Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 19

[Willem Hendrik de Vriese]

VRIESE (Willem Hendrik de), den 11^den Aug. 1806 te Oosterwijk geboren, verwisselde die woonplaats op nog jeugdigen leeftijd voor Leiden, waar hij in 1819 leerling aan de Latijnsche school werd en het onderwijs van den rector Bosse genoot, met wien hij later door het huwelijk met diens dochter in een naauwe betrekking zou staan.

[p. 455]

Den 6^den Sept. 1825 student geworden, legde hij zich op de studie der medicijnen toe en spoedig verried zich daarbij zijne bijzondere liefde voor de kruidkunde. In het tweede jaar zijner inschrijving in het album der Hoogeschool, ondernam hij de beantwoording eener Botanische prijsvraag te Groningen uitgeschreven, die met de gouden medaille bekroond werd. Toen hij zich na zijne promotie, in den aanvang van 1831, te Rotterdam als praktiserend arts nederzette, wachtte hen tevens de aangename taak om anderen tot de bij voorkeur door hem geliefde wetenschap op te leiden.

Den 7^den Februarij aanvaardde hij het lectoraat in de kruidkunde aan de Klinische school aldaar met eene rede over het verband tusschen de studie der geneeskunde en die der natuurkundige wetenschappen: drie jaren bleef hij in die betrekking werkzaam.

Daarna wachtte hem ruimer werkkring te Amsterdam, waar hij in September 1834 het buitengewoon en, eenige jaren later, het gewone hoogleeraarambt nanvaardde. Van toen af kon hij zich meer uitsluitend aan de beoefening der kruidkunst wijden en hij deed zulks, bij voortduring en met steeds toenemenden ijver, ook nadat hij, den 27^sten September 1845 als opvolger van Reinwardt aan de Leidsche Hoogeschool verbonden werd.

De talrijke onderzoekingen, die hij bepaaldelijk op het gebied der beschrijvende kruidkunde volbragt en achtereenvolgende het licht deed zien, verwierven hem een gevestigden naam onder de kruidkundigen van Europa, met vele van welke hij in levendige betrekking stond. Vele stukken van zijn hand vindt men in het Tijdschrift voor Natuurlijke geschiedenis en Physiologie, dat hij (1834-1845) met den hoogleeraar J. van der Hoeven uitgaf en in het Nederlandsch Kruidkundig Archief, dat hij, na het eindigen van genoemd tijdschift in vereeniging van anderen kruidkundigen, redigeerde. Inzonderheid hield hij zich bezig met den plantengroei van onze bezittingen in de tropische gewesten. Hij bevorderde de wetenschappelijke bewerking van het materiaal, dat door Junghuhn, Reinwardt en anderen in die streken was verzameld en nam zelf een belangrijk deel van dien arbeid op zich. Over sommige soorten en groepen van planten, gaf hij bijzondere onderzoekingen in het licht, getuige b.v. zijne monographie der soorten van het zoo merkwaardig geslacht Rafflesia en die der Marattiaceen, gezamenlijk met den hoogleeraar Harting bewerkt. Voortdurend was zijne aandacht gevestigd op die gewassen, welke nuttige voortbrengselen voor geneeskunde, handel of nijverheid opleveren. Zijne bemoeijingen ten opzigte der Vanille-kultuur op Java, zijne belangrijke aandeel in de zaak die voorplanting van den

[p. 456]

Kinaboom in die gewesten, zijne onderzoekingen omtrent den Kampher-boom van Sumatra en meer dergelijke, zijn bekend. Geheel in de rigting van zijn streven viel derhalve de zending, welke hem werd opgedragen, en waarin hij belast werd met een onderzoek der kultures in onze O.I. bezittingen. Hij vertrok den 21 Oct. 1857 en kwam, na een maand op Ceylon te hebben vertoefd, in de eerste dagen van Januarij 1858 te Batavia aan. Een overzigt zijner reis werd gegeven in den Kunst- en Letterbode 1861 N^o. 10. Het zij dus voldoede hier te herinneren, dat niet alleen Java werd doorreisd en ten opzigte der bestaande en nog in te voeren Kulturen onderzocht, maar dat bovendeien in 1860 eene reis werd ondernomen naar de Molukken, Timor, Groot Banda en Neira, Amboina Saparoewa. De zeekust van Ceram, Boeroe, Ternate, Tidore, Noordelijk Halmaheira, Batjan en de Minahassa van Menado werden achtereenvolgens bezocht. De tweede helft van dat jaar werd gewijd aan eenige afdeelingen van Midden-Java, vooral de Vorstenlanden, terwijl een bezoek van Noord-Westelijk Borneo en de Padangsche bovenlanden van Sumatra's westkust, alsmede de afdeeling Benkoelen, de geheelen in zoo menig opzigt belangrijk reis besloot. Den 2^den Maart 1861 keerde hij naar het vaderland in den kring der zijnen terug.

