Eynde van den Sendtbrief PAULI aen den Galaten.
|
-
a
- Rom. 14.1. ende 15.1. 1.Corinth. 9.22.
-
1
- Ofte, voorgekomen, verrascht, namelick, uyt onvoorsichtigheyt, ofte swackheyt, niet uyt moetwilligh opset.
-
3
- Namelick, waer door hy u ofte andere heeft ge-ergert.
-
4
- Dat is, die door Godts Geest verlicht zijt, ende begaeft met bequaemheyt om andere te konnen vermanen. siet 1.Corinth. 3.1.
-
5
- Namelick, met goede onderwijsinge ende vermaninge. Het Griecks woort beteeckent eygentlick heel maken, volmaken, het gebreck vervullen, ofte yet herstellen. Siet Matth. 4.21.
-
7
- D. gedenckende aen sijne eygene swackheden, dat hy oock daer door lichtelick met dergelijcke sonden soude konnen overvallen worden.
-
8
- D. door versoeckingen des duyvels ende des vleeschs tot dergelijcke sonden gebracht en wordet.
-
b
- Matth. 11.29. Ioan. 13.14. Rom. 15.1. 1.Thess. 4.15.
-
9
- D. helpt dragen, om die te verdragen, beteren, ende wech te nemen met Christelicke bescheydenheyt ende medelijden.
-
10
- D. swackheden ende gebreken, die als een swaer last op de menschen liggen.
-
11
- D. voldoet, volbrenght, onderhoudt.
-
12
- Namelick, van malkanderen lief te hebben, Ioan. 13.34, 35. dewelcke hoewelse oock van Mose beschreven is, Levit. 19.18. soo wortse Christi wet bysonderlick genaemt, om dat hy deselve sijnen discipelen op het hooghste heeft bevolen, soo met vermanen, als met sijn exempel, Ioan. 15.12. 1.Ioan. cap. 3. vers 16.
-
13
- D. meynt yet groots, heylighs, ofte bysonders te zijn, veel van hemselven houdt, ende acht dat hy beter is als sijnen naesten. Waer uyt gemeenlick spruyt dat men de gebreken des naesten soo hardt bestraft.
-
14
- Dat is, daer hy uyt hemselven niet goets en heeft: ende al wat hy heeft van Godt heeft ontfangen, 1.Corinth. 4.7. 2.Corinth. 3.5.
-
15
- D. maeckt hemselven dwaselick wijs, het gene soo niet en is.
-
16
- D. ondersoecke ende toetse, niet na sijn eygen goetduncken, maer na den regel ende toetsteen van de wet Godts.
-
17
- D. sijn eygen doen ende handelingen: niet soo seer het doen van andere.
-
18
- Namelick, als hy bevindt dat sijn doen met de wet Godts over een komt.
-
19
- D. uyt sijnen eygenen goeden wandel, ende in sijne eygene conscientie.
-
20
- D. met goeder conscientie sal mogen roemen, niet van sijne weerdigheyt of verdiensten, Rom. 3. vers 27. 1.Corinth. cap. 1. versen 29, 31. maer dat hy oprechtelick voor Godt wandelt na sijne wet, 1.Cor. 9.15. 2.Corinth. 1.12.
-
21
- Dat is, niet hem met andre vergelijckende, die hy soude meynen soo goet niet te zijn als hy, gelijck de Pharizeer dede, Luce 18.11.
-
c
- Psalm 62.13. Ierem. 17.10. ende 32.19. Matth. 16.27. Rom. 2.6. ende 14.12. 1.Corinth. 3.8. 2.Corinth. 5.10. Apocal. 2.23. ende 22.12.
-
22
- D. Gode reeckenschap geven van sijne eygene wercken, ende na sijn eygen doen geoordeelt worden.
-
d
- Rom. 15.27. 1.Corinth. 9.11.
-
23
- Het Griecks woort catechoumenos, beteeckent wel yemant die in de eerste beginselen der religie wort onderwesen, maer hier wort het breeder genomen voor allerley toehoorders, die door de predicatie des Godtlicken woorts in de Christelicke religie worden onderwesen, van wat staet sy oock zijn.
