Griane

(1973)–G.A. Bredero– rechtenstatus




[pagina 172]
Derde deel, derde bedrijf florendusGa naar voetnoot- Op bobbert uyt de grondt ghy gladde Meereminnen,Ga naar voetnoot1062 Nu lobbert, baakert u beslijmt en glib'rich lyf:Ga naar voetnoot1063 Ay! nueryd, speelt, en singt, met bly-geestighe sinnen,Ga naar voetnoot1064 1065[regelnummer] U-Minne-duentjes soet my tot een tyt-verdryf. Helas! de Bosschen groen, de Bergen, Wouden, Beemden, Doorgroeyt met wilt ghewas, seer duyster-dicht en ruych: (Als ick my na ghewoont van 'tvolck ga vervreemden)Ga naar voetnoot1068 Bauwen myn klachten na met schaterend ghejuych.Ga naar voetnoot1069 1070[regelnummer] Het driftigh swerrech en de dunne lichte winden,Ga naar voetnoot1070 Dat zyn de posten van myn ballingh droeve hart.Ga naar voetnoot1071 Woord-voerders van myn Min, gaat klaacht an myn beminde De layde bootschap van myn onghemeene smart.Ga naar voetnoot1073 Het vlieghend-Vogheltje bruyckt by syn Gaay syn lusten,Ga naar voetnoot1074 1075[regelnummer] Al 'theete vochtich Vee dat schickt sich by de syn:Ga naar voetnoot1075 De luye Huysman gaat nu by syn vrouwtje rusten,Ga naar voetnoot1076 Maar rijcker Heere Godt, waar is de Liefste myn?Ga naar voetnoot1077
[pagina 173]
Myn Lief! myn Troost! myn Vreucht! al waar ghy zyt verholen,Ga naar voetnoot1078 Myn hartje is by u, en gaar van my vervreemt,Ga naar voetnoot1079 1080[regelnummer] Dus moet ick hartelóós en buyten kennis dolen, Dat myn u by-zyn gaf, u af-zyn my beneemt. 'Tvoor-oordeel van myn quaat, en ongheluckich leven,Ga naar voetnoot1082 En wanhoop van myn vrueghd, voorseyd myn sware druck,Ga naar voetnoot1083 Hoe dickwils tracht ick my de dood-steeck fel te gheven, 1085[regelnummer] Om 'teynd te maken van myn droevigh ongheluck. U sal ick, o Princes! of my de dóódt verwerven, 'Tonwanckelyck ghemoed, en weyffelt licht, noch snóódt,Ga naar voetnoot1087 Ick blyf myn Lief ghetrouw, ghetrouw tot in myn sterven: Of is het moghelyck, noch langhe na myn dóódt. 1090[regelnummer] Heylgierich, graegh en nauw, ben ick myn eyghen soecker,Ga naar voetnoot1090 Ick wissel met myn hart, en drijf met Minne woecker! Ick leve my niet meer, maar leve gants voor haar, Ach! of ick met myn lief in een ghesmolten waar! Kroon-waarde-wyse vrou bevallich en raatsaligh,Ga naar voetnoot1094 1095[regelnummer] Schoon, eerbaar, help-ryck, gunst-milt, vrient-hout, lieftaligh.Ga naar voetnoot1095 Hoe komt Gryane, dat voor 'tóóghe van myn hartGa naar voetnoot1096
[pagina 174]
In deerlycke ghestalt, ghy afghebeeldet wart? Gants hong'rich, bleeck, en kranck, u dorre mag're leden, 'Truym-velligh blóót gebeent bevesten u droefheden.Ga naar voetnoot1099 1100[regelnummer] Gryane, Lief! waart ghy van alle kommer vry, En dat de swaricheyt verdubbelt quam op my; Hoe lustich soud ick noch die sure slavernyen,Ga naar voetnoot1102 Met een ghetroost-ghemoet voor wel ken-schuldigh lyen.Ga naar voetnoot1103 So haast ick door de vlucht op dese grentze quam, 1105[regelnummer] Nieuws-gierich uyt weet-lust ick d'overbode nam,Ga naar voetnoot1105 En vraaghden na myn Lief, met errenstich verlangenGa naar voetnoot1106 De Schilt-knaap seyde my: U Lief die sit gevangen. Ick sweem door thóóren, en ick seech ter aarden voort,Ga naar voetnoot1108 Bekomende, ick had myn selven wis vermoort,Ga naar voetnoot1109 1110[regelnummer] Ten waar myn trouwe Neef die't wijslyck my beletten, En met Troost-redens my sorghvoudigh nedersetten.Ga naar voetnoot1111 Ick wandel alle daaghs, hier in dit grasich veldt,Ga naar voetnoot1112 Dat van 'tswaar-wichtich Lijf aldus neerslachtich heldt.Ga naar voetnoot1113 Myn voeten blindeling myn leyden door 'tgewennen,Ga naar voetnoot1114 1115[regelnummer] Myn dunckt de Boomen myn schier door gewoonte kennen. Maar holla! wie komt daar so heftich tot my rennen,Ga naar voetnoot1116 Wel myn dienst-iongen, brengt ghy tydingh van myn Lief? ionghen Sy groet u Heer door my, en sendt u desen Brief.
[pagina 175]
florendus Ay! wellekome Brief, so heerelyck geschreven,Ga naar voetnoot1119 1120[regelnummer] Van d'Alderhueste Vrouw die magh op aarden leven. Brief. Sweef-starre van myn Jueghd! Vier-bake van myn krachten!Ga naar voetnoot1121 Ay! Hemel-teken schoon, daar myn vlugge gedachtenGa naar voetnoot1122 (Uyt een dryvende lust,) so seer is op vergeckt,Ga naar voetnoot1123 Gelyck de Sonne-Roos de blonde Son na treckt:Ga naar voetnoot1124 1125[regelnummer] Also gaat oock myn ziel na dyne schóónheyt streven. O licht van myn gesicht! O merrich van myn leven! O Ridderlycken Helt! O Minnaar vande dueghd;Ga naar voetnoot1127 O Alderwerelts Roem! O Voorbeeldt vande Jueghd, Weest hartelyck gegroet van u lieve Griane: 1130[regelnummer] Helas! myn Penne swemt in't nat van myne Tranen, De Letters zyn geklad, voornamelyck om ditGa naar voetnoot1131 Dat ick; u tweede Ziel! alhier gevangen sit.Ga naar voetnoot1132 Al hier gevangen sit, met Yser hart gekluystert, Myn handen zyn verlaan, myn óóghen zyn verduystert,Ga naar voetnoot1134 1135[regelnummer] Myn hart is lustelóós, vermeestert vande pyn,Ga naar voetnoot1135 Doch Hoop die seyt my toe: Het sal haast beter zyn.Ga naar voetnoot1136 Verkoren Konings Kint! en wilt om dese sakenGa naar voetnoot1137 U jonger Hartje niet bedroeft noch rouwich maken; U Mannelyck gemoed dat over al door-dringt,
[pagina 176]
1140[regelnummer] Dat Legers dicht be-volckt, stout-hartich, vroom bespringt.Ga naar voetnoot1140 Dat alle swariche'en groot-moedigh kan verdragen,Ga naar voetnoot1141 Dat ly nu met gedult, de oorsaak van myn klagen:Ga naar voetnoot1142 Dats myn gevangenis, die 'k onverduldich ly,Ga naar voetnoot1143 Om dies wil, dat ick ben helas! so verr' van dy.Ga naar voetnoot1144 1145[regelnummer] Ach, Lely van myn Hart! al moet ick u nu derven,Ga naar voetnoot1145 O Parel van myn Geest! ghy sult my haast verwerven. Indien ick (O myn vrueght!) maar eens magh komen vry, Dan quam ick u met ziel, met ziel! en lichaam by.Ga naar voetnoot1148 De slappe Mugg sal eer de boose Spin vernielen;Ga naar voetnoot1149 1150[regelnummer] Eer sal het goede Schaap de wreede Wolf ontzielen;Ga naar voetnoot1150 Eer sal de teere Duyf móórden de woede Wuw;Ga naar voetnoot1151 Eer ick een ander Man sal nemen Lief als U. Ey Tryumphante Prins! wilt u kloeckhartigh tóónen, En waar ghy kund of mueght, u Juechdich lyf verschoonen:Ga naar voetnoot1154 1155[regelnummer] 'tGedencken van u Jonst my menichmaal verquickt, De dróómen (waartste Lief) my hebben seer verschrickt, In sulcker voegen, Tróóst! dat ick met layde klachtenGa naar voetnoot1157 Truerde weemoedelyck, ia heele lange nachten.Ga naar voetnoot1158 O ziele van myn ziel! ick kan niet meerder schryven,Ga naar voetnoot1159 1160[regelnummer] Als dat ick uwe ben, en eewich hoop te blyven. Vaart wel, leeft lang, en kust dees goede slechte Brief,Ga naar voetnoot1161 In plaatse vande Mondt van u gevangen Lief. d'infante Gryane.
