marteling. *-BOOM, m. (-en), denneboom. *-HARS, v. gmv. hars van den pijnboom. *-EN, bw. gel. (ik pijnde, heb gepijnd), drukken, persen; gepijnde honig. *-IGEN, bw. gel. (ik pijnigde, heb gepijnigd), pijn veroorzaken; folteren, martelen. *-IGING, v. (-en), foltering, marteling. *-IGER, m. (-s), beul, folteraar. *-KAMER, v. (-s), kamer waar een beschuldigde op de pijnbank werd gelegd. *-LIJK, bn. en bijw. (-er, -st), smart veroorzakende, ziekelijk, lijdende. -HEID, v. gmv. ziektegevoel, smartgevoel. *-LOOS, bn. geene smart veroorzakende, zonder pijn. *-NOOT, v. (...oten). *-RAAM, o. zek. werktuig bij de pijnbank in gebruik. *-STILLEND, bn. verzachtend. *-WOUD, o. (-en), bosch van denneboomen.

[Pijp]

Pijp, v. (-en), buis (van hout, aarde, metaal enz.), cylinder; fluit; staaf; been; steel met kop (tot tabak rooken); eene - (langwerpig stuk) lak; de - eener broek (dat gedeelte waarin het been zit); de - van een orgel; - eener goot; - eener brandspuit; eene - stoppen (vullen met tabak); (fig.) naar iemands -en (fluit) dansen, alles doen wat hij begeert; de -en stellen, tieren, razen; daar kan hij een leelijke - aan rooken, dat kan hem zuur opbreken. *-, soort (wijn)vat; eene - madera. *-AARDE, v. gmv. zek. kleisoort.

[Pijpen]

Pijpen, ow. ong. (ik peep, heb gepepen), fluiten, op de fluit blazen; (ook) piepen. *-BAKKER, m. (-s). *-BLOEMIG, bn. -e gewassen. *-BOOR, v. (...oren). *-DOP, m. (-pen), *-DOPJE, o. (B. -N), (-s), dekseltje (van draadwerk) op eenen pijpenkop. *-FABRIEK, v. (-en). *-KETEL, m. (-s), soort stoomketel. *-KOP, m. (-pen), dat gedeelte der pijp waarin de tabak wordt gestopt. *-MAKER, m. (-s). *-LADE, v. (-n). *-MANDJE, (B. -N), o. (-s), langwerpig smal

[pagina 1030]

mandje. *-PLANK, v. (-en), plank met gaten door welke de orgel-pijpen gaan; (ook) plank waarop doorgaans de tabakspijpen liggen. *-ROER, o. (-en). *-STANDER, m. (-s), zek. huisraad bestemd om er pijpen in te stellen. *-STEEL, m. (...elen), langst en naauwst gedeelte der pijp. *-STELLER, m., ...STER, v. (-s), (fig.) deugniet. *-UITHALER, m. (-s). -TJE, (B. -N), o. (-s). *-VORM, m. (-en). *-WROETER, m. (-s).

[Pijper]

Pijper, m. (-s), fluitspeler.

[Pijpgast]

Pijpgast, m. (-en), die de brandspuit bedient, brandblusscher. *...GAT, o. (-en), deel van een orgel. *...JE, (B. -N), o. (-s), kleine pijp. *...KAN, v. (-nen), kan met zuigpijpje, lurkkan. *...KANEEL, o. gmv. kaneel in bast. *...KORAAL, o. (...alen), valsche koraal. *...KRUID, o. (plant.) dolle kervel. *...MAKER, m. (-s). -IJ, v. (-en), pijpenfabriek. *...RIET, o. (-en), riet waarvan men herdersfluitjes snijdt. *...UITHALER, m. (-s). *...WERK, o. (-en), toestel van buizen (bij waterwerken enz.). *...ZAK, m. (-ken), doedelzak. *...VOERDER, m. (-s), brandspuitbedienaar.

[Pijrok]

Pijrok, m. (-ken), zek. kleedingstuk (van grove stof).

[Pik]

Pik, v. zie PEK. *-, m. het pikken van eenen vogel; wrok, haat; eenen - op iem. hebben.

[† Pikant]

† Pikant, bn. en bijw. (-er, -st), scherp; eene -e saus; (fig.) bits, vinnig; prikkelend; die geschiedenis is zeer -, zij prikkelt zeer de belangstelling. *-ERIE, v. (...ën), bitsheid, scherpte (van toon); verholene vijandschap; iem. pikanteriën (gevoelige beleedigingen) zeggen.

[Pikbroek]

Pikbroek, v. (-en), (fig.) matroos.

[Pikdonker]

Pikdonker, bn. en bijw. stik donker, duister.

[† Piket]

† Piket, o. (-ten), wacht (soldaten); het brand- hebben, (bij de schutterij) aangewezen zijn (beurtelings) om bij het uitbarsten van brand op te komen ten einde de orde te handhaven; soort kaartspel. *-TEN, ow. gel. (ik pikette, heb gepiket), piket spelen.

[Pikeren]

Pikeren, bw. gel. (ik pikeerde, heb gepikeerd), prikken; kantoorboeken onderling vergelijken, posten aanteekenen; (fig.) iem. bedektelijk honen; gepikeerd zijn, zich beleedigd achten. *...KEUR, m. (-s), (rijsch.) tweede meester.

[† Pikkedillen]

† Pikkedillen, v. mv. kleinigheden, kleine zonden (der jeugd).

[Pikken]

Pikken, ow. en bw. (ik pikte, heb gepikt), met pek of pik insmeren, - bestrijken; met den bek slaan tegen... (van vogels); trekkebekken; (fig.) op bedekte wijze honen, beleedigingen toevoegen.

[† Pikol]

† Pikol, o. handelsgewigt in Oost-Indië (= ruim 62 ned. pond).

[Pikzwart]

Pikzwart, bn. zoo zwart als pik; (fig.) pikdonker.

[Pil]

Pil, v. (-len), medicijnballetje; -len draaijen (maken); -len slikken; (fig.) dit is eene harde - om te slikken, die zaak is pijnlijk om te volbrengen; (ook) die tijding is hard te vernemen; de - vergulden, eene onaangename zaak fraai of aannemelijk voorstellen; met zoete woordjes iets zeer pijnlijks zeggen.

[Pilaar]

Pilaar, m. (...aren), pijler, zuil (rond of vierkant); (fig.) steun; een - der kerk. *-BIJTER, m. (-s), ...STER, v. (-s), femelaar, -ster; schijnheilige. *-BIJTERIJ, v. (-en), femelarij, schijnheiligheid. *-HOOFD,

[pagina 1031]

o. (-en), (bouwk.) kapiteel. *-LIJST, v. (-en). *-SCHACHT, *-SCHAFT, v. (-en), zuil zonder den voet of den kop. *-VOET, m. (-en), basis der zuil.

[† Pilaster]

† Pilaster, m. (-s), vierkante -, platte zuil; steunsel van eenen, schoorsteenmantel.

[Pillegift]

Pillegift, v. (-en), doopgeschenk.

[Pillendoos]

Pillendoos, v. (...ozen). *-JE, (B. -N), o. (-s). *...DRAAIJER, m. (-s), apotheker (scheldnaam). *...SLIKKER, m., ...STER, v. (-s), (fig.) die zeer aan medicijnen gehecht is.

[† Piloot]

† Piloot, m. (...oten), stuurman, loods. *...LOTARIS, m. (-sen), havenmeester.

[Piment]

Piment, PIMENTO, o. gmv. spaansche peper.

[Pimpel]

Pimpel, m. (-s), soort mees (zek. vogel); (fig.) onnoozele bloed, botterik. *-AAR, m. (-s), -STER, v. (-s), drinkebroêr, zuipster. *-EN, ow. gel. (ik pimpelde, heb gepimpeld), drinken, de kan vaak aanspreken. *-MEES, v. (...zen), soort vogel; het is een -, het is een drinkebroêr. *-PAARSCH, bn. donkerpaarsch; hij is - van de koû. *-TJE, (B. -N), o. (-s), likeurglaasje.

[Pimperboom]

Pimperboom, m. (-en), pistaciënboom.

