De Revisor. Jaargang 3

[p. 21]

Piet Delen & Jaap Goedegebuure
Zendbrieven aan een kleine parochie

Het nawoord dat Marsman schreef bij Du Perrons in 1933 verschenen bundel kritieken Tegenonderzoek eindigde met de volgende - profetische - woorden: ‘voor mij is hij eigenlijk vooral de schrijver van zijn brieven en zijn nog ongepubliceerde autobiografie’. Toen Marsman in de zomer van 1932 deze epiloog op schrift stelde, stond van Het land van herkomst nog geen letter op papier. Het ontwerp dateert eerst van het najaar van 1932 en Du Perron begint erop 10 maart 1933 aan te werken. In mei 1935 zou de roman verschijnen.

Nu, veertig jaar later, wordt de uitgave voorbereid van het niet officiële deel van Du Perrons werk, zijn brieven, waarvan er ongeveer 3500 zijn bewaard. Eenmaal gepubliceerd zulllen deze documents humains de natuurlijke aanvulling geven op een oeuvre waarin op een voor Nederlandse literaire maatstaven unieke manier een auteur zich heeft uitgesproken. Impulsief, hartstochtelijk, betrokken. Existeren en schrijven waren voor dit ‘lees- en schrijfdier’ nagenoeg identiek. En zoals schrijven en leven van Du Perron onlosmakelijk verbonden zijn, zo toont zijn werk zich als één samenhangend geheel, waarvan de brieven niet het minst belangrijke onderdeel vormen. Tussen persoonlijke brieven, ingezonden stukken, essayïstisch werk en kreatief proza zijn geen scherpe grenzen te trekken. De onderscheiden genres lopen in elkaar over. In alles wat Du Perron schrijft is zijn hele schrijverspersoonlijkheid aanwezig. Telkens probeert hij vast te leggen, hoe hij zichzelf en de wereld om hem heen ervaart.

In zijn brieven komt Du Perron nog minder ‘opgesmukt’ over dan in zijn gepubliceerd werk, waarin hij zich voor een deel schikte naar de eisen van artistiek arrangement en literaire traditie. Naar aanleiding van de publikatie van de korrespondentie tussen Kloos en Vosmaer heeft hij eens opgemerkt: ‘In hun brieven leert men de meeste auteurs het beste kennen, of zo niet het best, dan toch op een wijze die iets onmisbaars toevoegt aan hun schrijverspersoonlijkheid; in de minder opgesmukte, minder literaire mens van de correspondentie (...) vindt men toch altijd wezenlijke trekken onthuld, die in de literaire productie vermomd zijn, vernobeld of geheel verborgen.’

Du Perron werkt er steeds op het authentieke element in zijn werk te bewaren. Als Het land van herkomst af is, bekent hij op 24 april 1935 aan Vestdijk: ‘Ik zou willen dat de “goede lezer” het in boekvorm verslond; d.w.z. het leest bijna als roddelpraat, om dan achteraf te merken dat het als “wereld” toch heel wat behoorlijker is. Zooals je iemand uit brieven leert kennen; dit laatste zegt wel alles’.

Toch moet ook Du Perron erkennen, dat het hem moeite kost in zijn voor het publiek bestemde werk de waarheid geen geweld aan te doen. Ook hij ontkomt niet aan het proces van vermomming en vernobeling. Hij meent zelfs, dat er in het brief schrijven een element van vervalsing zit. Zo schreef hij in maart 1934 aan Jan Engelman: ‘Vroeger vond ik brieven echt, nu bijna altijd valsch’. Het mondelinge gesprek blijft dan over als enige mogelijkheid om zich zuiver, d.w.z. naar waarheid te uiten. Niettemin heeft Du Perron gekorrespondeerd als geen ander en men staat versteld van die enorme hoeveelheid brieven. Bijna dagelijks verzendt hij zijn epistels, vaak meerdere op één dag. Hij laat niet af zijn pen op papier te zetten, ook al moet hij soms lang op antwoord wachten. Een vergelijking met het dagboek dringt zich op. De veronderstelling dat Du Perron brieven schrijft, zoals een ander zijn dagboek bijhoudt, lijkt gerechtvaardigd.

