Van den vos Reynaerde
(1998)–Anoniem Van den vos Reynaerde–
Auteursrechtelijk beschermd
[Folio 192va]
| |
Willem, die vele bouke maecte,
Daer hi dicken omme waecte,
Hem vernoyde so haerde
Dat die avonture van Reynaerde
5[regelnummer]
In Dietsche onghemaket bleven
- Die Willem niet hevet vulscreven -
Dat hi die vijte van Reynaerde soucken
Ende hise na den Walschen boucken
In Dietsche dus hevet begonnen.
10[regelnummer]
God moete ons ziere hulpen jonnen.
Nu keert hem daer toe mijn zin
Dat ic bidde in dit beghin
Beede den dorpren enten doren,
Ofte si commen daer si horen
15[regelnummer]
Dese rijme ende dese woort,
Die hem onnutte sijn ghehoort,
Dat sise laten onbescaven.
Te vele slachten si den raven,
Die emmer es al even malsch.
20[regelnummer]
Si maken sulke rijme valsch
| |
[Folio 192vb]
| |
Daer si niet meer of ne weten
Dan ic doe, hoe datsi heeten
Die nu in Babilonien leven.
Daden si wel, si soudens begheven.
25[regelnummer]
Dat en segghic niet dor minen wille:
Mijns dichtens ware een ghestille,
Ne hads mi eene niet ghebeden
Die in groeter hovesscheden
Gherne keert hare saken.
30[regelnummer]
Soe bat mi dat ic soude maken
Dese avontuere van Reynaerde.
Al begripic die grongaerde
Ende die dorpren ende die doren,
Ic wille dat die ghene horen
35[regelnummer]
Die gherne pleghen der eeren
Ende haren zin daer toe keeren
Datsi leven hoofschelike,
Sijn si arem, sijn si rike,
Diet verstaen met goeden sinne.
40[regelnummer]
Nu hoert hoe ic hier beghinne!
HEt was in eenen tsinxen daghe
Dat beede bosch ende haghe
Met groenen loveren waren bevaen.
Nobel, die coninc, hadde ghedaen
45[regelnummer]
Sijn hof crayeren over al
Dat hi waende, hadde hijs gheval,
Houden ten wel groeten love.
Doe quamen tes sconinx hove
Alle die diere, groet ende cleene,
50[regelnummer]
Sonder vos Reynaert alleene.
Hi hadde te hove so vele mesdaen
Dat hire niet dorste gaen.
Die hem besculdich kent, ontsiet!
Also was Reynaerde ghesciet
55[regelnummer]
Ende hier omme scuwedi sconinx hof
Daer hi in hadde crancken lof.
Doe al dat hof versamet was,
Was daer niemen, sonder die das,
Hine hadde te claghene over Reynaerde,
60[regelnummer]
Den fellen metten grijsen baerde.
NU gaet hier up eene claghe.
Isingrijn ende sine maghe
| |
[Folio 193ra]
| |
Ghinghen voer den coninc staen
Ysengrijn begonste saen
65[regelnummer]
Ende sprac: ‘Coninc, heere,
Dor hu edelheit ende dor hu eere
Ende dor recht ende dor ghenade,
Ontfaerme hu miere scade
Die mi Reynaert heeft ghedaen,
70[regelnummer]
Daer ic af dicken hebbe ontfaen
Groeten lachter ende verlies.
Voer al dandre ontfaerme hu dies
Dat hi mijn wijf hevet verhoert
Ende mine kindre so mesvoert
75[regelnummer]
Dat hise beseekede daer si laghen,
Datter twee noint ne saghen
Ende si worden staer blent.
Nochtan hoendi mi sent:
Het was sint so verre comen
80[regelnummer]
Datter eenen dach af was ghenomen
Ende Reynaerd soude hebben ghedaen
Sine onsculde. Ende also saen
Alse die heleghe waren brocht,
Was hi ander sins bedocht
85[regelnummer]
Ende ontfoer ons in sine veste.
Heere, dit kennen noch die beste
Die te hove zijn commen hier.
Mi hevet Reynaert, dat felle dier,
So vele te leede ghedaen,
90[regelnummer]
Ic weet wel al sonder waen,
Al ware al tlaken paerkement
Datmen maket nu te Ghent,
In ne ghescreeft niet daer an.
Dies zwijghics nochtan,
95[regelnummer]
Ne ware mijns wives lachter
Ne mach niet bliven achter,
No onversweghen no onghewroken!’
Doe Ysengrijn dit hadde ghesproken,
Stont up een hondekijn, hiet Cortoys,
100[regelnummer]
Ende claghede den coninc in Francsoys
Hoet so arem was wijlen eere,
Dat alles goets en hadde meere
In eenen winter, in eene vorst,
Dan alleene eene worst
| |
[Folio 193rb]
| |
105[regelnummer]
hem Reynaert, die felle man,
Die selve worst stal ende nam.
Tybeert die cater die wart gram;
Aldus hi sine tale began
Ende spranc midden in den rinc
110[regelnummer]
Ende seide: ‘Heere coninc,
Dor dat ghi Reynaerde zijt onhout,
So en es hier jonc no hout,
Hine hebbe te wroughene jeghen hu.
Dat Cortoys claghet nu,
115[regelnummer]
Dats over menich jaer ghesciet.
Die worst was mine, al en claghic niet.
Ic hadse bi miere lust ghewonnen
Daer ic bi nachte quam gheronnen
Omme bejach in eene molen,
120[regelnummer]
Daer ic die worst in hadde ghestolen
Eenen slapenden molen man.
Hadder Cortoys yewet an,
Dan was bi niemene dan bi mi.
Hets recht dat omberecht zi
125[regelnummer]
Die claghe die Cortoys doet.’