[Pimpernel]

Pimpernel, v. zek. kruid of plant. *...NOOT, v. (...oten), pistacie. -ROOS, v. (...ozen). *-WORTEL, m. (s).

[Pin]

Pin, v. (-nen), zwik, pen (meest van hout, om touwen, ook bekleedsels vaneen te houden); soort spiering. *-NEN, bw. gel. (ik pinde, heb gepind), met of door pinnen aaneen houden.

[† Pinacotheek]

† Pinacotheek, v. (...eken), groote (lands)kunstverzameling, (inz. schilderijen).

[Pinas]

Pinas, v. (-sen), soort klein en smal vaartuig.

[† Pindus]

† Pindus, m. gmv. zangberg.

[Pingelen]

Pingelen, v. mv. zaadjes van den pijnappel.

[Pink]

Pink, m. (B.m. en v.), (-en), kleinste vinger. *-, v. soort vischersvaartuig; hij is bij de -en, hij is slim, - snedig, - werkzaam. *-, m. en v. eenjarig kalf. *-EN, ow. gel. (ik pinkte, heb gepinkt), met de oogen knippen; eenen traan -, met den pink eenen traan uit het oog wisschen. *-ER, m. (-s), springstokje. *-JE, (B. -N), o. (-s), kleinste vinger (naaist.) langwerpige naairing.

[† Pinkops]

† Pinkops, v. (wev.) overgebleven katoen dat niet verwerkt kan worden; poetskatoen.

[Pinkster]

Pinkster, *-EN, o. (B. PINGSTER), v. gmv. herinneringsfeest aan de nederdaling van den Heiligen Geest op de apostelen; (isr.) feest der eerstelingen, wekenfeest; - één, - twee, eerste -, tweede dag van Pinkster. *-AVOND, m. (-en), avond van den ingang van Pinksteren. *-BLOEM, v. (-en), zek. bloem; (fig.) meisje of kind zot uitgedost. *-DAG, m. (-en). *-FEEST, o. gmv. *-LIED, o. (...eren). *-MAANDAG, m. (-en). *-MORGEN, m. gmv. *-NACHT, m. gmv. nacht van den ingang van Pinksteren. *-NAKEL, m. gmv. soort brood; soort zoete moesplant. *-TIJD, m. (-en). *-VREUGDE, v. gmv. *-WEEK, v. (...eken). *-ZANG, m. (-en). *-ZONDAG, m. (-en).

[† Pinnacidiën]

† Pinnacidiën, o. mv. (meetk.) meetvizieren.

[Pinsbek]

Pinsbek, o. zie SPINSBEK.

[pagina 1032]

[Pint]

Pint, v. (-en), kan; oude vochtmaat (zeer verschillend van inhoud, ongeveer = 6 nederl. maatjes). *-ER, v. (-s), (zeew.) zek. touwwerk. *-FLESCH, v. (...sschen). *-GLAS, o. (...azen). *-KAN, v. (-nen). *-SROEMER, m. (-s).

[† Pinxit]

† Pinxit, (hij heeft het) geschilderd.

[Pioene]

Pioene, v. (-n), soort fraaije bloem.

[Pion]

Pion, (-nen), m. boer (in het schaakspel); een - nemen; zijn - tot koningin brengen; met een - coiffê spelen, met een bepaalden pion mat zetten. *-NETJE, (B. -N), o. (-s). *-NIER, m. (-s), schansgraver.

[Pip]

Pip, v. gmv. zek. vogelziekte. *-PELING, v. (-en), reinet (appel).

[Pips]

Pips, bn. en bijw. met de pip behebt; (fig.) niet fiksch, ongesteld; zij ziet er - uit, zij schijnt zwanger te zijn.

[† Pipris]

† Pipris, v. (-sen), sloep van de negers.

[† Piqué]

† Piqué, o. soort katoenen stof; een - vestje.

[† Piraat]

† Piraat, m. (...aten), zeeroover. *...RATERIE, v. zeerooverij.

[† Piramiede]

† Piramiede, *...MIDE, v. (-n), vier- of meerzijdig spits toeloopend gebouw met ééne gemeene basis; de -n van Egypte. *...MIEDAAL, bn. en bijw. als -, in den vorm eener piramiede.

[† Pirouette]

† Pirouette, v. (-n), draai, wending (in de dans- en rijkunst). *-REN, ow. gel. (ik pirouetteerde, heb gepirouetteerd), zwenken, draaisprongen maken.

[Pis]

Pis, v. gmv. wateruitwerpsel (van menschen en dieren); - hebben, zijne - niet kunnen houden. *-, § (fig.) slechte -, slappe drank. *-ACHTIG, bn. als pis.

[† Pisang]

† Pisang, *-BOOM, m. (-en), soort banaan. *-VRUCHT, v. gmv.

[Pisbak]

Pisbak, m. (-ken), urinoir. *...BLAAS, v. (...azen). *...BROEK, m. (-en), jongentje dat nog in zijne broek watert.

[† Piscicultuur]

† Piscicultuur, v. gmv. kunstmatige vischteelt. *...CINE, v. (-n), vijver voor die teelt.

[† Pisé]

† Pisé, m. ineengestampte aarde (bouwstof voor de muren van huizen).

[Pisdoek]

Pisdoek, m. (-en). *...DRIJVEND, bn. (gen.) een - middel. *...GANG, m. (en), (ontl.) uretrus. *...GLAS, o. (...azen), soort flesch waarin het door zieken geloosde water wordt bewaard. *...HOEK, m. (-en), plaats waar gewaterd wordt. *...KIJKER, m. (-s), arts die voorgeeft uit de pis de ziekte te kennen. -IJ, v. gmv. het piskijken. *...KOUS, v. (-en), jong meisje, nufje. *...KROEG, v. (-en), gemeen bordeel. *...LEIDER, m. (ontl.). *...LOOZING, v. (-en). *...LUIJER, v. (-s). *...LUUR, v. (...uren). *...POT, m. (-ten), waterpot; (zeew.) bras van de bezaansroede. *...PRAATJE, (B. -N), o. (-s), nietig -, zot geklap.

[Pissebed]

Pissebed, o. (-den), (nat. gesch.) zek. insekt, duizendbeen. *-, m. en v. die in bed watert. *...SELINGS, bijw. druipende.

[Pissen]

Pissen, ow. gel. (ik piste, heb gepist), zijn water loozen; wateren. *...SER, m., *...STER, v. (-s), die pist. *...SERTJE, (B. -N), o. (-s), kind dat pist; mannelijk deel van een kind; kraantje. *...STOF, v. (scheik.). *...SUIKER, v. druivensuiker.

[† Pistacie, Pistachie]

† Pistacie, Pistachie, (...ën), v. pimpernoot.

[† Piston]

† Piston, m. (-s), zuiger; luchtklepje; cornet-à- -, soort blaashoorn. § *-, v. (-nen), ton waarin men watert.

[pagina 1033]

[Pistool]

Pistool, v. (...olen), zek. oude spaansche goudmunt (= ƒ12 ongeveer); soort wapentuig met korten loop; op de - vechten, duelleren; met de - schieten; (fig.) met de - op de borst iets vragen, dreigende eischen, iemand in het naauw brengen. *-, gehuurde kamer in eene gevangenis. *-CAMERA, v. soort photographisch werktuig. *-HOLSTER, *-KOKER, m. (-s). *-MAKER, m. (-s). *-SCHOOT, *-SCHEUT, v. (-en), verheid van een pistoolschot, dragt van eene pistool. *-SCHOT, o. (-en), losbranding eener pistool. *-TJE, (B. -N), o. (-s), kleine pistool.

[Pisvloed]

Pisvloed, m. (-en), (gen.) ziekelijke ontvloeijing van het water. *...WEG, m. (-en), (ontl.).

[Pit]

Pit, v. (-ten), kern, amandel (van vruchten); katoen (eener lamp of kaars), kousje. *-, v. en o. merg, kracht; het - van eenen boom; (fig.) innerlijke waarde, zelfstandigheid, het beste, kern; daar zit - in dat laken; er steekt niet veel - in die redenering. *-JE, (B. -N), o. (-s), kleine kern, zaadje (van vruchten, inz. rozijnen). *-OOR, m. (-en), roerdomp (zek. vogel). *-TIG, bn. en bijw. (-er, -st), vol pitten; (fig.) vol merg en kracht; -laken; -e wijn; geestig, snedig.

