Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Verhandelingen van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. IXde Deel, 3de Stuk. Te Utrecht, by B. Wild en J. Altheer, 1801. In gr. 8vo. 210 bl.

Reeds zo lang is het geleden, dat ons het eerste en twede Stuk van dit Deel, bevattende de Verhandelingen van enen ongenoemden en van den Heer vatebender, ter beändwoording der Vraag: ‘Welke

[p. 405]

wyze van opvoeding is de meest verkiezelyke? Eene publieque of eene huizelyke? Welke zyn de voordeelen en gebreken van die beide? Is 'er eene wyze van opvoeding, welke de voordeelen van beide heeft, met uitsluiting van derzelver nadeelen?’ ter hand kwamen, dat wy waarlyk vergeten waren, dat wy ook nog met Zilver bekroonde Verhandelingen te wachten hadden. De ongunstige gevolgen van enen langdurigen Oorlog, en derzelver onmiddelyke invloed op alles, wat de Wetenschappen betreft, waren ook den bloei van het Genootschap nadelig, en het een en ander had den Drukker van de voordzetting der uitgave afgeschrikt. Eindlyk evenwel verschynen dan nu ook deze Andwoorden in het licht. De eerste Verhandeling is van charles geoffroy bauer, A.L.M. en eerste Predikant te Frohbourg in Saxen. Zy is zeer lezenswaardig. De kundige Schryver, een groot voorstander der wysgeerte van den beroemden kant, zegt ons: Het hoofddoel en voornaamste werk der opvoeding, en waartoe alle andere oogmerken betreklyk gemaakt en geschikt, en waarnaar die gewaardeerd moeten worden, bestaat hierin, dat wy het gemoed der kinderen aanzetten tot het betrachten van de wet der reden, hen overtuigen van derzelver heiligheid, en hun met de nodige wysheid voorzien om elken pligt wel uit te oeffenen, hunne lusten te bedwingen, en de hinderpalen van het goede af te wenden. Met één woord, dat wy onze kinderen de deugd leren beminnen en het geluk waardig maken. Hy behandelt zyne stoffe zeer geleidlyk. Na uit dit oogmerk de grondbeginselen, waarop het opvoedingswerk rusten moet, te hebben vastgesteld, neemt hy eerst ene algemene opvoeding, in den volstrektsten zin, zo als die nergens elders welligt, dan in het oude Sparta, ooit plaats zal hebben, in oogenschouw; en niet alleen deze, maar ook zodanige, als men, in den geest des tegenwoordigen tyds, ene opentlyke noemt; en wyst derzelver voor- en nadelen by de stukken aan. Daarna handelt hy over de voor- en nadelen der byzondere: hier kon hy korter zyn; want daar de byzondere tegen de opentlyke overstaat, zo volgt van zelven, dat in die stukken, welke als voordelen der laatste waren opgeteld, de andere noodzaaklyk minder is, en zo ook omgekeerd. Wanneer de Schryver dan het facit opmaakt, krygt hy het volgende: 1) Van deze wyzen van opvoeding sluit de ene de andere geenzins uit; 2) gene van deze beide is op zichzelve geheel

[p. 406]

te verwerpen; 3) gene van beide kan men volstrekt boven de andere stellen; 4) de waarde kan alleen bepaald worden met opzicht tot de tydsomstandigheden en den ouderdom der opvoedelingen; 5) het is waarschynlyk dat de mensch ze beide nodig heeft; 6) daar ieder toch voor een gezin bestemd is, is verstoken zyn van ene huislyke opvoeding, vooral in de vroegere jaren, hoogst nadelig; 7) het afbeeldzel en de oefening van het burgerlyk leven, waartoe de openlyke scholen gelegenheid geven, is hem, daar hy ook voor de maatschappy opgroeit, even onmisbaar; 8) de vrouwen zyn niet bestemd tot burgerlyke posten, en is voor haar ene huislyke, of ene zodanige opvoeding, die de huislyke zeer naby komt, de beste; 9) de tyd om de huislyke met de openlyke te verwisselen kan niet voor allen dezelfde zyn; 10) ieder moet, zo maar mooglyk, beide die opvoedingen genieten. En nu voelt ieder van zelven zyn besluit: ‘hy wil, dat de mensch zo wel het huislyk als het openlyk onderwys, ieder op den geschiktsten tyd, en ieder alleen en op zichzelve, geniete, zo egter, dat, terwyl hy nog t'huis opgevoed wordt, hy minder schade lyde van de gebreken, welke daarby gewoonlyk plaats hebben, en niet geheel verstoken blyve van de voordeelen, welke der openlyke opvoeding meestal eigen zyn; en dat, wanneer hy de openlyke opvoeding geniet, hy, zo veel mooglyk, vry bewaard worde van derzelver gewone nadeelen, en de voordeelen, welke de huislyke opvoeding voornaamlyk met zich brengt, niet geheel misse.’ En in het klein bestek van omtrend 9 bladzyden geeft de Schryver hiertoe enige goede lessen.

