De Stijl 2 1921-1932

(1968)– [tijdschrift] Stijl, De– rechtenstatus


X-beelden (1920) hé hé hé hebt gij 't lichaamlijk ervaren hebt gij 't lichaamlijk ervaren hebt gij 't li CHAAM lijk er VA ren Oⁿ - ruimte en - tijd verleden heden toekomst het achterhierenginds het doorelkaâr van 't niet en de verschijning klein verfrommelde almanak die men ondersteboven leest MIJN KLOK STAAT STIL uitgekauwd sigaretteeindje op't WITTE SERVET ZIG-ZAG vochtig bruin ontbinding GEEST 346 VRACHT AU TO MO BIEL DWARS trillend onvruchtbaar middelpunt caricatuur der zwaarte uomo electrico rose en grauw en diep wijnrood de scherven van de kosmos vind ik in m'n thee Aanteekning: Oⁿ: te lezen nulⁿ; - ruimte en - tijd: te lezen min ruimte en min tijd.

[pagina 132]
Ruiter (Uit de serie: SOLDATEN 1916) Stap Paard STAP PAARD Stap Paard. STAPPE PAARD STAPPE PAARD STAPPE PAARD STAPPE PAARD STAPPE PAARD STEPPE PAARD STEPPE PAARD STEPPE PAARD STEPPE PAARD STIPPE PAARD STIPPE PAARD STIPPE PAARD STIP PAARD STIP PAARD STIP WOLK VOORBIJTREKKENDE TROEP Ra sel Ra sel Ra sel Ran-sel Ran-sel Ran-sel Ran-sel Ran-sel BLik-ken-trommel BLik-ken-trommel BLikken TRommel RANSEL BLikken trommel BLikken trommel BLikken trommel RANSEL
[pagina 133]
Blikken trommel Blikken trommel Blikken trommel RANSEL BLikken trommel BLikken trommel Ransel Blikken trommel Ransel Blikken trommel RAN Rui schen Rui schen Rui schen Rui schen Ruischen Ruisch... Rui... Ru... Ru... R... R... r... DE TROM (zeer snel) Rrrrr om Rrrrr om Rrrrr- om DE trom De drom De trom Rrrr-om BOM Bij den dom Met den trom Bij den zwarten dom Met den hollen trom Rrrrr-om Marcheeren! Geweren! DE zwarte soldaten! De schuine geweren! Rrr-om BOM.
[pagina 134]
De dom De trom De drom Waarom? BOM BOM Het breede plein Lantaarnschijn Rrrr-om Eén man te paard 'n zwarte baard Rrrrom Een gouden kraag 'n Schop 'n Zaag Rrrr-om Schaduwen draaien armen zwaaien Rrrr-om Schuine lijnen Golven Deinen Rrrrom 'n Zwarte drom 'n Leege trom Waarom? Waarom? Waarom? BOM " (dof) BOM " (dof) BOM " (dof) 'n Kar met 'n kruis. 'n Man met 'n vlag. 'n Kop uit 'n huis. Hysterische lach 'n man met 'n fiets Niets

[pagina 135]
De misdadiger (geheel toonloos) Mijn leven is 'n zwarte grond met lijnen grijs en roode vlekken. Mijn leven is 'n laan bij nacht, waar duistere figuren achter de boomen staan te gluren. Mijn leven is 'n halve maan boven kool-zwarte heesters. Mijn leven is 'n oude rok, gescheurd en vol met vlekken. Daar loop ik in den nacht mee rond on schaam mij als de morgen komt. Ik en de zon, wij blozen dan Mijn leven? - 'n dichtgevroren gracht bij nacht. 't ijs is glad. De enkel zwak - je glijdt. 'n Bijt. 'n Bijt. 'n Bijt bij nacht. De wereld is 'n blinde muur, die mij verschrikt en opjaagt als 'n aangeschoten haas. De wereld is 'n harde steen, die groeit en groeit door ons geween. Mijn leven is 'n nauwe cel. 'n Harde korst. 'n Houten hel. Eén kool-zwart oog. 'n Strak gezicht. 'n Vuile wand met ingekraste namen. Huj! Mijn leven is 'n cijfer. Mijn dood is 'n getal. (1916)
Lobelia I Op mijn tafel is de hemel: sterren - wit in lila-blaauw Op mijn tafel staat 'n inktpot Ligt een smerig eindje touw. Wat is de hemel diep wat is de hemel hoog wat is de hemel rond rond rond wat is de hemel blaauw Wat zijn de sterren wit wit wit Dit is de hemel Dit Dit Dit
Lobelia II (te lezen met teruggehouden adem) 'K Kom thuis in de donkere kamer Wat is 'r? Wat is 'r? 'k Maak licht. Wat was 'r? Ah! Ja! 'n Engel.., 'n Engel.., hier... hier... hier... in mijn... in mijn... afwezigheid... Ah! Ja! 'n Engel... 'n Engel... Geschreid... Geschreid... Geschreid... (1916)