Hier wachtten hem droevige verliezen. Naauwelijks een paar maanden na zijne terugkomst, ontviel hem zijne echtgenoote, weinig later trof hem het verlies van zijn eenigen zoon, zijn eigene gezondheid was sedert zijn verblijf in Indië geknakt, en hij bleef lijdende, tot dat hij nog geen jaar na zijne terugkomst bezweek.

Hij gaf in het licht:

Responsio ad quaestionem botanicam: quid hactenus ex plantarum physiologia de forma, directione, structura et quaedam functione radicum innotuerit et quaedam sint phaenomena in Oeconomia rurali observata, quae ex hac cognitione utiliter explicari possint in Annales Gron. 1826-1827.

Dissertatio bat. de radicibus plantarum. Gron. 1827.

Specimen med. quo praecipui exponuntur methodi, quibus utitur therapeutica naturalis ad sanandos corporis humani merbos chronicos L.B. 1830.

Memoria H.G. Waardenburg. L.B. 1833.

Oratio de progressu physiologiae plantarum, prudenti naturam indagandi rationi tribuendo in Annales Acad. Lugd. Bat. 1834-1835.

Handboek voor de kennis der geneesmiddelen ten behoeve van de beoefenaars der Genees- Heel- en Artsenij bereidkunde, naar de tegenwoordige vorderingen der Natuur- en Geneeskundige wetenschappen zamengesteld. 's Gravenh. en Amst. 4 d. 18.

[p. 457]

Plantenkunde voor Apothekers en Artsen of beschrijving der geneeskrachtige planten naar de natuurlijke familien in het plantenrijk. 2 dn. Leiden 1835-1838.

Nieuwe bijdragen tot de kennis van de maïs of zoogenaamde Turksche tarwe naar aanleiding van het werk van Malthieua Bonafous. 's Grav. en Amst. 1837.

D.S. Kunth, Handboek der Botanie. Uit het Hoogd. door N.B. Millard met eene voorrede van W.H. de Vriese Amst. 1836, 2 d.

Proeve eener geschiedkundige Botanische verhandeling over den papyrus antiquorum in tijdschrift voor Natuurk. Geschiedenis en Physiologie, 1834.

Over de Ster-anys Illicium anisatum (Linn. met 1 afb. ald. 1834.

Het gezag van Kaempfer, Linnaeus, Thumberg en anderen omtrent den botanischen oorsprong van de ster-anys gehandhaafd tegen Ph.F. von Siebold en Prof. Zuccharini. Ald. 1836, bl. 115.

Aanteekeningen omtrent den groei der bloeistengen van twee agave's. Ald. 1836, bl. 31.

Novae species cycadearum Africae Australis, figuris et decriptionibus illustratae. Ald. 1837, p. 409.

De biforines van Turpin, eene nieuwe ontdekking in de Krystallographie van het plantenrijk. Met een naschrift. Ald. 1837, bl. 307.

Herinnering aan de Tentoonstelling van planten te Utrecht bij het 2 eeeuwfeest der Hoogeschool aldaar. Amst. 1837.

Encephalarthos Marumii nova species cycadearum. Ald. 1838, bl. 187.

Kleine bijdragen tot de natuurlijke familie der cacteën. Met afb. Ald. 1839, bl. 46.

Hortus Spaarnbergensis Enumeratio Stirpium, quas in villa Spaarnberg prope Harlemum alit Adr. van der Hoop. Amst. 1833.

G. Vrolik en W.H. de Vricse, Proeven op de verhoogde temperatuur van den spadix eener Colocasia odora. Ald. 1835, bl. 296.

