Tiecelijn. Jaargang 4

[p. 122]

Uit boek en tijdschrift

Reinaert de vos, de middeleeuwse satire hertaald door ERNST VAN ALTENA. Tricht, C.J. Goossens BV, 1991. ISBN 90-6551-261-6. 398 BF.

Dit handige boekje bevat eigenlijk een tweede druk van Van Altena's Reynaerthertaling, in Vlaanderen populair geworden dankzij de vertolking ervan door Tine Ruysschaert. De eerste uitgave, bij Ploegsma in Amsterdam uit 1979 blijkt uitgeput, ook al was het boek tot voor kort voor een prikje te verkrijgen in het moderne antiquariaat. Het opvallende verschil tussen de twee uitgaven is het ontbreken van de werkelijk knappe tekeningen van Bert Bouman. Wie herinnert zich niet Tibeerts weinig verhullende dodensprong. Hoewel tekst en commentaar identiek zijn aan de vorige uitgave, is de inleiding veranderd.

Van Altena beschouwt in zijn inleiding Van den vos reynaerde als een ‘satirische parabel’. Als Nederlander erkent Van Altena het typisch Vlaamse karakter van het werk en ik constateer dat hij Dr. M. Gysseling volgt als hij zegt dat het om een ‘politieke satire’ zou gaan ‘op de toenmalige Vlaamse machthebber (omstreeks 1185) en hofhouding: graaf Philips van den Elzas’ (p. 5), zetelend in het Gravensteen te Gent. Van den vos reynaerde wordt forsweg bestempeld als het ‘oudste bekende dierenepos uit de Westeuropese kultuur’. Deze uitspraak zal wijlen Magister Nivardus (Ysengrimus circa 1150) doen omdraaien in zijn graf. De auteur van de Reynaert zou een klerk zijn met een kerkelijke opleiding, afkomstig van Hulst. Waarom Van Altena zich slechts op een hypothese beroept en deze dan als waarheid voorstelt, wijst op een geringe graad van documentatie. De hertaler vertrekt van het ‘Coburgse’ handschrift, verkondigt dat hij tot op het vers precies werkt, maar nog een strakker ritme onderhoudt. Vooral werd ‘voordraagbaarheid’ betracht en de inleiding verwijst naar Tine Ruysschaert en de SKON-Opera.

Van al deze wetenschap vervuld sloeg ik dus direct luidop aan het lezen, mij voorstellend voor een luisterend publiek te acteren (wat ik trouwens wel eens doe). Misschien ligt het aan mij, maar het vlotte niet zoals verwacht. Grosso modo is dit een goede hertaling, gedurfd van eigen taalfantasie, scheppend, Altena-pittoresk, wegdrijvend op de eigen voorstelling van bepaalde situaties. Pittoresk dat wel, maar de meesterlijke, onvervangbaar kleurrijke taal uit het originele Middelnederlandse verhaal doet het geenszins vergeten. Wellicht is dit door niemand om te zetten in evenwaardige moderne taal. Voortdurend voelde ik de worsteling van Van Altena om het rijm te behouden en terwille van dit rijm wordt her en der toch dat ‘tot op het vers precies’ verlaten. Ook deden al te veel twee opeenvolgende beklemtoonde lettergrepen na elkaar mijn tempo breken. Toch is dit verwaarloosbaar. Meer problemen heb ik met de voor mij brutale wijzigingen die ik moet aanbrengen in de voorstellingen die de originele tekst onuitwisbaar in mijn verbeelding heeft gegrift. Ik mis ook die onnavolgbare muzikaliteit van het origineel, hoe taalrijk Van Altena's tekst ook is. Hij gebruikt prachtige woorden (piemelnaakt bijvoorbeeld), maar die

[p. 123]

bijblijvende trefzekere toets van Van den vos reynaerde raakt niet in zijn pen. Maar eigenlijk zit het hem niet in die ‘bijkomstigheden’ van muzikaliteit of beelding. Verderlezend moet ik meermaals aan de hertaling van Clement Vermaere denken, die ook voortdurend afglijdt naar een ander verhaal.