[pagina 136]
De hangende gitaar Geen klank Een plank Een zwarte, smalle plank. 'n Gele schijf - Dat is haar lijf Een gat En waf is dàt? Een dunne lijn? - Dat zullen snaren zijn En onderaan Horizontaal Een zwarte dikke streep Zij hangt maar stil En spreekt geen woord Kent geen accoord Ik heb een wil! Ik heb een wil! (Uit de Serie: STILLEVENS 1914)
Kazernekamer Hoog-wit laag-zwart: de muren. Borrelend-wit-licht met bruin verbrande krant Vuile vingervegen op den wand. Dikke scheeve roestspijker Zwarte ijzeren platen, elk beplakt met etiquet Alles: smerig, Vet Deken - lijn Rood Lange stangen horizontaal, en korte stangen Verticaal 'n Bed Grijze kleêrenhoop Opgetrokken dekenbeenen Eén wang Eén gloeiend oor Eén wenkbrauwboog En 'n zwart neusgat van 'n snuiend-slapenden man. Zwarte ruiten, waarin twee gelijke witte schimmen dalen en klimmen wanneer ik mij beweeg. Weerszijden: donkere gordijnen zonder kleur Groote glanzend bruine Deur Schel-witte handdoek met 'n spitse punt omhoog Spijker, spijker, spijker, spijker, spijker 'n kram 'n oog Op vlakke strakke krib in hoek van zwart en wit 'n slapend, vreeslijk nachtgelaat Heel oud Heel jong geen enkele haar. 't Oor omhoog Een neusgat Geen voorhoofd en geen oog 'n Stompe schouderhoek. En naar omlaag rond-zacht-glooiende billenlijn Overdwars: dik - roode dekenstreep Blikken bakken Blikken bakken Glinster - vlakken.
[pagina 137]
Tegen het hoog wit der muren allerhande kleuren, scheuren letters en figuren ‘Anton Hunick's leverpastei’ ‘Fongers-Fongers’ ‘Drie kleur-rijwiel’ ‘Is de Beste is de Snelste’ ‘Yvette Gilbert’ Hoog in 'n hoek, zwart spinnewerb En op den grond twee geweren, zwaar en schuin. Open kastdeur. Zwarte chaos zwarte leêren taschen De tafel schel-geel 'n fleschje inkt schuin tegen boek: Ik Beschuldig Daar naast 'n half bruin-broodje. 'n Bajonet. 'n Platte pet. Mijn hand. De pen. M'n pols met leêren armband 't Helder wit papier! Het Hier! Precies in 't midden onder 't licht centrum waar alles om beweegt 'n beker - wit boordevol met schel-wit licht gezoomd met hemelsblauwen kring. (Uit de Serie: SOLDATEN 1916)

[pagina 138]
Nacht Een zwarte aarde waarboven en rondom 'n tuin met diamanten bloemen glom, - Waar perken waren dicht bestrooid besprenkeld en besproeid met glinsterend zaad, - een stille nacht bewegingloos en zonder kleuren waarin het wonder der ontelbaarheid onpijlbaarheid in sterrenschrift geschreven staat. Zoo'n nacht is dit. Een zichtbaar stuk muziek van zwart en wit, - 'n nacht waarin de stilte als 'n oceaan dàn suist dàn bruist dàn zingt of zoemt gelijk 'n bij die zweeft voorbij 't oor Hoort! Hoort! zoo' n nacht is dit. Een zwarte aarde. 'n Stille nacht. 'n Menschelijk brein. 'n Menschelijk hart. 'n Denkend brein. Wit. Zwart. Wit. Zwart. Wit-Zwart. Zwart-Wit. Komen. Vergaan. Komen. Vergaan. Groot. Klein. Groot. Klein. Wat is dit? Wat is dat? Wat is hier? Wat is daar? Dag. Nacht. Dag. Nacht. Dag. Nacht. Een stille nacht waarin op eens 'n slapend zwijn geluiden van gelijke lengte en kleur met diepen diepen bas uitstaat. De aarde bromt. De hemel zingt. De aarde zwart. De hemel wit. De mensch in grauw Zoo 'n nacht is dit. (1915)
Trein Klètsen Klètsen Klìtsen Klotsen Klètsen Klòtsen Rood Zwart Groot Hydra Waterstroomen Ruischen Bruisen Suizen Waterval Storten Storten Yzeren ballen Vallen Vallen Yzeren platen Yzeren bouten Duizend bouten door elkander Rollen Rollen Botsen Yzeren bouten Vallen op elkander. Beuken Bonken Bonken Beuken Bonken Beuken Stompen Stampen Beuken Bonken Snuiven Brommen Grommen Brommen Schuren Beuken Bonken Bonk Bonk Bonk Bonk Bonk Bonk Bonk