[pagina 177]
Ick eet u woorden op, en kauwse in myn Borst, Myn Boesem, werdt dyn kas, dus blyfdy onbemorst.Ga naar voetnoot1164 1165[regelnummer] U troostlyck schryven moet ick nu met smaack her-lesen: My dunckt dat ick nu schier een ander schyn te wesen, Myn half-iaars gequel, is schier vergeten, wantGa naar voetnoot1167 De Hope my verquickt, en segt: Verand'ren kant. gryane inde GevangenisGa naar voetnoot-. O droeve tyt // die ick verslyt 1170[regelnummer] Met vruchtelóós beklagen. O Aartsche Hel // dood myn gequel,Ga naar voetnoot1171 Door't snoeijen van myn daghen.Ga naar voetnoot1172 Ick ben alleen // verr' van de geen, En tegen danck gebannen,Ga naar voetnoot1174 1175[regelnummer] Helas! van die // Ick 'tliefste sieGa naar voetnoot1175 Van alle ionge Mannen. Ach ongeluck! // ach leyde druck!Ga naar voetnoot1177 Sult nimmer ghy ophouwe,Ga naar voetnoot1178 Dit hart gewelt // dat nu dus kneltGa naar voetnoot1179 1180[regelnummer] Dees teer benaude vrouwe?Ga naar voetnoot1180 O schrale Dood! // komt en doorstootGa naar voetnoot1181 Dees Vrouwelycke Borsten.
[pagina 178]
Ach! streng gemoet // dat so verwoetGa naar voetnoot1183 Na u Kints bloet gaat dorsten. 1185[regelnummer] Myn Moeder wreet // doet my dit leet, En ghy versufte Gryser:Ga naar voetnoot1186 Een Keysers Kindt // om dat het mindt Besluytmen straf int Yser. U fel gegrim // u wreetheydt slim,Ga naar voetnoot1189 1190[regelnummer] U dreyghen, noch u sweeren, Gheen schrick noch nóód // noch Duyvel, dóót, En kan myn liefde deeren. Maar als ick sal // int tranen dal, Door onghenuecht verdwijnen,Ga naar voetnoot1194 1195[regelnummer] Myn schim bevreest // of bleecke geest,Ga naar voetnoot1195 Sal na myn dóót verschynen: En quellen swaar // myn Ouders, maar Myn echte Man ghepresen,Ga naar voetnoot1198 Die sal ick dan // waar in ick kan 1200[regelnummer] Noch even dienstich wesen.Ga naar voetnoot1200 Myn prinsch! vertoeft // weest niet bedroeft,Ga naar voetnoot1201 Bedaart u wilt verlanghen;Ga naar voetnoot1202 Myn hart blyft u // al ist lyf nu, In een kercker ghevanghen. 1205[regelnummer] De trouw en eed // dien ick u deed,Ga naar voetnoot1205 Die sullen gheensins lieghen:Ga naar voetnoot1206 Hoopt, en vaart wel // de dinghen snel,Ga naar voetnoot1207 Op Aarden licht vervlieghen.
[pagina 179]
O nuwe angst, op angst, en nakent swaar verdriet,Ga naar voetnoot1209 1210[regelnummer] En kost o Goon! de straf u noch vernoeghen niet?Ga naar voetnoot1210 Ach rampsalighe Vrouw! verdoet u met u handen,Ga naar voetnoot1211 Ghy kundt doch langher niet bedecken uwe schanden. Ick krydt myn ooghen uyt, en sterf door 't ghesucht, Na der natuuren lóóp, so voel ick my bevrucht!Ga naar voetnoot1214 1215[regelnummer] Och! of de soete dood myn droefheid wilden endighen: Komt alghemeene Wet! komt haven der ellendighe,Ga naar voetnoot1216 Ick wacht u komst met vreucht. Ick wacht u komst met vreucht! want die gheleerde ArtsGa naar voetnoot1218 Gaan hoopeloos van myn, hier uyt krygh ick wat harts.Ga naar voetnoot1219 1220[regelnummer] Het gheen een ander schrickt, Myn droevigh hart verquickt Myn grof en swangher lyf die driecht myn schand te segghen,Ga naar voetnoot1222 Ick vind gheraden nu int bedt te blyven legghen, Tot dat den Arebeyt, en die vervulde tydt,Ga naar voetnoot1224 1225[regelnummer] Al met de hulpe Gods, my met de vrucht verblydt. Lerinde houw!Ga naar voetnoot1226 lerinde Myn Vrouw! wat lust u te ghebieden? griane Wat gheraas hoor ick daar? het schynen wilde lieden.
[pagina 180]
keyser Ten waar de Keyserin my hart'lyck had ghebeen,Ga naar voetnoot1228 't Souw by myn dochter, my niet lusten nu te treen.Ga naar voetnoot1229 1230[regelnummer] Als onnut ghy verwerpt, u Vaders nutte raden,Ga naar voetnoot1230 En volcht u blinde lust, oft wel, of niet betaemt.Ga naar voetnoot1231 Ghy weyghert seer verwaant, stout-hartigh sonder schaamt,Ga naar voetnoot1232 Tarisius myn Neef, met lasterlyck versmaden.Ga naar voetnoot1233 Ick sweert u by myn Hooft! ick sweert u by myn Trouw!Ga naar voetnoot1234 1235[regelnummer] Dat ghy nu langher niet myn wille sult weerstreven; Ick heb hem u belooft, ick sal hem u oock gheven. Ghy sult (al wouwt ghy niet) zijn stracx Tarisi Vrouw.Ga naar voetnoot1237 Myn soon, op dat mijn woordt bestendich wert ghehouwe,Ga naar voetnoot1238 So gheef ick u te saem; met dese fiere maachd,Ga naar voetnoot1239 1240[regelnummer] Gaat, doet en leeft met haar, na dattet u behaaght,Ga naar voetnoot1240 Houwt daar u lief, u bruyt, en u ghetrouwde Vrouwe.Ga naar voetnoot1241 tarisius Myn Heer de Keyser, ick ben een te ringhen mensch,Ga naar voetnoot1242 Om tóónen u de eer, en danck die ick u wensch: Ick kan u voor dees tijt niet wenschen and're saken, 1245[regelnummer] Als dat de lieve God myn gunst wil machtich maken.Ga naar voetnoot1245
[pagina 181]
griane Helas mijn Vader! ick en hadde noyt gedacht, Dat ghy vergrimt (uyt nijt) sout bruycken uwe kracht:Ga naar voetnoot1247 Op u kints slappe jueghd, die quijnt by óógemercken,Ga naar voetnoot1248 Ghy dringht myn vrome wil, om bóósheyt snóót te wercken.Ga naar voetnoot1249 1250[regelnummer] Neen ick ontkenne niet mijn hóóghe neefs waardy,Ga naar voetnoot1250 Syn dueghden eyschen een veel waardigher als my.Ga naar voetnoot1251 Maar wy so na verwant van beyde de gheslachten, En hebben so myn dunckt gheen oorloch te verwachten.Ga naar voetnoot1253 Het Maachschap, anghesien, en 'tna bestaende bloedt,Ga naar voetnoot1254 1255[regelnummer] Als Moeders, broeders soon, dicht by ons opghevoedt.Ga naar voetnoot1255 Voorts is my teghen 'thart, een dingh dat my doet vresen:Ga naar voetnoot1256 Dat hy my niet ghenoegh lief-tallich en sal wesen.Ga naar voetnoot1257 Vermits de ommegangh die hy steets heeft ghehadt,Ga naar voetnoot1258 Door dees ghemeenschap stouwt, dunckt my oock Vader, dat 1260[regelnummer] Ick hem nemmermeer ghenoegh sal konnen eeren, Ghelyck een Vrou betaamt, te doen haar Man, en Heere. Myn Heer, en belchts u niet, ghy hóórden (met verlof,)Ga naar voetnoot1262 Met sachter middel my het quaat te wennen of. Ghemerckt den swacken staat, daar ick in leef inwendich.Ga naar voetnoot1264 1265[regelnummer] Leef, o neen! in sterf, vermaghert, en ellendigh. Het prachtighe ghewaadt dat ghy tot bruyloft spaart,Ga naar voetnoot1266 Verruylt dat an een kleedt tot myn droeve uytvaart.