Korresponderen is Du Perrons vorm van werken aan een dagboek. Brieven, vooral die aan zijn beste vrienden, zijn voor hem een onomwonden uitlaatmogelijkheid en geven hem de kans zijn gedachten en gevoelens spontaan en totaal uit te spreken. Waarom dan geen dagboek? Drie faktoren spelen hier een rol. Du Perron kiest de briefvorm, omdat hij voortdurend de behoefte heeft zich op te trekken aan of zich af te zetten tegen een konkrete persoon. Zijn schrijftalent kan zich pas ten volle ontplooien, als hij een vriend naast zich of een vijand tegenover zich weet. Zijn behoefte aan gesprek, dialoog, aan debat en polemiek laat zich voor een groot deel verklaren uit zijn extraverte geaardheid. Maar voor een minstens even belangrijk deel hangt die niet aflatende stroom van brieven en briefkaarten, dat voortdurend tegen de ander aanpraten, samen met de orale traditie, die de achtergrond vormt van al het werk van Du Perron. Verhalen schrijft hij in dialoogvorm. Titels als Parlando (gedichten) en Gesprek over Slauerhoff (essay) wijzen rechtstreeks op dit orale element. Het land van herkomst is één groot verhaal, dat aan de lezer verteld wordt. Opvallend is

[p. 22]

[p. 23]

ook, dat deze roman eindigt met een brief aan Wijdenes. Een derde reden, waarom Du Perron de voorkeur geeft aan de brief boven het dagboek vinden we in zijn streven naar waarheid. Hij meent dat de brief het authentieke min of meer garandeert, terwijl in het dagboek het vervalsingselement al groter is.

Zoals Marsman opmerkte vormen Du Perrons brieven en Het land van herkomst de hoekstenen van zijn oeuvre. De roman is met veel overleg gekomponeerd; in de brieven worden we gekonfronteerd met de spontane uitstroming van ideeën en emoties. Zijn er tussen roman en korrespondentie inhoudelijke parallellen aan te wijzen?

In het eerste hoofdstuk van Het land van herkomst motiveert Du Perrons hoofdpersoon Arthur Ducroo voor zichzelf het vastleggen van zijn herinneringen. Ze zijn bedoeld voor Jane, zodat zij tot inzicht komen kan in de persoonlijkheid van degene met wie ze sinds kort het leven deelt. Ducroo schrijft zijn mémoires, die hij afwisselt met journaal-aantekeningen. Het journaal omvat de periode van één jaar. Toch stelt Ducroo uitdrukkelijk vast, dat hij zich niet wenst te bedienen van het genre van het persoonlijke dagboek, waarin men slechts tot zichzelf spreekt. Zijn herinneringen maken deel uit van een permanente dialoog tussen hem en Jane, zijn een ‘biecht’ aan haar, ontstaan uit een behoefte aan zuiverheid, aan ‘morele hygiëne’.

‘Als het dwaasheid is te willen vastleggen wat nu in ons leeft, kan ik proberen voor Jane op te schrijven wat er was vóór haar: het verschil tussen het authentieke van brieven tegenover de onvermijdelijke vervalsing van een dagboek ligt alleen in de oprechtheid van aanleiding’. Voor Ducroo is de zelfbespiegeling een steriele bezigheid, omdat het blootleggen van gedachten en gevoelens alleen voor zichzelf zinloos, ja zelfs vervalsend is. In zijn drang naar de absolute waarheid zal hij aan het slot van het boek vaststellen dat de eerlijkheid, zoals ze op het papier is vastgelegd, hem lang niet meevalt, omdat hij niet ontkomen is aan het mechanisme dat, ‘zodra men verhalen schrijft, van elke “ik” toch een personage maakt’. Aan Het land van herkomst voegde Du Perron dan ook op het titelblad de kwalifikatie roman toe, om daarmee te benadrukken dat de romanfiguur Ducroo niet dezelfde was als de auteur Du Perron, die bovendien een verdere ontwikkeling van enige jaren achter zich had.

