Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Vaderlandsche Gedichten. Door L. van den Broek. Te Rotterdam, bij L. Vermeer. 1831. In gr. 8vo. IV en 44. Bl. f 1 - :
J.C.J. van Speyk. Lierzang. Door L. van den Broek. Te Rotterdam, bij A.F.H. Smit. 1831. In gr. 8vo 7 Bl. f : - 20.
Hulde aan de nagedachtenis van J.C.J. van Speyk. Door Mr. J. Berman, Vrederegter te Zierikzee. Te Zierikzee, bij J. van de Velde Olivier, 1831. In gr. 8vo. VI en 27 Bl. f : - 50.
Zangen voor onze dagen. Door A.P. van Groningen, Predikant te 's Gravendeel. Te Dordrecht, bij J. de Vos en Comp. 1831. In gr. 8vo. II en 27 Bl. f : - 50.
Zeereis met het Schip Hollandia, Kapitein Willem Willemszoon. In het Jaar der Non-interventie. Dichtstuk. Door R.H. van Someren. Te Amsterdam, bij G. van Dijk. 1831. In gr. 8vo. 8 Bl. f : - 20.

[p. 513]

De Vaderlandsche Gedichten door van den broek zijn een bundel van wezenlijke en blijvende waarde. De titel van Stedehouders Gods, bl. 2 aan de Vorsten toegekend, bevalt ons wel niet; maar in dichtstukken moet men minder hechten op de persoonlijke denkwijs van den vervaardiger. De Heer van den broek is het stelsel van Mr. bilderdijk toegedaan. Zulks blijkt uit vele plaatsen; doch dit vermindert niet alleen geenszins de kunstwaardij, maar ook is het hier van geene verkeerde strekking in de toepassing. Gehechtheid aan de zaak des Vaderlands straalt overal door. Van den broek maakt, zoo in dezen bundel, als in zijnen Lierzang van speyk, hier aangekondigd onder No. 2, wat veel gebruik van het beeld van Hollands Leeuw. Dit is wel moeijelijk te vermijden, maar het is echter eentoonig, en het mist alle nieuwheid, er zich veel van te bedienen. Het Matrozenlied No. 1 is niet zoo los als dat No. 2 in den bundel: dat tweede Matrozenlied is uitmuntend, en het referein gelukkig en smaakvol gevarieerd. In het Vlaggelied wordt eene allegorische uitlegging onzer driekleur gegeven (de historische is namelijk vrij wat anders). Die allegorische uitlegging is voor het rood en wit gemakkelijk bijgebragt; maar zonderling is het, het blaauw voor de kleur der hoop te nemen. Daarvoor houdt men het groen, de kleur der lente. Wil men echter aan het blaauw die eere geven, dan moet men het idee van het blaauw als kleur des hemels beter doen uitkomen, en b.v. in plaats dat er nu staat: Dan bij 't strijden ook te hopen, Is de wijze les van 't blaauw, zou men beter schrijven: Op den hemel dan te hopen, Is de wijze les van 't blaauw. Overigens is zeer veel, zoo in den bundel als in den Lierzang van speyk, verheven, grootsch en stout, of ook, waar het pas geeft, verteederend en roerend. Behalve een Voorwoord (waarom niet liever, in goed Hollandsch, Voorberigt?) in proza, vinden wij in den bundel eene dichtmatige Opdragt aan van der hoop jr., en voorts de gedichten: Aan oud Nederland, Matrozenlied I en Matrozenlied II, Aan de Hollandsche Vrouwen, Opstand (eene verrassende omwending des woords in den zin van opstand der Hollanders voor de zaak van Vaderland, Koning en Regt), Vlaggelied, De Geest des Kwaads (namelijk de omwentelingszucht), De Hollandsche Vrijwilliger, Vaderlijk Afscheid, De Koning, Onze Sterkte, en Vrijheid. Een fraai vignet in steendruk versiert dit werkje.

[p. 514]

De Lierzang van speyk heelt de verdienste van stout en verheven te zijn zonder gezwollenheid. Van den broek is waarlijk op den goeden weg.