[pagina 182]
Want ick ghevoel de dóódt beleghert my vast nader.Ga naar voetnoot1268 Ach! wat ys-koude hart heeft laas! myn strenghe Vader?Ga naar voetnoot1269 keyser 1270[regelnummer] Daar ik de sluetel houdt, 'kbevele u de wacht,Ga naar voetnoot1270 Leeft met myn dochter nu, na ghy 't raadsaamste acht. tarisius Mevrouw ick bidde u, toch niet mismoedich schreyt Over het ghene, dat de Keyser heeft gheseyt, Om mynent wil (ick sweert) ick liever al myn daghenGa naar voetnoot1274 1275[regelnummer] De swaarste slaverny vrywillich wil verdraghen. Dan ick een oorsaeck souw van uwe droefheyd zyn. En ick verhoop dat ghy metlyden noch met mynGa naar voetnoot1277 Sult kryghen, door den dienst van myn ghetrouwe sinnen: En door u selfs bekoort sult póóghen myn te minnen. 1280[regelnummer] Dits 'tgheen den Keyser tracht te dringhen met ghewelt,Ga naar voetnoot1280 Die doch uyt gramschap u ghevanghen heeft ghestelt.Ga naar voetnoot1281 En buyten wet, of recht, heeft hy oock dit ghesproken.Ga naar voetnoot1282 Op dat ghy niet en waant dat dit door myn toestokenGa naar voetnoot1283 Gheschiet is, siet ick stel de sluetel en de wacht 1285[regelnummer] Van u persoon, (myn lief!) volkomen in u macht. De Heere wil Me-vrouw in eeuwicheydt bewaren.Ga naar voetnoot1286 griane Wat suysselent ghewiech, van hobbelende barenGa naar voetnoot1287
[pagina 183]
Ghevoel ick, lacy nu! in myn beroerde gheest?Ga naar voetnoot1288 Ick heb myn daghen noyt, soo seer ontstelt gheweest.Ga naar voetnoot1289 1290[regelnummer] Wat tobbende ghedrangh verschuyven al myn krachten,Ga naar voetnoot1290 Ach! hoe vervoeren my myn woelende ghedachten?Ga naar voetnoot1291 De sluymer-slaap bespringht 't onrustich droef ghemoet,Ga naar voetnoot1292 De vaack vermomt 'tghesicht met ooghe-luycken soet.Ga naar voetnoot1293 De vensters van myn hart dud-doorich zyn besloten.Ga naar voetnoot1294 1295[regelnummer] Ick slaperighe mensch die was daar al beschoten.Ga naar voetnoot1295 Wel op, Wacht-vrouw, vertreckt, vertreckt u an een sy,Ga naar voetnoot1296 Laat niemandt doch so langh ick slaap, versoecken my.Ga naar voetnoot1297 bouwen Langh-lijfGa naar voetnoot-. Siet deuse labbighe hóóp, die lachender hiel scheets om,Ga naar voetnoot1298 As ick en reys quansuys, met melck ter marckt kom.Ga naar voetnoot1299 1300[regelnummer] Hoe ist hier malle-moers Nift? ja siet dese Mallemerocken,Ga naar voetnoot1300 Siet dese Neske-bollen, durven met myn dus gecken, en jocken.Ga naar voetnoot1301 Wel Nebbelings-hooft, hoe ist? b'aaghtet jou wel of niet?Ga naar voetnoot1302 Ey lieven, om goos-wil, hoe staat dit smal-biendt goet en siet,Ga naar voetnoot1303
[pagina 184]
Dese besuckte Stee-katten schempen altijdt met de Boeren,Ga naar voetnoot1304 1305[regelnummer] Maar wy huy-sluy kuenen huer wel weer loeren.Ga naar voetnoot1305 Moye, klare, ochtent melck. Nou volck gheeft myn hangt-gift?Ga naar voetnoot1306 Ick selse jou voor niet gheven, ist datse tsamen lóópt, of datse schift.Ga naar voetnoot1307 Gy selter niet een haartje in vijnden, myn wijf is puntich, en suyver.Ga naar voetnoot1308 Ick gheef goet koop, burghers het mingellen om ien stuyver;Ga naar voetnoot1309 1310[regelnummer] Dan trouwen myn huysen, en myn ouwe karnuytsGa naar voetnoot1310 Die brengh ickse een hiel volslaghen jaar om seven duyts.Ga naar voetnoot1311 Een ouwelieuw het pijntje dat is marck-gang tueg een braspenning:Ga naar voetnoot1312 Huye-nochtent als ick stong, en kalfaterde de henning,Ga naar voetnoot1313 So vong ick tuysent, een stickeweechs van uys huysGa naar voetnoot1314 1315[regelnummer] Een knoppel-doeck, met een snap-haan, met een vier-yser, en met oly-kruys,Ga naar voetnoot1315 Met acht-guesen-duyten, en twintich biecht-oortjes. Moye warme soete melck; wel kyeren dat sinne woortjes,Ga naar voetnoot1317 Sinnelijcke Neeltje, dat is myn wittelijcke waarlijcke wijf,Ga naar voetnoot1318 Ick ben huer etroude man, Ic ben Bouwen Lang-lijf.
[pagina 185]
1320[regelnummer] Ene wet, en wierom, ene waarom sou ick naat? soch! hoe bijster vrijden haar lodder,Ga naar voetnoot1320 En onse Dirck dierten, en blaeuwe Jaap, en jonge Jan slodder, En Gerritje Góórgat, en Harmen glatmuyl, en kittighe Piedt Wel waarom Klorus, Jorus, Gorus, of Flores niet?Ga naar voetnoot1323 Zo haast als sy myn sach, so stongh ick huer wel an,Ga naar voetnoot1324 1325[regelnummer] Want sy riep, int volle seltschip, dit is myn eyghen sint-jan.Ga naar voetnoot1325 En doe ick huer trouwde, de maats die tierden as de Duyvel.Ga naar voetnoot1326 Men mach segghen watmen wil, maar ick hou veel van reyn suyvel.Ga naar voetnoot1327 Ick was nou lest met spil-penning en met licht-hart int ghelach,Ga naar voetnoot1328 Ja sus sy hadde daar sukke praat dat icket niet segghen mach.Ga naar voetnoot1329 1330[regelnummer] Ho! seyde spil-penning: as de helft melck is, en 't angder uyt de sloot:Ga naar voetnoot1330 Al isse schoon van overmorghen, wat? dat en is gien noodt.Ga naar voetnoot1331 't Is die versoorde pap-eters al goet enoech, by myn siecken.Ga naar voetnoot1332 Ick wil myn bloet drincken om die weersoordighe Ste-kliecken.Ga naar voetnoot1333 Wat meyn ghy dat Kees-licht-hart, zyn vuyle hangden wast?Ga naar voetnoot1334 1335[regelnummer] Neen hy vaar, al had hy ick weet niet, wat wel e-tast.Ga naar voetnoot1335 Wat hettet te beduyen, 'tis een wilt hoen, een dol-kuycken,Ga naar voetnoot1336
[pagina 186]
Hy besteelt alle nachts de buure huer korven en huur fuyckenGa naar voetnoot1337 Al sachet imet, siet daar is niemet soo koenGa naar voetnoot1338 Die hem daar teghen verset, niemet het garen midt hum te doenGa naar voetnoot1339 1340[regelnummer] De Dubbeld'uw noch de Schouwt, en durven hum niet vanghenGa naar voetnoot1340 Guts wolven hoe is die Karel gheteyckent in zyn wanghen!Ga naar voetnoot1341 Nou lestent quamer een dief-layer tot zijnent kuyeren,Ga naar voetnoot1342 Hy veeterden hem na zyn korn en hy leyden hem inde luyeren.Ga naar voetnoot1343 Het leste kartier en duechd niet, wat sel ickje mier segghen?Ga naar voetnoot1344 1345[regelnummer] Hy wodt gisteren al weer een sneetge int hondert legghen.Ga naar voetnoot1345 Dan ick houwer myn gheck mee! ick heb altijdt verstaan,Ga naar voetnoot1346 Het is ghesonckt, mit ien hielle huyt slapen te gaan.Ga naar voetnoot1347 Onse roo-bonte-Koe, is nou al weer met jonghen,Ga naar voetnoot1348 En de blaeuwe blaarde grijs, het inde angere weeck, met de varingh gesprongen,Ga naar voetnoot1349 1350[regelnummer] Ick wed ick int ierst niet weer, met melck in stee vaar,Ga naar voetnoot1350 Ick souwt niet gedaan hebben: was myn wijf niet op 't uyterste swaarGa naar voetnoot1351
[pagina 187]
Wel waar sel icker mee heen? Nu ick magh gaan loopen En sien, of ick myn melck by de huysen kan verkoopen. binnen. grianeGa naar voetnoot- Help God! wat nacht-ghesicht of droom, is my verschenen? 1355[regelnummer] Noch jaacht en klopt myn hart, noch trillen my de zenen,Ga naar voetnoot1355 Myn ancxstich hip'lend' bloet, dat wagghelt in myn borstGa naar voetnoot1356 Myn hiel, 'ken weet niet wat? dat ick niet reppen dorst.Ga naar voetnoot1357 Gheen Nachtemerrij wast, die my uyt ancxst de róókenGa naar voetnoot1358 Noch sot of ijl ghedwaas, van waren, of van spóócken.Ga naar voetnoot1359 1360[regelnummer] 't Was overlast van spijs of moghelijck swaar bloedt,Ga naar voetnoot1360 Neen! 't is Gods oordeel straf die anklaaght myn ghemoedt,Ga naar voetnoot1361 En maant my inde nacht, met gruwelijck anspreecken:Ga naar voetnoot1362 Hy dreyght myn stout bestaan, seer grimmich quaadt te wreecken.Ga naar voetnoot1363 Ick wil Gods hooghe raadt, veel meer ghehoorsaam zyn,Ga naar voetnoot1364 1365[regelnummer] Als d'onbesnoeyde lust, van 't jongher hart van myn.Ga naar voetnoot1365 Hoe leldt de Min en dwangh, in myn verlieft mee-weten?Ga naar voetnoot1366 Ick moet, maar 't is my leedt! Florendus u vergheten: Wie mach de wille vanden Hemel wederstaan? Wat nu den Keyser eyscht, dat werdt van my ghedaan.Ga naar voetnoot1369 tarisius 1370[regelnummer] God gheef myn Vrouw gheluck, en make fris ghesont U bloeyend' varsche juechd, en roose roode mont.
