Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

Verhandelingen van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. Vierde Deels, eerste Stuk. Te Utrecht, by de Wed. J. de Waal en Zoon, 1786. Behalven het Voorwerk, 222 bladz. in gr. octavo.

De Prysvraag van 't Genootschap, welker beantwoording in deezen medegedeeld wordt, betreft de Scheikunde, en is van den volgenden inhoud. ‘Welke zijn de eigenlijke Oorzaken, waarom de Scheikunde bij onze Nabuuren, en vooral bij de Duitschers, in meer aanzien, en algemeener oefening is, dan in ons Vaderland? Welke is de beste wijze, om, ten minsten, in de voornaamste Steden van onze Unie, de Scheikunde in haare grondbeginselen te doen onderwijzen? Welke zijn de bekwaamste middelen, om die noodzakelijke en voor den mensch heilzame kunst bij de Artzenij-Mengkundigen

[p. 320]

in algemeener oefening te brengen? En, eindelijk, hoe zoude men de deugdzaamheid der Chemische bereidingen, inzonderheid die van buiten ingevoerd worden, best kunnen onderzoeken, ten einde de vervalsching voor te komen?’ Van de twee hierop ingekomen Antwoorden is het eene, opgesteld door den Heer B. Tieboel, met den gouden Eerprys bekroond; en het andere, vervaardigd door de Heeren P. Schonk en P.J. Kasteleyn, met eene zilveren Medaille, als een Accessit, vereerd geworden. Men heeft, in beide deeze Verhandelingen, schoon oordeelende dat ze niet in alles aan 't bedoelde van het Voorstel voldeeden, zo veel aanpryzenswaardigs gevonden, dat men niet wel konde nalaaten, derzelver verdiensten openlyk te erkennen. 't Is te wenschen, dat de gemeenmaaking deezer Antwoorden moge medewerken, ter bevorderinge van het herstel der heilzaame Scheikunde, die in ons Vaderland dermaate vervallen is, en welker onbezonnen behandeling zo deerlyke gevolgen met zig sleepen kan, dat de Heeren Schonk en Kasteleyn, niet ten onregte, de agtingswaardige Leden der Collegia Medica indeezervoege aanspreeken.

‘Gij, die u, als hoofden van het Kunstgenootschap der Artzenijmengkundigen, in uwe posten geplaatst ziet! uw plicht is het vooral - want het leeven en de gezondheid uwer medemenschen, uwer medevaderlanders is u, in zo verre, aanvertrouwd, - te zorgen, dat 'er niet dan bekwaame mannen tot den post van Apotheker gerechtigd worden. 't Is uw plicht, de Regeeringen in uwe Steden, den ongeoorlofden toestand der Pharmacie onder het oog te brengen, bij aldien gij, uit eigen authoriteit, niet vermoogt, de zo noodige veranderingen in het wezen der proefneemingen in te voeren. - 't Is uw plicht, zo gij door onze gedachten u overreed ziet van het hoogstnoodige eener hervorming, (en des twijfelen wij niet, want wij hebben niet dan waarheden gemeld, en niets overdreeven,) de noodige middelen daartoe, hoe eer zo beter, in werking te brengen. - Maar 't is ook uw plicht, in de reeds zijnde, en nog te koomene Apothekers, den moed niet uit te dooven, maar, zo veel gij kunt, de zaaden van Eer en Belang in hun te verleevendigen. - 't Is uw plicht, te waaken tegens de meer en meer toeneemende gebreken, en openbaare kwakzalverijen. - Uw plicht is het, in dit opzigt, het leeven en de gezondheid der Ingezetenen te beveiligen, tegens