¶ Pancer de bever sprac: ‘Dinct hu goet,
Tybeert, datmen die claghe ombeere?
Reynaert es een recht mordeneere
Ende een trekere ende een dief.
130[regelnummer]
Hine heeft oec niemene so lief,
No den coninc, minen heere,
Hine wilde dat hi lijf ende eere
Verlore, mochtire an winnen
Een vet morzeel van eere hinnen.
135[regelnummer]
Wat sechdi van eere laghe?
En dedi ghistren in den daghe
Eene die meeste overdaet
An Cuwaerde den hase die hier staet,
Die noyt eenich dier ghedede?
140[regelnummer]
Want hi hem binnen sconinx vrede
Ende binnen des coninx gheleede
Ghelovede te leerne sinen crede
Ende soudene maken capelaen.
Doe dedine sitten gaen
145[regelnummer]
Vaste tusschen sine beene.
Doe begonsten si over eene
| |
[Folio 193va]
| |
Spellen ende lesen beede
Ende lude te zinghene crede.
MI gheviel dat ic te dien tijden
150[regelnummer]
Ter selver stede soude lijden.
Doe hoerdic haerre beeder sanc
Ende maecte daer waert minen ganc
Met eere arde snelre vaerde.
Doe vandic daer meester Reynaerde
155[regelnummer]
Die ziere lessen hadde begheven
Die hi te voren up hadde gheheven,
Ende diende van sinen houden spelen
Ende hadde Coewaerde bi der kelen
Ende soude hem thoeft af hebben ghenomen,
160[regelnummer]
Waer ic hem niet te hulpen comen
Bi avontueren in dien stonden.
Siet hier noch die verssche wonden
Ende die teekine, heere coninc,
Die Coewaert van hem ontfinc.
165[regelnummer]
Laetti dit bliven onghewroken
Dat hu verde dus es te broken,
Ghine wreket als huwe mannen wijsen,
Men saelt huwen kindren mesprijsen
Hier naer over wel menich jaer.’
170[regelnummer]
‘Bi Gode, Pancer, ghi secht waer!’,
Sprac Ysengrijn daer hi stoet,
‘Heere, waer Reynaerd doot, het waer ons goet,
Also behoude mi God mijn leven.
Ne ware, wert hem dit vergheven
175[regelnummer]
Hi sal noch hoenen binnen eere maent
Sulken dies niet ne bewaent.’
DOe spranc up Grinbert die das,
Die Reynaerts broeder sone was,
Met eere verbolghenlike tale:
180[regelnummer]
‘Heere Ysengrijn, men weet dat wale
Ende hets een hout bijspel:
Viants mont seit selden wel.
Verstaet, neemt miere talen goem:
Ic wilde hi hinghe an eenen boem
185[regelnummer]
Bi ziere kelen als een dief
Die andren heeft ghedaen meest grief.
Heere Ysengrijn, wildi angaen
Soendinc ende dat ontfaen?’
| |
[Folio 193vb]
| |
‘Daer toe willic helpen
gherne.’
190[regelnummer]
‘Mijn oem en saelt hem oec niet wernen
Entie meest andren heeft mesdaen,
Sal den andren in baten staen
Van minen oem ende van hu.
Al comt hi niet claghen nu,
195[regelnummer]
Ware mijn oem wel te hove
Ende stonde in sconinx love,
Heere Ysengrijn, als ghi doet,
En soude den coninc niet dincken goet
Ende ghine bleves heden onbegrepen,
200[regelnummer]
Dat ghi sijn vel so hebt ghenepen
So dicwile met huwen scerpen tanden,
Dat hi niet ne conde ghehanden.’
Ysengrijn sprac: ‘Hebdi gheleert
An huwen oem dus lieghen apeert?’
205[regelnummer]
‘In hebbe daer an niet gheloghen.
Ghi hebt minen oem bedroghen
Arde dicke in menegher wijsen.
Ghi mesleettene van den pladijse
Die hi hu warp van der kerren,
210[regelnummer]
Doe ghi hem volghet van verren
Ende ghi die beste pladijse up laset,
Daer ghi hu ane hadt versadet.
Ghine gaeft hem no goet no quaet,
Sonder alleene eenen pladijsen graet
215[regelnummer]
Dat ghi hem te jeghen brocht
Dor dat ghine niet en mocht.
Sint hoendine van eenen bake
Die vet was ende van goeder smake
Dien ghi leit in huwen muzeele.
220[regelnummer]
Doe Reynaert heesschede zijn deele
Andwoerdi hem in scerne:
‘Hu deel willic hu gheven gherne,
Reynaert, scone jonghelinc!
Die wisse daer die bake an hinc,
225[regelnummer]
Becnause, so es so vet.’
Reynaerde waes lettel te bet
Dat hi den goeden bake ghewan
In sulker zorghen, dattene een man
Vinc ende warpene in sinen zac.
230[regelnummer]
Dese pine ende dit onghemac
| |
[Folio 194ra]
| |
Hevet hi leden dor Ysengrijne
Ende ondert waerven meer dan ic hu rijme.
GHi heeren, dinct hu dit ghenouch?
Nochtan, om meer onghevouch
235[regelnummer]
Dat hi claghet om sijn wijf,
Die Reynaerde hevet al haer lijf
Ghemint, so doet hi hare.
Al ne makedent zijt niet mare,
Ic dart wel segghen over waer
240[regelnummer]
Dat langher es dan VII jaer
Dat Reynaert hevet hare trauwe.
Om dat Haer Sint, die scone vrouwe,
Dor minne ende dor quade zede
Reynaert sinen wille dede,
245[regelnummer]
Wattan? So was sciere ghenesen.
Wat talen mach daer omme wesen?