[pagina 188]
griane Het schynt beleefde Heer, dat ghy int minst soud kunnen,Ga naar voetnoot1372 Al mocht ghy yemant quaad, het selfde willen gunnen. Dyn able huesheyd Prins die maackt u steeds gewoen,Ga naar voetnoot1374 1375[regelnummer] An my, onwaarde Mensch (onverdient) dienst te doen:Ga naar voetnoot1375 Insonderheyt de saack die 'k van u heb genoten,Ga naar voetnoot1376 Dat by myn selven ick Trou-hartigh heb beslotenGa naar voetnoot1377 Den uwen heel en al, volkomelyck te zyn: Op die voorwaarde; dat ghy gantschelyck an myn, 1380[regelnummer] Myn ongehoorsaamheyt, die'k hebben mach bedreven, Uyt goeder herten sult quytschelden en vergeven?Ga naar voetnoot1381 tarisius Suf ick? slaap ick? dróóm ick? hoe sta ick doch en staar,Ga naar voetnoot1382 Beweeghloos en stom, of ick gesturven waar? Wat levendich gewoel komt my voor 'tharte weemlen?Ga naar voetnoot1384 1385[regelnummer] d'Inheymsche vrueghd moet ick wegh ruymen en opheemlen.Ga naar voetnoot1385 Myn voort-varende ziel van blydschap host en bruyst,Ga naar voetnoot1386
[pagina 189]
Dit reddelóóse schip met Reeden geharpuyst,Ga naar voetnoot1387 Waart niet verlóód, verhuydt met snel ontsagh voor schanden,Ga naar voetnoot1388 Myn over-laden geest souw als schip-brueckigh stranden.Ga naar voetnoot1389 1390[regelnummer] O heyligh van myn hart! o stapel van myn vruecht!Ga naar voetnoot1390 O stempel van myn lust! O Rose van myn Juecht!Ga naar voetnoot1391 Hart-ader van myn wil! Borne van myn gedachten!Ga naar voetnoot1392 O prickel! sweep, en dwang! van myn verborgen krachten. O Stuensel van myn ziel! myn eygen hart: ick sweer! 1395[regelnummer] Eer eynde neemt myn trouw; so sult ghy sien veel eerGa naar voetnoot1395 De slymerige Visch, uyt die schuymende stróómen Sien vliegen na het Bosch, en nest'len in de Bóómen. 'tPluym-dragende Gediert, en 'tonvernuftigh Vee,Ga naar voetnoot1398 Sal sich verhuysen inde schommellende Zee.Ga naar voetnoot1399 1400[regelnummer] Den Hemel sal zyn ste vermang'len buyten waarde,Ga naar voetnoot1400 Zyn saal herbouwen, op de lompe logge Aarde.Ga naar voetnoot1401 Den onstanthaften mensch met zyn Gesin ter vlucht,Ga naar voetnoot1402 Sal sich verbergen in de lyve-lóóse lucht.Ga naar voetnoot1403 Eer dat myn Liefde sal verkoelen of verkouwen. 1405[regelnummer] Ick sal u als myn ziel (ist mog'lyck) hooger houwen.Ga naar voetnoot1405
[pagina 190]
Ick sal myn macht en tyt volkomelyck besteen, In uwen dienst en last van uwe sinlyckheen.Ga naar voetnoot1407 Siet, dit beloof ick u: op prinselycke trouwe, So verr' het u behaaght, myn lang-geliefde Vrouwe. griane 1410[regelnummer] Ick neemse aan in danck, myn hoogh-geboren Prins: Dewyl't u dus gevalt, ick weyger het geensins.Ga naar voetnoot1411 Doch met den Trouw-Tryumph, wilt (bid ick) so lang wachten,Ga naar voetnoot1412 Tot ick verkrygh door Tydt, myn afgenomen krachten. So haast ick varsch verhaal myn bly-verwigh gestalt,Ga naar voetnoot1414 1415[regelnummer] So doet met u Slaaf-in, na dat u best gevalt. tarisius Vaart wel myn waarde Bruyt, ick gae myn Heer verklaren;Ga naar voetnoot1416 Gants vrolyck-hartigh, myn huechlyck wedervaren. chooren De schyn-groot yd'le-Eer, gants Hemel hoogh verheven, Soeckt de verwaande mensch met moeyten in dit leven;Ga naar voetnoot1419 1420[regelnummer] Of't schóón zyn sotheyt mint, Versochtheydt die bevindtGa naar voetnoot1421 Dat Leven, Lof, en Windt // zyn even haast verdreven.Ga naar voetnoot1422 De wervel-siecke Eer, vervolghen grootsche Heeren,Ga naar voetnoot1423 Die net haar beelden of, in lust, in staat, of kleeren,Ga naar voetnoot1424 1425[regelnummer] In gulle overdaat,Ga naar voetnoot1425
[pagina 191]
Brood-droncken, wuft, en quaat, Sy mercken (maar te laat) hoe snel Het kan verkeeren. Men oorlooght, kryght, en twist om eere te verwerven, Dees sotte hovaardy stort landen int bederven;Ga naar voetnoot1429 1430[regelnummer] 't Baart volcken swaar verdriet,Ga naar voetnoot1430 Door overlast, ay siet!Ga naar voetnoot1431 Om dese gróóte niet // moet mennigh duysent sterven.Ga naar voetnoot1432 Eerwaarde Hoofden kloeck, die preecken, dichten, sweeten,Ga naar voetnoot1433 Voor het ghepuepel snood, die 't u gheen danck en weten.Ga naar voetnoot1434 1435[regelnummer] Ghenomen dat u vlijt,Ga naar voetnoot1435 Yemandt na wensch verblijdt, De faam vernieler tijdt // u naam doodt doort vergheten.Ga naar voetnoot1437 Dees goddeloose eer gaat so de mensche quellen, Dat sy haar salicheydt in eenen waach-schaal stellen,Ga naar voetnoot1439 1440[regelnummer] Laas! om een hant vol lucht, Van 'tvolx sot gherucht:Ga naar voetnoot1441 Dus dompelt die eer-sucht // de edel ziel ter hellen.Ga naar voetnoot1442 Griane trouweloos, die wil noch eerlyck schynen,Ga naar voetnoot1443 Verbercht, en baart haar vrucht, met sonderlinghe pynen.Ga naar voetnoot1444 1445[regelnummer] Want in haar harte teer, So hassebassen seer,Ga naar voetnoot1446 De liefde doch de eer // doet 't Moeders hart verdwynen.
