Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

De Weg des Geloofs, of het beeld van den waren geloovige gekenschetst. Naar het Engelsch van John Angell James, Schrijver van: ‘Bestuur en Aanmoediging’, ‘de Olijftak en het Kruis’, enz. Door Elisabeth Johanna Hasebroek. Te Amsterdam, bij W.H. Kirberger. 1853. In gr. 8vo. VIII en 407 bl. f 3-90.

Wij hebben in langen tijd geen asketisch werk gelezen, dat onze aandacht zoo zeer boeide en gespannen hield als dit boek van angell james. Het is eene heldere afspiegeling van het levend Christendom, dat niet ter katechisatie gaat om het verstand met afgetrokken leerbegrippen te overladen, maar eene belijdenis uitspreekt, die op handel en wandel wordt toegepast, en nog in de ure des doods verstaan wordt.

De Schrijver heeft willen spreken van datgene hetwelk door ieder wordt gehouden voor het hoofdbeginsel van het geestelijk leven, van het Christelijk karakter, en van een onberispelijken wandel. Hij waarschuwt ernstig tegen 't verkeerd begrip en misbruik van hetgeen men noemt bevindelijke Godsdienst, dat wij echter, om alle misverstand voor te komen, liever levenservaringen zouden noemen. Te regt houdt hij den mensch voor een wezen, dat onderscheidene eigenschappen, dat een hart, een wil, en een geweten; dat een verstand en de kiem van allerhande neigingen bezit. De Godsdienst is bestemd die allen onder haar bestuur te nemen, want zij legt haar beslag op het geheele bestaan des menschen. In den regel echter is men vaak ál te gereed, om haar tot iets eenzijdigs en beperkts te verlagen. Onderscheidene scholen zijn elkander opgevolgd, die elke aan de Godsdienst eenen uitsluitenden invloed op deze of die eigenschap van de ziel hebben toegekend. Sommigen bepaalden dezen invloed tot het verstand, waarbij alle werkingen des harten worden uitgesloten; hunne Godsdienst was als een ijskegel: helder, klaar, maar koud. Anderen wederom beperkten dien tot het hart; hun gemoedsbestaan was óverprikkeld en niet

[p. 149]

gezond. Nog anderen besluiten hunne Godsdienst geheel en al in de verbeelding; zij maken er eene soort van poëzij van, die wel den geest verrukt en opvoert, maar het verstand ongevormd, den wil ongebogen, en het geweten onverlicht laat.

James is van oordeel, dat tot eene ware Godsdienst vereischt wordt, dat wij beginnen hare hoofdwaarheden aan te nemen door de oefening van een verstandelijk geloof; deze waarheden moeten voorts haren invloed doen gelden op de genegenheden van het hart, en zich eindelijk in wandel en bestaan voor aller oogen kenbaar maken. ‘Wij kunnen ons’ - zegt hij - ‘geene ware Godsdienst denken, die den geheelen mensch niet in beslag zou nemen; wij kunnen ons geene waarachtige openbaring voorstellen, die niet berekend zijn zou ons zulk eene Godsdienst aan te brengen. En het is juist de roem des Christendoms dat het dit doet. Het rigt zich tot alle onze eigenschappen; het treedt in alle onze stands-verwisselingen; het is voor ieder deel van ons bestaan berekend. En is dit waar, dan moet ook het geloof het hoofdbeginsel wezen van ons leven; dan kan er geene volmaakte Godsdienst zijn zonder een volmaakt geloof. Dan kan geen van onze Godsdienstpligten worden nagekomen, hetzij die betrekking heeft op God den Vader of op jezus christus, of op de Voorzienigheid of op de genade, op God of op de menschen, op de regtvaardigmaking of op de heiligmaking, op voor- of tegenspoed, op leven, dood of eeuwigheid, die niet de oefening van het geloof in zich besluiten zou. Het geloof is in het bestaan van den Christen het levensbloed, dat, uitgestroomd uit het vernieuwde hart, aan het geheele wezen van de godsvrucht warmte, gezondheid en krachten mededeelt. Waar het geloof niet doordringt, daar is alles dood en koud. Het is de pols der ziel, die door een flaauwer of sterker slag den waren staat der zielsgezondheid, haar meer of minder welzijn aanduidt.’

Het geheele boek is een bewijs voor die waarheid. In dertien vertogen stelt de Schrijver het beeld voor van den waren geloovige. Eerst beschrijft hij het geloof in 't algemeen; maar men zou zich uitermate bedriegen, als men meende dat james zich tot algemeenheden bepaalde. Dán stelt hij het geloof voor in verband met de regtvaardigmaking en in be-

[p. 150]

trekking tot de heiligmaking, zoo als de eerste van God komt, de laatste in den mensch werkt. En zoo, ofschoon hij zijne lezers overtuigt, dat het geene doodelijke lijdelijkheid is, gaat hij voort met de blijdschap in het werk des geloofs, en zijne zegepraal over de wereld te schilderen. Vervolgens bepaalt hij zich bij de waarde des geloofs, in den gebede en zoo als het zich onder het gehoor des Woords openbaart. Met juistheid meet hij de grootheid des geloofs af, dat van zich-zelven verzekerd is, en roemt het ten aanzien van de zegeningen des levens, en in zijne oefening onder droefenis. Eindelijk doet hij de kracht en de waarde des geloofs in betrekking tot den dood en den hemel uitkomen.

