Geen daden maar woorden. Interviews

H.C. Faas

Geboren 8 september 1926 te Amsterdam.

Publikaties:

A U volgt reeds bijzonder lang de parlementaire bedrijvigheid, en brengt daar als journalist verslag over uit. Welke evolutie heeft u, als journalist, daarbij meegemaakt?

F Vroeger waren de feiten heilig. Het was voldoende de gebeurtenissen en de gesproken woorden sec door te geven om een behoorlijk en volledig beeld van de situatie op te hangen. Dat systeem werkt nu niet meer. Als men zich nu als journalist zou beperken tot het doorgeven van de feiten, en niets dan de feiten, dan zou men een volkomen vals beeld van de gebeurtenissen geven want de politici zeggen niet wat ze bedoelen. Misschien is dat niet overal zo, misschien is deze situatie enkel typisch voor Nederland, waar het politieke leven, door het feit dat er hier 14 par-

tijen actief zijn, helemaal op het compromis gebouwd is. Elke partij wil uiteraard zijn eigen standpunten in het compromis vooruit zetten, en al deze beschouwingen en interpretaties moeten dus in het relaas verwerkt worden wil men een duidelijk en verantwoord beeld van de situatie maken. De journalist van nu moet dus noodzakelijkerwijs veel meer interpretatief werken dan die van vroeger. Daarom heeft ook de parlementaire column meer succes dan de harde nieuwsverhalen. Een ander gevolg van deze situatie in Nederland is dat de journalisten, die nog meer dan anderen met de onduidelijkheid van ons politiek leven geconfronteerd worden, en die nog meer dan de anderen bevangen worden door het gevoel van onmacht dat daar het gevolg van is, zich actief zijn gaan inzetten om het systeem te veranderen. De journalist gaat nu ook daadwerkelijk politiek bedrijven. Nieuws Links, D'66 en de Politieke Partij Radicalen zitten vol journalisten. Bovendien oefenen zij in veel partijen achter de schermen pressie uit. Overal waar vernieuwingsbewegingen aan de gang zijn gaan impulsen uit van journalisten. Ik wil niet beweren dat dit een ideale situatie is, en als er ooit meer duidelijkheid komt in het Nederlandse politieke leven geloof ik dat het wel weer zal veranderen.

A Dat de journalist nu meer interpretatief moet optreden zal toch ook wel een gevolg zijn van de invloed van radio en tv?

F Natuurlijk. Men moet er rekening mee houden dat de hoofd-feiten al lang bekend zijn op het ogenblik dat de krant verschijnt. Een reden te meer waarom de journalist nu meer aandacht moet besteden aan wat er bedoeld wordt dan aan wat er gezegd wordt. Deze methode om het nieuws te brengen kun je trouwens in alle delen en rubrieken van de krant terugvinden.

A Niettegenstaande het feit dat nu dus niet alleen de kranten, maar ook radio en tv de mensen informatie verschaffen over het politieke gebeuren en niet alleen over wat aan de oppervlakte gebeurt, maar ook over de krachten en opinies die daaronder werkzaam zijn, beweren velen dat de massa toch, hoe langer hoe meer, a-politiek wordt. Bent u het daarmee eens?

F Neen. Tussen 45 en 60 was er veel minder belangstelling voor de politiek dan nu. Maar langzamerhand is steeds duidelijker geworden dat de bestaande partij-verhoudingen totaal verouderd

zijn, en vooral dat feit irriteert ook de gewone burger. Het is een issue geworden, men praat er over. Politieke café's duiken overal op, spreekbeurten over politieke onderwerpen trekken volle zalen, en de debatten zijn levendiger dan ooit. Radio en tv brengen een massa politieke uitzendingen, waarvan sommige toch echt wel populair zijn. Maar die belangstelling, en dat is natuurlijk de wat minder fraaie kant van de zaak, is er vooral dus gekomen doordat onze politieke structuren verouderd zijn. De emancipatiegevechten van vroeger zijn nu wel gestreden, de religieuze strijd ook, en de partijen die voor al die conflicten opgericht werden werken niet meer zo best in de situatie van vandaag.