[pagina 192]
O ghy stiefmoeder quaat, bastaart van medelyen!Ga naar voetnoot1448 De dieren plomp, en wreet, haar ionghen wel bevryen:Ga naar voetnoot1449 1450[regelnummer] En doent met goede recht:Ga naar voetnoot1450 Griane 't is te slecht,Ga naar voetnoot1451 Die gheeft haar kint een knecht // om daar me wech te ryen. Ghy dapp're Prinsen wys voorsichtich, en verstandel,Ga naar voetnoot1453 De eer leyt niet in schyn, maar in een eerbaar wandel:Ga naar voetnoot1454 1455[regelnummer] Doch elck die begheert, Loflyck te zyn ghe-eert, Al doet hy het verkeert // God betert! in zyn handel.Ga naar voetnoot1457	voetnoot- Florendus: bij vs. 1062 begint het eerste toneel van het derde bedrijf. voetnoot1062 Op bobbert: komt te voorschijn; het woord drukt uit dat rondom de naar boven komende meerminnen kringen in het water verschijnen; grondt: diepte. voetnoot1063 lobbert: spartelt; baakert: koestert. voetnoot1064 met bly-geestighe sinnen: opgewekt. voetnoot1068 my ... ga vervreemden: mij ga afzonderen. voetnoot1069 Bauwen ... na: bootsen na. voetnoot1070 Het driftigh swerrech: de snel voortjagende lage wolken. voetnoot1071 posten: boden; myn ballingh droeve hart: mijn droevige hart als dat van een balling. Zijn hart is een ‘balling’ in zoverre het verdreven is van dat van Griane. voetnoot1073 layde: smartelijke; onghemeene smart: smart boven de gemene maat. voetnoot1074 Gaay: mannetje of wijfje; syn lusten: zijn paringsdrift. voetnoot1075 'theete vochtich Vee: het heet-vochtige vee; schickt sich by de syn:* zoekt elkaars bijzijn. voetnoot1076 de luye Huysman: de lome boer. voetnoot1077 rijcker Heere Godt: machtige God. voetnoot1078 myn Troost: zie Inl. blz. 44; al waar: waar ook; verholen: verborgen. voetnoot1079 Myn hartje enz.: mijn ziel (onder het aspect van het hart, zetel der liefde) is bij u en geheel en al van mij verwijderd. Bij gevolg moet ik zielloos dwalen zonder de kennis van mijzelf, die uw aanwezigheid mij gaf en uw afwezigheid mij ontneemt (vs. 1080-1081). voetnoot1082 'Tvoor-oordeel: het voorgevoel, het op de toekomst gericht oordeel; quaat: ellendig. voetnoot1083 wanhoop van myn vrueghd: het wanhopen aan mijn vreugde; voorseyd: voorspelt; druck: leed. voetnoot1087 'Tonwanckelyck ghemoed enz.: het onwankelbaar gemoed is noch op lichtvaardige, noch op schandelijke wijze onvast. voetnoot1090 Heylgierich enz.: verlangend naar geluk, hongerig maar scherp onderscheidend, zoek ik naar mijn eigen ziel; ik verruil mijn hart - n.l. tegen dat van mijn geliefde - en ik vraag hoge rente voor mijn min - n.l. de volkomen overgave van mijn geliefde -. Ik leid niet meer mijn eigen leven, maar ik leef geheel voor haar (vs. 1091-1092). voetnoot1094 Kroon-waarde-wyse vrou: vrouwe waard een kroon te dragen in wijsheid; raatsaligh: gelukkig in 't geven van raad. voetnoot1095 help-ryck: hulpvaardig; gunst-milt: vrijgevig met gunsten; vrient-hout: trouw in de vriendschap, dienstvaardig; lieftaligh: geliefd, of lief van taal. voetnoot1096 'tóóghe van myn hart: het innerlijk oog was in het neoplatonisme een aanvaarde metafoor. In de nu volgende verzen (1097-1099) wordt een droomgezicht gegeven, dat een voorspelling inhoudt. voetnoot1099 'Truym-velligh: door het vermageren is het vel ruim - in plooien - komen te liggen; bevesten: laten geen twijfel bestaan over. voetnoot1102 lustich: opgewekt. voetnoot1103 ken-schuldigh: bewust van mijn schuld; lyen: dulden. voetnoot1105 overbode: speciale bode, vgl. de vzn. 875-876; ick ... nam: ontving ik. voetnoot1106 vraaghden: vroeg hem; errenstich verlangen: vurig verlangen. voetnoot1108 Ick sweem door thóóren: ik raakte buiten kennis door wat ik hoorde; voort: direct daarop. voetnoot1109 Bekomende: bijkomend. voetnoot1111 Troost-redens: troostwoorden; sorghvoudigh nedersetten: met zorg kalmeerde. voetnoot1112 grasich: welig begroeid met gras. voetnoot1113 Dat van 'tswaar-wichtich enz.: dat door zijn zwaarwegende lichaam zo moedeloos glooit; de aarde was van de elementen het meest massief, het zwaarst. Er bestond overeenkomst tussen het humeur der melancholie en de aarde; Florendus projecteert hierin zijn gevoelens. voetnoot1114 blindeling: zonder dat ik behoef te kijken; myn: mij (ook in vs. 1115). voetnoot1116 heftich: opgewonden. voetnoot1119 heerelyck: in overeenstemming met haar hoge status. voetnoot1121 Sweef-starre: planeet, d.w.z. hij bestuurt haar jeugd, zoals een planeet dat doet, waaronder iemand geboren is; Vier-bake: vuurbaak, nl. de Sweefstarre, die - zo leerde de astrologie - iemands krachten beheerste. voetnoot1122 Hemel-teken: nogmaals de Sweef-starre, waarheen haar verlangen zich richt. voetnoot1123 dryvende lust: stuwende begeerte. voetnoot1124 de blonde Son: de gouden zon; na treckt: volgt. voetnoot1127 O Ridderlycken Helt: deze aanspraak impliceert de volgende formuleringen (vs. 1127-1128): de deugd was inherent aan de held; daardoor was hij de roem van de gehele wereld en het voorbeeld voor de jeugd. voetnoot1131 geklad: uitgevloeid. voetnoot1132 u tweede Ziel: de zieleruil bij de geliefden, zonder dat de eigen ziel verloren ging, is een neoplatonische gedachte. voetnoot1134 verlaan: bezwaard, nl. door de boeien. voetnoot1135 vermeestert vande pyn: overmeesterd door de smart. voetnoot1136 haast: weldra. voetnoot1137 Verkoren Konings Kint: Griane doet hier een beroep op Florendus' positie in de hiërarchie der dingen, die bepaalde verplichtingen meebrengt, soms tegen persoonlijk belang en inzicht in. voetnoot1140 Legers dicht be-volckt: legers bestaande uit talloze mannen; stout-hartich: stoutmoedig; vroom: onversaagd. voetnoot1141 groot-moedigh: tot de grootmoedigheid behoorde het verdragen van tegenslag. voetnoot1142 Dat ly nu met gedult: dat moet nu lijdzaam verdragen. voetnoot1143 gevangenis: gevangenschap; onverduldich: niet berustend. voetnoot1144 Om dies wil, dat: omdat. voetnoot1145 Ach, Lely enz.: de beide aspecten ‘min’ en ‘liefde’ worden hier geactiveerd: Lely van myn Hart en Parel van myn Geest, samengevat in vs. 1148. voetnoot1148 quam ick u ... by: kwam ik bij u. voetnoot1149 De slappe Mugg enz.: het adunaton (het noemen van onmogelijkheden) was een bekend stijlmiddel om grote stelligheid uit te drukken; slappe: krachteloze; boose: kwaadaardige. voetnoot1150 goede: weerloze; voetnoot1151 de woede Wuw: de doldriftige kiekendief. voetnoot1154 lyf: leven; verschoonen: ontzien. voetnoot1157 Tróóst: zie Inl. blz. 44; layde: droeve. voetnoot1158 weemoedelyck: met pijn in het gemoed. voetnoot1159 ziele van mijn ziel: vgl. vs. 1132. voetnoot1161 dees goede slechte brief: deze van een juiste gezindheid getuigende, maar kunstloze brief. voetnoot1164 kas: schrijn, in de zin van bewaarplaats van een heilig voorwerp. Vgl. P.C. Hooft, Brieven. Ed. Van Vloten. Leiden, 1855. Deel I, no. 132: Die gewoon was,... die beelden in sijnen binnenborst als een kappelle te metsen... Zo schreef Hooft na de dood van zijn vrouw Christine van Erp. onbemorst: onbezoedeld. voetnoot1167 gequel: lijden. voetnoot- Griane inde Gevangenis: bij vs. 1169 begint het tweede toneel van het derde bedrijf. Eerst is