Men moet Het land van herkomst niet zien als een narcistische zelfreflektie, maar als één lang epistel aan degeen die in het boek voortdurend de geïmpliceerde lezeres/toehoorster is: Jane. Het boek appelleert steeds aan een aandachtig luisteren naar iemand die niet alleen zichzelf, maar ook de ander (de vrouw en de vriend) rekenschap wil geven. Dat dit een ethisch postulaat is, geënt op een christelijk-religieuze traditie, daarvan is Du Perron zich bewust geweest. Deze twee konstanten: het vragen om gehoor én het denken en handelen volgens morele kriteria, vinden we terug in de brieven; vooral in de brieven aan zijn ‘kleine parochie’. Voor hen hield hij aanvankelijk zijn literair-kritische sermoenen, en later stuurt hij hun zijn zendbrieven met zijn inzichten in de menselijke existentie. Wie aan twee toegewijde vrienden als Greshoff en Marsman een zes kantjes tellend epistel kan zenden over de voorwaarden van de vriendschap onder de titel ‘Apologie van Perronius’, schept, ondanks alle duidelijke ironie, van zichzelf toch het imago van het hoofd van een belijdende gemeente.

Hoe ontwikkelt zich in de brieven Du Perrons visie op de voor hem belangrijke dingen in het leven? Deze ontwikkeling is een stap voor stap zich losmaken van een aantal als wezensvreemd gevoelde artistieke en maatschappelijke ideeënkompleksen, een ‘van zich vervreemden wat als vijandig wordt gevoeld’.

Al vroeg, in de eerste helft van 1925, geeft Du Perron blijk van zijn bezwaren tegen het surrealisme, waarvan hij zich korte tijd aanhanger had getoond. Onder invloed van Pascal Pia en André Malraux verwerpt hij surrealistische ‘poespas’ zoals de ‘écriture automatique’. In brieven aan Paul van Ostaijen uit hij zijn afkeer van de modernistische schrijfprodukten van bijvoorbeeld Michel Seuphor en Jean Cocteau. De eerste wordt in de Cahiers van een lezer - Du Perrons zendbrieven over literatuur, voor enkele vrienden gedrukt - bestempeld als de onwetendste modernist en de grootste windbuil die hij ooit had ontmoet. Zijn veranderde opvattingen inzake literatuur staan een diepgaande relatie met de schilder A.C. Willink in de weg, met wie hij overigens van 1924 tot aan zijn dood in 1940 heeft gekorrespondeerd. Eind 1928 verwijt Du Perron Willink, dat deze de poëzie van A. Roland Holst niet waardeert: ‘Ik heb je al eens meer gezegd dat je eigenlijk verdomd weinig verstand hebt van poëzie. Je bent intelligent en zegt soms plotseling, onverwachts, een paar rake dingen, maar je ontwijkt sommige moeilijkheden door een zekere dogmatiek. Het is grappig, want terwijl je je tegenover schilderkunst - en zelfs het proza - zoo soepel mogelijk stelt, doe je bij poëzie een beetje à la Peeters. Het mag eigenlijk niet rijmen bij jou, en het rhythme mag ook niet beheerscht zijn; dan voel je je onwennig, als Peeters bij poppetjes. Ook goed! dit alles belet Baudelaire niet een oneindig grooter dichter te zijn dan Cocteau, en alle surrealisten’.

