Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Beschryving der proefneemingen met kunstige Lugtbollen, vervolgd met een berigt van derzelver vervaardiging, enz. Met afbeeldingen derzelver op vier Konstplaaten. In 't Fransch beschreeven door den Heer Faujas de Saint-Fond: in 't Nederduitsch vertaald, en met eenige aantekeningen verrykt, door M. Houttuyn, Med. Dr. Lid van de Hollandsche en Zeeuwsche Maatschappyen der Weetenschappen enz. Te Amsterdam, by J.v.d. Burgh en Zoon, 1784. Behalven de Voorrede 222 bladz. in gr. octavo.

Dit Geschrift behelst eene nutte verzameling van Stukken, geschikt om den Leezer een deukbeeld te gee-

[p. 198]

ven van den toestel en werking der konstige Lugtbollen, onder het mededeelen van een verslag der merkwaardigste proesneemingen, geduurende het jaar 1783, daarmede in Frankryk gedaan. In de eerste plaatse verleent de Schryver een berigt van 't geen deswegens, in vroegere dagen, reeds is voorgesteld, 't welk hy op deeze nieuwe en laatere ontdekking overbrengt. Hieraan volgt de beschryving van herhaalde proefneemingen, met melding van de wyze, hoe ze in 't werk gesteld zyn, en den uitslag dien ze gehad hebben. Verder deelt hy ons mede eenige aanmerkingen, over den Damp, dien men ontvlambaare Lugt noemt, en den damp van den Heer Montgolfier, mitsgaders over den veerkrachtigen Gom van Cayjenne, met aanwyzinge, wat men, omtrent het een en 't ander, in 't vervaardigen der Lugtbollen heeft in agt te neemen. Een daarby komende Brief strekt voornaamlyk om te toonen, wat men van de mogelykheid van derzelver bestuuring, niet alleen in 't ryzen en 't daalen, maar ook in eene voortgaande beweeging, hebbe te denken; wat 'er ten dien einde in 't midden der Lugtbollen vereischt worde; en welke nuttigheden men uit derzelver gebruik zoude kunnen trekken, wanneer ze trapswyze tot meerdere volmaaktheid mogten komen, en de ervarenis derzelver vereischte bestuuring meer mogt leeren kennen Wyders ontmoet men hier, buiten de melding van nog eenige proefneemingen, etlyke berekeningen, tot den inhoud en kragt der Lugtbollen, mitsgaders de kosten tot derzelver toestel vereischt, betrekkelyk, met nevensgaande daartoe behoorende aanmerkingen. Men kan uit deezen opgegeeven inhoud nagaan, dat dit Geschrift niet slegts dient tot voldoening der nieuwsgierigheid; maar tevens strekt, om den Leezer de noodige kundigheden, ten rechten verstande, en ter verklaaringe van dit verschynzel, te verleenen; terwyl het tevens den Liefhebberen de behulpzaame hand biedt, om hun onder 't oog te brengen, wat ter verdere volmaakinge deezer ontdekkinge behoore. Volgens de belofte van den Heer de saint-fond heeft men voorts nog laatere berigten en opmerkingen desaangaande te verwagten, die men dan ook met reden in 't Nederduitsch te gemoet ziet; vertrouwende dat de kundige Heer Houttuyn, die het tegenwoordige Geschrift nog met eenige nuttige aanmerkingen opgehelderd heeft, daartoe insgelyks de hand wel zal willen leenen. - Intusschen hoopen we, dat hy als dan, indien hy goedvind iemand, die in eenig

[p. 199]

opzigt over dat Stuk anders denkt dan hy, tegen te gaan, denzelven bescheidener zal behandelen, dan hy in deezen den Heer J.v. Noorden doet. Eene zigtbaare partydigheid is, in een Schryver, zeer lelyk, altoos haatlyk; en dezelve doet hem ligtlyk op beuzelingen stil staan. Van dien aart is, onder anderen, zyne aanmerking over 't woord halsbreekend, door den Heer van Noorden, in de betekenis van gevaarlyk gebruikt; met welke aanmerking zyn Ed. veel schynt op te hebben, nadien hy dezelve een en andermaal herhaalt. - Schoon de Heer Houttuyn op goeden grond beweere, dat de bewerking van den Heer Montgolfier, zonder die vreeze voor gevaar, boven andere bewerkingen te stellen zy, en men hem dus hier in gelyk geeve, kunnen we egter zyne aanmerking over het woord halsbreekend in de betekenis van gevaarlyk niet toevallen. Zyn Ed. schynt dit woord voor een nieuw woord te houden, waarmede de Heer van Noorden de Nederduitsche Taal verrykt heeft; terwyl 't egter overbekend zy, dat het meermaals in die betekenis gebruikt wordt. Zo toch spreekt men van een halsbreekend werk, ter aanduidinge van iets dat met gevaar verrigt wordt; en 't is niet zeldzaam dat men het Koorddansen en dergelyken halsbreekende Kunsten hoort noemen; even als men het navorschen van diepzinnige ingewikkelde onderwerpen meermaals eene hoofdbreekende Studie noemt, oogende op de moeilyke ontwikkeling, die 't in zig heeft.