Griane alleen in de gevangenis met Lerinde, van vs. 1228 af zijn ook de keizer en Tarisius daar, van vs. 1272 af is enkel Tarisius nog aanwezig. Lerinde blijft voort-durend, of trekt zich tijdens het bezoek van het toneel terug. voetnoot1171 Aartsche Hel: nl. de gevangenis; dood myn gequel: maak een eind aan mijn lijden. voetnoot1172 snoeijen: inkorten. voetnoot1174 tegen danck: tegen mijn zin; vgl. tegen wil en dank; gebannen: verdreven, met geweld gescheiden. voetnoot1175 van die: neemt van de geen (vs. 1173) weer op. voetnoot1177 leyde druck: droeve smart. voetnoot1178 ghy: proleptisch voor Dit hart gewelt (vs. 1179). voetnoot1179 knelt: pijnigt. voetnoot1180 Dees teer benaude vrouwe: deze tere bekommerde, benarde vrouw. voetnoot1181 schrale: magere; hierbij moet gedacht worden aan de afbeeldingen van de dood. voetnoot1183 streng: wreed. voetnoot1186 versufte Gryser: afgestompte grijsaard, nl. Grianes vader. voetnoot1189 gegrim: toornen; slim: kwaadaardig. voetnoot1194 onghenuecht: kommer; verdwijnen: bezwijken. voetnoot1195 Myn schim bevreest: mijn vrees aanjagende schim; bleecke geest: bloedeloze geest; de geest, zo meende men, was in overeenstemming met het lichaam waaruit deze was ontweken. voetnoot1198 Myn echte Man: mijn echtgenoot; (vgl. vs. 364, 378); ghepresen: roemrijke. voetnoot1200 dienstich: behulpzaam. voetnoot1201 vertoeft: wacht. voetnoot1202 Bedaart u wilt verlanghen: breng uw teugelloze begeerte tot kalmte. voetnoot1205 De trouw en eed: de eed van trouw. voetnoot1206 lieghen: geschonden, verbroken worden. voetnoot1207 de dinghen enz.: alles wat toch al snel voortgaat, verdwijnt hier op aarde gemakkelijk als op vleugels. [tekstkritische noot]1213 't ghesucht volgens B en D; in A ten onrechte 't gesicht voetnoot1209 nakent swaar verdriet: naderend zwaar onheil. voetnoot1210 kost: kon; vernoeghen: bevredigen. voetnoot1211 verdoet u met u handen: beroof uzelf van het leven. voetnoot1214 Na der natuuren lóóp: volgens de wetten der natuur. voetnoot1216 alghemeene Wet: de wet die voor iedereen geldt, nl. de dood. voetnoot1218 Arts: blijkbaar een meerv. artse - artses - arts. voetnoot1219 Gaan hoopeloos van myn: gaan hier vandaan in het besef dat mijn toestand hopeloos is. hier uyt enz.: hieruit put ik wat moed, nl. in zoverre dat de artsen haar werkelijke toestand - haar zwangerschap - niet opmerken. voetnoot1222 grof: dik; driecht: dreigt; te segghen: openbaar te maken. voetnoot1224 Arebeyt: barensnood. voetnoot1226 houw: gebied. wijs van houden, in de zin van: wacht eens! voetnoot1228 Ten waar: ware het niet dat, als niet; hart'lyck: uit de diepte van haar hart. voetnoot1229 'tSouw by enz.: ik zou niet geneigd zijn bij mijn dochter binnen te gaan. voetnoot1230 raden: raadgevingen. voetnoot1231 u blinde lust: uw drift die als blind is, d.w.z. die geen rekening houdt met de gevolgen. voetnoot1232 verwaant: eigenl. iemand die zich buiten de orde der dingen stelt, vol eigenwaan; stout-hartigh: overmoedig; sonder schaamt: schaamte houdt iemand binnen de perken; zie Inl. blz. 35. voetnoot1233 met lasterlyck versmaden: de verachting van Griane treft Tarisius in zijn eer; laster is schending van de eer. voetnoot1234 Ick sweert u by myn Hooft: in het hiërarchische systeem van correspondenties werd het hoofd vergeleken met het empyreum; hier betrof het het hoofd van de keizer, die het naast-goddelijk gezag bekleedde; ick sweert u by myn Trouw: trouw had zijn correspondentie in de trouw van God. voetnoot1237 stracx: weldra. voetnoot1238 Mijn soon: de Keizer richt hier zich tot Tarisius; bestendich wert ghehouwe: stand houdt. voetnoot1239 gheef ick u te saem: verbind ik u in het huwelijk. voetnoot1240 leeft: handel, ga om. voetnoot1241 bruyt: deze naam ontvangt de vrouw na de eerste huwelijksnacht. Er is een climax in de opsomming. voetnoot1242 een te ringhen mensch: niet bij machte; Tarisius spreekt niet ‘hiërarchisch’ tot de Keizer, maar als mens. voetnoot1245 gunst: hartelijke genegenheid, diepe liefde; machtich: krachtig. voetnoot1247 vergrimt: grimmig; uyt nijt: en wel uit toorn; deze werd als een hartstocht beschouwd, de redelijke mens onwaardig. voetnoot1248 slappe: zwakke; by óógemercken: zienderogen. voetnoot1249 dringht: zet aan; myn vrome wil: mijn wil die zou willen handelen in overeenstemming met de hiërarchische orde; bóósheyt snóót: boosaardige verdorvenheid nl. door in te gaan tegen de door God ingestelde orde; te wercken: uit te voeren. voetnoot1250 waardy: waardigheid. voetnoot1251 eyschen: vragen, verlangen. voetnoot1253 oorloch: onenigheid, twist. Griane zegt: onze geslachten zijn zo na verwant, dat er geen twist, oorlog, dreigt als ons huwelijk niet zou doorgaan. voetnoot1254 Maachschap: familieverwantschap; anghesien: in het oog gevat, gelet op. voetnoot1255 dicht by ons: aan ons hof. voetnoot1256 is my tegen 'thart: stuit mij tegen de borst. voetnoot1257 Dat hy my enz.: dat ik niet voldoende van hem zal houden. voetnoot1258 Vermits de ommegangh enz.: daar de omgang die hij steeds (met mij) heeft gehad, door deze gemeenschap (van het huwelijk) dringt... voetnoot1262 en belchts u niet: wees er niet boos om; met verlof: neem me niet kwalijk. voetnoot1264 Ghemerckt enz.: met het oog op de toestand van zwakheid, waaraan ik innerlijk ten prooi ben. voetnoot1266 spaart: bewaart. voetnoot1268 beleghert my vast nader: sluit mij steeds meer in, nadert mij steeds dichter. voetnoot1269 strenghe: harde, onverbiddelijke. voetnoot1270 'kbevele u de wacht: ik vertrouw de bewaking aan u toe. Na vs. 1271 verlaat de keizer het toneel. voetnoot1274 Om mynent wil: wat mij betreft. voetnoot1277 En ick verhoop enz.: ik hoop dat gij nog eens mede-gevoel (d.i. dezelfde gevoelens die ik heb) met mij zult krijgen, doordat mijn ziel (= myn ghetrouwe sinnen) geheel in uw dienst staat en dat gij, door deze gevoelens bekoord, zult proberen mij lief te hebben.* voetnoot1280 dringhen: af te dwingen. voetnoot1281 doch: toch, immers. voetnoot1282 dit: slaat op de vzn. 1270-1271. voetnoot1283 toestoken: aanstoken. voetnoot1286 bewaren: behoeden. Na deze versregel verlaat Tarisius het toneel. voetnoot1287 suysselent ghewiech: zacht ruisend wiegen; hobbelende baren: deinende golven. voetnoot1288 myn beroerde gheest: mijn geest, verward door tegenstrijdige gedachten. voetnoot1289 myn daghen: in mijn leven; ontstelt: uit het evenwicht. voetnoot1290 Wat tobbende enz.: Wat afmattend gedrang (nl. van de gedachten) maakt al mijn krachten machteloos. voetnoot1291 hoe vervoeren enz.: hoe slingeren mijn snel afwisselende gedachten mij heen en weer. voetnoot1292 sluymer-slaap: aansluipende slaap; bespringht: overvalt. voetnoot1293 De vaack enz.: de slaap vermomt het gezicht door het aangename sluiten van de ogen. voetnoot1294 De vensters enz.: de vensters van mijn hart zijn door sluimersoezen afgesloten, nl. voor gemeenschap met anderen. Tussen vs. 1293 en 1294 zou men ‘immers’ kunnen denken: het gelaat ziet er anders uit, immers de ogen, de vensters van de ziel (hier onder het aspect van het hart dat de zetel van de gevoelens is) zijn