Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 46

[Kleine mededeelingen]

140. Het is maar kool! Allemaal kool!

Stoett (Spreekw. n^o. 1058) geeft, als gewoonlijk, heel wat toelichtingen bij bovenstaande zegswijze, met vindplaatsen o.a. uit de 18^de eeuw enz.

Hoe echter de beteekenis van kool namelijk nietigheid, gekheid, te verklaren is, weet Dr. Stoett niet mee te deelen. Toch meen ik, dat onze spreekwoordenkenner niet ver van die wetenschap af is, wanneer hij herinnert aan het Latijn Carbonem pro thesauro invenire. Den oorsprong uit deze uitdrukking acht prof. Stoett niet waarschijnlijk. Dat zal wel waar zijn, vooral wanneer ze geheel op zich zelf genomen wordt, los van 't verband waarin en zonder vermelding van den schrijver, bij wien ze gevonden wordt. Doch wanneer wij in de ten onzent in vroeger eeuwen herhaaldelijk vooral in gratiam studiosae juventutis uitgegeven¹⁾ en vertaalde, dus veel gelezen en uit 't hoofd

1) o.a. te Leiden 1727, te Amsterdam 1699, 1701 voor den jongen Joh. W. Friso, 1703, 1706 door Burman en Dr. Hoogstraten. De vertaling van laatstgenoemde is tusschen 1704 en 1769 niet minder dan driemaal herdrukt. Een andere vertaling is die van den Dokkumer rector Hilarides 1694. Voorts denken we aan de Hollandsche Aesopus (Amstd. 1744), de Hondert fabelen v. Aesopus, vertolkt door Gabriel Faernus (Leiden 1598), Esopus' fabelen in rijm ghestelt door A. Smijters (Rotterd. 1604, 1612), Vondel's Warande der dieren, J.F. Nilant's paraphrase (Leiden 1709). Uit de Brieven van Joan v. Broekhuysen blijkt herhaaldelijk, dat de tekst van Phaedrus de aandacht der geleerden heeft in de 2^e helft der 17^e eeuw. Wij weten, dat Esopus in de 15^e eeuw schoolboek was en het vond als zoodanig genade bij de censuur, mits gecastreerd. Zie Stallaert, VII vroeden, XVII. Zie ook de inleiding op den Esopet.

[p. 40]

geleerde Phaedrische fabels (V, 6 De twee kaalkoppen) door teleurgestelden hooren zeggen:

Carbonem, ut aiunt, pro thesauro invenimus,

dan is wel aan te nemen, dat deze woorden, die bij de Romeinen spreekwoordelijk waren (ut aiunt), ook bij ons, toen wij in den tijd der Barlaeussen en Vossiussen latinomanen waren en het opvoeren van Latijnsche drama's aan de orde van den dag was, aan velen niet vreemd zullen geweest zijn¹⁾.

De bekendheid van de zegswijze, ontleend aan de schatgravers, die in de plaats van een waardevollen schat slechts steenkool vonden, blijkt ook uit de vermelding ervan door Erasmus in zijn Adagia (Chil. 1, cent IX, n^o. 30), waar ter verklaring wordt bijgevoegd: In eos competit qui spe sua frustrantur, quique magnificis rebus exspectatis, meras nugas reperiunt. Et eventu quopiam natum videtur quo quispiam thesauri spe fodiens carbones defossos invenit. Eaque res in risum vulgique sermonem abiit.

Ook bij de Grieken vinden we de uitdrukking o.a. bij Lucianus, Philopseudes 32, Zeuxis 2 en Hermotimus 71: ἄνθραϰες ὁ ϑήσαυρος πέϕυϰεν (ἦσαν).

Groningen.

g.a. nauta.

1) Luther prees de Aes. fabels naast de Psalmen en de Profeten aan; de middeleeuwsche predikers namen in hun exempelen wel stof uit Phaedrus; reminiscensen vinden we ook in Maerlants 1^e Martijn 102 en Vad. Museum 5, 371. De fabel van den Vos en den kraanvogel (ooievaar) was bij het gewone volk goed bekend blijkens een geuzenlied van een onbekend volksdichter op de strooptochten der Spaansche troepen in 1624 (Bij Kuiper-Leendertz n^o. 222, vs. 85). Bredero, die geen Latijn kende, vergelijkt in de voorrede van zijn Moortje van Ghistele's Eunuchusvertaling bij Esopus' Raaf en in de Vereeringhe aan de waan-betweters achter de Griane zinspeelt hij op de fabel der twee zakken die elke mensch draagt.