[pagina 139]
Kinderwereld (vervolg ‘Trein’) Bonk Bonk Bonk Bonk Bonk Helder gillen Schril Trillen Rillen Dreunen Kreunen Zuigen Hol Lang Snerpen Schuiven Snierpen Snierpen Snerpen... (1915) Tafeltje. Stoeltje. Kleedje gespreid. Bloempjes verlept en geschonden. Wit lint om 'n vaasje gebonden. Gele plekjes. Witte vlekjes. Blokjes. Streepjes. hokjes Knikkertjes. Knikkertjes wit grijs bruin boontjes gedroogd gevlekt en gespleten. Busjes gedeukt. Papiertjes gekrenkt. De Vloer Gans van katoen vlerkjes rood geel groen. wieltje wieltje wieltje wieltje Zwempooten helder oranje staartje van kleurige franje. Houtjes ruitvormig schelgroen en hel geel. gedeukt - ronde blikjes ontzettend veel Boortje. Tangetje. Doos vol met zand een heele woestijn in 'n oostersch land. 'n Beer ruig-geel kijkt kijkt kijkt met zwart-koralen oogjes angstwekkend scheel. Sigarenkist Open! Op hemels-blauw deksel ‘Odora’ van buiten op den kant ‘Odora’ ‘Odora’ van binnen vol zand Wéér een Sahara 'n tintelend land. Angstig. Voorzichtig. Vreeselijk teêr wiegelt het kindje heen en weer Angstig Voorzichtig in evenwicht Blank Goud Rose en wit gezicht. Groote oogen hemelsblauw geur van bloemen vermengd met dauw. Stipje zwart. Stipje zwart. Tintelende
[pagina 140]
(vervolg ‘Kinderwereld’) sterren in een zomernacht. Hippelen. Trippelen. Huppelen. Draaien. Langzaam bewegen. Bukken. Zwaaien. Elke beweging gracieus en fijn rondom perpendiculaire lijn. Rokjes tippend stippend draaiend Miniatuur-ballet Kleine danseres in pantomine. Lachen. Kuiltjes. Pruilen. Trekjes Huilen. Tranen. Tranen. Staren. Staren. Moe. Moe. Moe. Blauwe oogen toe Slapen Slapen Grove handen Witte kussens Bedsteêwanden Slapen. Slapen. Droomen. Landen. Landen. Lichten. Kleuren. Ruige beren Bloemen Geuren... (Uit de Serie: STILLEVENS 1915)
Centra pats zicht bare Knal WIT HEL WIT LICHT alles doormidden de aarde wit-zwart we loopen de weg: grillig wit - grillig zwarte figuren Vlak-horizontaal op den grond links plat op den grond " scherp Vlak-horizontaal op den grond links plat op den grond " getande Vlak-horizontaal op den grond links plat op den grond " zaag Vlak-horizontaal op den grond links plat op den grond " oneindig Daar naast daar boven en daarin: PAALTJE PAALTJE PAALTJE PAALTJE paaltje links: glinsterende slangen Oneindig Wolk in wolk wolk op wolk naast wolken STREEP SCHEL groen in de verte figuren bewegen aan onze voeten rhythmisch gesnuif gebruisch Gil HEL LANG ‘Hé?’ ‘Wàt?’ ‘O.’ ‘Hé?’ ‘Ja-ja.’ BOM BOM BOM BOM BOM BOM BOM BOM bollen wit in bollen wit naast bollen wit op bollen wit alle geluid doormidden BONKE BONKE BONKE BONKE
[pagina 141]
tjoe-hoej?? tjoe-hoej? ‘Vogel? Waar?’ 't opstijgen van geluiden doorelkaâr ‘HÉ?’ ‘O! ja’...‘kijk, kijk 't verdwijnt.’ ‘Wat zeg je?’ Jongen. Bij 'm. Grijns. Voorbij 'm. opeens: HELLE RUIMTE groen groen goud oranje diamanten Paard haag boomen reusachtige spinnewebben tegen hemel wit blauw diamanten robijnen spheren tintelende witte bollen WIT GRIJS ROSE LINKS: PAALTJE PAALTJE PAALTJE paaltje STREEP glinsterende slangen S-vorming daarboven RECHTS: groen hel-groen geel-groen glinsterend zwarte diamant indigo-streep in de verte Direct naast mij links " op-neer Direct naast mij links " heen en weer Direct naast mij links " schokkend draaiend Direct naast mij links " hoed hoofd Jas Direct naast mij links " hoed hoofd Jas (hand in de lucht glinsterende nagel ‘kijk daar 't licht 's’) Overal: cirkels cirkels trillen rillen schudden schokken snoeren diamanten kruipende krimpende zilveren slangen overal rondom door alles in alles om alles op alles Alles HA! Cirkels halve cirkels kwartcirkels schudden spiralen trillen zilver- draad golvend schitterend Enorme Oven kleurige weeke kokende massa ademen nerveus koortsig hysterisch snel HA! Wit zwart oranje groen donkere strepen gekrioel van kleurige vormpjes Over alles heen: blauw glazen glinsterende Stolp waarin en onder Ik April 1915
De eeuwigheid Een lach is op de straat dien ik niet hoor. De tafel vóór mij ligt vol dingen die ik niet zie. Nu wil ik huilen dan weer zingen. Waar of ik ben? Ik weet niet waar en of ik ben Het lichtje naast mijn arm grijpt mijn gezicht met 1000 fijne naalden. Voelhorentjes van goud. Toch zie ik niet het licht. Ik liet de wereld los. De wereld liet mij los. Waar of ik ben? Ik weet het niet. Ik weet niet waar ik ben 'k Ben niets en alles niet één en Iedereen. Ik adem, doch ik weet het niet. Leef ik of ben ik dood? 'k Geloof alle twee. Ik geloof - maar weten doe ik niets. Hoe zou 'k iets weten? Hier houdt het weten op. Hier houdt het denken op. Hier telt geen uur. Geen duur Geen ruimte en geen tijd. Dit is de eeuwigheid. (1914)