Nog wat vitterig gesprokkel. Het met groen lover ‘bevlagd’ zijn zint me niet, net als die ‘grijze kinbaard’ en het feit dat de wolvejongen ‘besproeid werden wijl ze toekeken hoe Reynaert hun moeder verkrachtte’. Rijmen als ‘ach bah’ op ‘Courtois’ hoeven niet. Reynaert verliest iets van zijn authenticiteit als ik hem beschreven lees ‘met zijn buik rond als een tonnetje’. En waar komt het ‘koortslijf’ van Julocke vandaan of Bruun ‘die drijft midden van de stroomdraad’ (ik dacht als Vlaming waarachtig aan elektriciteit). Woorden als ‘flessentrechter’ en ‘schijnaard’ storen me, combinaties als ‘vol neef’ komen me moeilijk over de lippen, en wat voor ziekte is de ‘schierheid’ waaraan Hersinde lijdt. ‘Pestilentie’ staat voor misdadigheid. ‘Maar kom 'k u daarmee aan boord?’ versta ik niet. En Coppes ‘zerkje dat het grafje dekt’ zal Daknam niet zinnen. Maar wellicht taal ik te ‘Vlaams’ en wordt het euvel mij aangedaan door het afwijkend taalgebruik tussen Noord en Zuid. De hertaling is niet preuts, maar Reynaerts krakende ‘taveerne’ kon er net niet meer bij. Ik weet het, dit alles is subjectief. Ik kan evengoed knappe vondsten en kleurrijke verzen aanhalen, en goed in de mond liggende passages. Hoewel ik de tekst beter inschat dan die van Van Nimwegen, schat ik de hertaling van Jan Frans Willems nog altijd wat hoger en ook het niveau van een Jonckheere en misschien zelfs een Streuvels haalt Van Altena niet.

De toelichting op het einde is positief. Jammer is dat de onnauwkeurigheden en fouten uit de eerste uitgave gewoon overgenomen werden. Elmare ligt niet waar Van Altena het legt ‘ter hoogte van Knokke-le-Zoute’ (sic, sic, sic!). Knokke ligt in Vlaanderen. Net als het ‘Coburgse’ handschrift -het Belgische vorstenhuis denken de Belgen- een blundertje. Dat Van Altena niet thuis is in de Reynaerttoponymie kunnen we hem niet echt kwalijk nemen. Het bewijst wel dat hij zich niet langdurig verdiepte in de Reynaertmaterie. Hijfte ligt inderdaad nabij Gent. Beter ware: een gehucht van Lochristi. ‘Basele’ een dorp nabij Rupelmonde, Bazel of Belsele. Hier verraadt Van Altena zijn bron, de hertaling van Jan Frans Willems. Een verantwoorde keuze. Maar hij neemt de foutjes over. Net zoals het feit dat hij ‘Was zijn vader, dat weet men wale, / Ende was gheboren van Abstale’ (A 801-802) ‘vertaalt’ als ‘en die was van huis uit Waal / want geboren te Absdael’. Dit ligt dichter bij J.F. Willems ‘Was zijn vader, half een Waal, die geboren was 't Absdaal’ dan bij de oorspronkelijke verzen.

Toch las ik het boekje met enig plezier, vooral wanneer ik de mooie stem van Tine Ruysschaert in mijn verbeelding terughoor. Zij hield de tekst van Van Altena rimpelloos vloeiend. Al bij al een niet onverdienstelijke hertaling die gerust een tweede druk mocht krijgen. En wie het beter kan, moet maar proberen, grinnikt de vos in zijn steeds verborgen nieuwe Malpertuus.