Nu maket heere Cuwaert, die hase,
Eene claghe van eere blase.
Of hi den credo niet wel en las,
250[regelnummer]
Reynaerd, die zijn meester was,
Mochte hi sinen clerc niet blauwen?
Dat ware onrecht, en trauwen.
Cortoys claghet om eene worst
Die hi verloes in eene vorst.
255[regelnummer]
Die claghe ware bet verholen:
Ende hoerdi datso was ghestolen?
Male quesite male perdite!
Onrecht wert men qualike quite
Datmen hevet qualic ghewonnen.
260[regelnummer]
Wie sal Reynaerde dat verjonnen
Of hi ghestolen goet ghinc an?
Niemen die recht versceeden can!
REynaert es een gherecht man.
Sint dat die coninc sinen ban
265[regelnummer]
Hevet gheboden ende sinen vrede,
So weetic wel dat hi ne dede
Dinc ne gheene dan of hi ware
Hermite ofte clusenare.
Naest siere huut draecht hi een hare.
270[regelnummer]
Binnen desen naesten jare
Sone hat hi vleesch, no wilt, no tam.
Dat seidi die ghistren danen quam.
| |
[Folio 194rb]
| |
Malcroys hevet hi begheven,
Sinen casteel, ende hevet up heven
275[regelnummer]
Eene cluse daer hi leghet in.
Ander bejach no ander ghewin,
So wanic wel, dat hine hevet
Dan karitate diemen hem ghevet.
Bleec es hi, ende magher van pinen.
280[regelnummer]
Hongher, dorst, scerpe karijnen
Doghet hi voer sine zonden
Recht te desen selven stonden’.
DOe Grimbert stont in dese tale,
Saghen si van berghe te dale
285[regelnummer]
Canticler commen ghevaren
Ende brochte up eene bare
Eene doode hinne ende hiet Coppe,
Die Reynaert hadde bi den croppe
Hoeft ende hals af ghebeten.
290[regelnummer]
Dit moeste nu de coninc weten.
Canteclere quam voer de bare gaende
Sine vederen zeere slaende.
In weder zijden van der baren
Ghinc een hane wijde mare.
295[regelnummer]
Die een hane hiet Cantaert,
Daer wijlen na gheheeten waert
Vrauwe Alenten goeden hane.
Die ander hiet, na minen wane,
Die goede hane Crayant,
300[regelnummer]
Die scoenste hane diemen vant
Tusschen Portaengen ende Polane.
Elkerlijc van desen hanen
Droucht eene berrende stallicht,
Dat lanc was ende richt.
305[regelnummer]
Daer waren Coppen broeders twee,
Die riepen: ‘O wy ende wee!’.
Om haerre sustre Coppen doot
Dreven si claghe ende jammer groot.
Pinte ende Sproete droughen die bare.
310[regelnummer]
Hem was te moede zware
Van haerre suster die si hadden verloren.
Men mocht arde verre horen
Haerre tweer carminghe.
Dus sijn si commen int ghedinghe.
| |
[Folio 194va]
| |
315[regelnummer]
CAnticler spranc in den rijnc
Ende seide: ‘Heere, coninc,
Dor God ende dor ghenade,
Nu ontfaermet miere scaden
Die mi Reynaert heeft ghedaen
320[regelnummer]
Ende mine sustren die hier staen
Ende seere hebben haren onwille.
Ten in gane van aprille,
Doe die winter was vergaen,
Ende men siet die bloumen staen
325[regelnummer]
Over al die velde groene,
Doe was ic fier ende coene
Van minen groten gheslachte.
Ic hadde jongher zonen achte
Ende jongher dochtren zevene,
330[regelnummer]
Dien wel lusten te levene,
Die mi Roede, die vroede,
Hadde brocht te dien broede.
Si waren alle vet ende staerc
Ende ghinghen in een scone paerc,
335[regelnummer]
Dat was beloken in eenen muere.
Hier binnen stoet eene scuere,
Daer vele honden toe hoorden,
Datsi menich dier fel scoorden.
Dies waren mine kindre onvervaert.
340[regelnummer]
Dit benijdde dus Reynaert
Dat siere waren so vaste binnen
Dat hire ne gheen conste ghewinnen.
Hoe dicken ghinc hi om den muere,
Want Reynaert, die felle ghebuere,
345[regelnummer]
Ende leide om ons sine laghen.
Alsene dan die honde saghen,
Liepen si na met haerre cracht.
Eene waerf wart hi up de gracht
Bi avontueren daer belopen,
350[regelnummer]
Dat ic hem sach een deel becoepen
Sine diefte ende sinen roef,
Dat hem die pelse zeere stoef.
Nochtan quam hi bi baraten.
Dattene God moete verwaten!
355[regelnummer]
Doe waer wi zijns langhe quijte.
Sint quam hi als een hermijte,
| |
[Folio 194vb]
| |
Reynaerd, die mordadeghe dief,
Ende brochte mi zeghele ende brief
Te lesene, heere coninc,
360[regelnummer]
Daer hu seghele ane hinc.
DOe ic die letteren began lesen,
Dochte mi daer an ghescreven,
Dat ghi haddet coninclike
Over alle huwen rike
365[regelnummer]
Alle dieren gheboden vrede
Ende oec allen voghelen mede.
Oec brochte hi mi ander niemare
Ende seide dat hi ware
Een begheven clusenare
370[regelnummer]
Ende hi hadde ghedaen vele zware
Voer sine zonden meneghe pine.
Hi toechde mi palster ende slavine,
Die hi brochte van der Elmare,
Daer onder eene scerpe hare.
¶ Doe sprac hi: ‘Heere Cantecleer,
Nu mooghdi wel vor waert meer
Van mi sonder hoede leven.