Nadere proefnemingen over de verhoogde temperatuur van den spadix eener Colocasia odera m. 1 afb. Ald. 1838, bl. 190

W.H. de Vriese et A. Vrolik, nouvelles expériences sur l'élévation de température du Spadice d'un colocasia odora, faites au jardin botanique d'Amsterd. en Annales des Sciences Naturelles 1839.

Berigten van proefneming aangaande het overbrengen van levende planten uit overzeesche landen naar Europa inzonderheid in Indie naar Nederland. Amst. 1840.

Bijdragen tot de morphologie der bollen.

[p. 458]

Herinnering aan Frans Julius Ferdinand Meijer in het gen. Tijdschrift 1841.

Redevoering over de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen in betrekking tot de zedelijke behoeften voor ons vaderland in den tegenwoordigen tijd, uitgesproken ter opening van de Jaarl. Algem. Vergad. der Maats. op den 10 Aug. 1841.

Protrepticus ad comillitones cet. (Historia rei herbaria) Amst. 1841.

Eenige opmerkingen omtrent den stam van Cycas circinalis vooral met betrekking tot de afbeeldingen daarvan voorkomende in het 3e deel van den hortus Malabaricus in het Instituut Tyds. uitgegev. door het Kon. Ned. Inst. (1841) 217 seqq. III, (1848) p. 93, seqq.

Berigt aangaande een onlangs uit Java ontvangen Cycas Cirrinalis L gekweekt en thans bloeijende in den kruidtuin der stad Amsterdam. Amst. 1842.

J. Lindley, Grondbeginselen der Horticultuur. Naar het Engelsch met bijlagen van W.H. de Vriese. 's Hage en Amst. 1842.

Over de anorganische bestanddeelen der planten, ouderzoekingen van Dr. A. Wiegmann en L. Poltsdorff. Leid. 1843.

De Encephalaris Lehmanni Erkl.

Over eene verzameling eigenhandige brieven van beroemde en geleerde personen aan Carolus Clusius voorhanden op de bibliotheek der Leidsche Hoogeschool in aangeh. Tijdsch. 1848.

Over eene Casuarina op Sumatra door F. Junghuhn ontdekt.

Plantarum iavanicarum minus cognitarum Sylloge. Ald. 1844.

A. Dietrich, kunst woordenleer der planten uit het Hgd. vertaald door W.H. de Vriese. Amst. 1844.

Fred. Louis Splitgerber, Nederlandsch Kruidkundige. Amst, 1845.

Oratio de re herbaria Batavia non minus quam reliquis Europae populis incolenda, quam habuit die XXVII mensis Septembris 1845, quum ordinariam botanices in Aradima Lugd. Bat. professionem solemmi ritu auspicabatur. L.B. 1845.

Plantae novae et minus cognitae Indiae Batavae orientalis Nouvelle recherches sur la flore des possessions Neerlandaises aux Indes Orientales. Ouvrage orné de planches dessineès par le colonel S.M.R. Verhuell, Fasc. I. Amst. 1845.

Zamia Galeotti, eene nieuwe soort uit de groep der Cycadeën, gekweekt in den hortus botanicus te Amsterdam.

Over eene nieuwe Bromelia in den Amsterdamschen kruidtuin.

[p. 459]

Nog een woord over den stam der Cycas orientalis en dien van C revoluta, naar aanleiding van uit Java ontvangen exemplaren.

Splitgerbers botanische nalatenschap, uitstapje naar het district Para in de kolonie Suriname, uit zijne nagelatene aanteekeningen medegedeeld. 1845.

Myanthus Lansbergii, nova species orchidiarum horti botanici Acad. Lugd. Bat. en Aangeh. Tijds. 1845.

In het Kruidkundig Archief, waarvan de Vriese redacteur was (1848):

Bijdrage tot de kennis der flora van Sumatra, naar aanleiding van de onderzoekingen van Dr. Junghuhn.

Fred. Lud. Splitgerberi reliquiae Botanicae Surinamenses.

Hymenocallis (Pancratium) Borskiana nobis nova Amaryllidearum species.

Nadere inlichtingen omtrent Zamia muricata Willet naar aanleiding van eene bloeijende plant in de kassen van den Heer A. van der Hoop op Spaernberg.