Het twede Andwoord is van den Heer p. appia, oorspronglyk in het Fransch geschreven. Deze Schryver ‘zou niet aarselen om de publique opvoeding de voorkeur te geven, indien dezelve ingerigt ware, zo als het behoorde;’ maar daar ontbreekt, naar zyn inzien, (en wie kan het ontkennen?) zeer veel aan. Hy telt een aantal zeer in 't oog lopende gebreken op, en deelt, in verre het grootste gedeelte zyner Verhandeling, zeer goede lessen uit; en wy wenschen hartlyk, dat de volgende woorden, die wy hier afschryven, op vele plaatsen van ons Vaderland reeds onwaar zullen bevonden worden, en dat dezelve eerlang zelfs op geen enkel Dorpje in ons Vaderland meer toepaslyk zullen zyn: ‘De hedendaagsche openbare opvoeding is een gedrogt,

[p. 407]

of liever, men kan niet zeggen, dat 'er werklyk eene besta, daar dezelve afhangt van de luim van duizend onwetende meesters; - ook zyn of worden byna alle kinderen bedorven, en blyven weetnieten onder hunne handen.’ Wy wenschen niet blind te zyn voor 't een en ander, dat reeds werklyk is daargesteld, zinds deze Verhandeling werd opgesteld, en hebben voor het toekomende de beste hoop. Voords zyn wy het met den Schryver volkomen eens, als hy zegt: ‘Ik geloof noch aan eene volmaakte, noch aan eene algemeene opvoeding, zo als eenige Schryvers van Zamenstellen (die zeker nooit zelve hebben opgevoed) voorgeven, maar wel aan eene best mooglyke opvoeding, die waarschynlyk meer volmaakt zal worden, naar mate de menschen beter opvoeding krygen.’ Eindlyk wil de Schryver, dat de kinderen in de openbare scholen gezonden worden, wanneer dezelve namentlyk verbeterd zyn, en daarenboven, zo de ouders dit kunnen bekostigen, een opzichter hebben in 't vaderlyk huis; waartoe hy wil, dat de ondermeesters uit de scholen zich met den tyd bekwamen zouden. Voords moest 'er overal een Raad van Opvoeding zyn, - en de opvoeding ingericht worden naar de keus, die ieder gedaan had, voor zyn beroep in de wereld; en eindlyk moest aan verdienstlyke meesters een pensioen verzekerd zyn in hunnen ouderdom; terwyl hy hen, en ieder vader of opvoeder, tot het lezen van goede boeken over de opvoeding, van welke hy 'er enigen opnoemt, ten slotte ernstig opwekt.

Hoewel wy nu het oordeel van het Genootschap, 't welk aan de Verhandeling van den Heer bauer den voorrang gaf, volkomen billyken, zo is toch met de uitgave ook van deze voorzeker nut en dienst gedaan aan het publiek, en durven wy derzelver lezing en herlezing gerustlyk aanpryzen. - Met dit derde Stuk is het negende Deel der Verhandelingen van dit Genootschap en het gehele Werk compleet; zynde het oogmerk, ene nieuwe Series, onder den titel: Nieuwe Verhandelingen van het Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, te beginnen. Hartlyk wenschen wy, dat de gunstiger tydsomstandigheden hetzelve zullen doen toenemen in welvaard en bloei, en deszelfs werkzaamheden het Vaderland en der Wetenschappen op den duur mogen voordelig zyn!