-
25
- Dat is, geve oock sijn deel tot onderhoudt der Leeraren.
-
26
- Gr. in alle goederen, Dat is, mildelick, op dat de Leeraers des te beter, sonder verhindernisse, alle haren tijt tot het bedienen van haer ampt mogen besteden.
-
27
- Gr. catechizeert, gelijck te voren.
-
28
- D. en wilt u selven niet ydelick inbeelden ofte laten wijs maken.
-
29
- Gr. Godt en wort niet bespot, namelick, met ydele uytvluchten, die vele gebruycken om de bevelen Godts niet te gehoorsamen: dewijle hy die uytvluchten niet aen en neemt, ende oock niet sonder straffe en laet henen gaen.
-
30
- D. mede gedeelt hebben soo aen de Leeraers, daer van te voren gesproken is, als aen den armen, daer van hy in ’t volgende spreeckt. Een gelijckenisse waer mede de overvloedige vrucht der mededeelsaemheyt aengewesen wort. Gelijck uyt een graen dat gezaeyt wort dickwils hondert wederom opwassen ende gemaeyt worden, Genes. cap. 26. vers 12. Siet van deselve 2.Corinth. cap. 9. vers 6.
-
31
- Die sijne goederen besteedt alleen om wellustelick daer van te leven, ofte schatten voor hemselven te vergaderen, en niet en denckt op de onderhoudinge der Kerckendienaren, noch der armen.
-
32
- D. uyt dit misbruyck der goederen die alleen tot sijn vleesch besteedt worden.
-
33
- Namelick, tijtlick ende eeuwigh.
-
34
- D. daer van sal hy vergeldinge ende vrucht verkrijgen.
-
35
- D. die sijne goederen besteedt tot geestelicke saken, om Godes eere, ende de saligheyt der menschen daer door te voorderen, ende den armen goet te doen.
-
36
- D. overmits hy sijne goederen tot geestelicke saken besteedt heeft.
-
37
- D. niet alleen hier in dit leven tijtlicken zegen ontfangen, maer oock hier namaels de eeuwige gelucksaligheyt, als een vrucht der weldadigheyt, niet uyt verdienste, maer uyt genade. Siet Matth. 25.34, 35, etc.
-
38
- D. weldadigheyt betoonende.
-
39
- Het Griecksch woort beteeckent door eenigh quaet in het goede verslappen: gelijck veeltijts geschiet in dese sake, om dat de menighte der armen groot is, ende onder deselve dickwils vele onweerdige, ende vele ondanckbare zijn: ende om dat de tijt van de vergeldinge niet terstont en komt.
-
40
- Dat is, hoewel de tijt van vergeldinge uytgestelt wort, gelijck’er tijt is tusschen zaeijen ende maeijen, soo sal evenwel deselve sekerlick komen.
-
42
- Gr. ontbonden, ofte, los gemaeckt zijn.
-
43
- Namelick, om te zaeijen, dat is, om den armen goet te doen: het welck in den tijt deses levens moet geschieden, die kort ende onseker is.
-
44
- Gr. het goede wercken, Dat is, weldadigheyt betoonen.
-
45
- Namelick, arme, ofte andere die onse hulpe ende bystant van noode hebben. Siet Luce 10.36, 37.
-
46
- Dat is, de geloovige Christenen, die met ons lidtmaten zijn der gemeynte, welcke is het Huys des levendigen Godts, 1.Timoth. cap. 3. vers 15. aen dese zijn wy meer verbonden: ende het soude onbehoorlick zijn, dat die tot een huys behooren, malkanderen souden laten honger ende gebreck lijden.
-
48
- Ofte, met hoe vele woorden, ofte, schriften.
-
49
- Namelick, sonder dat door de han van een ander te hebben laten schrijven, gelijck hy wel heef gedaen, Rom. 16.22. ende alleen sijnen naem met de groetenisse daer onder geschreven, 1.Cor. 16. vers 21. Col. 4.18. daer mede toont hy dan hoe seer dat hy de Galaten acht: ende heeft sulcks gedaen op dat de valsche Apostelen niet en souden seggen dat het Pauli brief niet en was, ofte souden eenen anderen brief, als ofse van hem geschreven ware, in plaetse van dien voort brengen, gelijck sy wel plachten te doen, 2.Thess. 2. vers 2.
