Herman Heijermans

[p. 4]

[Schrijversprentenboek]

1 Moeder van Heijermans.

2 Vader van Heijermans.

3 Met zijn broers en zusters. (Achterste rij, tweede van links: Herman).

1864	3 december: geboren te Rotterdam, Noordblaak, als vierde van de elf kinderen en oudste zoon van Herman Heijermans, journalist aan de Nieuwe Rotterdamsche Courant, en Mathilda Moses Spiers.
1871	Leerling van de Ringleverschool te Rotterdam.
1878	Leerling van de 1e H.B.S. met 5-jarige cursus te Rotterdam.
1883	Slaagt voor het eindexamen H.B.S. Werkzaam bij de Wissel- en Effectenbank (later Twentsche Bank) te Rotterdam. Wordt na enige tijd door deze bank tewerkgesteld bij de lompenhandel van Cohen en Mok.

[p. 5]

4 Bladzijde handschrift uit de herinneringen van Heijermans Sr.

5 Als jonge schrijver.

6

[p. 6]

1883	Schrijft een tragedie ‘Don Gables’, die hij opdraagt aan zijn vader.
1886	Verloving met Betsy Vles. Begint zelf een groothandel in lompen. Het mislukken van zijn onderneming heeft de verbreking van zijn verloving ten gevolge.
1888	Drijft onder de firmanaam Gebr. Heijermans een handel in huishoudelijke artikelen aan de Glashaven 20 te Rotterdam.

7 en 8 Handschriften van jeugdwerk uit 1883.

1891	Draagt schetsjes bij aan Het Zondagsblad, waarvan zijn vader redacteur is en schrijft toneelkritieken onder het pseudoniem Doria.
1892	1 juli: geeft het zakenleven op en verhuist naar ‘de Pijp’ in Amsterdam. Augustus: debuteert ‘officieel’ met de novelle ‘'n Jodenstreek?’ in De Gids. Wordt toneelcriticus van De Telegraaf, waarin hij schrijft als H.H.jr. en als Gerrit. Kennismaking met o.a. Frans Mijnssen, met wie hij tot zijn dood bevriend blijft.

8

9 In augustus 1890.

10 en 11 Begin en slot van zijn eerste bijdrage aan Het Zondagsblad, 16 mei 1891.

11

[p. 7]

12 Aantekeningen uit 1892.

13 Frans Mijnssen, 1897.

14 Omstreeks 1892.

15 Debuut in De Gids.

[p. 8]

16

17 Overeenkomst over opvoering van ‘Dora Kremer’.

18 Met op de achterbank Henri de Vries en Sam Präger in Rotterdam, 1893.

19 en 20 Ingezonden stuk met gefingeerde gegevens en brief aan Frans Mijnssen over Jelakowitch.

20

[p. 9]

21

1893

25 april: première van zijn eerste gespeelde toneelstuk ‘Dora Kremer’ in de Groote Schouwburg te Rotterdam. 25 mei: eerste openbare voorstelling van zijn tweede stuk, ‘Ahasverus’, in de Salon des Variétés te Amsterdam. Om de kritiek, die ‘Dora Kremer’ zeer ongunstig ontvangen had, te misleiden, laat hij ‘Ahasverus’ opvoeren onder het pseudoniem Ivan Jelakowitch, ‘vrij naar het Russisch door W.v.D.’. Ditmaal is de kritiek prijzend en de onthulling van het pseudoniem verwekt groot opzien. Juni: bezoekt André Antoine te Parijs, wiens Théâtre Libre ‘Ahasverus’ opvoert. Verschijning van zijn eerste, naturalistische roman ‘Trinette’.

22

23

[p. 10]

24 Eerste bladzijde van ‘Trinette’.

27

25 Eerste ‘Falklandje’.

26 De politicus en dichter Lucius Cary, Second Viscount Falkland, circa 1610 tot 1643.

1894	15 december: eerste schets van Samuel Falkland, een pseudoniem dat ook zijn vader reeds gebruikt had, verschijnt in De Telegraaf.
1895	Wordt lid van de een jaar tevoren opgerichte Sociaal Democratische Arbeiders Partij.
1896	Augustus: verlaat De Telegraaf en publiceert zijn Falklandjes in het Algemeen Handelsblad. December: gaat met de soubrette Maria Sophia Peers te Wijk aan Zee wonen. Schrijft de roman ‘Kamertjeszonde’, die hij in 1898 onder het pseudoniem Koos Habbema publiceert.
1897	Juni: richt het tijdschrift De Jonge Gids op, waarvan hij tot de opheffing in 1901 de enige redacteur blijft en dat hij voor een groot deel zelf vol schrijft onder eigen naam en een 11-tal pseudoniemen.