Van het dichtstuk van Mr. berman: Hulde aan de nagedachtenis van j.c.j. van speyk, kunnen wij dat niet zoo ruimschoots zeggen. Reeds de voorzang heeft een' brommenden aanhef: Barst los, te lang weêrhouden snaren! Barst los enz. Stort uit enz. Stort uit enz. Ook mag een Dichter de Geschiedenis wel wat opsieren, maar niet bederven, door hetgeen waarlijk groot is te verkleinen. Die uitval op de Romeinsche niet alleen, maar ook op de Grieksche helden, in hunnen vrijheidsoorlog tegen Perzië, (of wat meent de Dichter anders?) op bl. 2, ware beter weggelaten. Bloed kan poëticè wel tot robijnen stollen, maar niet tot paarlen, of het zou wit bloed, dat is slakkenbloed, moeten zijn: en echter laat berman, bl. 3, het bloed van van speyk tot paarlen stollen op de luit of citer der Engelen. Wild en brommend is ook het eigenlijk gedicht. Bloedgulzig is een raar woord; maar nog raarder ding is een zwaard, dat bliksmend (voor bliksemend) aan de heup trilt om moordend uit te slingren. Wat is (bl. 7) een kreet, die 't hart, gelijk een worm, doorboort, En als een donder rolt langs Neêrlands oeverboord? Hoe kan een kreet tevens gelijk zijn aan een' knagenden worm en aan een' plotseling treffenden donderslag? Waar van speyk niet in de maat kon, staat er kortweg speyk: dit is zeer onbevallig. Prozaïsch is de uitweiding over de lectuur van van speyk. Wij begrijpen het oogmerk des Dichters wel; maar de gang van het verhaal wordt er onaangenaam door afgebroken, en niet, gelijk in de Overwintering op Nova-zembla, verlevendigd en aangevuld. Wanneer men meesters in de kunst navolgt, geschiede dat met oordeel. Ook verwondert het ons, dat bekendheid met de classieke letterkunde, die men in een' Regtsgeleerde onderstellen mag, den smaak van den Heer berman niet meer gelouterd heeft: want aan aanleg, gevoel noch verbeeldingskracht ontbreekt het hem, om een goed Dichter te worden. Daarom moet hij streng worden gerecenseerd, ten einde de kiem van zoo veel goeds onder het Zwanenburgsch onkruid niet verstikke. De volgende regels geven wij den Dichter zelven nog ter toetsing:

Bl. 16. Zijn ziel kookt in haar kluis van overkropte spijt,

Dat nog de dag des roems nog aarzelt op te dagen.

[p. 515]

Bl. 18 De boezem van van speyk klopt rustig in zijn wanden. (Dat zijn zijne kleederen, of in welke wanden is 's mans boezem besloten?)

- Herneem, almagtig God, herneem der sfeeren teugels! Al stormt het, zoo kan men toch daarom niet zeggen, dat de teugels der spheren, dat is van den sterrenhemel, aan den Almagtigen ontslippen..... Maar wij moeten ons bekorten. Van speyk heeft zeker aan de muiters niet verteld, dat hij even als claessens zou doen, gelijk wij lezen op bl. 20. Liever hadden wij hier alles in Alexandrijnen gehad, dan die maatverandering en nabootsing van den toon der Romance, bl. 22. De slotzang heeft veel goeds, maar het einde te veel van een' straatdeun:

Zulk een vastgewortelde eik
Was voor Neerland jan van speyk.

De Weleerw. van groningen onderscheidt zich gunstig door zijne Zangen voor onze dagen, hier vermeld No. 4. Op bl. 5 is in één' regel een voet te veel in de maat. Er staat: Ten groeve zonk hij, met des Heeren vloek beladen. Dit is een Alexandrijn; maar er werd slechts een vijfvoetige regel vereischt: men leze dus:

Hij zonk in 't graf, met 's Heeren vloek beladen.

Het eerste gedicht uit dit bundeltje heet De derde October 1830, herinnert aan Leydens ontzet, en werpt een' blik op den tegenwoordigen toestand van het Vaderland en geheel Europa. Het tweede stukje heet nicolaas, Keizer van Rusland, schildert het karakter van dien Vorst, verheft zijne daden, en noodigt den Heer van der hoop, aan wien het vers is toegezongen, wijders uit, om dien Monarch zijne dichterlijke hulde te brengen. Het derde en laatste stukje bezingt den heldendood van j.c.j. van speyk. Over het algemeen heeft ons dit bundelje wel bevallen.

En zoo zijn wij genaderd tot het luimige dichtstuk van den Heer van someren. Het behelst eene zamenspraak van den schipper met zijne passagiers, waarin hij hen, bij den ontstanen storm, aanmaant tot geduld en vertrouwen; hen verzekert van zijn werkzaam toezigt over de scheeps officieren en matrozen, en belooft, zonder nog den mast te moeten kappen, het wel te zullen houden, en niet op de Vlaam-

[p. 516]

sche banken te zullen verzeilen, of aan Vlaamsche kusten te stranden. De staatkundige toespeling zal ieder ligtelijk gevoelen. Het denkbeeld is allergelukkigst, en de allegorie gemakkelijk en getrouw volgehouden. Het vers is in haast vervaardigd: want bl. 7 moet klampen op stranden rijmen, hetwelk zeker het gevolg eener onoplettendheid is. Wij geven aan dit geestige stukje gaarne welverdienden lof. Het is allezins doeltreffend, en de uitkomst heeft er aanvankelijk reeds haar zegel op gedrukt. De doorluchtige Schipper houdt woord!