[Pitsjaar]

Pitsjaar, v. (...aren), *-VLAG, v. (-gen), (zeew.) soort kommando-vlag tot sein dat men zich aan boord moet begeven. *...AREN, bw. gel. (ik pitsjaarde, heb gepitsjaard), de pitsjaarvlag uitsteken; (ook) zich voor een dag aan land begeven.

[† Pittoresk]

† Pittoresk, bn. en bijw. (-er, -st), schilderachtig, treffend (voor het gezigt), (fig., ook voor het verstand).

[Pitvrucht]

Pitvrucht, v. (-en), soort schijnvrucht.

[Pius]

Pius, orde van - IX, pauselijke ridderorde.

[† Pizzicato]

† Pizzicato, bn. en bijw. (muz.) knippende, geknipt (met de vingers op de snaren).

[Plaag]

Plaag, v. (plagen), kwelling, verdriet; geesel; kastijding, straf; onheil, ramp; (bijb.) de tien plagen van Egypte. *-GEEST, m. (-en), kwelduivel, demon; (fig.) die onophoudelijk plaagt en lastig is. *-STER, v. (-s), plaaggeest. *-ZIEK, bn. (-er, -st), vol zucht tot plagen, - tot kwellen, lastig.

[Plaanboom]

Plaanboom, m. (-en), plataanboom.

[Plaat]

Plaat, v. (platen), geplet stuk metaal; gereedschap om iets in den oven te bakken; haardvloer onder den schoorsteen; plat en breed stuk marmer; dekstuk van een slot; achter- of onderstuk eener drukpers; wijzerbord; groot en plat houten belegstuk of plank; (aardr.) zandbank; (grav.) koper -, staal -, steen waarop gegraveerd of geteekend is; afdruk, prent, afbeelding; § de - poetsen, aan den haal gaan, deserteren; (ook) wegblijven van het gevecht. *-DRUKKEN, ow. gel. (ik plaatdrukte, heb geplaatdrukt), koperen platen afdrukken, trekken. *-DRUKKER, m. (-s), graveur, drukker van plaatwerken. -IJ, v. (-en), werkplaats -, (ook) kunst des plaatdrukkers. *-ETSER, m., *-ETSTER, v. (-s), die met sterk water op koper etst. *-GRENDEL, m. (-s). *-JE, (B. -N), o. (-s), kleine plaat; centen-s, stukjes koper nog ongemunt en tot centen bestemd. *-IJZER, o. gmv. geslagen (in tegenst. van gegoten) ijzer. *-KIEU-

[pagina 1034]

WIGEN, m. mv. zek. orde der schelpdieren. *-KNIE, v. (-ën), (zeew.) zek. ijzeren plaat. *-KOEK, m. (-en), soort pannekoek (van zeer grof meel). -KRAAM, v. (...amen), kermiskraam waarin plaatkoek gebakken wordt. *-PAPIER, o. papier dat tot plaatdrukken geschikt is. *-PERS, v. (-en), drukpers van den plaatdrukker.

[Plaats]

Plaats, v. (-en), opene plek; voor-, achter-, binnen-; buitengoed, villa; betrekking, ambt; naar eene - dingen of staan; volzin; gedeelte uit een werk; aanhaling; zie den schrijver t.a.p. (ter aangehaalde plaatse); deze - uit Cicero luidt aldus; punt; op die - - doet het mij zeer; sterkte; vesting; stad, vlek, dorp; ik ken geen schooner - dan...; welk eene vervelende - is hier; ruimte, omtrek; zitplaats; er is hier geen - meer; eene besprokene -, vooruit besteld en betaald (in eenen schouwburg enz.); hij bleef op de - (op de plek waar hij zich bevond) dood; (ook) hij sneuvelde; - vinden, grijpen, hebben, gebeuren, voorvallen, geschieden; - maken voor; in (de) - van een ander, iets anders; in - dat iets geschiede; in de eerste -, het allereerst, vooreerst; -! (fig.) uit den weg! - rust! kommando bij de exercitiën. *-BEGEVER, m., *-BEGEEFSTER, v. (-s), die plaatsen of ambten uitdeelt. *-BEKLEEDER, m., ...STER, v. (-s), zie PLAATSVERVANGER. *-BESCHRIJVEND, bn. *-BESCHRIJVER, m. *-BESCHRIJFSTER, v. (-s). *-BESCHRIJVING, v. (-en), † topographie. *-BESTEMMING, v. (-en). *-BEWAARDER, m. (-s). ...STER, v. (-s). *-BRIEFJE, (B. -N), o. (-s), bewijs eener besprokene plaats. *-ELIJK, bn. en bijw. dat tot eene zekere plaats behoort, - zich daarbij bepaalt; de -e of stedelijke bevelhebber; (gen.) een - gebrek; -e gesteldheid. *-EN, bw. gel. (ik plaatste, heb geplaatst), stellen, zetten; eene plaats geven aan; (fig.) zijn hart is wel geplaatst, hij heeft eene goede inborst; zijn geld goed - (beleggen); men moet wel toezien waar men zijne vriendschap plaatst (aan wien men haar schenkt). ZICH -, ww. ik weet niet waar ik mij - moet. *-HOND, m. (-en), ketting-, bulhond. *-HOUDER, m. (-s). ...STER, v. (-s). *-ING, v. het plaatsen. *-JE, (B. -N), o. (-s), kleine plaats. *-KOMMANDANT, m. (-en), militaire opperbevelhebber in eene stad.

[Plaatslijper]

Plaatslijper, m. (-s), *...SLIJPSTER, v. (-s), lediglooper, -loopster. *...SNIJDER, m. (-s), ...STER, v. (-s), graveur, graveerder, ...ster. *...SNIJDEN, o. *...SNIJKUNST, v. gmv. de graveerkunst.

[Plaatsmajoor]

Plaatsmajoor, m. (-s). *...VERVANGER, m., ...STER, v. (-s), die eens anderen plaats inneemt, hem of haar vertegenwoordigt; (mil.) remplaçant. *...VERVANGING, v. gmv. het innemen van eens anderen plaats; (mil.) remplacement. *...VULLING, v. (-en), opvulling van eene plaats of ruimte; bladvulling.

[Plaatwerk]

Plaatwerk, o. (-en), werk -, boek met koperplaten of met teekeningen enz.; geïllustreerd werk.

[† Placenta]

† Placenta, v. (vroedk.) moederkoek, nageboorte. *...CET, o. (-ten), verzoekschrift; koninklijk oktrooi; ordonnantie op een kerkelijk besluit; stoeltje zonder leuning, kruk; regt van -, (r.k.) regt om de bisschoppelijke besluiten af te kondigen. *...FOND, o. (-s), zoldering. *...FONNEREN, bw. gel. (ik plafonneerde, heb gepla-

[pagina 1035]

fonneerd), eene zoldering kunstmatig evenen; - met stukadoorsel beleggen.

[Plagen]

Plagen, bw. gel. (ik plaagde, heb geplaagd), kwellen, lastig vallen. *...GER, m. (-s), die kwelt; onderdrukker, dwingeland. *...GERIJ, v. (-en), het plagen, kwellen.

[Plagge]

Plagge, v. (-n), kluit, zode; -n, losse turf, heideturf.

[† Plagiaat]

† Plagiaat, o. (...aten), letterdieverij; gedachtenroof; (ook) menschenroof. *...GIARIUS, m. (...rii), letterdief; (ook) menschenroover.

[† Plaid]

† Plaid, v. (-s), geruite wollen mantel der bergschotten; (oud fransche) geregtszitting.

[† Plainte]

† Plainte, v. (-s), geregtelijke aanklagt.

[† Plait-il?]

† Plait-il? wat belieft u? *-, PLAITIE, v. heimelijk gemak.