[p. 11]

28 Met zijn vrouw in de tuin van zijn woning te Amsterdam.

29

30 Eerste publikatie in De Jonge Gids.

31 Brief aan Frank van der Goes.

[p. 12]

32

1898

12 maart: vestigt zich weer te Amsterdam. 30 maart: huwelijk met Marie Peers. 9 april: opvoering van ‘Puntje’ op de vooravond van het S.D.A.P.-congres te Amsterdam. Mari J. Ternooy Apel, die de voorstelling leidt, introduceert hem bij de Nederlandsche Tooneelvereeniging. 24 december: première van zijn toneelstuk ‘Ghetto’ in de Hollandsche Schouwburg te Amsterdam door de N.V. Nederlandsche Tooneelvereeniging, die tot in 1912 vrijwel al zijn stukken zal opvoeren. Neemt zitting in de redactie van het Sociaaldemocratisch maandschrift De Nieuwe Tijd, bestaande uit Henriëtte Roland Holst, Frank van der Goes en Herman Gorter.

32a

33

[p. 13]

34

[p. 14]

35 Brief aan Adriaan van der Horst, directeur van de Nederlandsche Tooneelvereeniging.

[p. 15]

1899	Gaat naar Londen in verband met de opvoering van ‘Ghetto’ in Engelse bewerking. 23 december: première van ‘Het zevende gebod’ door de N.T.V. in de Hollandsche Schouwburg.

36 Adriaan van der Horst als de Rebbe in ‘Ghetto’.

37 Herman Schwab als Sachel in ‘Ghetto’.

38 Brief van zijn vrouw aan Leo de Leeuwe over de Londense opvoering van ‘Ghetto’.

[p. 16]

39

40 Karikatuur op een uitlating van de toneelcriticus J.H. Rössing n.a.v. ‘Het zevende gebod’: Er zijn Gode zij dank velen voor wie de kunst niet is een voertuig dat een mensch naar de vuilnisbelt brengt.

41 In 1901.

[p. 17]

42 Scène uit het tweede bedrijf van ‘Op hoop van zegen’ in de opvoering door de N.T.V.

43

[p. 18]

44 Adriaan van der Horst als Kobus in ‘Op hoop van zegen’.

45 Esther de Boer-van Rijk als Kniertje, geschilderd door E.J. Frankfort.

46 Niet-geautoriseerde opvoering door het Neues Theater in Berlijn.

[p. 19]

47 Scène uit de film van 1934.

48 Opvoering door het Rotterdams Toneel in 1956.

49 Opvoering door de Nederlandse Comedie in 1963.

50 Aantekeningen over de personen uit ‘Op hoop van zegen’.

1900	24 december: eerste opvoering van ‘Op hoop van zegen’ door de N.T.V. in de Hollandsche Schouwburg, welk stuk heeft bijgedragen tot de totstandkoming van de Schepenwet van 1909 ter voorkoming van scheepsrampen.
1901	September: verhuist naar Katwijk aan Zee. 30 november: première van het romantisch soldaten-spel ‘Het pantser’ door de N.T.V.

[p. 20]

51 Aantekeningen voor ‘Ora et labora’.

[p. 21]

1902

1 februari: première van het spel van het land ‘Ora et labora’ door de N.T.V., waarvan hij de repetities voor het eerst zelf had geleid. 13 september: geboorte van zijn dochter Hermine Marie Leendert. 29 november: beklaagt zich als Falkland in een open brief aan de Minister van Buitenlandse Zaken dat hij ‘begapt’ wordt doordat Nederland niet bij de Berner Conventie is aangesloten.