[pagina 142]
Volle maan 'k Ontvlucht de stad. Ik zoek het pad. Ik zoek de buitenwegen. Ik zoek de maan. Ik zoek mijzelf. Wellicht kom ik mij tegen. Dáár bij de heg, daar is de weg. Daar staat het hooi op hoopen Daar ga ik samen met mijn ziel onder de maanzon loopen. Is dat 'n huis? Het wàs 'n huis nu is het een karbonkel Is dat een schuur? Het was een schuur Het is nu licht en donker Is dat soms hooi? Is dat soms hooi? Hooi was het in den morgen, nu spuwt de aarde levend goud en 't hooi is opgeborgen. Is dat daar water? 't Wàs water eens nu is het paerlemoer. Is dat een schuit? Het wàs 'n schuit, Nu steekt een donkere vogel ten halve 't water uit. Is dit mijn hand? Het wàs een hand 't Is nu een vreemde Witte plant. II De maan is in de lucht! De zilver-gouden maan. Een beker is 't heelal gevuld met zilver vocht. Mijn mond is aan den rand. Ik drink. Ik drink het licht De lucht is licht. Ik adem licht. Daar klapt een reuzenvlerk boven mijn hoofd in 't zwerk Wat werd daar voor het hooren niet voor het zien geboren? Welke vogel van het licht Kwam niet tot mijn gezicht? De maan werd in mijn ziel geboren 'k Kon nauw'lijks d'eend meer hooren, die snaterde in de plas. Ik wist noch waar, noch wie ik was. Mijn borst ging langzaam op en neer. Nu was ik dood, dan leefd'ik weer. Februari 1913
[pagina 143]
[advertentie]
[pagina 144]
[advertentie]