De Nieuwe Taalgids. Jaargang 60

[p. 408]

Het acrostichon in de moderne poëzie

Het naamvers of acrostichon, waarvan gewoonlijk de eerste letters der opeenvolgende regels een naam of zinsnede vormen, wordt ook in de hedendaagse poëzie gebruikt en behoort tot het spelelement van de ‘dichtkunst’. Hieronder enkele voorbeelden, waarvan de meeste slechts bij weinigen bekend zullen zijn. (cursivering van mij).

Michael Deak nam in zijn bundel ‘Aphroditis’ (Holland, 1950) zijn ‘Ballade van den likkebroer’ op. De laatste strofe bevat een naamvers:

Mijn Prince Bacchus boemelaar,
De wijngaard staat in volle vruchten;
En ik speel het met God wel klaar
Als ik het Vuur niet heb te duchten.
'K keer in de kroeg met dien verstande
dat wie niet blussen wil moet branden.

In de bundel ‘Gedichten’ (Arbeiderspers, 1960) van F.L. Bastet staat het gedicht ‘Aan een griekse vaas’ met het acrostichon ‘ODE voor INE’ in de eerste twee strofen:

Oud zijn, en toch nog zoveel glans.
De breuken rimpels van de tijd.
Een stilte na de roes en na de dans,
voorgoed een dieper leven toegewijd.

In deze vaas werd wijn bewaard.
Nog rankt de wingerd om de schouder.
Een vrouw die met een satyr paart
glimlacht, haar wellust wordt niet ouder.

Wellicht dezelfde ‘Ine’ komen wij tegen in de eerste drie verzen van het gedicht ‘Cel’ uit dezelfde bundel:

Ingesloten binnen de harde
nauwe wanden wordt dit bestaan
een immer wederkerig seinen

In het gedicht ‘Groeve’ (Roeping, febr. 1962) gebruikte Ben Wolken vijfmaal het acrostichon ‘Thea’:

tenslotte steen voor mijn mond mijn
handen geworden de taal die
eerlijk een spijs een werktuig was, in het
amen moet zij gehakt worden
toets voor mijn mond mijn
handen mijn bitter bijten
en harteloos hakken om
amen te vinden,
tartend wanneer ik
het marmer bereik de
eindstreep van liefhebben

[p. 409]

 

achter het dichterbegeren

 

taak van liefde die geen

 

honger meer is geen werktuig

 

eerder een ding uit steen

 

a van amen achter het alfabet,

 

offer uitweg. ik moet

 

tenslotte als

 

hijgend werktuig

 

eindigen

 

afgebroken de taal de tombe verlaten.

De ‘o’ in de vijfde regel vanonder kan natuurlijk meespelen als dichterlijke verzuchting: ‘thea thea thea thea o thea’.

Een enkele keer geeft een dichter in de titel aan dat hij een acrostichon geschreven heeft. Peter H.B. Schipper publiceerde in Tirade (1963) het gedicht ‘Acrostichon’. Dit luidde: ‘Vrede voor alles’. En Nico Verhoeven gaf in de ondertitel van zijn gedicht ‘O onze wereld is mondig’ (De Gids, april 1962) aan dat de lezer met een acrostichon te doen had, namelijk met het naamvers ‘martin van veen’.

Op het eerste gezicht is het moeilijker een naamvers te ontdekken in het gedicht ‘Thebe’ van J.W. Schulte Nordholt, dat voorkomt in de bundel ‘Een lichaam van aarde en licht’ (Bakker/Daamen, 1961):

Hemels eigenlijk is Kadmos' aarde,
eeuwig is Thebe, de stad die hij sticht.
In het grote lijden van Oidipous
klopt het hart van de mensheid,
in Antigone hebben wij allen lief.

Ismene aarzelt zoals wij allen,
Kreon is onze onverbiddelijkheid.

Hemels eigenlijk is Kadmos' aarde,
omdat eeuwig uit menselijk verlangen,
uit de geheimen van mensenharten
de hemel ontbloeit, waar zij goden zijn.

Veel is er daarvoor tezamen gevloeid.
Antigone's zieleadel zou immers
niet zonder Kreon's trots bestaan.

Ja, hemels eigenlijk is Kadmos' aarde,
en het bitter leven niet zonder zin.

Het acrostichon luidt dus: ‘HeIkA IK Houd VAn Je’. Het gedicht ‘Kore uit het Perzenpuin I’ uit dezelfde bundel is opgedragen aan ‘Heika’, zodat het met de liefde van de dichter voor deze ‘Heika’ wel goed zit.

wim hazeu