52

53 Opvoering van ‘Ora et labora’ door Het Schouwtooneel in 1928.

[p. 22]

54

55 Henri de Vries (links) in ‘Brand in de Jonge Jan’.

56 Theo Frenkel Sr. wisselt van rol in ‘Brand in de Jonge Jan’.

[p. 23]

1903

Maakt weer deel uit van de redactie van De Nieuwe Tijd tot en met 1915. 12 september: eerste opvoering van ‘Het kind’ in de Rotterdamsche Kunstkring. 4 november: première van ‘In de Jonge Jan’ door de N.T.V. in de Hollandsche Schouwburg. December: ‘Op hoop van zegen’ ter sprake gebracht in de Tweede Kamer. 24 december: première van ‘Schakels’ met Louis Bouwmeester in de hoofdrol door het Haarlemsch Tooneel in het Paleis voor Volksvlijt te Amsterdam.

57 Louis Bouwmeester als Pancras Duif in ‘Schakels’.

58 Derde bedrijf van ‘Schakels’ in de opvoering door het Haarlemsch Tooneel.

[p. 24]

59 Coupures door Heijermans aangebracht in ‘Allerzielen’.

60 Wilhelmina van der Horst en Alex Post als Rita en Pastoor Nansen in ‘Allerzielen’.

61 en 62 Opvoeringen van ‘Allerzielen’ onder gewijzigde titel.

62

63

[p. 25]

1904	Verschijning van zijn roman ‘Diamantstad’. Juni: verhuist naar villa De Heraut aan de Badhuisweg te Scheveningen. 24 december: première van ‘Allerzielen’ door de N.T.V. in de Hollandsche Schouwburg.
1905	Maart: opvoering van ‘Allerzielen’ verboden in Leiden en daarna nog in tal van andere plaatsen. Schrijft een één-akter over deze censuur, ‘Art. 188’, die op 7 april voor het eerst door de N.T.V. wordt opgevoerd.

64 Programma van de opvoering in Riga van ‘Allerzielen’.

65 Karikatuur tegen overheidsbemoeiingen op toneelgebied.

[p. 26]

66 Tilly Lus als Jan in ‘Uitkomst’.

[p. 27]

1907	2 november: zijn neo-romantische fantasie ‘Uitkomst’ wordt bij de eerste opvoering door de N.T.V. in de Hollandsche Schouwburg uitgefloten.

67

68

69 Jules Royaards als Jan in ‘Uitkomst’, tijdens het Holland Festival van 1963.

[p. 28]

1907

November: Vertrekt uit teleurstelling over de ontvangst van ‘Uitkomst’ en om te pogen een eind aan zijn financiële moeilijkheden te maken naar Friedenau bij Berlijn. Gaat meewerken aan tal van Duitse bladen, o.a. het Berliner Tageblatt met ‘Joep's wonderlijke avonturen’ en de ‘Falklandjes’; de Frankfurter Zeitung met ‘De roode Flibustier’; de Vorwärts onder de naam Heinz Sperber en de Vossische Zeitung onder het pseudoniem Hans Muller. 24 december: ook de première van ‘Vreemde jacht’ door de N.T.V. wordt een fiasco.

70

71 In 1908.

75

[p. 29]

76 Op het balkon van zijn woning in Friedenau.

77 Heijermans met vóór zich zijn vrouw en dochter in een vakantie-oord bij Berlijn in 1910.

[p. 30]

78 en 85 Karikaturen uit de Lustige Blätter over Heijermans' reportages.

1908	14 maart: de première van ‘De meid’ en ‘Feest’ door de N.T.V. wordt weer een succes. Mei: verhuist naar de Motzstrasse in West-Berlijn. Gaat om met Paul Lindau, Max Halbe, Hugo von Hofmannsthal, Ferenc Molnàr en Gerhart Hauptmann. Door Max Reinhardt wordt ‘Schakels’ te Berlijn opgevoerd. Winter: woont te Amsterdam de repetities bij van ‘De opgaande zon’ (première door de N.T.V. op 24 december) en bezoekt zijn vader te Rotterdam.
1910	17 februari: overlijden van zijn vader. 9 september: verwekt opschudding met zijn publikatie van ‘24 Stunden in der Irrenanstalt’ in het Berliner Tageblatt.
1911	Vervangt enige tijd in het geheim de Berlijnse correspondent van De Telegraaf tijdens diens bezoek aan Amerika en zorgt voor opvallende primeurs. Begint aan de Berlijnse roman ‘Duczika’, die onvoltooid blijft en waarvan 10 hoofdstukken in De Nieuwe Gids van 1912 en 1913 worden gepubliceerd. 24 december: première van ‘Glück auf’ door de N.T.V. in de Hollandsche Schouwburg.