Ic hebbe bi der scole vergheven
Al vleesch ende vleesch smout.
380[regelnummer]
Ic bem voert meer so hout,
Ic moet miere zielen telen.
Gode willic hu bevelen.
Ic ga daer ic hebbe te doene.
Ic hebbe middach ende noene
385[regelnummer]
Ende priemen te segghene van den daghe.’
Doe nam hi neven eere haghe
Sinen wech. Te dien ghesceede
Ghinc hi lesen sinen crede.
Ic wart blide ende onvervaert
390[regelnummer]
Ende ghinc te minen kindren waert
Ende was so wel al sonder hoede,
Dat ic al met minen broede
Sonder zorghe ghinc buten muere.
Daer gheviel mi quade avontuere.
395[regelnummer]
Want Reynaert, die felle saghe,
Was ghecropen dor de haghe
Ende hadde ons die porte ondergaen.
Doe wart miere kindre saen
| |
[Folio 195ra]
| |
Een ghepronden huten ghetale,
400[regelnummer]
Dat leide Reynaert in sine male.
Quade avontuere mi doe nakede.
Want sint dat hise smakede
In sinen ghiereghen mont,
Ne conste ons wachtre no onse hont
405[regelnummer]
No bewachten no bescaermen.
Heere, dat laet hu ontfaermen.
Reynaert leide sine laghe
Beede bi nachte ende bi daghe
Ende roefde emmer mine kindre.
410[regelnummer]
So vele es tghetal mi mindre
Dant ghewone was te zine,
Dat die XV kindre mine
Sijn ghedeghen al tote vieren;
So zuver heefse die onghiere
415[regelnummer]
Reynaert in sinen mont verslonden.
Noch ghistren wert hem metten honden
Ontjaghet Coppe, die mare,
Die hier leghet up dese bare.
Dit claghic hu met groeten zeere.
420[regelnummer]
Ontfaremt hu mijns, wel soete heere!’
DIe coninc sprac: ‘Grimbeert die das,
Hu oem, die clusenare was,
Hi hevet ghedaen so goede carine,
Levic een jaer, het sal hem scinen.
425[regelnummer]
Nu hoert hier, Canticleer,
Wat sal der talen meer?
Hu dochter leghet al hier versleghen.
God moet haerre zielen pleghen.
Wine moghense niet langher houden
430[regelnummer]
- God moeter al ghewouden -
Ende sullen onse vygelyen zinghen.
Daer na sullen wise bringhen
Den lichame ter eerden met eeren.
Dan sullen wi met desen heeren
435[regelnummer]
Ons beraden ende bespreken
Hoe wi ons best ghewreken
An Reynaerde dese moort.’
Doe hi ghesprac dese woort,
Beval hi jonghe ende houden
440[regelnummer]
Datsi vygelyen zinghen souden.
| |
[Folio 195rb]
| |
DAt hi gheboet was sciere
ghedaen.
Doe mochtemen horen ane slaen
Ende beghinnen harde ho
Dat placebo domino
445[regelnummer]
Ende die verse die daer toe horen.
Ic seit oec in waren worden,
Ne ware oec ware ons te lanc,
Wie daer der zielen vers zanc
Ende wie die zielen lesse las.
450[regelnummer]
Doe die vygelyen ghehent was,
Doe leidemen Coppen in dat graf,
Dat bi engiene ghemaect was,
Onder die linde in een gras.
Van maerber steene die slecht was,
455[regelnummer]
Die letteren diemen daer an sach.
Die saerc die daer up lach
Dede an tgraf bekinnen
Wie daer lach begraven binnen.
Dus spraken die bouc stave
460[regelnummer]
An den zaerc up den grave:
‘Hier leghet Coppe begraven,
Die so wale conste scraven,
Die Reynaert, die vos, verbeet
Ende haren gheslachte was te wreet.’
465[regelnummer]
NU leghet Coppe onder mouden.
Die coninc sprac tsinen houden,
Datsi hem alle bespraken
Hoe si alre best ghewraken
Dese groete overdade.
470[regelnummer]
Doe waren si alle te rade
Datsi daer den coninc rieden,
Dat hine dan soude ombieden
Dat hi te hove soude comen.
No dor scaden no dor vromen
475[regelnummer]
Ne lette, hine quame int ghedinghe,
Ende men Brune van dien dinghe
Die bodscap soude laden.
Dies was die coninc sciere beraden,
Dat hi dus sprac te Bruun, den beere:
480[regelnummer]
‘Heere Bruun, dit segghic voer dit heere,
Dat ghi dese bodscap doet.
Oec biddic hu dat ghi zijt vroet,
| |
[Folio 195va]
| |
Dat ghi hu wacht van baraet.
Reynaert es fel ende quaet;
485[regelnummer]
Hi sal hu smeeken ende lieghen.
Mach hi, hi sal hu bedrieghen
Met valschen woorden ende met sconen.
Mach hi, bi Gode, hi sal hu honen.’
‘Heere,’ seit hi, ‘laet hu castyen!
490[regelnummer]
So moete mi God vermalendyen
Of mi Reynaert so sal honen,
Inne saelt hem weder lonen,
Dat hijs an den dulsten zi.
Nu, ne zorghet niet om mi.’
495[regelnummer]
Nu neemt hi orlof ende hi sal naken
Daer hi zeere sal mesraken.
NU es Brune up die vaert
Ende hevet in ziere herten onwaert
Ende het dochte hem overdaet
500[regelnummer]
Dat yement soude sijn so quaet
Ende dat hem Reynaert hoenen soude.
Dor den keer van eenen woude
Quam hi gheloepen dor eene wostine,
Daer Reynaert hadde de pade sine
505[regelnummer]
Ghesleghen crom ende menichfoude,
Also als hi huten woude
Hadde gheloepen om sijn bejach.
