Sranan. Cultuur in Suriname

[pagina 136]

Beeldende kunst in Suriname

Op een eenzame plek bij de samenvloeiing van de Suriname- en de Commewijnerivier staat een beeld van Alonso de Ojeda, de feitelijke ontdekker van Suriname. Het werd in 1962 in opdracht van de Surinaamse regering vervaardigd en in 1963 door diezelfde regering geweigerd, omdat het te modern was, waarmee bedoeld werd: te weinig figuratief. Zonder zich daarvan bewust te zijn had de maker, Erwin de Vries, met dit beeld de discussie over abstractie versus figuratie in de Surinaamse beeldende kunst aangewakkerd. Voor een ommekeer heeft Alonso de Ojeda echter niet gezorgd. Tot op heden bepalen figuratieve tendensen voor een belangrijk deel het gezicht van de kunst.

De schilderkunst heeft binnen de hedendaagse Surinaamse kunst de meeste aandacht. De laatste twintig jaar nam deze invloed steeds toe, terwijl het aantal beeldhouwers drastisch verminderde. Dit was vooral te wijten is aan het vertrek van leidende figuren, onder anderen Stuart Robles de Medina, Erwin de Vries en Hans Lie, naar het buitenland. De terugkeer van Erwin de Vries naar Suriname in 1985 betekende een versterking van het beeldhouwersfront. Momenteel zijn behalve De Vries, ook William Lie, Ted Heymans, Waidi Sontowidjojo, Frank Pawirodemedjo, Max van den Bosch, Hendrik Kartokario, Obe en Pakira Kanoe actief.

Een diversiteit aan materialen staat de Surinaamse beeldhouwer ter beschikking. De experimenten die Stuart Robles de Medina, Hans Lie en William Lie in de jaren zeventig met ijzer en andere metalen, vooral schroot, uitvoerden, leidden tot het ontstaan van assemblages. Kenmerkend daarbij is een weinig strikte en formele benadering. Een volstrekt ander karakter wat materiaalgebruik betreft heeft het werk van De Vries. Zijn in gips of brons gegoten beelden met een sterk expressionistische oppervlakbehandeling zetten de traditie voort van zijn grote Europese voorgangers.

Voor Waidi Sontowidjojo en Ted Heymans is hout het materiaal bij uitstek. Sontowidjojo, van Javaanse afkomst, brengt de traditie van het Javaanse houtsnijwerk weer tot leven door middel van wayangfigu-

[pagina 137]

ren in reliëf. Deze tendens om elementen uit de eigen culturele traditie als uitgangspunt te nemen, is eveneens aanwijsbaar bij Pawirodimedjo, een volgeling van Sontowidjojo, en bij Van den Bosch. De laatste laat zich met name inspireren door de indiaanse cultuur. Ook bij Pakira Kanoe en Obe, die beiden behoren tot de Marrons, is de eigen traditie een belangrijk reservoir van ideeën.

Tot de jaren tachtig behoorde Johan Pinas tot een van de meest veelbelovende beeldhouwers van Suriname. Hij staakte echter zijn artistieke activiteit om zijn aandacht aan andere zaken te wijden.

Zijn monumentale en majestueuze beelden in hout van menselijke dierfiguren, in het bijzonder vrouwen, hebben grote invloed op George Barron uitgeoefend, die echter niet de originaliteit vertoont van zijn grote voorbeeld.

Enigszins apart staat Jozef Klas, die de laatste jaren ook niet meer produceert. Zijn stijve en houterige figuren zijn meestal uitgevoerd in gietbeton. Een goed voorbeeld van zijn stijl is het beeld van de slaaf Kwakoe dat zich te Paramaribo bevindt.

 

Een rijkgeschakeerd beeld levert de schilderkunst op. De keuze voor figuratie, die bij verreweg de meeste schilders is te constateren, komt tot uiting in thema's als landschappen, portretten, stillevens, stadsgezichten en figuurstukken. Er is echter een grote verschei-

[pagina 138]

denheid aan trends; slechts enkele kunstenaars ontwikkelen een eigen volgroeide stijl. Het hedendaagse mozaïek van stijlen bestaat uit elementen als nauwgezet realisme, naïeve tendensen, foto-realisme, expressionisme, abstract-figuratieve vormen en zuivere abstractie.

Bij Rudi Getrouw zien we overeenkomsten in thematiek met schilder-beeldhouwer Erwin de Vries. Bij beiden is de voorkeur voor de weergave van het naakt evident. In de uitvoering zijn er evenwel verschillen. De door beide kunstenaars toegepaste abstract-figuratieve stijl wordt bij De Vries vertaald naar agressieve vormen die niet zelden worden gedeformeerd en in felle kleuren worden weergegeven. Figuratief-expressionistische tendensen zijn aanwezig bij Leo Wong Loi Sing. Anand Binda en Rinaldo Klas maken momenteel een ontwikkeling door waarbij het zuiver figuratieve wordt verlaten ten gunste van een vorm die tendeert naar abstractie.

Het zuivere realisme vindt zijn toepassing bij Ruben Karsters, Cliff San A Jong, Ron Flu, Paul Woei en

[pagina 139]

Lloyd Hasselbaink. De door Jules Chin A Foeng omstreeks 1980 ingezette foto-realistische tendens heeft slechts een tijdelijke navolger opgeleverd in de persoon van Glenn Fung Loi.