[Plak]

Plak, v. (-ken), plat, dik stuk klophout; (oudt.) strafwerktuig in de scholen gebruikelijk; (fig.) er de - op leggen, kastijden; iem. onder de - (in bedwang) houden. *-ALMANAK, m. (-ken), almanak om aan den wand opgehangen te worden. *-BRIEF, m. (...ven), plakkaat, affiche, bekendmaking. *-KAAT, o. (...aten), bevelschrift (van wege de regering), bekendmaking, edikt; aanplakbiljet; het groot -, verzameling van alle (oud-nederlandsche) plakkaten. *-KEN, bw. gel. (ik plakte, heb geplakt), doen kleven op (door stijfsel, lijm enz.); vastzetten, neêrploffen; (fig.) zij hebben hem in de gevangenis geplakt; lang ergens blijven; het beviel mij daar wel, ik bleef er -, *-KER, m., ...STER, v. (-s), die iets beplakt of aanplakt. *-KAART, v. (-en). *-KERIJ, v. (-en). *-SCHRIFT, o. (-en), plakkaat. *-WERK, o. (-en), het plakken; (fig.) knoeiwerk. *-ZODE, v. (-n), tuinzode.

[Plammoten]

Plammoten, bw. gel. (ik plammootte, heb geplammoot), bevlekken, met vuile handen bezoedelen.

[Plan]

Plan, o. (-nen), schets, ontwerp, platte grond; een - teekenen of schetsen; (fig.) ontwerp, voornemen; een - vormen.

[† Planchet]

† Planchet, o. (-ten), platte balein in een rijglijfje. *-SCHUIF, v. (...ven).

[Planeet]

Planeet, v. (...eten), dwaalster, donkere bol; (fig.) lot, noodlot, voorbeschikking; iem. zijne - stellen of lezen, hem zijn toekomstig lot voorspellen; hij is onder eene ongelukkige - geboren; het planeten-stelsel, stelsel in het heelal gevormd door de aarde met de planeten in haren zamenhang onderling en met de zon; planetentafel, zek. sterrekundig boek. *-BOEK, o. (-en), tooverboek. *-JAAR, o. (...aren). *-KENNER, m. (-s). *-KENNIS, v. gmv. *-KIJKER, m. (-s), sterrekundige; (ook) werktuig. *-LEZER, m. (-s), *-LEESSTER, v. (-s), waarzegger, waarzegster. *-METER, m. (-s), (sterr.) werktuig.

[† Planeren]

† Planeren, bw. gel. (ik planeerde, heb geplaneerd), effenen, evenen, glad maken. *...NETARIUM, o. (-s), planetenlijst; kunstmatige toestel die den loop der planeten aanwijst. *...TARISCH, bn. ronddwalend; -e dieren, die op de laagste trappen van het dierlijk leven staan en wier uitwendige ligchamen niet veel verschillen van delfstoffen. *...TOÏDEN, v. mv. kleine planeten. *...TOLABIUM, o. werktuig tot het waarnemen der planeten.

[† Planimetrie]

† Planimetrie, v. gmv. vlaktemeetkunst. *...SPHEER, o. (...eren), of *...GLOBE, v. (-n), voorstelling der aarde of van den sterrenhemel op een vlak.

[pagina 1036]

[Plank]

Plank, v. (-en), plat gezaagd betrekkelijk breed hout; deel; eene - leggen (van den wal naar een schip); met -en (iets) beschoeijen; (fig.) de - mis zijn, zich vergissen; die is als eene -, die is stevig of sterk; goed bij de - kunnen, gegoed zijn; (fig.) de -en betreden, tooneelspelen. *-EN, bn. van planken; een - vloer. *-ER, m. (-s), (zeew.) leverancier van losplanken. *-IER, o. (-s), vloer; plat. *-JE, (B. -N), o. (-s), kleine plank; verhuurbordje aan een huis. *-WERK, o. (-en), getimmerde toestel van planken.

[Plannenmaker]

Plannenmaker, m., *...MAAKSTER, v. (-s), warhoofd, gelukzoeker.

[Plant]

Plant, v. (-en), gewas. *-AADJE, (-n), *-AGIE, v. (...ën), aanleg van plantsoen; grond waarop (in Oost- of West-Indië) meest rijst, koffij, suiker enz. wordt geteeld. *-AARDE, v. gmv. tuinaarde. *-BESCHRIJVER, m. (-s). ...VING, v. (-en). *-DIER, o. (-en), zoöphiet (koraal enz.). *-EN, bw. gel. (ik plantte, heb geplant), in aarde -, in den grond zetten (inz. om te doen groeijen); poten (aardappelen); (fig.) de vaan des opstands -; het geschut -; den standaard -.

[Plantenbed]

Plantenbed, o. (-den), stuk grond met planten bezet. *...GIF, o. (-ten). *...GROEI, m. gmv. *...KALENDER, m. zamenstelling van gewassen, die zoodanig is geordend dat de bloei der planten de maand aanduidt waarin men zich bevindt. *...KENNER, m. (-s). *...KIEM, v. (-en). *...KUNDE, v. gmv. *...KWEEKER, m. (-s). ...STER, v. (-s). *...KWEEKERIJ, v. (-en). *...LEER, v. gmv. *...LEVEN, o. gmv. een - leiden, als eene plant leven, † vegeteren. *...OLIE, v. (...ën). *...RIJK, o. gmv. een van de drie rijken der natuur. *...SAP, o. (-pen). *...SLIJM, o. zek. stoffen van plantaardigen oorsprong. *...STEEN, m. (-en). *...STELSEL, o. (-s), eene op bepaalde beginselen gegronde verdeeling van het plantenrijk. *...TUIN, m. (-en), kruidtuin. *...ZOUT, o. (-en). *...ZUIGER, m. (-s). *...ZUUR, o. (...uren).

[Planter]

Planter, m. (-s), die plant; eigenaar eener plantaadje; kolonist. *-IJ, v. (-en).

[Plantgewas]

Plantgewas, o. (-sen). *...HOF, m. (...ven), kweekerij. *...IJZER, o. (-s), werktuig der tuinlieden. *...ING, v. (-en), het planten. *...JE, (B. -N), o. (-s). *...SOEN, o. (-en), aanplanting; grond met planten bezet. -BOSCH, o. (...sschen). *...WORDING, v. gmv.

[Plas]

Plas, m. (-sen), (B. PLASCH, ...sschen), ruimte met water of ander nat bedekt; een - water, bloed, regen; (fig.) de wijde -, de zee. *-DANK, m. (-en), dank met bijoogmerken betuigd; hij deed het om een - te behalen. *-REGEN, m. (-s), stort-, slagregen. -EN, onp. w. gel. (het plasregende, heeft geplasregend). *-SEN, ow. gel. (ik plaste, heb geplast), plompen, ploeteren door of in het water; een -de (kletterende) regen. *-SERIJ, v. (-en), het geplas, geploeter. *-WATER, o. gmv. wasch-, morswater.

[† Plastiek]

† Plastiek, v. gmv. aanschouwelijke kunst, kunst der edele vormen (b.v. beeldhouw-, tooneel-, ook danskunst). *...TISCH, bn. aanschouwelijk door vormen; de -e kunsten. *...TOGRAPHIE, v. gmv. nagebootst schrift.

[Plat]

Plat, bn. en bijw. (-ter, -st), vlak, zonder diepte, effen; een - vlak, zonder bogt; de -te grond, teekening eener stad, - van een

[pagina 1037]

gebouw; het -te land, de gemeenten in de provinciën (in tegenstelling van de groote steden); (meetk.) een -te driehoek; - maken, - slaan; zich - op den buik leggen; gemeen, zouteloos, † triviaal, laf; eene -te uitdrukking; hij zeide het - weg (ronduit). *-, o. (-ten), effene ruimte buiten eene verdieping (gewoonlijk met lood of zink bedekt); terras; op zijn - zitten, staan; op het - klimmen; vlak, platte zijde; het - van den degen, van het liniaal; (fig.) op zijn - vallen, bekennen; door het mat vallen.

[Plataan]

Plataan, m. (...anen), *-BOOM, m. (-en), fraaije zuidelijke boom.

[Platachtig]

Platachtig, bn. en bijw. (-er, -st), eenigzins plat. *...BOOMD, bn. (zeew.) plat van bodem. *...BROEK, m. (-en), gesnedene, gelubde. *...DAK, o. (-en), (bouwk.) gebroken dak. *...DIJS, m. (...zen), soort blei (visch). *...DUITSCH, o. gmv. taal der Westfalers, - der duitsche veldbewoners.