A In uw ‘Parlementaria’ -kroniek in ‘de Volkskrant’ schreef u dat het Nederlandse parlement er voortdurend over klaagt voor voldongen feiten geplaatst te worden.

F Ook dat is een gevolg van die verouderde partijstructuren. Het politieke bedrijf kan niet normaal functioneren als de partijen geen duidelijke opvattingen naar voren kunnen brengen. Maar de christelijke partijen bijvoorbeeld kunnen nooit een duidelijk standpunt innemen, want zodra ze dat doen lopen ze kans een behoorlijk deel van hun aanhang links of van hun aanhang rechts te verliezen, en dan wordt de vermolming helemaal openbaar. Als er dus na veel moeite eindelijk een kabinet geformeerd is dan zal al het mogelijke en soms ook het onmogelijke of politiek-onbehoorlijke gedaan worden om dat kabinet in stand te houden, want als het valt, dan verliest men meteen een deel van zijn aanhang. En omdat een kabinet hier altijd opgebouwd is als een kaartenhuis van compromissen blijft het oppassen geblazen en moet er wel eens wat gemanipuleerd worden in het parlement. Ik ben wel een voorstander van een twee-partijenstelsel. Dan gaan de politieke kwesties en niet de partij-omstandigheden doordrukken bij het nemen van de beslissingen. In Engeland kan een regering zich aanpassen aan veranderde omstandigheden, kunnen ministers die minder effectief bleken dan verwacht er uit gekwakt worden zonder dat men de minste narigheid hoeft te vrezen, terwijl hier elke regering een boel minder geslaagde figuren moet meeslepen om het compromis rechtop te houden.

A Toch schreef u ook dat in het parlement de vezels van het politieke bedrijf goed zichtbaar worden.

F En dat is ook zo. De politieke scheidslijnen liggen er duidelijk. De aparte positie van een partij als de anti-revolutionairen bijvoorbeeld wordt in het parlement bijzonder duidelijk. In het parlement blijkt hoe de KVP nog nauwelijks een rol speelt. Maar ik vind wel dat dit alles nog niet voldoende duidelijk is. Als u wat te weten wil komen over de macht van het woord moet u maar eens in het parlement gaan luisteren. Een forum waar 13 partijen om de beurt aan het woord komen. Iedereen praat en niemand luistert.

A Is die onduidelijkheid ook niet de oorzaak van een breuk tussen de kiezers en wat er uiteindelijk uit de bus komt? Ik bedoel: men hoort wel eens praten over Nederland als over het meest open en linkse land van Europa, maar ondertussen blijft ook de Nederlandse regering rechts.

F Zo erg is het niet. Alles hangt er van af welke maatstaven men aanlegt, men kan - en moet - altijd ontevreden zijn omdat er niet genoeg gebeurt. Natuurlijk gebeurt er bijvoorbeeld op het gebied van het onderwijs nog niet voldoende. En dat betreur ik ook. Maar er gebeurt meer dan in veel andere landen. Je kunt vaststellen dat iets als het toestaan van condoom-apparaten toch wel merkwaardig is voor een conservatief-christelijke regering.

A Beslist. Is het waar dat al die dingen nu slechts kunnen omdat provo de boel heeft opengegooid?

F Ja. Het was duidelijk de opzet van provo het establishment belachelijk te maken, en dat kon, want het was inderdaad belachelijk. Door stunts als dat krenten uitdelen hebben ze heel het land aan het lachen en aan het nadenken gekregen. En als je nadenkt ga je ook allerlei zaken veranderen. Er zitten geen provo's in Nieuw Links of in D'66 of in de PPR, maar zonder provo hadden NL of D'66 of PPR niet kunnen bestaan. Ontzaglijk veel dingen heeft provo mogelijk gemaakt, denk maar eens aan de wijze waarop nu over het koninklijk huis gepraat kan worden. Overigens is dat allemaal niet uitsluitend het werk van provo. De televisie, vooral met een programma als ‘Zo is het toevallig ook nog eens een keer’ heeft eveneens een grote rol gespeeld.

A En de literatuur? Hebben bepaalde boeken of schrijvers in dat proces ook hun functie gehad?

