Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

Natuurkundige Verhandelingen van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. XXste Deel. Te Haarlem, bij de Wed. A. Loosjes, Pz. In gr. 8vo. 260 Bl. f 2-40.

Dit deel behelst drie Prijsverhandelingen. De eerste is die van den Heer s.j. galama, Stads Doctor in de Genees- en Verloskunde te Sneek, over de geneeskrachten van het Iodium, en de ziekten, waarin het gebruik van dit geneesmiddel te pas komt (bl. 1-171). De Schrijver heeft deze Verhandeling in drie Hoofdstukken verdeeld. Het eerste handelt over het Iodium, deszelfs verbindingen, wijze van aanwending en gift; het tweede, over de ziekten en gebreken, waarin hetzelve, zoo wel inals uitwendig, als geneesmiddel is aangewend geworden; alsmede over de gunstige en ongunstige toevallen, uitwerkselen of gevolgen, welke onderscheidene Genees en Heelkundigen gedurende en na het gebruik van dit middel hebben waargenomen; het derde, eindelijk, beantwoordt de vraag zelve, en behelst eene op rede en ondervinding, zoo van den Schrijver zelven, als van anderen, steunende bepaling der geneeskrachten van het Iodium, en eene aanwijzing der in- en uitwendige ziekten, waarin het te pas komt. Het uitvoerigst is het tweede Hoofdstuk behandeld, en de Schrijver heeft inderdaad den dank van het geneeskundig publick verdiend door de vlijtige en zorgvuldige bijeenzameling van berigten, die over dit nieuwe middel in onderscheidene Journalen gevonden worden. Alleenlijk zou men, tot een gemakkelijker overzigt, wel gaarne dit Hoofdstuk in onderscheidene paragrafen hebben gesplitst gezien; terwijl nu het lezen vermoeijend en het weder opzoeken van het gelezene be-

[p. 338]

zwaarlijk is. Men staat inderdaad verbaasd, wanneer men het heer van kwalen overziet, waartegen men het Iodium al heeft aangewend; het ging hiermede evenwel even zoo als het bijkans met elk nieuw middel gaat, en het ontbreekt nog niet aan Geneesheeren, die in den ijdelen waan schijnen te verkeeren, dat de duizend-en-ééne kwalen, waaraan het menschdom lijdt, door één enkel geneesmiddel kunnen worden bestreden, en dat dit dan altijd het laatst ontdekte der ontelbare wapenen wezen moet, waarmede alle Rijken der Natuur het tuighuis van aesculapius dagelijks voorzien! In het derde Hoofdstuk bepaalt de Schrijver de werking van het Iodium op het gezonde ligchaam, ook volgens proefnemingen op zichzelven genomen; besluit daaruit, gelijk ook uit de ziekten, waarin men het bezigt, dat het vooral op het systema absorbens (hier altijd systhema absorbens genoemd) zijne werking uitoefent, en deelt eenige eigene waarnemingen mede van deszelfs gelukkige aanwending in klierziekte en rachitis. De groote nuttigheid van dit middel in het kropgezwel wordt volgens beproefde Schrijvers, die deze ongesteldheid hebben kunnen waarnemen, opgegeven.

De tweede Verhandeling strekt ter beantwoording der vraag: Welke zijn de eigenschappen, waaraan men eene goede, onder water hard wordende mortel of metselspecie kan herkennen? welke zijn deszelfs scheikundige bestanddeelen, en welke is de scheikundige vereeniging, die er bij dit hardworden tusschen deze bestanddeelen geboren wordt? (Bl. 173-218.) Zij heeft tot Schrijver den Professor der Mineralogie te Munchen, j.n. fuchs. De Schrijver toont door vele proeven, met verschillende delfstoffen genomen, overtuigend aan, dat er geen cement zonder kiezelaarde bestaan kan, en dat het hardworden geen gevolg der zamenhangskracht (cohaesio) is, maar op eene langzame scheikundige verbinding der kiezelaarde en des kalks op den natten weg berust. De drukking bevordert dit hardworden; welke omstandigheid zeer in aanmerking komt bij het bouwen van muren met hydraulischen mortel, waarbij deze door den last der metsel-

[p. 339]

steenen zamengedrukt en tot een' aanmerkelijken graad van hardheid gebragt wordt, al is hij ook niet van de beste hoedanigheid.

De derde Verhandeling, eindelijk, is die van Dr. j.h.f. wigand, te Freysa, in Kur-Hessen, en strekt ter beantwoording der vraag: Welke is de zekerste, gemakkelijkste en voordeeligste bereiding van de Emetine uit Ipecacuanha en andere, dat bestanddeel bevattende planten? Wat heeft men tot dusverre waargenomen, als kenmerk eener zuivere bereiding van dit bestanddeel? In welke evenredigheid staat het braakverwekkend vermogen van het laatste tot dat van de beste Ipecacuanha? Welke is de beste wijze, om hetzelve met veiligheid toe te dienen? (Bl. 219-260.) Deze Verhandeling bevat vier Afdeelingen, naar aanleiding der vraag; terwijl een bijvoegsel nog eenige bijdragen bevat tot de drie eerste Afdeelingen. Het was den Schrijver namelijk eerst na het bewerken der Verhandeling gelukt, andere soorten van Ipecacuanha - wortels ter onderzoeking te bekomen, dan die van de Callicocca Ipecacuanha (of Cephaelis Ipecacuanha), waarvan hij zich vroeger alleen of hoofdzakelijk had bediend. Zijne proefnemingen hebben tot resultaat gegeven, dat dit bestanddeel wel in mindere hoeveelheid in andere soorten van braakwortel voorkomt, maar dat het overigens in eigenschappen en werking op het dierlijk ligchaam geen verschil oplevert, uit welke soort het ook moge bereid zijn. Volgens hem staat 1/10 grein Emetine met 8 grein echten Ipecacuanha-wortel in werking gelijk. De door den Schrijver gevolgde bereidingswijze, die voordeeliger resultaten opleverde dan die van geiger, is voor geene korte opgave vatbaar, en moet in zijne Verhandeling zelve nagezien worden.

Dit Deel der Natuurkundige Verhandelingen van de Haarlemsche Maatschappij bevat dus, volgens onze beknopte inhoudsopgave, belangrijke bijdragen voor toegepaste Scheikunde en Geneeskunde.