Beneden der woestinen lach
Een berch oech ende lanc.
510[regelnummer]
Daer moeste Bruun sinen ganc
Te middewaerde over maken,
Sal hi te Manpertus gheraken.
Reynaerd hadde so menich huus,
Maer die casteel Manpertus
515[regelnummer]
Dat was die beste van sinen borghen.
Daer trac hi in als hi in zorghen
Ende in noede was bevaen.
Nu es Brune die beere ghegaen
Dat hi te Manpertuus es comen.
520[regelnummer]
Daer hi de porte hevet vernomen
Daer Reynaerd hute plach te gane,
Doe ghinc hi voer die barbecane
Sitten over sinen staert
Ende sprac: ‘Sidi in huus, Reynaert?
| |
[Folio 195vb]
| |
525[regelnummer]
Ic bem Bruun, des coninx bode,
Die hevet ghezworen bi sinen Gode,
Ne comdi niet ten ghedinghe
Ende ic hu niet voer mi bringhe
Recht te nemene ende te ghevene
530[regelnummer]
Ende in vreden voert te levene,
Hi doet hu breken ende raden.
Reynaerd, doet dat ic hu rade
Ende gaet met mi te hove waert.’
Dit verhoerde al nu Reynaert,
535[regelnummer]
Die voer sine poerte lach
Daer hi vele te ligghene plach
Dor waremhede van der zonnen.
Bi der tale die Bruun heeft begonnen
Bekenden alte hant Reynaert
540[regelnummer]
Ende tart bet te dale waert
In sine donckerste haghedochte.
Menichfout was zijn ghedochte
Hoe hi vonde sulken raet
Daer hi Bruun, den fellen vraet,
545[regelnummer]
Te scherne mede mochte driven
Ende selve bi ziere eeren bliven.
DOe sprac Reynaert over lanc:
‘Huwes goets raets hebbet danc,
Heere Bruun, wel soete vrient.
550[regelnummer]
Hi hevet hu qualic ghedient
Die hu beriet desen ganc
Ende hu desen berch lanc
Over te loepene dede bestaen.
Ic soude te hove sijn ghegaen,
555[regelnummer]
Al haddet ghi mi niet gheraden,
Maer mi es den buuc so gheladen
Ende in so utermaten wijse
Met eere vremder niewer spise.
Ic vruchte in sal niet moghen gaen,
560[regelnummer]
Inne mach sitten no ghestaen;
Ic bem so utermaten zat.’
‘Reynaert, wat haetstu, wat?’
‘Heere Brune, ic hat crancke have.
Arem man, dan nes gheen grave,
565[regelnummer]
Dat mooghdi bi mi wel weten.
Wi aerme liede, wi moeten heten,
| |
[Folio 196ra]
| |
Hadden wijs raet, dat wi node haten.
Goeder versscher honich raten
Hebbic couver arde groet.
570[regelnummer]
Die moetic heten dor den noet,
Als ic hel niet mach ghewinnen.
Nochtan als icse hebbe binnen,
Hebbicker af pine ende onghemac.’
Dit hoerde Brune ende sprac:
575[regelnummer]
‘HElpe, lieve vos Reynaert,
Hebdi honich dus onwaert?
Honich es een soete spijse
Die ic voer alle gherechten prijse
Ende icse voer alle gherechten minne.
580[regelnummer]
Reynaerd, helpt mi, dat ics ghewinne.
Edele Reynaert, soete neve,
Also langhe als ic sal leven
Willic hu daer omme minnen.
Reynaerd, helpt mi, dat ics ghewinne.’
585[regelnummer]
‘Ghewinnen? Bruun, ghi hout hu spot!’
‘In doe, Reynaert, so waer ic zot,
Hildic spot met hu, neen ic, niet.’
Reynaert sprac: ‘Bruun, mochtijs yet,
Of ghi honich moghet heten,
590[regelnummer]
Bi huwer trauwen, laet mi weten.
Mochtijs yet, ic souts hu saden.
Ic saels hu so vele beraden,
Ghine hatet niet met hu tienen,
Waendic hu hulde daer met verdienen.’
595[regelnummer]
‘Met mi tienen? Hoe mach dat wesen?
Reynaert, hout huwen mont van desen
Ende sijts seker ende ghewes:
Haddic al thonich dat nu es
Tusschen hier ende Portegale,
600[regelnummer]
Ic haet al up teenen male.’
REynaerd sprac: ‘Bruun, wat sechdi?
Een dorper, heet Lamfroit, woent hier bi,
Hevet honich so vele te waren,
Ghine hatet niet in VII jaren.
605[regelnummer]
Dat soudic hu gheven in hu ghewout,
Heere Brune, wildi mi wesen hout
Ende voer mi dinghen te hove.’
Doe quam Brune ende ghinc gheloven
| |
[Folio 196rb]
| |
Ende sekerde Reynaerde dat,
610[regelnummer]
Wildine honichs maken zat
- Des hi cume ombiten sal -
Hi wilde wesen over al
Ghestade vrient ende goet gheselle.
Hier omme louch Reynaert, die felle,
615[regelnummer]
Ende sprac: ‘Bruun, heelt mare,
Verghave God dat mi nu ware
Also bereet een goet geval,
Alse hu dit honich wesen sal,
Al wildijs hebben VII hamen.’
620[regelnummer]
Dese woort sijn hem bequame,
Bruun, ende daden hem so sochte.
Hi louch dat hi nemmee ne mochte.
Doe peinsde Reynaerd daer hi stoet:
‘Bruun, es mine avonture goet,
625[regelnummer]
Ic wane hu daer noch heden laten
Daer ghi sult lachen te maten.’
