Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

Natuurkundige Verhandeling van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. Tweede Verzameling. 1ste Deel. Te Haarlem, bij de Wed. A. Loosjes, Pz. 1841. In 4to. XXIV en 131 bl. en 18 Platen. f 6-50.

Directeuren der Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen hebben besloten, de eerste verzameling der Natuurkundige Verhandelingen dier Maatschappij te doen eindigen met het 24ste deels 2de stuk, 't welk ons nog niet in handen gekomen is (het eerste stuk van dat deel zag in 1838 het licht). Met het voor ons liggende deel vangt dan eene nieuwe verzameling aan, in 4^o formaat gedrukt, waarin de Verhandelingen doorgaande in het licht gegeven zullen worden in de taal, waarin zij geschreven zijn. Vroeger werden zij, gelijk bekend is, in het Nederduitsch vertaald. Wij twijfelen niet, of deze verandering zal bij de meeste beoefenaars der wetenschappen bijval vinden: deze zullen toch liever het oorspronkelijk opstel van den Schrijver lezen, dan eene niet altijd getrouwe, somtijds gebrekkige en doorgaans stroeve vertaling. Ook het formaat is meer geschikt voor geschriften van dezen aard, die veelal met platen voorzien zijn.

Het eerste deel der nieuwe Verzameling, waarvan wij thans een beknopt verslag geven, behelst twee stukken, beide van botanischen inhoud. De eerste is eene Prijsverhandeling van f.t. kützing, over de verandering van lagere Algenvormen in hoogere, en ook in geslachten van verschillende familiën van hoogere cryptogamen van celachtige structuur. Tot deze Prijsverhandeling behooren al de bij dit deel gevoegde platen. De overgangen, waarover hier gehandeld wordt, zijn door onderscheidene waarnemers aangenomen, die zeer eenvoudige plantaardige vor-

[p. 57]

men somtijds in hoogere vormen zagen overgaan of wel onder andere omstandigheden zagen blijven bestaan in hunnen oorspronkelijken onontwikkelden toestand en zich als zoodanig voortplanten. Andere Schrijvers ontkenden zulks. Er is in dit opzigt in de laatste tien jaren vooral eene merkwaardige omkeering der heerschende meening op te merken. Terwijl in het eerste vierde deel dezer eeuw de generatio aequivoca (Urbildung) onder de Duitsche natuuronderzoekers vele aanhangers telde, heeft men later, en vooral sedert de ontdekkingen van ehrenberg in de kleine wereld der zoogenoemde Infusie-diertjes, het gebied dezer oorspronkelijke vorming steeds enger gezocht te omsluiten, ja zelfs geheel getracht op te heffen. 't Komt ons voor, dat er in de wijze, waarin men de waarnemingen van ehrenberg opgevat en toegepast heeft, overdrijving is; en zeker is de tegenwoordige toestand der ontwikkelingsleer, vooral de door schwann voorgedragene leer der cellen, in tegenspraak met de zoo stellige meening van vele nieuweren, dat alle organische wezens veel zamengestelder zijn dan men meent, en dat er geene eenvoudige grondvormen zijn, die den aanvang der organische wezens uitmaken. Sedert men algemeen aanneemt, dat de evolutie ons de vorming van het embryo niet verklaren kan, dat het eene wezenlijke epigenesis is, sedert dien tijd is, dunkt mij, het ontkennen van alle Urbildung eene inconsequentie en een teruggang. De tijd zal hier zekerlijk de volkomene waarheid meer en meer aan het licht brengen. De voor ons liggende Verhandeling van kützing, waarin de Urbildung aangenomen wordt, en waarnemingen worden medegedeeld aangaande de ontwikkeling van Conferven, Vaucheriën, Mossen en Lichenes uit groene bolletjes (Protococcus agardh) zal zeker niet aan de meerderheid der natuurkundigen bevallen, en tegenspraak uitlokken. Maar waarnemingen laten zich niet dan door naauwkeuriger waarnemingen wederleggen, en wij willen dan ook den Schrijver niet beschuldigen, dat hij het veld der waarneming verlaat, om zich in bespiegelingen toe te geven. 't Geen ons echter in zijn geschrift mishaagt, is het jagen naar vreemde woorden

[p. 58]

en derzelver smakelooze aaneenkoppeling. Hij onderscheidt vijf hoofdvormen, waaronder de eenvoudige plantaardige voortbrengsels voorkomen: den sphaerischen, den nematischen, den phyllodischen, den stelechodischen en soreumatischen vorm. Deze vormen worden, den phyllodischen vorm uitgezonderd, nog weder in verschillende secundaire vormen onderscheiden. Wij ontkennen niet, dat zulke onderscheidingen voor een gemakkelijker overzigt der vormen nuttig kunnen zijn. Maar het gedurig gebruik dezer woorden en de lange zamenkoppelingen, zoo als b.v. ‘achromatische, myxodermatisch-ento-synaptische Form,’ geven aan de geheele Verhandeling een zonderling aanzien, hetwelk de lezers eêr afschrikken dan aanlokken zal.

Het tweede stuk, hetwelk in dezen bundel voorkomt, is door den Heer von martius, Hoogleeraar te Munchen, aan de Maatschappij aangeboden, en bevat eene bijdrage over den tegenwoordigen toestand van het onderzoek aangaande de wijze van bevruchting in de phanerogamische planten (bl. 121-131). Men kent de gewigtige ontdekkingen van rob. brown, andouin en anderen in dit gedeelte der Planten-physiologie; het indringen der pollen-buizen in het ovarium tot de kern van het ei. Martius zag dit duidelijk bij eenige planten, vooral bij Asclepiadeën en Orchideën en bij Helianthemum ochrolemum en Lychnis vespertina bevestigd. Bij andere planten kon hij het somtijds in 't geheel niet waarnemen. Ook gelooft hij niet, dat, gelijk brongniart, schleiden en anderen meenen, steeds eene zekere bepaalde cel, een zoogenoemde embryo-zak, tot opneming van het pollen-buisje bestemd is, maar dat bij sommige planten elke cel, waarop het pollen-buisje werkt, zich tot het omhulsel des embryo's kan veranderen. Hij vermeldt de hem medegedeelde waarneming van r. brown, dat bij Pinus vele kleine tepelvormige verhevenheden de spits van de eikern omgeven, en vele pollen-buizen tot deze verhevenheden heengingen. Waarschijnlijk is het, dat de natuur niet altijd naar éénen typus te werk gaat. Bij vele planten, b.v. Laurus communis, Ranunculus arvensis en verscheidene grassoorten,

[p. 59]

kon de Schrijver tot nog toe de meergemelde pollen-buizen niet opsporen.

De druk van dit eerste deel der nieuwe Natuurkundige Verhandelingen onderscheidt zich voordeelig van dien der vorige deelen. Wanneer men in aanmerking neemt, dat de zetters de taal, waarin deze Verhandelingen gedrukt zijn, niet verstaan, kan men ook niet verwachten, dat er geene drukfouten in zullen voorkomen. Zij zijn echter niet talrijk en betreffen meest vreemde woorden, b.v. p. 3 reg. 13. Polymorphez-Familie voor Polymorphen-Familie, p. 6 reg. 21. Protocuccus voor Protococcus, p. 13 reg. 14. sorenmatisch voor soreumatisch, bl. 131 twee malen Pfanerogamen voor Phanerogamen. Zinstorende drukfouten hebben wij niet aangetroffen.

j. van der hoeven.