gesloten. voetnoot1295 beschoten: getroffen (door de slaap); daar wijst terug naar vs. 1287-1288. Haar zachtere gevoelens die zich openbaren, schrijft Griane toe aan de slaap die haar overvalt. voetnoot1296 vertreckt u: verwijder u, trek u terug. voetnoot1297 versoecken: bezoeken (en lastig vallen). voetnoot- Bouwen: bij vs. 1298 begint het derde toneel van het derde bedrijf; vgl. Inl. blz. 67-72. voetnoot1298 labbighe: praatzieke; hiel scheets: heel spottend. voetnoot1299 en reys quansuys: zomaar eens een keer. voetnoot1300 malle-moers Nift: lett. nicht van een mallemoer: zottin; Mallemerocken: malloten. voetnoot1301 Neske-bollen: onnozele bloedjes; gecken, en jocken: de gek met mij steken en grappen over mij maken. voetnoot1302 Nebbelings-hooft: punthoofd; b'aaghtet jou wel of niet: vind je 't goed of niet; ga je ermee akkoord of niet? voetnoot1303 om goos-wil: om Gods wil; hoe staat enz.: hoe staat dit smalvoetige volkje (nl. de vrouwen) te kijken. voetnoot1304 Dese besuckte Stee-katten: deze vervloekte stadsmensen; schempen: spotten. voetnoot1305 wy huy-sluy: wij, landlieden; loeren: erin laten lopen. voetnoot1306 hangt-gift: het eerste geld dat een koopman 's ochtends ontvangt; het werd beschouwd als een voorteken voor het zakendoen van die dag. voetnoot1307 voor niet: voor niets, gratis; tsamen lóópt: dik wordt; schift: vlokkig wordt bij 't koken. voetnoot1308 Gy selter enz.: je zult er geen haartje (n.l. van de koe) in vinden; puntich: netjes; suyver: keurig. voetnoot1309 mingellen: ongeveer een liter; ien stuyver: munt ter waarde van acht duiten; vgl. vs. 1311. voetnoot1310 Dan trouwen: maar overigens; myn huysen: de huizen waar hij geregeld melk bezorgt; myn ouwe karnuyts: mijn oude kennissen (speciaal: mensen aan wie een koopman geregeld en betrouwbaar levert), mijn bevoorrechte klanten. voetnoot1311 een hiel volslaghen jaar: een heel vol jaar; zeven duyts: dus één duit per liter minder dan bij de klanten uit vs. 1309. voetnoot1312 ouwelieuw: muntstuk, waarop een leeuw geslagen was = 10 penningen; pijntje: pint, een halve liter; marck-gang: marktprijs; braspenning: 20 penningen. voetnoot1313 Huye-nochtent: vanmorgen; als ick stong enz.: toen ik de afrastering stond op te knappen. voetnoot1314 vong: vond; tuysent: ten onzent, d.i. in onze buurt; stickeweechs: een eind weegs. voetnoot1315 knoppel-doeck: doek, waarvan men de vier punten samenknoopt om er iets in te bewaren, in het bijzonder geld; snaphaan, vier-yser enz.: kleine muntstukken. De wijdlopigheid is typerend voor de boer. voetnoot1317 kyeren: kinderen; dat sinne woortjes: dat zijn woorden, waarop je kunt vertrouwen. voetnoot1318 Sinnelijcke: zindelijke; wittelijcke: wettige; waarlijcke: voor de wereld, of waarachtige. [tekstkritische noot]1330 spil-penning volgens D; in A en B ten onrechte spel-pening voetnoot1320 Ene wet, en wierom: een wat en waarom. Een reactie op het noemen van zijn naam als man van Neeltje. Hij bedoelt, waarom zou ik dat niet doen, want hij was de uitverkorene; naat: niet; soch: zie; hoe bijster: met hoeveel aandrang; vrijden: dongen naar haar; de opsomming van de namen is een staaltje van de vindingrijkheid van het volk om personen naar bepaalde eigenschappen of uiterlijkheden een bijnaam te geven. voetnoot1323 Wel waarom enz.: en of dat nog niet genoeg is. voetnoot1324 Zo haast: zo gauw; stongh ick huer wel an: beviel ik haar wel. voetnoot1325 int volle seltschip: dus waar iedereen bij was; myn eyghen sint-jan: mijn uitverkoren vrijer. voetnoot1326 de maats: de andere vrijers. voetnoot1327 Men mach enz.: zeker dubbelzinnig op te vatten. voetnoot1328 was ... int ghelach: zat met hen in de kroeg. voetnoot1329 Ja sus: bastaardvloek; nu nog: jasses. voetnoot1330 't angder: de andere helft; het ‘lengen’ van melk met water was een bekend verschijnsel. voetnoot1331 Al isse schoon: ook al is zij (= de melk); van overmorghen: een verdraaiing voor ‘van onbepaalde onderdom’. voetnoot1332 versoorde pap-eters:* uitgedroogde papeters; er wordt door Spilpenning in zijn boere-welgedaanheid kritiek geleverd op het uiterlijk van de stedelingen; by myn siecken: bij mijn levensadem. voetnoot1333 die weersoordighe Ste-kliecken: die bedriegende stads-fluimen. voetnoot1334 Wat meyn ghy: wat denk je? voetnoot1335 Neen hy vaar: waarachtig niet, vadertje; al had hy ick weet niet, wat wel e-tast: al had hij, het kan niet schelen wat (voor viezigheid) in zijn handen gehad, aangepakt. voetnoot1336 Wat hettet te beduyen: om kort te gaan; dol-kuycken: redeloze knaap. [tekstkritische noot]1343 zyn korn volgens B en D; in A zy korn - 1350 int ierst volgens B en D; in A ten onrechte ierst in voetnoot1337 korven: van stro gevlochten dikbuikige korven met smalle ingang, die bij sloten en plassen werden geplaatst en waarin de eenden hun eieren legden; fuycken: netten om vis, vooral paling te vangen. voetnoot1338 imet: iemand; koen: dapper. voetnoot1339 hem: zich; het: heeft. voetnoot1340 Dubbeld' uw: baljuw. voetnoot1341 Guts wolven:* bastaardvloek voor Gods wonden; Karel: kerel; gheteyckent: gemerkt door littekens overgehouden uit vechtpartijen. voetnoot1342 dief-layer: diefleider, dienaar van de schout om misdadigers voor te leiden; tot zijnent: naar zijn huis. voetnoot1343 Hy veeterden enz.: hij zat hem op zijn huid en hij nam hem te grazen. voetnoot1344 Het leste kartier en duechd niet: een uier van de koe is verdeeld in vieren: vier kwartieren. Bouwen bedoelt dat ook het laatste kwartier niet in orde is (b.v. door infectie), de hele uier is dus ziek, m.a.w. Kees-licht-hart (vs. 1334) is een grondig verdorven heerschap. voetnoot1345 Hy wodt enz.: hij wou gisteren ook al weer in het wilde weg met het mes vechten. voetnoot1346 Dan: maar; ick houwer myn gheck mee: ik doe alsof ik gek ben, d.i. ik doe alsof ik niet begrijp wat hij wil; verstaan: begrepen. voetnoot1347 ghesonckt: gezond, heilzaam; mit ien hielle huyt: met een gave huid, d.w.z. niet met een gat van een messteek erin. voetnoot1348 is nou al weer met jonghen: is nu al weer drachtig. De bedoeling van dit vers en het volgende zal zijn dat de melkgift van deze koeien al weer aan het verminderen is. voetnoot1349 de blaeuwe blaarde grijs: de blauw-grijze met witte vlek voor de kop; angere: andere, vorige; varingh: stier. voetnoot1350 int ierst: voorlopig; in stee vaar: naar de stad ga. Bouwen hoeft voorlopig niet nog eens met melk naar de stad om de reden in de vorige verzen genoemd. voetnoot1351 was myn wijf enz.: was mijn vrouw niet zo ver dat het kind elk ogenblik kan komen. voetnoot- Griane: bij vs. 1354 begint het vierde toneel van het derde bedrijf. voetnoot1355 zenen: zenuwen. voetnoot1356 hip'lend': kloppend; wagghelt: aarzelt waarheen te stromen. voetnoot1357 Myn hiel: mij hield in zijn greep; reppen: bewegen. voetnoot1358 Nachtemerrij: nachtmerrie; zie Inl. blz. 57; die my uyt ancxt de rooken: die mij het angstzweet deed uitbreken. voetnoot1359 sot of ijl ghedwaas: nietswaardig, leeg bedrog; waren, spóócken: geestverschijningen en spoken; zie Inl. blz. 56. voetnoot1360 swaar bloedt: zie Inl. blz. 57. voetnoot1361 