Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

[p. 292]

Natuurkundige Verhandelingen van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. XIXde Deel. Te Haarlem, bij de Wed. A. Loosjes, Pz. 1831. In gr. 8vo. 407 Bl. ƒ 4-:

De inhoud van dit deel bestaat uit de volgende stukken. Vooreerst eene Verhandeling van a.w. buchner over de looistof, welke, met het daar later bijgevoegd vervolg, de grootste ruimte van dit deel beslaat (bl. 1-236). Volgens des Schrijvers proeven, is de looistof een zuur, hetwelk bijna wit is en geen reuk bezit, zich in zwavelaether en zuiveren alkohol moeijelijk, in drie deelen koud en in minder dan gelijke deelen kokend water, volkomen oplost; uit zijne oplossing in kokend water met bijgevoegde lijm als eene onoplosbare, witte, niet rottende verbinding nedergeploft wordt; met eene oplossing van ijzeröxydule in het geheel niet, met eene oplossing van ijzeröxyde daarentegen slechts met eene zwak groene kleur reageert. De groote moeijelijkheid bestaat, om het van het galnotenzuur af te scheiden. De Schrijver deelt ons een zeer omslagtig verhaal zijner proeven mede. Elk, die den schrijftrant van den Heer buchner kent, weet, dat hij inzonderheid tot die lieden behoort, welke ons lang door kelder en keuken rondoveren, vóór zij ons hun maal opdischen. Wij beschouwen dit als het beste middel, om allen eetlust al geeuwende te verliezen. Voor het overige is de vertaling en correctie van dit stuk wederom vrij onachtzaam, gelijk wij zouden kunnen aantoonen, als wij zulks niet reeds vroeger herhaalde malen zonder blijkbaren invloed, bij andere stukken der Haarlemsche Maatschappij, gedaan hadden.

De tweede Verhandeling is van den Heer h. schlegel, Conservateur bij 's Rijks Museum van Natuurlijke Historie te Leiden, en handelt over de oorzaak, waarom de koekoek geen nest maakt en zijne eijeren niet zelf uitbroeidt (bl. 237-268). Een wijfje van den koekoek legt jaarlijks slechts vier of hoogstens zes

[p. 293]

eijeren, maar in zulke groote tuschenpoozen, dat men de eersten reeds in Mei, de laatsten nog in Julij vindt. De langzame ontwikkeling der eijeren in het eijernest is wel eene hoofdoorzaak, waarom de kockoek geene neiging tot broeden heeft, en alzoo zijne eijeren door andere vogels moet laten uitbroeden; want de eerste eijeren zouden ongetwijfeld bederven, vóór de laatsten gelegd waren. Dit gevoelen van bechstein, naumann en brehm wordt ook door onzen Schrijver aangenomen, die daarenboven in de groote maag, welke bij het broeden gedrukt zoude worden, in navolging van hérissant, een beletsel van het broeden meent te mogen aanwijzen. Het eigenaardige voedsel des koekoeks, hetwelk uit ruigharige rupsen bestaat, scheen dien grooten omvang der maag noodzakelijk te maken. - Hoezeer deze Verhandeling niet veel nieuws behelst, geeft dezelve ons echter een beknopt overzigt over dit belangrijk onderwerp; en kan men aan den Schrijver de verdienste niet ontzeggen, van den zamenhang in leefwijs en maaksel met goed gevolg te hebben aangewezen. Daar dit stuk uit het Hoogduitsch vertaald is, zal het in dien zin vreemde woord uitteekent (bl. 254, reg. 2 v.o.) waarschijnlijk voor auszeichnet (onderscheidt, kenschetst) gesteld zijn. Ook vinden wij op bl. 262. reg. 20. Peritounum, als drukfout voor Peritonaeum. Aan de steendrukplaat achter deze Verhandeling kunnen wij geen' grooten lof geven.