[Plated, Pleet]

Plated, Pleet, bn. met goud of zilverblaadjes overtrokken. *-, o. verguld -, verzilverd metaal.

[† Plateren]

† Plateren, bw. gel. (ik plateerde, heb geplateerd), (ook plaqueren), vergulden, verzilveren (met goud of zilverblad).

[§ Platgat]

§ Platgat, m. (-ten), snijder, knoeijer. *...HEID, v. (...eden), lafheid, gemeene taal.

[† Platina]

† Platina, v. gmv. wit goud; het fijnste metaal. *...NEREN, bw. gel. met een laagje platina overdekken. *...TUDE, v. (-s), gemeenheid, laagheid.

[Platje]

Platje, (B. *-N), o. (-s), klein plat; rond open plekje; (fig.) kwantje, slimmerdje. *...KEVERS, m. mv. soort insekten. *...KOPPEN, m. mv. soort groote scheepsspijkers. *...LOOD, o. (zeew.) deklood voor het zinkgat van het kanon; geplet lood. *...LUIS, o. (...zen), zek. ongedierte; (zeew.) laag friesch turfschip. † *...-MENAGE, v. (-s), tafelstel (voor zout, peper enz.). *...MAKING, v. (-en), het pletten. *...METING, v. (-en), vlakmeting. *...NEUS, m. en v. (...zen).

[† Platonisch]

† Platonisch, bn. en bijw. (-er, meest platonisch), naar Plato, naar de leer van Plato; eene -e liefde, liefde van ziel tot ziel; de -e republiek, wijsgeerige inrigting van eenen Staat doch praktisch onbestaanbaar; - zonnejaar, (sterr.).

[Platschieten]

Platschieten, bw. gel. door middel van kanonschoten wegschieten.

[Platteband]

Platteband, m. (-en), bovenband eener broek.

[Platteel]

Platteel, o. gmv. nagemaakt porselein. *-BAKKER, m. (-s). -IJ, v. (-en).

[Plattegrond]

Plattegrond, m. (-en), *...LAND, o. zie op PLAT.

[Platterd]

Platterd, m. (-s), weetniet, domoor. *...TING, v. (-s), (zeew.) soort touwknoop, zek. platte streng. *...VISCH, m. (...sschen), b.v. blei, schol enz. *...VOET, m. (-en), breede onbevallige voet. -, m. en v. die zood. voeten heeft. -, -WACHT, v. (zeew.) wacht aan boord van 's namiddags 4 tot 6 uur. *-VOETEN, ow. gel. (ik platvoette, heb geplatvoet), lang staan te wachten (op iem.); (zeew.) op en neder gaan. *...VOETIG, bn. (nat. gesch.) -e vogels of de -en. *...ZETTER, m. (-s), (letterz.) zetter die altijd aan boekwerk bezig is.

[† Plausibel]

† Plausibel, bn. en bijw. aannemelijk, schijnschoon; onder -e redenen. *...SIPILITEIT, v. (-en), aannemelijkheid; het schijnschoon.

[Plavei]

Plavei, v. (-jen, B. -en), vloer-, straatsteen. *-JEN, (B. *...VE-

[pagina 1038]

REN), bw. gel. (ik plaveide, heb geplaveid), bestraten, vloeren (met steenen). *-BLOK, o. (-ken), werktuig om de straatsteenen vast te slaan. *-JER, m. (-s), bevloerder, straatmaker. *-JING, v. (-en), het plaveijen. *-SEL, o. (-s), bestrating, bevloering, vloer-, straatsteenen. *-STEEN, m. (-en).

[† Plebejer]

† Plebejer, m. (-s), onadellijke (bij de Romeinen, in tegenst. der Patriciérs); (fig.) burgerman. *...JISCH, bn. niet-adellijk, niet patricisch; burgerlijk. *...JISMUS, o. gmv. gemeen gedrag.

[† Plebs]

† Plebs, o. gmv. gemeene volksklasse, graauw.

[Plecht]

Plecht, v. (-en), (zeew.) voor- of achterhalfdek, bovendeel; (fig.) van de - rollen, zijnen post verliezen. *-ANKER, o. (-s), noodanker; (fig.) behoud, uiterst middel; hij was mijn - in den nood. -TOUW, o. (-en). *-GAARD, v. (-en), roede of boom waarmede de bodem gepeild wordt.

[Pleegvader]

Pleegvader, m. (-s, -en), *...MOEDER, v. (-s), bij wien of wie men aangenomen kind is; verzorger, verzorgster.

[† Pleet]

† Pleet, o, zie PLATED. *-ZILVER, o.

[Plegen]

Plegen, ow. onr. (ik plagt, heb gepleegd), gewoon zijn; zoo plagt ik altijd te doen; kind! plagt hij te zeggen. *-, bw. gel. (ik pleegde, heb gepleegd), begaan, bedrijven (iets kwaads); eene misdaad -; raad -, bij iem. te rade gaan. *...ING, v. gmv. het plegen, bedrijf.

[↑ Plegt]

↑ Plegt, v. (-en), kusting, schepenkennis, hypotheek. *-GEWAAD, o. (...aden), feestelijke kleedij. *-IG, bn. en bijw. (-er, -st), aanzienlijk, statig, feestelijk, op feestelijke wijze; ik verklaar u - (heilig). -LIJK, bijw. *-IGHEID, v. (...heden), statigheid; feestelijkheid.

[Plei]

Plei, v. (-jen, B. -en), (zeew.) vooruitstekende landpunt tusschen de twee armen eener rivier.

[† Pleïaden]

† Pleïaden, v. mv. het zevengesternte, zek. sterregroep.

[Pleidooi]

Pleidooi, o. (-jen, B. -en), pleitrede (van eenen advokaat), verdediging, pleit.

[Plein]

Plein, o. (-en), markt, opene ruimte binnen eene stad; - voor een kasteel, esplanade.

[Pleister]

Pleister, v. (heelk.) met zalf of iets anders bestreken stukje doek om op wonden te leggen; (fig.) verzachting, troost; dit was eene - op zijne wond. *-, o. (mets.) fijne kalk, gips; een beeld in -. *-AAR, m. (-s), stukadoor, werker in fijnen kalk. *-ACHTIG, bn. kalk-, gipsachtig; (ook) kleverig (als eene pleister). *-EN, bw. gel. (ik pleisterde, heb gepleisterd), met pleisters beleggen; met fijnen kalk of gips (ook met klei) bestrijken. -, ow. korte rust houden (op reis); hier zullen wij -; de paarden laten -, hun voeder geven. *-GEWELF, o. (...ven), (bouwk.) gestukadoord plafond. *-ING, v. (-en), het pleisteren (in alle bet.). *-KALK, m. gmv. *-KAST, v. (-en), (apoth.) zalfkas. *-KUIL, m. (-en), *-GROEVE, v. (-n), kuil waaruit fijne kalk gedolven wordt. *-PLAATS, v. (-en), tusschenplaats, halt op eenen weg (waar men de paarden drenkt of zelf uitrust en zich ververscht). *-WERK, o. (-en), stukadoorsel. -ER, m. (-s).

[Pleit]

Pleit, v. (-en), (zeew.) plat vaartuig, bijlander. *-, o. gmv. regtsgeding; (dicht) het - (de twist) is beslist. *-BEZORGER, m.

[pagina 1039]

(-s), advokaat, praktizijn. *-DAG, m. (-en), dag waarop gepleit wordt (voor de regtbank). *-EN, ow. gel. (ik pleitte, heb gepleit), voor eene regtbank eene zaak voeren, behandelen, bepleiten; de advokaat heeft gepleit (beweerd) dat...; over, om, wegens iets -; (fig.) dat pleit voor hem, spreekt ten zijnen voordeele. *-END, bn. twistend, procesvoerend. *-ER, m. (-s), die pleit, die eene regtszaak voert; -beweerde dat..., de advokaat zeide dat.... *-GEDING, o. (-en). *-HANDEL, m. proces, pleit. *-HOF, o. (...ven), geregtshof. *-KAMER, v. (-s), kamer der teregtzittingen. *-KUNST, v. gmv. welsprekendheid der balie. *-REDE, v. (-n), pleidooi, verdediging (ook in geschrifte). *-STER, v. (-s), die pleit, proceszieke vrouw. *-VOGEL, m. (-s), die gedurig procedeert, twistzoeker, chicaneur. *-ZAAK, v. (...aken). *-ZAAL, v. (...alen). *-ZAK, m. (-ken), stadhuis-, procureurs (linnen) zak waarin de processtukken zijn. *-ZIEK, *-ZUCHTIG, bn. (-er, -st), steeds willende procederen. *-ZIEKTE, *-ZUCHT, v. gmv. zucht om altijd te procederen.