Aanteekeningen omtrent eenen bloeijenden Encephalartos Altensteinii eene bijdrage tot de nadere kennis der Cycadien.

Goniophlebium Reinwardtii de Or. Polypodiacea novo in Horto Lugd. Bat. Vol. II, (1851).

Analecta Goodenovicarum over eene verhoogde temperatuur bij de mannelijke bloem van Cycas circinalis, waargenomen in 's lands bloementuin te Buitenzorg door J.E. Teysmann, medegedeeld door Dë Vriese.

Waarnemingen aangaande den wasdom van den bloemenstengel eener Agave lurida, gedaan in 's Lands plantentuin te Buitenzorg in 't jaar 1845 door J.E. Teysmann medegedeeld door De Vriese.

Epimetrum ad indicem Seminum Horti Acad. Lugd. Bat. Anni 1849. Angiopteris Teysmanniana over eene periodieke verkoeting van plantendeelen benevens uitkomsten van metingen aangaande den wasdom.

Polygonum cuspidatum sub- et Zuccharini, kritiek en antikritiek. Naschrift.

Kritiek en antikritiek. Teregtwijzing van C. Le Blancs, naamsverwarning van Pinus Merkusii.

Epimetrum ad indicem seminum cet. 1850.

Kritiek en Antikritiek. Een woord over de Sumbinoeiboom van Sumatra, betrekkelijk deszelfs botanische bepaling, volgens C.L. Blume (Tweede gedeelte). Naschrift. Vol. III. (1854).

Geschiedenis van de Kamferboom op Sumatra, volgens onderzoekingen van Dr. F. Junghuhn.

Epimetrum ad Indicem seminum cet. 1851. Marattiaceae Ind, Bat. Or.

[p. 460]

Chloris medica Praecipuum plantarum medicatarum ad naturam facta illustratio et descriptio Fasc. I, Amst. 1847.

Chloris Medica. Naar de natuur gemaakte Afbeeldingen en Beschrijvingen van de Venetiaansche geneeskundige Gewassen met de kenmerken van notuurlijke oude geslachten, zooals en die van derzelver verwisselingen en vervalschingen benevens de ontleding der Bloem- en vruchtdeelen. gr. 4^o. Amst. 1847.

Descriptions et figures de plantes nouvelles et rares du jardin botanique de l'Université de Leide et des principaux jardins du royaume des Pays-Bas. Fasc. I et II, 1847.

Over eene bloeyende Agave Americana in den kruidtuin der Leidsche Hoogeschool 2 Fasc. L.B. 1847.

Willem Simon Swart, Levensschets en Alg. Komst- en Letterb. 1847, N^o. 28.

Recherches sur le developpement de la haupe d'une Agave Americana faites au jardin botanique de l'université de Leide en 1847 in Annales de la Socièté royale d'Agriculture et de Botanique de Gand. 1848.

Lastraea microchlamys, nova Filicis species Javanica in horto Acad. L.B. culta, en Tijds. voor de Wis- en Natuurk. wet uitg. door de 1 klasse van het Kon. Ned. Inst. I, (1848) p. 155, seqq.

Over de bloemontwikkeling aan de uitloopers van Agave Americana. Ibid p. 122, seqq.

De palmen van Suriname, beschouwd in betrekking tot derzelver kruidkundige kenmerken, kultuur, enz. Leid. 1848, 4^o.

Kruidtuinen en herbarien, in betrekking tot onderwijs en wetenschap. Een woord bij de opening van den botanischen cursus aan de Leidsehe Hoogeschool in 1849.

Cankriena, nouveau genre de la famille des Primulaiées in Jaarboek v.d. Kon. Ned. Maats. van Tuinbouw. 1856, ook in 't Nederd.

Familias monnullas in opere Plantae Junghuhnianae a viris clariss. de Vries, Miquel, v.d. Bosch et alus confecto (L.B. inde ab. a 1851).

De kamferboom van Sumatra, volgens Dr. Junghunh's waarnemingen. Leid. 1851, 4^o.

Vorlaufiger Bericht über eine neue Art. von Rafflesia en Flora 1851.

De Medicyn-hof. Beschrijving der voornaamste geneesk. gewassen. Leid. 1852.

Blikken in het plantenleven en Album der Natuur I, 1852, bl. 33-37.

Waterlelien (Lotus planten). Ald. bl. 289-319.