Hierop volgt eene Verhandeling van den Göttingschen Hoogleeraar hausmann, over den oorsprong der, in de vlakten van Nederland en noordelijk Duitschland, verspreid liggende blokken van graniet en andere primitive rotssoorten, (bl. 269-400.) De eerste Afdeeling bevat eene opgave van het voorkomen en den aard der losse en voortgevoerde blokken van graniet en andere steenen in de vlakten van Nederland en het noordelijk Duitschland. De vlakte van het noordelijk Duitschland, tusschen de kusten van de Noord- en Oostzee en de bergachtige gewesten gelegen, wordt hier in hare uitwendige gesteldheid en geognostisch beschreven. De gronden, waarop de

[p. 294]

zand- en voortgerolde steenen-formatie rust, zijn, voor zoo veel bekend is, secundaire of tertiaire formatiën, en onder de secundaire, vooral de jongere formatiën, bonte zandsteen b.v. en schelpkalk (muschelkalk); in Denemarken maakt, volgens steffens, de krijtformatie de algemeene onderlaag der aangespoelde massa's uit, en veelligt moet men, volgens den Schrijver, zulks tot een groot gedeelte van de vlakte in het Noorden van Duitschland uitstrekken. De hoofdmassa, waaruit de zand- en voortgerolde steenen-formatie bestaat, en in vergelijking van welke al het overige, dat zij bevat, slechts als ondergeschikt voorkomt, is zand, hetwelk of zuiver kwartszand is, zoo als dat, hetwelk den bodem der heidevelden bedekt, of met klei- of tuin- of veen-aarde vermengd, en daardoor gekleurd en naar den verschillenden aard der bijmengsels voor den akkerbouw meer of min geschikt is. Als ondergeschikte massa's van deze zandformatie komen klei, leem, leemmergel en ijzeroer voor. In deze zandformatie nu vindt men ook die voortgevoerde steenen nedergelegd, van welke sommige ons door hunne buitengewone grootte verbazen. De rotssoorten, waartoe deze steenen behooren, zijn: Graniet, en deszelfs verscheidenheden, Gneis, Micaschist, Hornblende steen, Syenies, Hypersthenrots, Groensteen, Porphier, Kwartsrots, Kiesel-conglomeraal, Overgangskalksteen, en Bazalt; onder deze zijn er echter vele minder algemeen. Deze steenen zijn op onderscheidene plaatsen vermengd met andere, wier afkomst uit gebergten van meer zuidelijke gewesten niet twijfelachtig is. - De tweede Afdeeling handelt over den oorsprong dezer verspreide granietblokken en andere voortgerolde steenen. De Schrijver geeft zes onderscheidene gevoelens op omtrent den oorsprong, welken de Geologen aan deze voortgevoerde steenen toeschrijven. Hij ontvouwt en toetst ze naauwkeurig, en verklaart zich voor het zesde, reeds door onze landgenooten, van lier, brugmans (den Vader en den Zoon) en anderen, geopperd, dat zij uit Zweden en Noorwegen, uit het Scandinavisch gebergte,

[p. 295]

afkomen. De Schrijver, die door zijne reize in Zweden in staat was gesteld dit gevoelen naauwkeurig en grondig te onderzoeken, staaft hetzelve met de bondigste bewijzen. Die steenen, welke het meest voorkomen, behooren ook tot de meest gewone rotssoorten van Zweden en Noorwegen, zoo als het granietachtige Gneis, en het met deze rotssoort naauw verbondene Graniet. Bazalt vindt men het zeldzaamst onder de voortgerolde steenen, en juist deze steen komt in Scandinavië slechts in kleine hoeveelheid en op weinige plaatsen voor. - De derde Afdeeling, eindelijk, handelt over de wijze, waarop deze steenen uit het Noorden kunnen zijn overgebragt. De Schrijver meent, dat doorbraken van groote meren in Scandinavië eenen vloed hebben veroorzaakt, wiens gewrocht deze zandformatie was, en dat de groote steenblokken zeer wel op ijs kunnen zijn medegevoerd. De vorming der Oostzee heeft eerst na de vorming der zanden gerolde steenbeedingen en na de overbrenging der steenblokken plaats gehad. - Op deze Verhandeling volgen eenige aanteekeningen van den Vertaler, Prof. van breda, welke hoofdzakelijk op eenige bijzonderheden van de Geologie der Nederlanden betrekking hebben (bl. 379-400).

De Heer anslijn levert, ten slotte, eene vierde lijst van Nederlandsche Insekten, ter aanvulling der vroegere naamlijsten (bl. 401-407). De soorten behooren tot de orde der Coleoptera, Hemiptera, Neuroptera, Hymenoptera, Lepidoptera, en vooral tot die der Diptera.