79-84

[p. 31]

85

86 In vermomming voor zijn reportage over een tehuis voor daklozen in Berlijn.

87 In Berlijn, 1907.

[p. 32]

88 Voorstudie van ‘Duczika’.

89 De door Heijermans bewonderde toneelschrijver Gerhart Hauptmann.

90 Met Arthur Jacoby in Berlijn, 1910.

91 Heijermans (links boven) op een vergadering van de Bond van Noord- en Zuid-Nederlandsche Letterkundigen in 1911 over aansluiting van Nederland bij de Berner Conventie.

[p. 33]

92

93 De drie gevangenen uit ‘Feest’ in de opvoering door de N.T.V.

94 Première van ‘De opgaande zon’ door de N.T.V.

95 Briefkaart aan Adriaan van der Horst van 23 maart 1908.

[p. 34]

96 Feestnummer bij de 500ste opvoering van ‘Op hoop van zegen’.

97 Portret door Jan Toorop, 1914.

98 Heijermans naast P.J. Troelstra bij een latere huldiging.

1912	Nederland sluit zich aan bij de Berner Conventie, waardoor de auteursrechten in het buitenland beschermd worden. Juni: financiële ineenstorting van de N.V. Nederlandsche Tooneelvereeniging. Keert terug naar Nederland. 10 juli: richt de N.V. Tooneelvereeniging op, waarvan hij directeur-regisseur wordt, wat veel van zijn werkkracht opeist. 24 september: eerste voorstelling van de Tooneelvereeniging in de Hollandsche Schouwburg te Amsterdam.
1914	Huldiging ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag. Vijfhonderdste opvoering van ‘Op hoop van zegen’ in de Stadsschouwburg te Amsterdam.
1916	Voltooit in zijn zomervakantie het in 1906 begonnen ‘De dageraad’ en schrijft ‘Eva Bonheur’.
1917	Schrijft in zijn zomervakantie ‘De wijze kater’.

[p. 35]

99 ‘Eva Bonheur’ in de opvoering door het Vereenigd Tooneel in 1925.

100 Esther de Boer-van Rijk als Eva Bonheur.

101

102 Karikatuur door Albert Hahn uit 1916.

[p. 36]

103

104 Anna E.H. Jurgens.

1918	22 oktober: groot succes van ‘De wijze kater’, opgevoerd door de Tooneelvereeniging in het Grand Théâtre te Amsterdam met Jan Musch in de hoofdrol. 22 november: echtscheiding van Marie Peers. 17 december: huwelijk met de actrice Anna Elizabeth Henriëtte Jurgens.
1920	7 januari: geboorte van zijn dochter Marjolein Droomelot. Schrijft na een periode van literaire improduktiviteit in de zomermaanden ‘De vliegende Hollander’, dat op 11 september zijn première beleeft door de Tooneelvereeniging in Carré te Amsterdam.

[p. 37]

105 Jan Musch als ‘De wijze kater’.

106 Henk van Ulsen als ‘De wijze kater’ in 1963.

107 Opvoering van ‘De wijze kater’ door Het Schouwtooneel in 1922/23.

[p. 38]

108 en 109 Feuilleton en foto uit Het Leven van 15 december 1923.

109

110 Met de kinderen uit zijn tweede huwelijk, mei 1924.

1922	Zomer: financiële ineenstorting van de N.V. Tooneelvereeniging. Door persoonlijk de schulden op zich te nemen weet hij een aangevraagd faillissement te voorkomen en hervat hiervoor zijn werk als journalist en schrijver van feuilletons, artikelen, detectiveverhalen en romans. Werkt mee aan De Telegraaf, Het Leven, De Amsterdammer, Het Volk, Astra en de Oprechte Haarlemsche Courant. 13 november: geboorte van zijn zoon Herman Samuel Falkland.
1923	December: verhuist naar Zandvoort en heeft een werkkamer aan de Keizersgracht te Amsterdam.
1924	Eind april: wordt geopereerd aan een gezwel in de mond. Zomer: wordt mederedacteur van De Socialistische Gids. Oktober: verschijning van zijn roman ‘Droomkoninkje’. 22 november: overlijdt in zijn woning te Zandvoort. 25 november: indrukwekkende begrafenis, georganiseerd door de S.D.A.P., op Zorgvlied te Amsterdam.

111

[p. 39]

112 Laatste briefkaart aan Frans Mijnssen.

113 Willem Royaards spreekt bij het graf.