Marcel RYSSEN

[p. 124]

Op vossejacht in Keulen en Rijsel

Als antwoord op onze vraag om nieuwe titels te signaleren, kregen wij een uitgebreid rapport van Willy Devreese. Hij leverde ook een belangrijke bijdrage tot de bibliografie van Reynaertstrips, die wij in de volgende jaargang zullen publiceren. Op zijn vossestrooptochten in Rijsel en Keulen vond hij enkele interessante titels, waaronder een Duitse vertaling van het in de vorige Tiecelijn besproken Reynaertkinderboek van Diz Wallis en een cassette met tekstboekje (tekst met illustraties van Kaulbach). De Vreese maakt de bedenking dat de vosseverhalen veelvuldig door buitenlandse uitgevers op de markt worden gebrachten, maar dat het jammer is dat Vlaamse en Nederlandse uitgevers in de vossestreken weinig brood zien. De Franse populariteit heeft te maken met de verplichting van het werk in de schoolcurricula en in de universitaire programma's.

Le Roman du Renard. Illustré par Benjamin Rabier. Paris, Tallandier, 1990. ISBN 2-235-01391-0. 425 FF. Anastatische herdruk van een in 1909 verschenen luxe-editie: Le Roman du Renard. Adapt. de J. LEROY-ALLAIS. III. B. Rabier (305 compositions, dont 25 hors texte en couleurs et 16 en noir). Het woord vooraf is ondertekend met Ch.D.

E. CHARBONNIER, Le roman d'Ysengrin. Traduit et commenté par.... (La roue à livres). Paris, Société d'édition Les Belles Lettres, 1991. ISBN 2-251-33908-7. 130 FF.

S. HASTINGS, Le roman de Renart. Illustré par Graham Percy. Oorspronkelijke titel: Reynard the Fox. Walker Books LtD, 1990). De Franse vertaling is van Nicole BELLE. Paris, Gründ, 1990. ISBN 2-7000-4282-4. 69 FF.

D. WALLIZ, Der Unheimliche im Kohl. Eine Fabel aus dem Roman de Renard, geschrieben von Pierre de Saint-Cloud im 12. Jahrhundert, für dies Ausgabe neu erzählt von der Künstlerin. Duitse vertaling van Hertha KRATZER. Wien, Jugend und Volk Verlagsgesellschaft, 1991. ISBN 3-224-11124-0. 22 DM.

Reineke Fuchs. Nach der Uebersetzung von Johann Wolfgang Goethe unter Hinzuziehung des Originals von 1498. Lutz Görners Reiteater, Verlag für das gesprochene Wort, Köln, 1991. Eerste oplage, februari 1991. ISBN 3-927747-08-4. 19,80 DM.

[Willy DEVREESE]

[p. 125]

1991 was een erg produktief Reynaertjaar. In onze volgende jaargang plannen wij daarom besprekingen van

J.D. JANSSENS, R. VAN DAELE, V. UYTTERSPROT en J. DE VOS, Van den vos Reynaerde. Het Comburgse handschrift. Leuven, Davidsfonds, 1991. 246 p. Ruim geillustreerd. ISBN 90-6152-750-3. 1980 BF.

Een uniek facsimile van het Reynaertverhaal uit de Comburgse codex - Diplomatische transcriptie van de tekst - Woordverklaring, tekstkritische en paleografische commentaar - Cultuurhistorische achtergonden (‘Een Gentse codex in Stuttgart’ [codicologische commentaar]; ‘Een vos op perkament’ [het middeleeuwse vossebeeld]; ‘Een meesterwerk van dubbelzinnigheid’ [voor een hoofs publiek], ‘Reynaerts eeuwige leven’ [de naleving van het Reynaertverhaal]; ‘Van Elmare naar Hulsterlo en Kriekputte...’ [de Reynaerttoponymie] - Verklarende commentaar - Uitvoerige bibliografie.

Het ‘mooie’ Reynaertboek waar Herman Pleij ooit naar vroeg.