[Pleizier]

Pleizier, o. (-en), vermaak, uitspanning; genoegen. *-TJE, (B. -N), o. (-s), kleine uitspanning, uitstapje. *-IG, bn. (-er, -st), genoegelijk, vermakelijk. *-PARTIJ, v. (-en), -TJE, (B. -N), o. (-s), uitspanning, bezoek; togtje (tot vermaak). *-REIS, v. (...zen), -JE, (B. -N), o. (-s), *-TOGT, m. (-en). -JE, (B. -N), o. (-s). *-TREIN, m. (-en), trein waarmede men bij enkele gelegenheden (doorgaans tot verminderde vracht) over den spoorweg kan reizen. *-VAART, v. (-en), spelevaart, watertogtje tot uitspanning; (ook) reis op eene stoomboot (tot verminderde vracht).

[Plek]

Plek, v. (B.m.) (-ken), plaats; vlek; een gladde - op het hoofd.

[Plemp]

Plemp, v. (-en), soort vischschuit. *-EN, bw. gel. (ik plempte, heb geplempt), modder -, slijk opwerpen (tegen dijken enz.).

[Plengen]

Plengen, bw. gel. (ik plengde, heb geplengd), gieten, vergieten, storten; wijn - (ten offer); tranen -; bloed -. *...ING, v. (-en), het plengen; offerande (van wijn enz.) op een altaar. *...OFFER, o. (-s), wijnplenging ter eere der Godheid. *...WIJN, m. gmv.

[† Plenum]

† Plenum, o. volle vergadering; in -, ten volle.

[† Pleonasmus]

† Pleonasmus, o. woordovertolligheid; (als oude grijsaard, zwarte moor enz.). *...NASTISCH, bn. en bijw. overtollig, -lijk (in woorden).

[† Pleorama]

† Pleorama, o. (-as), scheepvaart-tafereel, oeverbeeld.

[Plethamer]

Plethamer, m. (-s), zware -, platte hamer. *...MOLEN, m. (-s), molen waarin koper, lood enz. geplet wordt.

[Plets]

Plets, o. (-en), stuk grove stof.

[Pletsteen]

Pletsteen, m. (-en), zware rolsteen om metaal te pletten of om keijen te verbrijzelen.

[Pletten]

Pletten, bw. gel. (ik plette, heb geplet), plat maken; verbrijzelen, vergruizen. *...TEREN, bw. gel. stuk slaan, verbreken.

[† Pleureuse]

† Pleureuse, v. (-n), rouw-opslag, -band; (oudt.) gehuurde klaagster bij lijkstaatsiën. *...RIS, *...RITIS, v. (gen.) zijdewee, borstontsteking.

[Plevier]

Plevier, m. (-en), zek. vogel.

[† Pliëren]

† Pliëren, ow. gel. (ik pliëerde, heb gepliëerd), buigen, nijgen (in den dans); (fig.) achteruit deinzen.

[pagina 1040]

[Pligt]

Pligt, m. (-en), hetgeen iemand zedelijk gehouden is te doen, - te volbrengen, - te toonen; verpligting, taak; de kinderlijke -; de - des onderdaans; zijnen - volbrengen, - verzaken, - schenden; tot zijnen - teragkeeren. *-ELIJK, (beter) *-MATIG, bn. en bijw. verbindend, volgens den pligt. *-GEBOD, o. (-en), hoogst gebod. *-IG, bn. schuldig; overtuigd van misdaad. *-LEER, v. gmv. stelsel der pligten. *-PLEGER, m. (-s), *-PLEEGSTER, v. (-s), die vol pligtplegingen is. *-PLEGING, v. (-en), overdrevene hoffelijkheid; maak geene -en; het is geene ijdele -. *-SCHULDIG, bn. en bijw. verpligt, volgens pligt. *-SHALVE, bijw. uit hoofde van den pligt. *-VAARDIG, bn. en bijw. gereed om zijnen pligt te doen. *-VERGETEN, bn. en bijw. *-VERGETER, m. (-s). *-VERGEETSTER, v. (-s). *-VERZUIM, o. gmv. *-VRIJ, bn. en bijw.

[Plint]

Plint, v. (-en), (bouwk.) beschot, beschotwerk.

[Ploeg]

Ploeg, m. (-en), landbouwwerktuig; achter den - loopen; (spr.) de ossen achter den - spannen, eene zaak verkeerdelijk aanvatten. *-, v. (timm.) lange schaaf. *-, verzameling, afdeeling; eene - werklieden, verzameling of afdeeling werklieden onder hetzelfde opzigt en tot denzelfden arbeid gebezigd. *-, v. vore. *-EN, bw. ow. gel. (ik ploegde, heb geploegd), voren in de aarde maken (om te zaaijen); (fig.) zwaar werk verrigten; (beter) zwoegen; (timm.) met den ploeg (lange schaaf) bewerken; (boekb.) de bladen afranden; (fig.) de zee -, bevaren, doorklieven. *-, o. gmv. *-ER, m. (-s), *-STER, v. (-s), die ploegt. *-HAK, v. (-ken), werktuig om het ploegijzer te reinigen, veegstok. *-HOUT, o. (-en), hout waaraan het ploegijzer vast zit. *-IJZER, o. (-s), kouter. -BEEN, o. (-en), (ontl.). *-ING, v. gmv. het ploegen. *-LAND, o. (-en), bouwland. *-MES, o. (-sen), (boekb.). *-MACHINE, v. (-n), werktuig om zonder ossen of paarden den ploeg te drijven. *-OS, m. (-sen). *-PAARD, o. (-en), (ook fig.) iem. die hard en ijverig werkt. *-RAD, o. (...eren). *-SCHAAF, v. (...aven), (timm.). *-SCHIJF, v. (...ven), (boekb.) ijzer van het ploegmes. *-STAART, m. (-en), steel -, achtereinde van den ploeg. *-STREEK, v. (...eken), diepte van de voor. *...VOOR, v. (...oren), zek. versteensel (in de schotsche mijnen).

[Ploert]

Ploert, m. (-en), lichtmis; smakelooze pronker, grootspreker. *-ACHTIG, *-IG, bn. en bijw. als een ploert. *-ERIJ, v. (-en), lichtmisserij, grootspraak.

[Plof]

Plof, m. (-fen), slag, smak (op het drooge); eenen - doen. *-, tw. - daar lag hij. *-FEN, ow. gel. (ik plofte, heb of ben geploft), hard nedervallen, smakken (op het drooge).

[Plok]

Plok, m. (-ken), handvol, pluk. *-, *-PENNING, m. (-en), premie aan den meestbiedende bij eene afmijning (van huizen, schepen enz.) uitgereikt. *-JE, (B. -N), kleine handvol; kleine plokpenning.

[† Plomberen]

† Plomberen, bw. gel. (ik plombeerde, heb geplombeerd), looden -, loodjes (merken) aanhangen; (tandm.) vullen (van holle kiezen met lood of creosoot). *-BEERDER, m. (-s), ...STER, v. (-s), die plombeert.

[Plomp]

Plomp, bn. en bijw. (-er, -s), *-ELIJK, bijw. dik; een -e kerel;

[pagina 1041]

(fig.) lomp, onbeleefd; welk een -e taal! hij zeide het - weg. *-! tw. -! daar viel hij er in. *-AARD, *-ERD, m. (-s), lomperd. *-EN, ow. gel. (ik plompte, heb of ben geplompt), vallen, neêrstorten (in water enz.). *-HEID, v. (...heden), lompheid, grofheid. *-VERLOREN, bijw. onverwachts.

[Plonderen]

Plonderen, bw. gel. zie PLUNDEREN.

[† Plongeren]

† Plongeren, ow. gel. (ik plongeerde, heb of ben geplongeerd), duiken, dompelen.