straf: hard. voetnoot1362 maant: roept ter verantwoording; met gruwelijck anspreecken: zie Inl. blz. 59. voetnoot1363 myn stout bestaan: mijn overmoedige daad. voetnoot1364 hooghe raadt: souvereine beslissing. voetnoot1365 d'onbesnoeyde lust: de niet op tijd ingetoomde begeerte, niet door de rede ingekort; van 't jongher hart: van het jeugdige hart. voetnoot1366 Hoe leldt de Min en dwangh: hoe babbelt de drang van de min overredend; in myn verlieft mee-weten: in mijn verliefd gemoed. voetnoot1369 eyscht: vraagt, met de bijbetekenis van ‘krachtens zijn recht en macht’; werdt: wordt, zal worden. voetnoot1372 Het schynt enz.: het schijnt, goedertieren Heer, dat gij, al hadt gij de macht tot kwaad tegenover iemand, dit in het geheel niet zoudt kunnen willen doen. Griane gebruikt het woord beleefde = goedertieren, omdat zij daarmee Tarisius' zin voor rechtvaardigheid wil uitdrukken. voetnoot1374 able huesheyd: welgevallige, zedige hoofsheid; Prins: Vorst; gewoen: gewend aan. voetnoot1375 onwaarde Mensch: tegenover Tarisius die zijn ‘vorst-zijn’ door zijn houding waar maakte, stelt zij zich zelf als iemand die de ‘waarde’ d.i. de ‘waardigheid’ van de mens veronachtzaamt en daardoor onverdient de gunsten van Tarisius geniet. voetnoot1376 de saack die 'k van u heb genoten: nl. het in handen stellen van de sleutel van Grianes gevangenis (vs. 1284). voetnoot1377 Trou-hartigh: trouw was een eigenschap die het hiërarchische bouwsel in stand hield; Griane betuigt daarmee dat zij zich wil voegen in de orde der dingen. voetnoot1381 Uyt goeder herten: het woord hart was van oorsprong onzijdig, het werd later als vrouwelijk beschouwd. De r is de derde naamv.-uitgang; ‘goed’ was iemand die zich schikte in de hiërarchische orde. voetnoot1382 Suf ick?: ben ik ontzind?; hoe sta ick doch en staar:* hoe sta ik toch te staren. voetnoot1384 levendich gewoel: wat levend woelen; weemlen: rondom ... dringen. Wij moeten hier denken aan de spiritus die zich in het hart concentreren. voetnoot1385 Inheymsche: innerlijke; opheemlen: ordenen. voetnoot1386 Myn voort-varende ziel enz.: mijn ziel die voorwaarts dringt, springt op van blijdschap en uit zich op overdadige wijze. voetnoot1387 geharpuyst: met harpuis, een mengsel van hars en olie besmeerd, waardoor een oppervlak hard en glad wordt. voetnoot1388 verlóód: met lood bedekt; verhuydt: met huid bekleed; met snel ontsagh: met de snelwerkende vrees. voetnoot1389 over-laden: te zwaar beladen. voetnoot1390 heyligh: heilige, zelfst. n.w., iemand die verheven is in de gedachten van een ander; stapel: zetel of steunsel. voetnoot1391 stempel van myn lust:* stut, zie WNT deel XV, kolom 1436-1437. Ook mogelijk is stempel in de zin van merkijzer (om munten te slaan). Immers, zijn lust wordt door haar bepaald. voetnoot1392 Borne: bron. voetnoot1395 Eer eynde enz.: het adunaton dient als krachtige bevestiging; vgl. vs. 1149. voetnoot1398 't Pluym-dragende enz.: vogels en dieren zijn hier traditioneel gescheiden; 'tonvernuftigh Vee: de dieren die niet begaafd zijn met het vernuft, de rede, een gave alleen kenmerkend voor de mens. voetnoot1399 de schommellende Zee: de deinende zee. voetnoot1400 zyn ste vermang'len: zijn plaats verwisselen; buyten waarde: zonder zich om zijn waardigheid te bekommeren. voetnoot1401 saal: ruimte, gewelf; de lompe logge Aarde: de aarde was gevormd uit de meest massieve, vaste materie, het minst etherische der elementen; vandaar lomp en log. voetnoot1402 onstanthaften: onstandvastige, grillige; Gesin: familie en dienstbaren; ter vlucht: vliegende. voetnoot1403 lyve-lóóse: weinig massieve (zie vs. 1401). voetnoot1405 Ick sal u enz.: Bij liefde en wederliefde vestigden de zielen van de partners zich in elkaars lichamen: mijn ziel is dan uw ziel. Boven de menselijke ziel ging uit die van de engel en in verband hiermee moeten we Tarisius' uitspraak (ist mog'lyck) hooger houwen interpreteren. voetnoot1407 en last van uwe sinlyckheen: in de opdracht gegeven door uw verlangens. voetnoot1411 Dewyl't u dus gevalt: daar het u zo behaagt. voetnoot1412 Trouw-Tryumph: plechtige huwelijksfeest. voetnoot1414 So haast ick enz.: zo spoedig ik mijn vrolijkkleurige uiterlijk (gedaante) fris terug zal krijgen. voetnoot1416 Bruyt: Tarisius noemt haar zijn bruid op haar belofte dat hij met haar mag handelen als zijn Slaaf-in; verklaren: op de hoogte brengen. voetnoot1419 Soeckt: tracht te verkrijgen; verwaande: overmoedig-aanmatigende; met moeyten: met zware inspanning. voetnoot1421 Versochtheydt: ervaring. voetnoot1422 zyn even haast verdreven: even spoedig weggedreven zijn. voetnoot1423 De wervel-siecke Eer: de grillige eer, geneigd tot dwarrelen; vervolghen: streven naar; grootsche: prachtlievende (magnificus). voetnoot1424 net: schoon; beelden of: schetsen. voetnoot1425 gulle: overvloedige. voetnoot1429 int bederven: in het verderf. voetnoot1430 'tBaart volcken enz.: het brengt zware rampen voor de volken teweeg. voetnoot1431 overlast: gewelddadigheden. voetnoot1432 dese gróóte niet: dit volstrekt nietswaardige. voetnoot1433 preecken: vermanen; sweeten: zich veel moeite geven. voetnoot1434 Voor het ghepuepel snood: voor de immorele massa. Hierachter staat wel de gedachte, dat de massa slechts ten goede reageerde door bedreiging met straf. voetnoot1435 Ghenomen dat: gesteld dat. voetnoot1437 De faam vernieler tijdt: de tijd die de roem doet verbleken; doodt: zal doden. voetnoot1439 sy: wijst terug naar de mensche, dat men als een meerv. kan opvatten; salicheydt: eeuwig heil (zie vs. 1442). voetnoot1441 Van 'tvolx sot gherucht: door de dwaze toejuichingen van het volk. De eer wordt hier dus beschouwd als naam naar buiten (zie ook vs. 1447). voetnoot1442 Dus: op deze wijze; dompelt ... ter hellen: stort hals over kop in de hel. voetnoot1443 wil noch eerlyck schynen: wil nog aanspraak maken op eer. voetnoot1444 Verbercht, en baart enz.: verbergt haar zwangerschap en brengt haar kind met bijzondere smart ter wereld. voetnoot1446 hassebassen: leveren strijd met elkaar, nl. liefde en eer. voetnoot1448 ghy stiefmoeder quaat: gij boosaardige stief-moeder: Griane die haar moedergevoelens verloochent, is geen échte moeder; bastaart, van medelyen: deugden waren erfelijk in aristocratische geslachten, zo meende men. Van een bastaard was het niet zeker of hij inderdaad op dit prerogatief kon bogen; bastaart van medelyen betekent dus dat het medelijden dat van een bastaard is, dus onwaarachtig, onecht. voetnoot1449 plomp: bot, niet-redelijk; bevryen: beschermen. voetnoot1450 met goede recht: d.w.z. zoals het in de hiërarchie der dingen behoort. voetnoot1451 't is te slecht: het is zeer afkeurenswaardig. voetnoot1453 wys voorsichtich: de nadruk ligt op het aspect van het vooruitzien in de wijsheid; verstandel: handelend in overeenstemming met de rede. voetnoot1454 wandel: gedrag. voetnoot1457 God betert: God betere het, God moge dat in gunstige zin veranderen; in zyn handel: in zijn doen en laten.

Vorige Volgende

Griane

Derde deel, derde bedrijf

Over het gehele werk

organisaties

landen

Over dit hoofdstuk/artikel

lied