-
50
- Ofte, die willen wel aengesien, ofte, aensienlick zijn. Hy verstaet hier de valsche Apostelen.
-
51
- Gr. in ’t vleesch, D. door het onderhouden van de uyterlicke ende lichamelicke ceremonien.
-
52
- D. om de leere Christi, die soo genaemt wort, om dat der selver somma ende inhoudt is, dat door het kruyce Christi het leven ons verkregen is, 1.Corinth. 2.2.
-
53
- Namelick, van de Ioden, gelijck wy dagelicks van haer meest vervolght worden, om dat wy leeren dat de wet Mosis door Christum vervult ende afgedaen is.
-
54
- Namelick, ende de besnijdenisse soo sterck drijven als ter saligheyt noch noodigh.
-
55
- Namelick, in de andere stucken, die mede in de wet geboden worden, maer leyden een ongeregelt ofte geveynst leven.
-
56
- D. sy onder u vele aenhangers mogen krijgen, ende daer van ydelick roemen by de Ioden.
-
57
- D. in de rechtsinnige leere van Christo voor ons gekruycight, 1.Corinth. 2.2.
-
58
- Namelick, kruyce Christi: ofte, Christum den gekruysten. De sin komt op een uyt.
-
59
- D. de eere, gunste, ende aensienlickheyt by de menschen.
-
60
- Dat is, van my veracht ende verworpen wort.
-
61
- Namelick, dewijle ick om de leere Christi van de werelt veracht, vervolght, ende verstooten worde, 1.Corinth. 4. versen 12, 13.
-
i
- Matth. 12.50. Ioan. 15.14. 2.Corinth. 5.16. Galat. 5.6. Coloss. 3.11.
-
62
- D. in het Rijcke ende gemeynte Christi, ofte, na de leere Christi. siet Gal. 5.6.
-
63
- Namelick, om door de besnijdenisse het eeuwige leven te verkrijgen, ofte door de voorhuydt verhindert te worden van’t selve te verkrijgen.
-
64
- Ofte, nieuwe creature, of, scheppinge, waer door verstaen wort de wedergeboorte ende vernieuwinge des menschen door den Heyligen Geest. siet 2.Cor. 5.17.
-
65
- D. na dese leere, die ick in desen sendtbrief van de rechtveerdighmakinge des menschen voor Godt, van de Christelicke vryheyt, ende van den Christelicken wandel hebbe voorgestelt en verklaert.
-
67
- D. allerley geestelicke zegeningen, ende voornamelick versoeninge met Godt ende versekeringe daer van door den H. Geest in haer gemoedt, Rom. 5.1.
-
68
- Namelick, Godes, die de fonteyne is waer uyt de versoeninge ende saligheyt des menschen vloeyt.
-
69
- D. over alle ware geloovige, die rechte Israëliten zijn, ende van Godt daer voor gekent worden: het welck hy daer by doet, om deselve van de Israëliten na den vleesche te onderscheyden. Siet Rom. 2.28, 29. ende 9.6, etc.
-
70
- Namelick, van dese valsche Apostelen. Dit spreeckt hy met een Apostolische autoriteyt om haren voordere moetwille te bedwingen.
-
71
- Namelick, van de slagen, banden, ende wonden, die ick om Christi ende sijner leere wille ontfangen hebbe. Hier mede wil hy toonen dat hy geen vervolginge en heeft ontsien, gelijck de valsche Apostelen deden. Siet 2.Corinth. 11.23, etc.
-
72
- Dit is een groete ende wenschinge, met dewelcke de Apostel sijne sendtbrieven eyndight, gelijck hy selve betuyght 2.Thess. 3.17. Siet oock Rom. 16.24. 1.Corinth. 16.23. ende 2.Corinth. cap. 13. vers 13.
-
73
- Dat is, ziele, gemoedt.
|