[† Ployeren]

† Ployeren, bw. ow. gel. (ik ployeerde, heb of ben geployeerd), buigen, vouwen.

[Plonzen]

Plonzen, bw. ow. gel. (ik plonsde, heb of ben geplonsd), zie PLOMPEN.

[Plooi]

Plooi, v. (B.m.), (-jen, B. -en), vouw; eene valsche -; de -en uitstrijken of uitdoen; uit de - gaan, zijne vouwen verliezen; (fig.) wending; eene goede - aan iets geven; zijn aangezigt in -jen zetten, een ernstig voorkomen aannemen. *-TJE, (B. -N), o. (-s), kleine vouw; rimpeltje; er was geen - in zijn gelaat te zien, hij zag er zeer ernstig uit. *-JEN, (B. *-EN), bw. ow. gel. (ik plooide, heb geplooid), vouwen, plooijen inleggen; - krijgen, - aannemen; in plooijen leggen; (fig.) wenden; vergoêlijken; schikken; zij zullen die zaak wel -. *-JER, m., ...STER, v. (-s), die plooit. *-ING, v. (-en), het plooijen. *-VLEUGELIGEN, m. mv. soort zespootige insekten.

[Ploten]

Ploten, bw. gel. (ik plootte, heb geploot), schapenvellen scheren. *...TER, m. (-s), die ploot. *...TERIJ, v. het afhalen of afscheren van haar of ruigte.

[↑ Plots]

↑ Plots, *-ELIJK, *-ELING, bn. en bijw. onverwacht, -s, op -, in eens, in eenen, eensklaps; een -en dood sterven.

[† Pluche]

† Pluche, v. gmv. wolfluweel. *-N, bn. van pluche.

[Plug]

Plug, v. (-gen), bom, stop, mondstuk; wig. *-, m. losbol.

[Pluim]

Pluim, v. (-en), veder, vederbos; (plant.) zek. bloeiwijze; varenbladeren; een hoed met -en. *-AADJE, v. (-n), gevederte. *-ACHTIG, bn. (-er, st), als eene pluim. *-ALUIN, o. zek. delfstof. *-BAL, m. (-len), vederbal. *-BEREIDER, m. (-s). ...STER, v. (-s). *-BOS, m. (-sen), vederbos. *-ELOOS, bn. zonder pluimen of vederen. *-EN, bw. gel. (ik pluimde, heb gepluimd), van pluimen of vederen berooven; plukken; (ook) van eene pluim voorzien; een gepluimde hoed. *-GEDIERTE, o. gmv. gevogelte. *-GRAAF, m. (...aven), opzigter van het gevogelte, (ook aan boord); groot-valkenier. *-GRAS, o. gmv. laag gras (tusschen muren). *-PJE, (B. -N), o. (-s), kleine pluim, vederbosje; (fig.) kompliment, lof; hij kreeg een -. *-STRIJKEN, bw. gel. (ik pluimstrijkte, heb gepluimstrijkt); vleijen; (iem.) laffe komplimenten maken. *-STRIJKER, m., ...STER, v. (-s), vleijer, kruiper, vleister, kruipster. -IJ, v. (-en), vleijerij, kruiperij.

[Pluis]

Pluis, v. gmv. pluche, harige trijp; halffluweel. *-, o. gepluisd touw, werk; de ruwe -, wollige zijde. *-, bn. en bijw. onklaar; niet versch; onbehoorlijk; (fig.) het is daar niet -, daar zit wat achter, er schuilt iets kwaads; in dat huis is het niet -, het spookt er; die visch is niet - (is een weinig bedorven). *-JE, (B. -N),

[pagina 1042]

o. (-s), vlokje, draadje. *-ACHTIG, bn. (-er, -st), als pluis. *-ROK, m. (-ken), halffluweelen -, groffluweelen rok. *-STER, v. die pluist. *-TOUW, o. (-en), (zeew.) hernieuwd touw.

[Pluizen]

Pluizen, bw. gel. ong. (ik pluisde of ploos, heb gepluisd of geplozen), uit-, afhalen (vezelen, draden, vederen), uitrafelen; (fig.) peuzelen; langzaam voorteten; afeten; naauwkeurig navorschen. *...ZER, m. die pluist. -IJ, v. (-en), het pluizen, plukken. *...ZERIG, bn. pluisachtig, vol pluisjes.

[Pluk]

Pluk, m. gmv. inzameling der boomvruchten; (fig.) eene goede som. *-HAREN, (B. *-HAIREN), ow. gel. (ik plukhaarde, heb geplukhaard), vechten, handgemeen zijn. *-KEN, bw. gel. (ik plukte, heb geplukt), aftrekken (van eenen tak of stam); inzamelen; vruchten, bloemen -; uitpluizen, afhalen (vederen); een kip, een kalkoen -; (fig.) trekken, verwerven; welke vruchten kunt gij daarvan -? wat hebt gij daarvan te verwachten? -, afhalen, aftroggelen; zij hebben hem geducht geplukt, zij hebben hem al zijn geld afgenomen (met kleine beetjes). *-KER, m., *-STER, v. (-s), die plukt. *-KING, v. gmv. pluk, het plukken. *-KORF, m. (...ven). *-MAND, v. (-en). *-SEL, o. (-s), linnen of katoen tot draden uitgehaald (voor wonden). *-TIJD, m. (-en), tijd der vruchten-inzameling. *-VET, o. gmv. darmvet. *-VOGEL, m. (-s), schuimlooper, afhaler (van geld). *-VRUCHT, v. (-en), rijpe vrucht. *-WOL, v. gmv. (leêrl.) afval van huiden.

[Plunderen]

Plunderen, bw. gel. (ik plunderde, heb geplunderd), rooven, stelen, alles weghalen; buit maken. *...AAR, m. (-s), roover, dief. -STER, v. (-s). *...KAMER, v. (-s), voddenkamer. *...MARKT, v. (-en), voddenmarkt. *...ZIEK, bn. roofzuchtig. *...ZOLDER, m. (-s), zolder waar oud goed, vodden enz. bewaard worden.

[Plunje]

Plunje, v. gmv. kleeding (inz. van zeelieden); hij zit goed in de -, hij gaat goed gekleed. *-KIST, v. (-en), matrozenkoffer.

[† Pluralis]

† Pluralis, o. mv. meervoud. *...RALITEIT, v. gmv. meerderheid, grootst getal.

[Plus]

Plus, bijw. (wisk.) meer, aangeduid door het teeken +, positief. *- MINUS, bijw. min of meer, aangeduid door het teeken ±. *-MAKERIJ, v. te hooge opvoering der belastingen; oneerlijke praktijken.

[† Plutocratie]

† Plutocratie, v. gmv. geldheerschappij. *...NISCH, bn. in het binnenste der aarde ontstaan en daaruit opgerezen. *...NIST, m. (-en), voorstander der leer die de vorming der aarde aan het vuur toeschrijft.

[Pluvier]

Pluvier, m. (-s, -en), soort kleine trekvogel.

[† Pluviometer]

† Pluviometer, m. (-s), regenmeter (werkt.).

[† Pneuma]

† Pneuma, v. geest, adem. *-TIEK, v. leer der luchtbeweging; geestenleer. *-TISCH, bn. tot de leer der luchtbeweging behoorende; de -e pomp, luchtpomp. *-TOLOGIE, v. leer der lucht en der gassoorten.

[† Pneumonie]

† Pneumonie, v. longtering.

[† Pocetta]

† Pocetta, v (-as), (muz.) zakviooltje.

[Pochhans]

Pochhans, m. (-en), praler, grootspreker. *...WERK, o. (-en), (mijnw.) stampmolen.

[† Poco]

† Poco, bijw. (muz.) weinig. *...CULUM, m. (-s), beker, bokaal. *...CULEREN, ow. gel. (ik poculeerde, heb gepoculeerd), bekeren, drinken.

[pagina 1043]

[Podagra]

Podagra, o. (B.v. en o.), gmv. pootje (zek. ziekte), voeteuvel, jicht. *...GREUS, bn. met het pootje of voeteuvel behebt. *...GRIST, m. (-en), jichtlijder.

[Poddebaard]

Poddebaard, m. (-en), vlasbaard. *...HAAR, (B. *...HAIR), o. vlas om de kin, vlashaar.