NA dit peinsen ghinc Reynaert huut
Ende sprac al over luut:
‘Oem Bruun, gheselle, willecome!
630[regelnummer]
Het staet so, suldi hebben vrome,
Hier ne mach zijn gheen langher staen.
Volghet mi ic sal voeren gaen.
Wi houden desen crommen pat.
Ghi sult noch heden werden zat,
635[regelnummer]
Saelt na minen wille gaen.
Ghi sult noch heden hebben, sonder waen,
Also vele als ghi moghet ghedraghen.’
Reynaert meende van groten slaghen:
Dit was dat hi hem beriet.
640[regelnummer]
Die keytijf Bruun ne wiste niet
Waer hem Reynaerd die tale keerde,
Die hem honich stelen leerde,
Dat hi wel seere sal becoepen.
Al sprekende quam dus gheloepen
645[regelnummer]
Reynaert met sinen gheselle Brune
Tote Lamfroits bi den tune.
Wildi horen van Lamfreyde?
Dat waer was, eist somen mi seide,
Een temmerman van goeden love
650[regelnummer]
Ende hadde bi sinen hove
| |
[Folio 196va]
| |
Eene eecke brocht huten woude
Die hi ontwee clieven soude
Ende hadde twee wegghen daer in ghesleghen,
Also temmermans noch pleghen.
655[regelnummer]
Die eecke was ontdaen wel wijde.
Des was Reynaert arde blide.
Te Brunen sprac hi ende louch:
‘Siet hier hu grote ghevouch,
Brune, ende nemet wel goem.
660[regelnummer]
Hier in desen selven boem
Es honichs utermaten vele.
Prouft of ghijs in huwe kele
Ende in huwen buuc moghet bringhen.
Nochtan suldi hu selven dwinghen:
665[regelnummer]
Al dincket hu goet die honich raten,
Hetet te zeden ende te maten,
Dat ghi hu selven niet verdervet.
Ic ware ontheert ende onthervet,
Wel soete oem, mesquame hu yet.’
670[regelnummer]
Brune sprac: ‘Reynaert, ne sorghet niet.
Waendi dat ic bem onvroet?
Mate es tallen spele goet.’
‘Ghi secht waer,’ sprac Reynaerd,
‘Waer omme bem ic oec vervaert?
675[regelnummer]
Gaet toe ende crupet daer in.’
Reynaert peinsde om zijn ghewin
Ende Brune liet hem so verdoren,
Dat hi thoeft over die horen
Ende die twee voerdere voete in stac
680[regelnummer]
Ende Reynaert poghede dat hi brac
Die wegghen beede huter eecken.
Die daer te voren ghinc so smeeken,
Bruun, bleef ghevanghen in den boem.
Nu hevet de neve sinen oem
685[regelnummer]
In boesheden bracht met sulker achte,
Dat hi met liste no met crachte
In gheere wijs ne can ontgaen
Ende biden hoefde staet ghevaen.
Wat raeddi Brunen te doene?
690[regelnummer]
Dat hi was sterc ende coene
Sal hem niet ghehelpen moghen.
Hi sach wel hi was bedroghen.
| |
[Folio 196vb]
| |
Hi began briesschen ende dulen.
Hi was ghegrepen bi zier mulen
695[regelnummer]
So vaste ende bi den voeten voren:
Al dat hi pijnde was verloren.
Hine waende nemmermeer ontgaen.
Van verren was Reynaert ghestaen
Ende sach commen Lamfreyde,
700[regelnummer]
Die up sinen hals brochte beide
Een scaerpe haex ende eene baerde.
Hier mooghdi horen van Reynaerde
Hoe hi sinen oem ghinc rampineeren:
‘Oem Brune, vaste gaet mineeren!
705[regelnummer]
Hier comt Lamfroyt ende sal hu scijncken.
Haddi gheten, so souddi drincken!’
NA der talen so ghinc Reynaert
Weder te sinen casteele waert
Sonder orlof, ende mettien
710[regelnummer]
Hevet Lamfroyt den beere versien
Ende vernam dat hi was ghevaen.
Doe ne was daer gheen langher staen.
Hi liep wech metter haest
Daer hi die hulpe wiste naest,
715[regelnummer]
Daer dat naeste dorp stont
Ende dede hem allen cont
Dat daer stont ghevaen een beere.
Doe volchde hem een mekel heere:
Int dorp ne bleef man no wijf.
720[regelnummer]
Den beere te nemene sijn lijf,
Liept al dat loepen mochte.
Sulc was die eenen bessem brochte,
Sulc eenen vleghel, sulc een rake,
Sulc quam gheloepen met eenen stake,
725[regelnummer]
So si quamen van haren werke.
Selve die pape van der kerke
Brochte eenen cruus staf,
Die hem de coster noede gaf.
Die coster drouch eene vane
730[regelnummer]
Mede te stekene ende te slane.
Des spapen wijf, vrauwe Julocke,
Quam gheloepen met haren rocke
Daer so omme hadde ghesponnen.
Voer hem allen quam gheronnen
| |
[Folio 197ra]
| |
735[regelnummer]
Lamfroyt met eere scerper haex.
Al hadde Brune lettel ghemaex,
Hi ontsach meer ongheval
Ende sette al jeghen al.
DOe hi dat gheruchte hoorde,
740[regelnummer]
Hi spranc up so dat hem scorde
Van sinen aensichte al die huut.
Al brochte Brune dat hoeft huut
Met aerbeide ende met pinen,
Nochtan liet hi daer van den zinen
745[regelnummer]
Eene oere ende beede sine lier.
Nye maecte God so leelic dier.
Hoe mochte hi zeerre sijn mesrocht.