Men spreekt tegenwoordig veel en gaarne van Evangelisch: zoo iets, dan verdient dit werk dat epitheton. De inhoud is rijk, de vorm deftig en edel. Het boek van james verdient alle aanbeveling tot voorlezing in den huiselijken kring. Elk vertoog omvat een dertigtal bladzijden, en is dus niet te kort, ook niet te lang. Zoo zal men dertien avonden een genot hebben, dat na de lezing niet vervliegt, en zijn eigen belang bevorderen als men de lezing herhaalt.

De Heer james houdt het verstand bezig, zonder het af te matten; treft het gevoel, zonder het op te winden; werkt op de verbeelding, zonder haar te overspannen; grijpt het geweten aan, dat het zijne stem moet uitbrengen; en roept den geheelen mensch tot christus, gelijk de dageraad allen slaap verdrijft en de oogen voor het licht der zon ontsluit.

Wij zouden ons oordeel met onderscheidene proeven kunnen staven, maar kiezen slechts die welke ons bij het openslaan des boeks voor de hand komt. Als men, haar lezende, in de aanschouwelijke voorstelling des Schrijvers iets van zichzelven vindt, erkenne men of james niet menschkundig de pen voert.

‘Wij willen gindsche groep op haren teruggang (uit het gehoor der prediking) een oogenblik beluisteren. “Welk een welsprekend stuk!” roept de een uit. “En welk eene fraaije stem!” herhaalt de ander. “En welke bevallige gebaren!” zegt een derde. “Welk een genie, welk eene beeldspraak, en wat zeggingskracht! Welk een voortreffelijk verstandelijk onthaal! Hij is ontegenzeggelijk de eerste spreker van zijn tijd!”....

[p. 151]

Hoeveel geloof, meent gij wel, dat er in een en ander wordt gevonden? Dit alles zou van elke openbare voorlezing kunnen gelden, en niet veel meer vroomheid dan bij alles anders, is bij het hooren van die preek te pas gekomen. Doch voegen wij ons bij een volgend gezelschap. “Indien”, dus spreekt een ernstig en nadenkend hoorder: “indien wij ons nut niet doen met zulk eene duidelijke en volledige uiteenzetting der meest aangelegene waarheden, - met zoodanige nadrukkelijke vermaningen en zulke getrouwe teregtwijzingen - dan zal het op onze eigene rekening komen.” - “Ja”, herneemt een tweede, “wij behoorden ons meer ernstig toe te leggen op het werk van onze zaligheid. Nimmer stonden de belangrijke onderwerpen der Openbaring mij duidelijker voor den geest, en nooit had ik een zaliger gevoel van hunne kracht.” - “Neen”, dus laat zich een derde hooren, “nooit ben ik inniger overtuigd geworden van de boosheid van de zonde, of van het noodwendige der verzoening, of van de heerlijkheid des Evangelies, gelijk het juist voor onzen diep verloren staat geschikt is.” - “Tot heden toe”, - zegt nu een vierde, “heb ik het er voor gehouden, dat ik een regt gevoel had van de waardij van mijnen Zaligmaker, doch heden heeft de luister zijner heerlijkheid al wat ik daarvan kende overschenen.” Dit is geloof, geene verbeelding; dit is vroomheid, en niet louter smaak. Oneindig beter is het, bij het verlaten van het heiligdom geen woord te spreken, dan zich in praatjes van den dag te verdiepen. Hoe spoedig worden de goede indrukken alsdan niet uitgewischt. Hoe pikken dan de vogelen des hemels met gretigheid de uitgestrooide zaden op. Weldadige overtuigingen worden aldus in de geboorte gesmoord; goede voornemens aan de vergetelheid prijs gegeven. In den goeden ouden tijd was de vrome vader des gezins gewoon in het kalme avond-uur.... het gehoorde des te dieper nog in zijn geheugen te prenten, en hoe voordeelig zou het zijn voor zijne dienstboden en kinderen, daar het hun ten spoorslag zou verstrekken met te meer naauwgezetheid hunne aandacht bij het gesprokene te bepalen. Ouders! welk een gezegend middel zou het wezen om uwe eigene overtuiging aan uw kroost op het gemoed te drukken. Helaas! hoe zeldzaam vernemen kinderen in den huiselijken kring iets anders dan de veroordeeling van het gehoorde, dan een gispen van hetgeen men

[p. 152]

wijzer zou doen te betrachten! Wien kan het verwonderen, indien die kinderen minachtend over eenen leeraar leeren denken, dien zij in dier voege der bespotting zagen prijs gegeven, of dat zij aan het bijwonen van een tooneelspel of het lezen van een roman de voorkeur geven boven het gaan hooren van die zoo sterk gegispte preken.’