[† Podding]

† Podding, v. zie PUDDING. *-ZAK, m. (-ken), (zeew.) zak met kabelgaren gevuld.

[† Podometer]

† Podometer, m. (-s), schredenmeter (werkt.). *...DESTAAT, m. (...aten), magtbekleeder, landvoogd (oudt. in Friesland).

[Poedelhond]

Poedelhond, m. (-en), soort hond.

[Poeder, Poeijer]

Poeder, Poeijer, (B. POEIER), o. (-s), fijn gruis, stof, zeer fijne korreltjes; (tuin.) drooge mist; geneesmiddel in fijn gemalen of gestampten toestand. *-BUS, v. (-sen). *-DOOS, v. (...ozen). *-EN, bw. gel. (ik poederde of poeijerde, heb gepoederd of gepoeijerd), met poeder bestrooijen; het haar -; een gepoederd hoofd. *-HEMD, o. (-en). *-IG, bn. (-er, -st), vol -, met poeder. *-KAMER, v. (-s). *-KLEED, o. (-en). *-KWAST, m. (-en). *-MAKER, m. (-s). *-MAAKSTER, v. (s). *-MANTEL, m. (-s), kaphemd, kapmantel. *-SUIKER, v. gmv. geraspte of gestooten broodsuiker. *-VERKOOPER, m. (-s). ...STER, v. (-s). *-ZAK, m. (-ken).

[Poëet]

Poëet, m. (...eten), dichter. *...ËTISCH, bn. en bijw. (-er, meest poëtisch), dichterlijk. *...ËTISEREN, bw. gel. (ik poëtiseerde, heb gepoëtiseerd), in dichtmaat brengen, (iets) dichterlijk behandelen. *...ËMA, o. (-ta), dichtstuk.

[Poel]

Poel, m. (-en), moeras, stilstaand water, diepte; (fig.) afgrond, onheil; een - van jammeren. *-IER, m. (-s, -en), vogel -, hoenderverkooper. *-JE, (B. -N), v. (-s), kip. *-SNIP, v. (-pen), zek. vogel. *-VOGEL, m. (-s). *-WATER, o. (-en), moeras, modderwater.

[† Poenitet]

† Poenitet, o. (-s), boetedrank, (bij maaltijden als straf opgelegd).

[↑ Poep]

↑ Poep, m. (-en), Westfaler (schimpnaam). *-, o. wind, veest; eenen - laten. *-EN, ow. gel. (ik poepte, heb gepoept), winden -, veesten laten (van achteren); zijn gevoeg doen. *-ERLAND, o. gmv. Westfalen (schimpnaam). *-ER, m., *-STER, v. (-s), die poept.

[Poeren]

Poeren, bw. gel. (ik poerde, heb gepoerd), aal vangen. *...LOOD, o. (-en), toestel om paling te vangen.

[Poes]

Poes, v. (-en), naam voor kat; bont, pelswerk; (fig.) liefje. *-TEN, ow. gel. (ik poestte, heb gepoest), blazen. *-TER, m. (-s), blaasbalg. *-JE, (B. -N), (-s), katje; (fig.) bontje; een - om den hals; (fig.) liefje, kinderlief. *-PAS, m. dooreengekookte spijs; (fig.) rommelzoô.

[Poets]

Poets, v. (-en), trek, snakerij; klucht; iem. een - spelen; zwart (van de kaars); spinrag, stof, vuil (in eenen hoek); de - zit er dik op. *-EN, bw. gel. (ik poetste, heb gepoetst), schoonmaken, reinigen; een geweer -; zijne schoenen -; (fig.) de plaat -, vlugten, deserteren; zich schuil houden. *-IG, bn. en bijw. (-er, -st), grappig, koddig; wat ziet dat kind er - (lief) uit. *-KATOEN, o. pinkops.

[Poezelig]

Poezelig, bn. (-er, -st), mollig, zachtvleezig. *-HEID, v. gmv. molligheid, zachtvleezigheid.

[pagina 1044]

[† Poëzy, Poëzie]

† Poëzy, Poëzie, v. gmv. dichtkunst; gedichten.

[Pof]

Pof, m. (-fen), slag, stoot. *-, tw. geluidnabootsing van een geweer- of pistoolschot; (fig.) op den - (op krediet) koopen. *-FEN, ow. gel. (ik pofte, heb gepoft), kloppen, duwen; borgen, op krediet nemen. *-FER, m. (-s), zakpistool; zwetser, pogcher. -TJE, (B. -N), o. (-s), klein kermisgebak. *-FERTJESKRAAM, v. (...amen). *-FERTJESPAN, v. (-nen). *-HANS, m. (-en), pogcher. *-KLEED, o. (-en), kleed met opgezette stukken. *-MOUW, v. (-en), zeer wijde en opgezette mouw.

[§ Pogchel]

§ Pogchel, m. (-s), hooge rug, bogchel.

[Pogchen]

Pogchen, ow. gel. (ik pochte, heb gepocht), zwetsen, grootspreken; - op (iets). *...ER, m., POCHSTER, v. (-s), snoever, zwetser, grootspreker, -spreekster. *...ERIJ, v. (-en), grootsprekerij, snoeverij.

[Pogen]

Pogen, bw. gel. (ik poogde, heb gepoogd), trachten, middelen in het werk stellen om (iets te doen, te verkrijgen enz.). *-, o. *...GING, v. (-en), gebruikmaking van middelen tot -, om (iets te doen of te verkrijgen), het streven naar iets.

[† Point]

† Point, o. (-en), punt (in het biljart- of ander spel); - d'honneur, punt van eer, eergevoel. *-EREN, bw. gel. (ik pointeerde, heb gepointeerd), aanteekenen, aanstippen; rigten (kanonnen); vergelijken (boeken op kantoren); toonen; zetten, wagen (op eene kaart). -, o. het plaatsen, rigten (van geschut). *-EUR, m. (-s), rigter (van geschut); die op kaarten zet. *-ILLEREN, bw. gel. (ik pointilleerde, heb gepointilleerd), bezetten; bestippen; beuzelen; op fijne wijze gispen. *-ILLEUS, bn. (...zer, -st), ligt geraakt, ligtgevoelig (op het punt van eer). *-UREN, v. mv. (boekdr.) voorwerpen welke aan weêrszijden der timpaan bij den weêrdruk het vel houden. *-UURSLEUTEL, m. (-s), *-UURIJZER, o. (-s), werktuig tot het vastzetten der pointuren.

[Pok]

Pok, v. (-ken), puist, zweer; de -ken, kinderziekte; de -ken inenten; de -ken gaan om (heerschen). *-, schurft der schapen. *-ACHTIG, *-KIG, bn. (-er, -st), als pokken; schurftig (van schapen). *-DAAL, v. (...alen), teeken der kinderpokken. *-DALIG, bn. (-er, -st), geteekend door de kinderpokken.

[Poken]

Poken, bw. gel. (ik pookte, heb gepookt), met eenen pook in den kagchel of het vuur roeren.

[Pokhout]

Pokhout, o. gmv. soort (ook geneeskrachtig) hout. *...JES, (B. *...JENS), o. mv. kinderpokken (ziekte). *...KEN, ow. gel. (ik pokte, heb gepokt), de pokken (kinderpokken) hebben. *...STOF, v. gmv. uitgeënte stof der pokken (inz. der koepokken).

[Pol]

Pol, m. (-len), die in ontucht met eene (inz. gehuwde) vrouw leeft.

[† Polair]

† Polair, bn. de pool betreffende.

[Polak]

Polak, m. (-ken), Pool. *-KER, m. (-s), soort vaartuig.

[† Polarisatie]

† Polarisatie, v. het mededeelen of aannemen der polariteit. *...TEIT, v. (-en), neiging van de magneet naar de pool. *...SEREN, bw. gel. (ik polariseerde, heb gepolariseerd), naar de pool neigen of doen neigen.

[Polder]

Polder, m. (-s), aangespoeld eu omdijkt land. *-BESTUUR, o.

[pagina 1045]

(...uren), dijkstoel. *-DIJK, m. (-en). *-MEESTER, m. (-s). *-MOLEN, m. (-s). *-REGLEMENT, o. (-en). *-SLUIS, v. (...zen).