Al haddi thoeft hute brocht,
Eer hi die voete conde ghewinnen,
750[regelnummer]
Blever alle die claeuwen binnen
Ende sine twee anscoen beede.
Dus gherochte hi huut met leede.
Hoe mochte hi zijn ontheert meer?
Die voete waren hem so zeer,
755[regelnummer]
Dat hi tloepen niet conste ghedoghen.
Dat bloet liep hem over die hoghen,
Dat hi niet wel conste ghesien.
Hine dorste bliven no vlien.
Hi sach suut onder die zonne
760[regelnummer]
Lamfroyt commen gheronnen;
Daer na die priester, die heere.
Hi quam gheloepen vele zeere;
Daer na die coster metter vane,
Daer na alle die prochiane,
765[regelnummer]
Die houde lieden metten jonghen.
Daer na quam up haren stap ghespronghen
Sulke quene die van houden
Cume eenen tant hadde behouden.
Wie so wille, wachte hem dies:
770[regelnummer]
Die scade hevet of verlies
Ende groet ongheval,
Over hem so willet al.
Dit sceen arem man Brunen wel.
Sulc dreechdem nu an sijn vel
775[regelnummer]
Die des ghesweghen hadde stille,
Hadde Bruun ghestaen tsinen wille.
| |
[Folio 197rb]
| |
Dit was beneden eere riviere,
DAt Brune, onsalichst alre diere,
Van meneghen dorper was beringhet.
780[regelnummer]
Doe was daer lettel ghedinghet.
Hem naecte groet onghemac:
Die een slouch, die ander stac,
Die een slouch, die ander warp.
Lamfroyt was hem alre scaerpst.
785[regelnummer]
Een hiet Lottram Lanc Voet.
Hi drouch eenen verboerden cloet
Ende stacken emmer na dat hoghe.
Vrauwe Vulmaerte, scerpe loghe
Ghinckene koken met eenen stave.
790[regelnummer]
Abelquac ende mijn vrauwe Bave
Laghen beede onder die voete
Ende streden beede om eene cloete.
Ludmoer metter Langher Nese
Drouch eenen loedwapper an een pese
795[regelnummer]
Ende ghincker met al omme zwinghen.
Ludolf metten Crommen Vingheren
Dede hem alles te voren,
Want hi was best gheboren,
Sonder Lamfroy alleene.
800[regelnummer]
Hughelijn metten Crommen Beene
Was zijn vader, dat weet men wale,
Ende was gheboren van Abscale
Ende was sone vrauwe Ogernen,
Eens hout makigghe van lanternen.
805[regelnummer]
ANder wijf ende ander man,
Meer dan ic ghenomen can,
Daden Brunen groet onghemac
So dat hem zijn bloet huut lac.
Brune ontfinc al sulc payment
810[regelnummer]
Als hem elc gaf daer omtrent.
Die pape liet den cruus staf
Ghestichte slaen, slach in slach,
Ende die coster metter vane
Ghinc hem vastelike ane.
815[regelnummer]
Lamfroyt quam ter selver wijlen
Met eere scerper bijlen
Ende slouchene tusschen hals ende hoeft,
Dat Brune wart zeere verdoeft,
| |
[Folio 197va]
| |
Dat hi verspranc vanden slaghe
820[regelnummer]
Tusschen der riviere enter haghe
In eenen trop van houden wiven
Ende warper een ghetal van viven
In die riviere die daer liep,
Die wel wijt was ende diep.
825[regelnummer]
Des papen wijf wasser eene.
Des was spapen bliscap cleene.
Doe hi zijn wijf sach in die vliet,
Doene luste hem langher niet
Bruun te stekene no te slane.
830[regelnummer]
Hi riep: ‘Siet, edele prochiane,
Ghindre vloot vrauwe Julocke
Beede met spillen ende met rocke.
Nu toe, die haer helpen mach.
Ic gheve hem jaer ende dach
835[regelnummer]
Vul pardoen ende aflaet
Van alre sondeliker daet.’
BEede man ende wijf
Lieten den aermen keytijf
Brune ligghen over doot
840[regelnummer]
Ende ghinghen daer die pape gheboot
Beede met stringhen ende met haken.
Die wijle datsi die vrauwe huut traken,
So quam Brune in die riviere
Ende ontswam hem allen sciere.
845[regelnummer]
Die dorperen waren alle gram:
Si saghen dat hem Brune ontswam,
Datsi hem niet mochten volghen.
Upt touver stonden si verbolghen
Ende ghinghen na hem rampineren.
850[regelnummer]
Bruun die lach in die ryviere
Daer hi vant den meesten stroem.
Al dryvende bat hi dat God den boem
Moeste verdrouven ende verwaten
Daer hi zijn hoere in hadde ghelaten
855[regelnummer]
Ende beede sine lier.
Voert vloucte hi dat felle dier,
Den boesen vos Reynaerde,
Diene met sinen brunen baerde,
So diepe in die eecke dede crupen.
860[regelnummer]
Daer na Lamfroyt van der stupen
| |
[Folio 197vb]
| |
Daer hi hem so leede dede.
In aldustanen ghebede
Lach Brune also langhe wijle,
Dat hi wel een halve mile
865[regelnummer]
Van der stede was ghedreven
Daer die dorpers waren bleven.
Hi was verpijnet ende moede
Ende onder commen van den bloede,
So dat hi hadde crancke vaert.
870[regelnummer]
Doe zwam hi te lande waert
Ende croep ligghen in dat hoever.
Ghine saghet noint droever
Gheen dier no gheenen man.
Hi lach jammerlic ende stan
875[regelnummer]
Ende slouch met beede sinen lancken.
Des mochte hi al Reynaerde dancken.
NU hoert wat Reynaert heeft ghedaen!