[p. 461]

Een uitstapje naar de bloemententoonstelling te Gend. Maart 1852.

De Vriese en P. Harting, Monographie der Marattiacées. 1853.

De plantengroei der voorwereld in Alb. d. Nat. II, 1853, bl. 65-95.

Over papier, inzonderheid over den zelfsplantaardige oorsprong. Alb. bl. 353-374.

Goodenovicae ad auctoritatem Musei Caesarei Vindebonensis, Pariscensis cet. proposuit G.H. de Vriese, figuris illustravit O.M.R. Verhuell. 1854.

Illustrations d'orchidees des Indes Orientales Neerlandaises. La Haye. 1854.

Ons streven naar waren roem. Eenige woorden van dankbare herinnering bij het afsterven van den Hoogleeraar C.G.C. Reinwardt. 1854.

Flore des jardins des Pays-Bas. Leid. 1854.

Verslag over de Physian lotypie of zelf afdruk van voorwerpen der Natuur in Verslag en Mededeel. d. Kon. Acad. v. Wetens. Afd. Natuurkunde. D. II, bl. 349-355.

Illustrations des Rafflesiás et Patma d'apres les recherches faites aux iles de Java et Noessa Kambangan par J.E. Teysmann et S. Binnendijk et au jardin botanique de Leide. Leide et Dusseldorf, 1854.

De Kinaboom uit Zuid-Amerika overgebragt naar Java, onder de regering vaa koning Willem III. ('s Hage, 1856).

Tuinbouw-Flora. Leid. 1855, ook in 1857 in de Annales d'horticulture.

Mémoire de la Camphrier de Sumatra et de Borneo. Leid. 1856.

De Handel in Getan-Pirtja door den oorsprong dezer stof toegelicht, 1856.

De Vanielje, een nieuw O.I. voortbrengsel voor den handel. 1856.

De ouderdom der boomen. Leid. 1856.

Adnotatio de flore Dryoba lunopsides Camphorae Colebr. in Versl. en Meded. der K.A.v. Wetens. afd. Natuurk. D. IV, bl. 201.

Eene bijdrage tot de kennis van de structuur der orchideen.

Over het triandisme in Phajus. (Ald. bl. 95-100).

De uitkomsten der Kina-kultuur in Nederl. Indie. 1856, Ald. D. VI, (1857), bl. 129-190,

Plantae Indiae Bat. Orient. quas in itinere per insulas Archipelagi Indici, Javam, Amboinam, Celebem, Ternatam aliasque exploravit. C.G.C. Reinwardt, 1815-1821.

Fasc. I a II, 1857.

[p. 462]

Annales d'horticulture et de botanique ou flore des jardins du royaume des Pays-Bas publiés par la Societé royale d'horticulture des Pais-Bas sous le patronage de S.M. le Roi Guillaume III, rédigés par MM, Th.F. de Siebold et W.H. de Vriese. Vol. I, 1857.

De invloed der kruidkunde op de belangen van den staat. Toespraak aan de kweekelingen der Leidsche Hoogeschool op 29 Sept. 1857.

C.G.C. Reinwardt, reis naar het oostelijk gedeelte van den Indischen Archipel in 1821. Met aanteekeningen vermeerderd door de Vriese, 1858.

Rapport betrekkelijk de ziekte in het Paddie-gewas in Pekalongan. Batavia 1859.

Synoecia (ficus) Guiliemi 1. decouverte aux îles de Java et de Borneo. Leide 1861.

Minjak Tangkawang en andere voortbrengselen van het Plantenrijk van Borneo's westerafdeeling enz. naar aanleiding van onderzoekingen tijdens eene zending naar den Nederlandsch Oost-Indischen Archipel in 1857-1861, op last van Z.M. den Koning. Leid. 1861.

Wetenschap en beschaving de grondslagen der welvaart der landen en volken van den Indischen Archipel. Redev. uitgesproken den 28 Nov. 1861 bij de hervatting der Acad. lessen, Leid. 1861.

Zie A. Kuenen, Oratio de relig. cfiristiana per continuas Theolcommutationes sibe constanti et incolumi 8 Febr. 1862 in Annal Acad. L.B. 1862; Ned. Spectator 1862, bl. 50; Holtrop, l.c.