Een nieuwe trend in de schilderkunst wordt aan het eind van de jaren tachtig ingezet met de introductie van abstracte elementen door enkele jonge kunstenaars, zoals Remie Jungerman en Patrick Tjon Jaw Chong, die hun loopbaan pas drie jaar geleden zijn begonnen. Hun werk is eerder abstract/expressionistisch dan abstract/geometrisch. Zij pakken daarmee de draad weer op van de ontwikkelingen die in de jaren zestig en zeventig kenmerkend waren voor het werk van Robles de Medina, Lie en De Vries.

Naïeve kenmerken zijn aanwijsbaar bij Arend Veninga en een groep schilders van voornamelijk Javaanse komaf die in het district Nickerie woont en werkt. Protagonisten hiervan zijn Lucien Asanredjo en Saridin Singoastro. Net als in de beeldhouwkunst is bij een aanzienlijke groep schilders de eigen culturele traditie bepalend voor de keuze van de thema's.




In een figuratieve stijl geven Ricardo Melchers en Kenneth Flijders, van creoolse komaf, hun visie op deze cultuur. George Ramjiawansingg, zelf Hindostaan, houdt zich bezig met het vastleggen van de leefgewoonten van deze uit India afkomstige groep. Bij Soeki Irodikromo is de in Suriname nog springlevende Javaanse culturele traditie het uitgangspunt. Behalve het schilderen met olieverf heeft ook de eeuwenoude Javaanse techniek van het batikken zijn aandacht. Het weergeven van thema's uit de eigen Surinaamse cultuur is ongetwijfeld voor een groot deel gestimuleerd door de Nederlandse schilder Nola Hatterman die zich in de jaren vijftig in Suriname vestigde. Zelf schilderde zij een serie van zes monumentale doeken die zijn gewijd aan de geschiedenis van de slavernij.

De woelige politieke ontwikkelingen in de periode na 1980 hebben nauwelijks een weerslag in de beeldende kunst gekregen. Slechts in het werk van de schilder Robert Doelwijt en de graficus René Tosari worden deze gebeurtenissen op een systematische wijze verwerkt.

 

Na 1975 wordt gedurende enige jaren aan de grafische kunst niet veel aandacht besteed. Vanaf circa 1970 probeert Jules Chin A Foeng de beoefening van dit medium nieuw leven in te blazen, waarbij hij zich vooral toelegde op de vervaardiging van houtsneden. Na 1980 zorgen Tosari en George Lie A Fo voor een nieuw hoogtepunt in de grafiek. De eerste door zijn experimenten met kleuretsen, deep etching en zeefdrukken en laatstgenoemde door zijn etsen en kleuretsen.

 

De situatie van het kunstonderwijs op scholen is nogal mager in vergelijking met de jaren zeventig toen een generatie kunstenaars in de euforie rond de onafhankelijkheid zich zeer actief betoonde. Daarvan is nu hooguit een tekenles, soms niet eens verplicht, overgebleven. Het hangt van individuele leerkrachten af of schoolkinderen klassikaal een museum bezoeken of naar een kunstexpositie gaan.

Het kunstonderwijs vond traditioneel plaats op twee

[pagina 140]

instituten: de Surinaamse Akademie voor Beeldende kunsten en het Nationaal Instituut voor Kunst en Kultuur (NIKK) die beide goede kunstenaars hebben voortgebracht. Een deel daarvan is thans als docent verbonden aan de in 1981 opgerichte Akademie voor Hoger Kunst en Cultuur Onderwijs, waar een beroepsopleiding tot beeldend kunstenaar kan worden gevolgd.

Vorming van talentvolle jongeren op dit gebied is het terrein van het in 1984 opgerichte Nola Hatterman Instituut. De opleiding is min of meer individueel gericht en biedt een ruime keuzemogelijkheid met betrekking tot de beeldende kunsten.

Vanuit de overheid is het tekenproject ‘Potlood en Penseel’ gestart ten behoeve van kinderen in de leeftijd van zes tot twaalf jaar. Het doel is kinderen kennis te laten maken met allerlei soorten tekenmateriaal om zo hun creatieve vermogens te ontwikkelen. Ook in de schoolvakanties wordt hier getekend en geschilderd en kinderen nemen deel aan internationale competities, waarbij ook prijzen zijn behaald.

[pagina 141]

Het beeldend kunstenaarscollectief ‘Waka Tjopu’ werkt aan scholing in eigen kring. De leden werken in verschillende kunstdisciplines en wisselen technieken en vaardigheden uit op het gebied van illustreren, grafisch werk, schilderen en aquarelleren.

Een tiental schilders ten slotte heeft zich gebundeld in de Associatie van Beeldende Kunstenaars, een select gezelschap dat hoge eisen stelt aan de kwaliteit en de produktiviteit van haar leden. Men exposeert collectief en gastdeelnemers zijn zeer vereerd met een uitnodiging.

Slot

Het pad van de beeldende kunstenaars in Suriname gaat niet over rozen. De omstandigheden waaronder kunstenaars moeten werken om tot produktie te kunnen komen zijn allesbehalve gunstig. Knelpunten vormen onder andere het tekort aan presentatieruimten, gebrekkig toegeruste musea en het ontbreken van een verwervingsbeleid, betaalbare materialen en




stimulansen vanuit de overheid in de vorm van opdrachten. Desondanks wordt de groep beeldende kunstenaars steeds groter. Bovendien is aan de drommen bezoekers op de presentaties van hedendaagse kunst te merken dat er een algehele honger is naar kunst en cultuur. Men kan de conclusie trekken dat in Suriname de kunst steeds meer een alledaags verschijnsel aan het worden is dat niet meer voorbehouden blijkt te zijn aan een kleine elite. Het domein van de beeldende kunst gaat steeds meer behoren tot het domein van het grote publiek.

 

Gloria Leurs