Hi hadde een vet hoen ghevaen
Bi Lamfroyts an der heyden,
880[regelnummer]
Eer hi danen was versceiden.
Hi hadt up eenen berch ghedreghen
Verre huut allen weghen,
Daer het eenlic was ghenouch.
Dat was wel zijn ghevouch.
885[regelnummer]
Dor dat daer was niemens ganc
Ende hi dor niemens bedwanc
Sine proye dorste rumen.
Doe hi dat hoen toten plumen
Hadde gheleit in sine male,
890[regelnummer]
Doe ghinc hi neder te dale
Eenen verholenliken pat.
Hi was utermaten zat.
Dat weder was scone ende heet.
Hi hadde gheloepen dat hem dat zweet
895[regelnummer]
Neder liep neven die liere.
Daer omme liep hi ter riviere,
Dor dat hi hem vercoelen soude.
In bliscap arde menichfoude
Was sijn herte doe bevaen.
900[regelnummer]
Hi hopede wel, al sonder waen,
Dat Lamfroyt hadde den beere versleghen
Ende hine thuus waert hadde ghedreghen.
| |
[Folio 198ra]
| |
Doe sprac hi: ‘Hets mi wel
ghevaren.
Die mi te hove meest soude daren,
905[regelnummer]
Die hebbic doot in desen daghe.
Nochtan wanic sonder claghe
Ende sonder wanconst bliven.
Ic mach te rechte bliscap driven.’
DOe Reynaert was in dese tale,
910[regelnummer]
Sach hi neder waert te dale
Ende vernam Bruun daer hi lach.
Enten eersten als hine sach,
Hadde hijs rauwe ende toren.
Daer die bliscap was te voren
915[regelnummer]
Daer lach in thoren ende nijt
Ende sprac: ‘Vermalendijt,
Lamfroyt, moet dijn herte sijn!
Du best dulre dan een zwijn!
Lamfroyt, ergher puten sone,
920[regelnummer]
Lettel eeren bestu ghewone.
Hoe es di dese beere ontgaen,
Die di te voren was ghevaen?
Hoe menich morseel leghet der an,
Dat gherne hetet menich man.
925[regelnummer]
O wy, Lamfroyt, verscroven druut,
Hoe rikelike een beere huut
Heefstu heden verloren,
Die di ghewonnen was te voren!’
DIt scelden hevet Reynaert ghelaten
930[regelnummer]
Ende ghinc neder bi der straten
Dor te siene hoet Bruun stoet.
Doe hine sach ligghen al een bloet
Ende ziec ende onghesont
Den aermen beere, te dier stont,
935[regelnummer]
Dat sach Reynaert arde gherne.
Doe bescalt hine te sinen scherne:
‘Siere, priester, dieu vo saut.
Kendi Reynaert, den rybaut?
Wildine scauwen, so siettene hier.
940[regelnummer]
Den roden scalc, den fellen ghier.
Seght mi priester, soete vrient,
Biden Heere dien ghi dient,
In wat ordinen wildi hu doen,
Dat ghi draghen roeden capproen?
| |
[Folio 198rb]
| |
945[regelnummer]
So weder sidi abd so pryhore?
Hi ghinc hu arde na den hore
Die hu dese crune hevet bescoren.
Ghi hebt huwen top verloren.
Ghi hebt hu anscoen af ghedaen.
950[regelnummer]
Ic wane ghi wilt zinghen gaen
Van huwen complete dat ghetijde.
Dit hoerde Brune ende wert omblijde,
Want hine const doe niet ghewreken.
Hem so dochte sijn herte breken
955[regelnummer]
Ende slouch weder in die riviere.
Hine wilde van den fellen diere
Nemmeer hoeren die tale.
Hi liet hem neder daer te dale
Metten strome dryven te hant
960[regelnummer]
Ende ghinc ligghen up dat zant.
HOe sal nu Brune te hove comen?
Al mocht hem al de weerelt vromen,
Hine ghinghe niet over sine voete.
Hi was ghenoopt so onsoete
965[regelnummer]
In die eecke, daer hi te voren
Van tween voeten hadde verloren
Alle die claeuwen ende dat vel.
Hine conste niet ghepeinsen wel
Hoe hi best ten coninc gaet.
970[regelnummer]
Nu hoert, hoe hi die vaert bestaet.
Hi zat over sine hamen
Ende began met groter scamen
Rutsen over sinen staert.
Ende als hi dus moede waert,
975[regelnummer]
So wentelde hi dan eene wile.
Dus dreef hi meer dan eene mile
Eer hi tes coninx hove quam.
Doemen Brune vernam
In derre wijs van verren comen,
980[regelnummer]
Wart ghetwifelt van hem zomen
Wat daer quam ghewentelt zoe.
Dien coninc wart de herte onvroe,
Die Brune bekende te hant,
Ende seide: ‘Dit es mijn serjant,
985[regelnummer]
Brunen. Hem es dat hoeft so roet.
Hi es ghewont toter doot.
| |
[Folio 198va]
| |
Ay God, wie heeftene so
mesmaect?’
Binnen desen so was Brune ghenaect
Dat hi den coninc claghen mochte.
990[regelnummer]
Hi stan ende versuchte onzochte
Ende sprac: ‘Coninc, edel heere,
Wreket mi dor hu selves eere
Over Reynaerde, dat felle dier,
Die mi mine scone lier
995[regelnummer]
Met ziere lust verliesen dede
Ende daer toe mine hoeren mede
Ende hevet mi ghemaect als ghi siet.’
Die coninc sprac: ‘Of ic dit niet
Ne wreke, so moetic zijn verdoomt!’
1000[regelnummer]
Ende hier na so hevet hi ghenoomt
|
|