Bespreking in de volgende Tiecelijn

Rita SCHLUSEMANN, Die hystorie van reynaert die vos und The history of reynard the fox. Die spatmittelalterlichen Prosabearbeitungen des Reynaert-Stoffes. Frankfurt am M., Verlag Peter Lang, 1991. 243 p. (Europäische Hochschulschriften: Reihe 1, Deutsche Sprache und Literatur, Bd. 1248). ISBN 3-631-43524-X. 70 DM.

André Th. BOUWMAN, Reinaert en Renart. Het dierenepos ‘Van den vos Reynaerde’ vergeleken met de Oudfranse ‘Roman de Renart’. Amsterdam, Prometheus, 1991. (Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen, 3). ISBN 90-5333-037-2.

R. VAN DAELE, H. HEYSE, M. RYSSEN, Het land van Reynaert. Met illustraties van Robert Dewilde en talrijke kaartjes. Leuven, Davidsfonds, 1991. ISBN: 90-6152-744-9. 450 BF

Wie via Tiecelijn bestelt, betaalt de winkelprijs, ontvangt het boekje thuis én steunt Tiecelijn.

B. LEVY en P. WACKERS (Red.), Reinardus. Yearbook of the International Reynard Society. Amsterdam, John Benjamins, 1991. ISBN 90-272-4032-9.

Met bijdragen over de Roman de renart van R. Bellon, N. Fukumoto, G. Roques, J. Subrenat, J. Dufournet, I. Weill en over de Reinhart Fuchs van J.M. Pastré.

[p. 126]

Uit de tijdschriften

Kruispunt 136, XXXII, maart 1991. ISSN 0774-7233. Contactadres M.H. Huisman, Narcisstraat 23, 4537 PP Terneuzen. 575 BF (40 HF).

Het maartnummer van het tijdschrift Kruispunt bevat Vosseverhalen van de Aymara's. Deze indianen leven op de hoogvlakte tussen Peru en Bolivië, tussen de oostelijke en de westelijke bergketen van de Zuidamerikaanse Andes. Enkele titels van vosseverhalen: ‘De belevenissen van de vos en gans’, ‘De weddenschap van de vos en de kondor’, ‘Je moet vossen met vossen vangen’ en ‘De vos op vrijersvoeten’.

Th.W. Best, Pierre de Saint-Cloud and Renart as Emperor. A Defense of Foulet against Varty, in: Romania, Tome 109 (1988), p. 199-224.

Een analyse van branche XI van de Roman de renart en een scherpe aanval op de theorie van Varty en Lodge, die de Branche II-Va niet als de oudste Renartbranche beschouwen. Een uitvoerig artikel dat niet op alle punten de stellingen van Varty en Lodge weet te weerleggen.

A. Maris, Van den vos Reynaerde, in: Heemkundige Kring Wissekerke, 16 (1991), 1, maart, p. 26-34.

Het betreft een bespreking, eigenlijk een samenvatting van Van den vos Reynaerde ontsluierd van pastoor De Wilde. Informatie over het driemaandelijks tijdschrift van de heemkundige kring van Groot-Kruibeke, H. Declerck, Vilain XIIII-laan 50, 9150 Bazel.

J.F. van Wijnen, De vos Reinaert is gewoon een slecht mens, in: Vrij Nederland. 27.07.1991, p. 8-10.

Interview met P. Wackers n.a.v. het Groningense Reynaertcongres. Wackers licht zijn visie op de Reynaert en het uiterst negatieve vossekarakter toe. Hij wantrouwt de fragmenten waar Reynaert positief wordt voorgesteld. Dat wijst er volgens hem op dat hij de dubbele bodem nog niet gevonden heeft.

P. Wackers, Voorbeschouwing op het 9e colloquium van de International Reynard Society (Groningen, 22 t/m 27 juli 1991), in: Madoc. Tijdschrift voor mediëvistiek, 5 (1991), 2, juli, p. 62-72.

Geschiedenis van de Reynard Society en een stukje sfeerschepping van de congressen. Tevens een eenvoudig en verhelderend summier overzicht van de ‘matière renardienne’.

[R.v.D.]