Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 15

[Pieter Paulus]

PAULUS (Pieter), zoon van Josias Paulus en Maria de Leege, werd in 1754 te Axel geboren; studeerde te Utrecht en vervolgens te Leyden, en verkreeg aldaar in 1774 den titel van mr. in de beide regten, na het verdedigen eener Dissertatio de origine, progressu et solutioni nexus feudalis Flandriam inter et Zelandiam. Nog aan de hoogeschool had hij reeds geen geringe eer behaald met den uitgave van het staatkundig werkje getiteld: Nut der stadhouderlijke regering aangetoond bij gelegenheid der geboorte van Willem Frederik, Prins van Oranje, waarvan (Utrecht 1773) een tweede druk verscheen, en in het jaar na zijne promotie (1775) gaf hij een Betoog van Zeelands Recht tot het stigten van eene Hoogeschool 8^o. Zijn voornaamste werk echter, dat hem onder de schrijvers van het Nederlandsche staatsregt een aanzienlijke plaats verzekerde, en dat door Kluit, te Water en van Wijn hoog gewaardeerd werd was zijne Verklaring van de Unie van Utrecht; vooraf gaat de vertaling van 't Latijnsche werk van Mr. N. Bestaande, behalve de opdragt en voorrede in de verklaring der aanleiding en van 't eerste, tweede en derde Artikel der Unie van Utrecht. Utrecht 1775-1778 3 dn. 8^e. Het kon niet missen, of een man, tot het bestuur der openbare zaken zoo geschikt als P. Paulus, moest weldra met aanzienlijke waardigheden bekleed worden. Hij werd dan ook als raad en advocaat-fiscaal ter Admiraliteit op de Mase verkozen, in welke betrekking hij zich ongemeenen lof door zijn beleid, kunde en werkzaamheid verwierf, zoo dat hij zich ook tot fiscaal zag benoemd bij het onderzoek naar de toedragt der mislukking van het zenden van schepen naar Brest. Doch het aandeel dat hij aan de staatkundige geschillen nam, die vooral in 1780 ons vaderland verdeelden, was oorzaak dat hij, na de omwenteling van 1787, van deze waardigheid werd ontzet. Hij bleef buiten bewind, doch in 1795 werd hij een der voornaamste van de toenmalige bewindhebbers. Hij was de eerste voorzitter in de vergadering der provinciale vertegenwoordigers van Holland, lid van het commité tot de zaken der Marine, onderhandelaar tot het verbond van vrede en Alliantie met Frank-

[p. 127]

rijk, en afgevaardigd wegens Holland tot de raadplegingen over het bijeenroepen eener Nationale Vergadering.

Hij was een ijverig bevorderaar van hare bijeenkomsten, had vervolgens geen gering aandeel in de latere omwentelingen in Friesland in 1796, en toen als lid van de nationale vergadering benoemd, werd hij in de eerste bijeenkomst tot voorzitter gekozen. Hij was curator der Leydsche hoogeschool en lid der Maatschappij van Nederl. letterkunde, en overleed den 17^den Maart 1796, zonder kinderen natelaten bij Françoise Henriette Vockestaert, die naderhand met G.J. Olivier hertrouwde. Alles wat tot zijne afzetting betrekkelijk is, is te vinden bij Chalmot, Verzamel. v. Stukken en ook afzonderlijk uitgegeven. Er bestaan onderscheidene afbeeldingen van hem, de beste is die van Hodges.

Behalve de gemelde werken gaf hij nog:

Republikeinsch Catechismus, m. portr.

In welken zin kunnen de menschen gezegd worden gelijk te zijn. en welke zijn de regten en pligten die daar uitvloeijen? Haarl., 1793, 1794, 1795 (vierde uitg. met een merkwaardige Voorrede).

Aanspraak van mr. P. Paulus. eerste president der Nationale vergadering, gedaan bij de opening van dezelve vergadering den 1^sten Maart 1796. gr. 8^o.

Zie Verzameling van stukken, betrekkelijk de Demissie van den Heer P. Paulus, Raad en Advocaat-Fiscaal ter Admiraliteit op de Mase. 1788; Scheltema, Staatk. Nederl.; Siegenbeek, Gesch. der Leydsche Hoogeschool. D. II; mr. Pieter Paulus met zichzelven vergeteeken, vooral uit zijne schriften. gr. 8^o. 1796 (te Amsterdam overleden); Gedachten op het afsterven van de Burger P. Paulus, enz. 1796. 2 St. gr. 8^o.; Eenige dichtstukjes op het afsterven van mr. P.P. Amst., 1796. 8^o.; Moet de dood van P.P. als een zegen of als een slag, als een geluk of als een ramp, als voordeelig of als nadeelig voor deezen Staat beschouwd worden? of lijkrede over Prediker VII, 3. Uitgesproken in een Genootsch. v. Geleerde mannen. 1796. 8^o.