Hoe maak ik een dialectwoordenboek?

[pagina 81]

Computerondersteuning bij het maken van een dialectwoordenboek
[door P. Slechten]

0. Inleiding

Exit schoenendozenlexicografie stond i.v.m. de definitieve intrede van de computer in de internationale en de Nederlandse lexicografie enige tijd geleden te lezen in een bekende Nederlandse krant. Het stuk ging weliswaar alleen over de stan- daardtaal, maar intussen is wel duidelijk dat ook de dialectologie de enorme voordelen heeft ontdekt van de informatica.

Wie zich met informatica inlaat, moet er de frustraties als gevolg van de enorme evolutie op de elektronicamarkt bijnemen; maar wie eenmaal de stap heeft gezet naar het aanschaffen van een computer en het aanleren van bijv. tekstverwerking, blijft grotendeels gebonden aan de geïnstalleerde programmatuur.

Bij het maken van een computerondersteund woordenboek heeft men de keuze tussen twee werkmedia: tekstverwerking of database. In grote lijnen komt het verschil tussen beide neer op kiezen tussen tekst uittypen en opmaken voor druk en data invoeren met het oog op latere analyse, verwerking en eventueel opmaak.

1. Database

Een database of gestructureerde gegevensbank zou men kunnen vergelijken met een fichessysteem: elk scherm is één fiche, een formulier als het ware, waarop in vooraf gedefinieerde vakjes (de velden) het verzamelde materiaal werd ingevuld: een vakje voor het trefwoord en mogelijke varianten, de woordsoort, het genus, transitief/intransitief, grammaticale vormen (meervoud, diminutief, buigingsvormen, trappen van vergelijking, hoofdtijden, onregelmatige vervoegingen enz.), voorts de etymologische informatie, verwijzing naar de informant, gebruikslabels (vero., vakt., vulg.), en uiteindelijk de verschillende betekenisvelden met de nodige voorbeelden. Al die velden hangen als een clustertje aan elkaar (het record genoemd) en zijn relationeel met elkaar verbonden. Deze structuur biedt enorme perspectieven met het oog op systematische bestudering of hersortering op basis van criteria als woordsoort, genus, uitgang, lettergreep of klinker-positie, buigingsvormen, afleidingen, gebruikssfeer... Het reeds opgeslagen materiaal is daarenboven constant toegankelijk voor raadpleging of aanvulling - een heerlijke gedachte voor wie nog zit opgescheept met stapels te rangschikken en dus moeilijk te raadplegen fiches en notities. Eigenlijk hoeft men zich voorlopig

[pagina 82]

om niet veel meer te bekommeren dan om het stap-voor-stap en te-hooi-en-te-gras invoeren van gegevens volgens het voorafbepaalde patroon. Van lay-out trekt men zich in dit stadium immers nog niets aan: dat zijn zorgen voor morgen.

Er is echter een maar: omdat de lengte van een lemma niet of zeer moeilijk valt te standaardiseren, moet elk record van een dergelijke databank over een flexibele geheugenruimte kunnen beschikken. De dBase-systemen die tegenwoordig op de markt zijn, garanderen dat; in deze databanken kunnen extra-vakjes of windows worden geopend die met het basisrecord gelinkt blijven en voor informatieopslag van variabele lengte kunnen dienen.

Een database is echter geen tekstverwerker, dus het gebruikscomfort zal men moeten missen. Bovendien moet het ingevoerde materiaal later nog in een tekstverwerkings- of desktop-publishing-systeem opgevraagd kunnen worden met het oog op de uiteindelijke redactie van het woordenboek ... en dan liefst zonder dat bepaalde tekens of codes bij de omzetting verloren gaan.

2. Tekstverwerking

Een tweede optie die voor de invoering van dialectmateriaal in aanmerking komt, is tekstverwerking of word-processing. Tekstverwerking biedt enorme mogelijkheden, zowel inzake gebruiksgemak als op het vlak van bestands- en tekstbeheer. Het grote nadeel is echter dat men met de gegevens in een tekstverwerkingsbestand na het drukstadium nog weinig kan aanvangen. Tenzij men bereid is een compromis aan te gaan.

Gestructureerde invoer in een tekstverwerker

Er is immers ook een tussenweg mogelijk die de voordelen van beide systemen tot op zekere hoogte in zich verenigt: gebruik een tekstverwerkingssysteem een beetje zoals een databank. De truc zit 'm hierin, dat men zich van lay-out of uitzicht op het scherm niets aantrekt, maar elk lemma dezelfde structuur meegeeft en elk lemma-onderdeel consequent markeert, d.w.z. laat voorafgaan en eventueel laat volgen door een zelfde code, teken of tekenreeks, de zgn. identificatiecode. Als bijv. elk trefwoord in een bestand identiek dezelfde codering heeft meegekregen, is het voor een drukker een koud kunstje om voor al die woorden tegelijk vast te leggen dat ze er op papier romein, groot en vet zullen uitzien. Het programmaatje dat hiervoor moet worden geschreven, en de bewerkingstijd zullen weliswaar de drukkosten wat doen toenemen, maar met dezelfde inspanning heeft

[pagina 83]

men dan ook het voordeel van een echte databank: woorden en teksten kunnen op basis van de gewenste zoekcriteria worden samengebracht en verwerkt.

 

Hier wil ik deze inleiding en mijn schiftelijke bijdrage aan dit vademecum beëindigen. Wie over een van de systemen meer wenst te vernemen, kan met het secretariaat van de Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde contact opnemen. Naargelang van zijn/haar en mijn mogelijkheden en volgens de stand van de software zal dan getracht worden een disketteversie met de verschillende stappen en met een paar voorbeelden aan te leveren.