De Nieuwe Taalgids. Jaargang 12

[p. 172]

Het vocabulare van Noel van Berlaimont.

Hetgeen de heer Kooiman in zijn aardig opstel Populaire taalstudie in de zestiende eeuw vertelt over het Vocabulare van Noel van Berlaimont¹⁾, heeft mij aanleiding gegeven deze zaak eens nader te onderzoeken. Een boek door Willem Vorsterman c. 1530 gedrukt en uitgegeven met het oude titelblad van 1511, terwijl de tekst veranderd zou zijn, en dit alles zonder eenig verklaarbaar motief - het leek een bibliografisch raadsel, waarvan de oplossing mij ten zeerste aanlokte.

Het geval bleek bij onderzoek echter al te eenvoudig: het boek is niet gedrukt in 1511, maar in 1540. Er staat duidelijk: Int iaer M.D. XL, en niet: M.D. XI.

Wie vertrouwd is met oude drukken, zal er zich niet in vergissen; anderen verwijs ik naar een facsimile van dezelfde lettertype, waar hij een dito L zal kunnen aanschouwen²⁾. De magere, trouwens algemeen-gothische structuur van de letter heeft de verwarring met een I op zijn geweten.

Ook de houtsneerand van het titelblad wijst op een veel later tijdstip dan 1511. Een reproductie ervan vindt men in Nijhoff's Art typographique³⁾, uit een druk van 1522. De rand is daar nog geheel gaaf, terwijl hij in 't Vocabulare talrijke scheuren en wonden vertoont en de binnenlijst bijna totaal verdwenen is, gevolg van jarenlang gebruik.

Men kan aannemen, dat dergelijke Renaissance-titelranden uit één stuk hier te lande op zijn vroegst omtrent 1517 voorkwamen. Om en aan 1511 zette men nog alleen een houtsnee op de titel of omlijstte deze met een paar losse randjes.

Het zal Dr. Kooiman ondertusschen tot troost strekken, dat hij

1) N. Taalgids XII, 72.

2) Wouter Nijhoff, L'Art typographique dans les Pays-Bas. 1500-1540. Livr. I (La Haye 1902), Anvers. Will. Vorsterman pl. I. 4 (reg. 5 v.o.).

3) Livr. III, Vorsterman pl. III. 8.

[p. 173]

met zijn vergissing niet alleen staat, integendeel zich in bibliografisch gezelschap van de eerste rang bevindt.

Het vroegst trof ik het boek aan met 't jaartal 1511 in de veilingscatalogus-Crevenna van 1789¹⁾. Alleen het Fransche gedeelte van de titel is daar vermeld:

Noel de Berlemont maitre d'Ecole à Anvers, Vocabulaire pour apprendre a bien lire escripre & parler Francoys & Flameng. Anvers, Guil. Vorsterman, 1511. in 4. Goth.

Daaruit hebben Panzer²⁾ en Brunet³⁾ het overgenomen. Dan komt het voor in de Catalogus... v.d. Mij. d. Ned. Letterkunde⁴⁾, de onmiddellijke bron van Dr. Kooiman. Mogelijk steunt deze catalogus weer op Panzer of Brunet; mogelijk ook is het exemplaar van de veiling-Crevenna dadelijk in de bibliotheek van de Mij. d. Ned. Letterkunde terecht gekomen en is de Leidsche vergissing dus al van oude datum. Aan Panzer en Brunet heeft weer W. Nijhoff het ontleend in zijn Ned. Bibliographie van 1500-1540⁵⁾. Bovendien vermeldt deze een exemplaar in de bibliotheek-Arenberg te Brussel; ongetwijfeld weer dezelfde editie.

Nu het boekje van 1540 blijkt te zijn, is de samenhang hoogst eenvoudig. Het zal de tweede druk zijn geweest (‘van nyeus gheoordineert. Ende wederom gecorrigeert...’) van het Vocabulare van 1536, dat Prof. de Vreese voornemens is (was?) uit te geven in de werken van de Vlaamsche Academie, blijkens de omslagen van 1899 en volgende jaren.

Deventer, April '18.

M.E. Kronenberg.

1) Catalogue des livres de la bibliothéque de M. Pierre Antoine Bolongaro Crevenna III (Amst. 1789), p. 43, n^o. 3175.

2) G.W. Panzer, Annales typographici ab anno MDI ad annum MDXXXVI continuati VI (Norimb. 1798), p. 5.

3) J. Ch. Brunet, Manuel du libraire et de l'amateur de livres⁵ I (Paris 1860), 790.

4) I (Leid. 1887), 47.

5) In Het Boek I-III ('s Grav. 1912-'14). Aldaar zal Dr. Kooiman i.v. Vocabulaer etc. ook nog enkele meertalige woordenboeken vinden, die hem onbekend zijn gebleven.