[p. 321]

de woedende en versoeilijke baatzugt der onbevoegde knoeijers, en dus te gelijk het wettig recht der Apothekeren krachtdaadig te beschermen. Een voorbeeld, uit veelen: het is Amsterdam, het magtig, het volkrijk Amsterdam, waar men in Chijmistwinkels, Drogistwinkels, Kruidenwinkels, en wie weet waar niet al meer, daaglijksch eenige honderde Ordonnantien door Doctoren voorgeschreeven, ongestraft durft en ziet gereed maaken. 't Is Amsterdam vooral, waar men allerhande verdervelijke zogenaamde geneesmiddelen, door volkoomen onkundigen, in de openbaare nieuwsmaaren, jaar in jaar uit, openbaar te koop veilt. 't Is Amsterdam, waar zij, die zig Chijmisten noemen, (Lieden, die aan geene Proefneemingen, aan geene visitatien hunner praeparatien, aan geene de minste lastdraaging onderworpen zijn,) de voornaamste binnen- en buitenlandsche afleveringen van de door hun bereide (of door hun van buiten ingevoerde) Chymicalia in hebben. 't Is Amsterdam, waar een aantal van 150 Apothekers zich vermoeijen, uit oorzaak van alle de ingesloopen en sterk heerschende ondermijningen, met den Doctor uit te hangen, ten einde op eene zekere kwakzalverachtige wijze hun bestaan te vinden, 't welk zij buiten dat, van wegen al het vermelde, niet kunnen hebben; en dus doende den tijd doorworstelen, welken zij tot beoefening hunner eigene kunst verplicht waren te besteeden..... Zie daar, den rampzaligen toestand der Pharmacie, in de magtigste, de volkrijkste Stad onzer Unie. - 't Is derhalven uw plicht, mijne Heeren! die de hoofden vertoont van de onderscheidene ligchaamen der Apothekers, dat gij de aangetoogene en ook andere gebreken uitroeit, dat gij de Apothekeren helpt herstellen en beschermen in hunne rechten: dat gij ook hen doet blijven binnen hunne paalen, en hen belet die te overschrijden; op dat ieder Doctor, Arts; ieder Apotheker, Artzenijmengkundige zij en blijve; en zoo doende geen ongewijde hand, ten koste van hun Eer en Belang, en ten perijkel van de gezondheid, en het leeven der menschen, de Zeis in hunnen akker slaa.’

Op deeze Prysverhandelingen volgen nog twee Berigten; waar van het eerste behelst eene wiskundige beschryving van eene nieuwe Ophaalbrug, door den Heer H. de Hartog, welke, bevryd van de gebreken en ongevallen der gewoone Ophaalbruggen, met weinig moeite en vaardig aan 't vereischte gebruik beantwoordt. In het tweede Be-

[p. 322]

rigt verleent ons de Heer F. Breuker een verslag van de manier, door hem uitgedagt en werkstellig gemaakt, om Ammoniak-zout met yzerdeelen te bezwangeren, en in allen deele gelijk te maaken, aan de yzerachtige bloemen van het Ammoniak-zout: wegens welke gelukte proefneeming hy ons het volgende meldt.

‘Ik nam te dien einde eene once Yzer-Vylzel en agt oncen Ammoniak zout, bevogtigde het onder eene geduurige wrijving met twee oncen warm water in een aarden vat, liet dit mengzel daarin agt dagen staan, en ontdekte, na verloop van dien tijd, dat 'er eene vereeniging tusschen het Yzer en Ammoniak-zout plaats greep. Ik mengde 'er toen nog twaalf oncen waters bij, en liet het in een glazen Kolf, in het Zandbad, eenigen tijd kooken. Het vogt vervolgens doorgezijgd, en genoegzaam uitgedampt zijnde, wierd op eene koude plaats ter Crystal-schieting weg gezet. Bij de eerste Crystal-schieting verkreeg ik twee Oncen en vijf Scrupels; en, na de herhaalde uitdamping, nog drie Oncen en vier Scrupels schoon roodgeel gekleurd Zout, in alles gelijk in bestanddeelen aan de met moeite te bereiden Yzerbloemen van Ammoniak-zout, gelijk daar mede genomen proeven voldoende bewezen hebben; ja zelfs heb ik meerder Crocus Martis uit dit gecrystallizeerde doen praecipiteren, dan uit het gesublimeerde Ammoniak-zout, of schoon beide in eene gelijke evenredigheid van Yzer en Ammoniak-zout bereid.’