F Dat zie ik niet zo onmiddellijk... Maar ik zou wat ik zonet over

provo zei, toch wel even willen nuanceren, in die zin dat ik provo, en bepaalde andere krachten, eventueel ook schrijvers, meer zie als exponenten dan als werkelijke oorzaak van de verschijnselen. Alles wat we nu meemaken zou niet gebeurd zijn als de verhoudingen in Nederland niet reeds op hun breekpunt hadden gestaan.

A Schrijvers zijn dus ook slechts de exponenten van de gebeurtenissen. Acht u dat typisch voor de schrijver van nu, of is dat altijd zo geweest?

F Ik heb het gevoel dat het altijd zo was. Ik geloof er niet zo geweldig in dat enkele personen bij machte zouden zijn de koers van de geschiedenis om te buigen. En een volk dat niet denken wil kun je ook niet aan het denken zetten. De omstandigheden waarin de schrijver werkt moeten gunstig zijn. Hier bestaat geen groep die groot genoeg is om de anderen te kunnen onderdrukken - en de minderheden zijn te groot om zich te laten onderdrukken. Vandaar de peaceful coexistence. Maar als bijvoorbeeld de katholieken over een 90% meerderheid zouden beschikken dan zou ik me best kunnen voorstellen dat hier Portugese toestanden zouden heersen, en wat zou men in dergelijke omstandigheden kunnen vertellen over functie en invloed van het woord van romanciers en journalisten? Ze zouden volslagen machteloos zijn.

Ik heb een man als Romme vrij goed gekend en kunnen volgen, en ik beschouw hem als een superpoliticus van Europees formaat. Hij was de onbetwiste leider van de emancipatiestrijd van de katholieken. Maar deze strijd is nu voorbij en dus is ook Romme voorbij. Hij is nog altijd even intelligent, hij heeft nog altijd dezelfde kwaliteiten, maar hij past niet meer in de situatie van vandaag en kan dus ook niets meer uitrichten. Denk aan een man als Churchill: de omstandigheden hebben hem naar voren gebracht. En zo zal ook alles wat nu aan het kiemen is en begint te leven bepaalde figuren naar voren duwen, eerder dan dat bepaalde individuen een bepalde evolutie op gang zullen brengen.

A U sprak over verouderde partijstructuren, nu over evolutie. Ziet u vlug wat gebeuren?

F De mogelijkheid bestaat. Meer kan ik er moeilijk over zeggen, want dan wordt het koffiedik kijken. Laat ik het heel concreet bezien: de huidige christelijk/liberale coalitie heeft niet zo'n

geweldig grote meerderheid. Ze kunnen die bij de volgende verkiezingen verliezen. De linkse en vernieuwende partijen zullen weigeren de christelijke partijen uit het slop te halen. Dat zal dan een stoet van minderheidsregeringen opleveren, en de snelle opvolging van crisissen zal de nu al bestaande spanningen in het middenblok zo opvoeren dat de boel barst. En dan kan er wat gebeuren.

A Ziet u ook een evolutie naar Europese partijen?

F Hier in Nederland wordt er over gesproken, er is wat in beweging gekomen. Maar elders in Europa zie ik het niet. Ik ben benieuwd wat de radicalen in Frankrijk zullen versieren.

Maar ik ben er van overtuigd dat het een bijzonder gunstige ontwikkeling zou zijn, want er zijn een massa problemen die gewoon op nationaal niveau niet meer op te lossen zijn. Voor bepaalde zaken zou men zich zelfs kunnen afvragen of Europees niveau voldoende is. Neem het probleem van de ontwikkelingshulp. Als men hier in Nederland van oordeel is dat het beter en eerlijker is dat de Afrikaanse landen zelf - ik noem maar wat - hun chocolade zouden fabriceren, dan is dat mooi, dan kunnen ze hier de chocoladefabrieken sluiten, maar dan zou toch ook de garantie moeten bestaan dat de nieuwe chocoladebedrijven ook in Afrika komen, en niet in een ander Europees land.

A Als partijen op Europees niveau zouden gaan functioneren - wat mij betreft geen bezwaar - en als er dan bovendien nog een trend is naar het twee-partijenstelsel, bestaat dan niet het gevaar dat die partijen onmogelijk nog alles kunnen opvangen van wat er bij de kiezers leeft?

F Veel partijen maken de staatszaken te ingewikkeld. De democratie kan pas goed werken als de situaties eenvoudig gehouden worden.

A En als er voldoende informatie wordt doorgegeven.

F Men kan vandaag eerder van teveel informatie spreken dan van te weinig. De mensen worden er wanhopig onder.

A Maar wordt ook de essentiële informatie doorgegeven? Weet de kiezer iets af van de rol die de economische machten achter de schermen spelen?

F Ook daarover neemt de informatie toe. Denk maar aan het geval Verolme. Aan alle fusies die plaats vinden wordt ruchtbaarheid

gegeven. Vroeger waren alle financiële redacties rechts. De mensen die de financiële pagina maakten gingen steeds meer denken zoals de mensen waarover zij onbevooroordeeld moesten schrijven. Daar is nu ook verandering in gekomen. Bij Amerikaanse dagbladen bijvoorbeeld is het de gewoonte om, om de 4 jaar een andere politieverslaggever te nemen, omdat die mensen na een tijdje, door hun intensief contact met de politie, veel te veel als politiemensen gingen denken en dus onmogelijk hun journalistieke opdracht nog naar behoren konden uitvoeren. Ik ga natuurlijk niet beweren dat het niet nog veel beter zou moeten worden. Bedrijven als Philips en Unilever leven nog veel te veel aan het randje van onze werkelijkheid. Maar om daar wat aan te doen moet men in grotere verbanden gaan denken. Wat kan men in een klein landje uitrichten? Niet alleen op politiek gebied maar ook op journalistiek gebied zal men steeds meer naar Europese verbanden moeten evolueren, wil men nog effectief kunnen werken.

A Houdt dat niet het gevaar in van nog grotere krantenfusies?

F Ik ben daar niet principieel tegen, al weet ik best dat het gevaarlijk kan zijn. Maar tegenover de fusies van rechtse kranten moeten, om een niet-gehandicapte tegenstander te blijven, ook de linkse kranten tot fusies overgaan. En dat kan, als de fusies beperkt blijven tot het technisch apparaat.

A Blijven ze daartoe beperkt?

F Wat kon met de fusie Volkskrant/Parool kan toch met anderen ook? Ik geloof zelfs dat het voor de directies economisch heel onverantwoord zou zijn de redacties bij elkaar te gooien, want men mag toch veronderstellen dat die kranten elk hun eigen lezerspubliek hadden, dat na zo'n fusie niets meer van zijn krant zou terugvinden en dan wel eens naar wat anders zou kunnen gaan uitkijken. Ik geloof dan ook dat het, zeker met het oog op een objectieve en zo vrij mogelijke informatie, gevaarlijker is twee gelijksoortige kranten bij elkaar te brengen dan twee kranten met een duidelijk verschillend karakter.

Weet u dat Nederland onmiddellijk na de oorlog ongeveer evenveel kranten had als de USA? Nu zijn er nog zo'n slordige honderd, waarvan 9 nationale. Dat is nog altijd eerder te veel dan te weinig. We hebben nog altijd meer nationale bladen dan

Engeland... Misschien redeneer ik over 20 jaar als er te veel fusies zijn geweest wel weer helemaal anders.

A Bedrijven, partijen, kranten, gaan op Europees niveau samensmelten of samenwerken. En dan? Zal er dan van Europa opnieuw een stimulerende kracht uitgaan?

F Het kan. Het is niet zo dat Europa minder belangrijk zou zijn omdat het oud is. Ik vraag me altijd af of de 3e wereld het kan opbrengen de hele situatie te veranderen. Zo verschrikkelijk veel merkten we er tot nu toe niet van. Nu en dan wat woelingen waar niets uit voortkomt, maar echte revoluties? De structuren van Indië zijn vast niet frisser dan de onze. Het kastestelsel is ook niet zo geweldig, maar het heeft wel een taai leven. Er zullen in Afrika en Latijns-Amerika nog wel meer minder fraaie zaken een zeer taai leven blijken te hebben. Ik ben niet zo optimistisch op dat gebied. De 3e wereld is even oud als wij. We kunnen niet zeggen dat we het voortaan maar aan de jongeren van de 3e wereld zullen overlaten.