Verschil van inzicht in wat poëzie moet zijn veroorzaakt ook enige verwijdering tussen Du Perron en Van Ostaijen, wiens ziekbed en sterven Du Perron zich erg aantrekt. Hij kon Van Ostaijen niet volgen in diens streven naar poésie pure, ofschoon hij grote waardering had voor vele van zijn nagelaten gedichten, zoals duidelijk blijkt uit de brieven aan Van Ostaijens vriend Gaston Burssens. Zijn respekt voor Van Ostaijen en misschien de overweging dat hij zijn doodzieke vriend wat moest ontzien, hebben waarschijnlijk het verschil van mening, zoals zich dat in hun laatste brieven ontspon, binnen gematigde proporties gehouden. In ieder geval bekende Du Perron aan Van Ostaijen Richard Minne als dichter interessanter te vinden, en ondanks zijn teleurstelling begreep de miskende uitstekend waarom: ‘Inderdaad, dat je dichter bij Minne staat, vind ik zeer logisch, jij die toch een zeer groot aksent legt op de betekenis van het gedicht - en deze betekenis

[p. 24]

Portret van Du Perron door Pablo Creixams

is bij Minne gans in jouw toonaard - daar waar ik bijna zuiver ritmies-muzikaal probeer te zijn, d.w.z. dat ik probeer de opvatting alleen door het ritme te doen spreken.’

De diskussie met Van Ostaijen zou zich enige jaren later herhalen in het debat met Marsman over het epigonisme in de poëzie, dat zich naar Du Perrons mening onder sanktie van het etiket ‘kreativiteit’ recht op bestaan probeerde te verschaffen. Het merkwaardige is dat de toenadering tot Marsman - vlak voor het begin van hun korrespondentie in 1931 nog betiteld als ‘mijn beste vijand’ - per brief plaats had. Na enige epistolaire schermutselingen wordt Marsman een van Du Perrons beste vrienden.

Het schriftelijk kontakt met Anthonie Donker verloopt omgekeerd evenredig. In hem ziet Du Perron aanvankelijk een medestander. Hij begint zijn antwoord op Donkers eerste brief als volgt: ‘Ik ben zéér tevreden met uw brief! U is een van de weinige Nederlandsche jongeren die mij werkelijk sympathiek zijn, door hun werk, en buiten hun werk om. Ik waardeer het zoo in u dat u buiten al die groepeerinkjes staat’ (30 november 1928). Maar als Donker blijkt te gaan behoren tot het kamp van de al jaren verachte ‘halfzachte ethikus’ Dirk Coster, breekt hij de relatie af. De direkte aanleiding is een geschil tussen Greshoff en Donker, waarin Du Perron wordt gemengd. In zijn laatste brief aan Donker motiveert hij de opzegging van de korrespondentie aldus: ‘Ben je (...) een “Costeravelaar” geworden, dan is alles precies zoals het wezen moet, maar dan kunnen wij elkaar de conversatie meteen opzeggen, want ik heb liever met geen “Costeravelaar” iets uitstaande. Kortom, ik heb graag een vriend òf een vijand tegenover me; dat is niet zo gecompliceerd’ (16 mei 1930).

In zijn eerste brief aan Donker had Du Perron van Jan Greshoff gezegd: ‘Wat een hartelijke, toegewijde kerel is Greshoff; zulke menschen verzoenen je met de Literatuur’. Het zouden inderdaad mensen als Greshoff, Marsman, Ter Braak en Roland Holst zijn die, ondanks de grote verschillen in karakter en literaire geaardheid, Du Perron verbonden hielden aan de literatuur, omdat hun persoonlijkheid, die buiten de façade van valse pretenties kon, voor hem van meer belang was dan de toevallige artistieke meningsverschillen. We memoreerden al, dat de vriendschap met Marsman tot stand kwam door de bewust gezochte polemiek, één van de schaarse keren dat een vijand in een vriend verkeerde. Als het kontakt enige maanden oud is, schrijft Du Perron op een ‘ultimatum’ van Marsman om tot een intiemere relatie te geraken: ‘Onze verhouding tot dusver was uiteraard nooit veel meer dan 'n vriendschappelijk contact dóór, over, langs, om, in en bij de literatuur; voor iets anders ontbrak ons tot dusver materieel de tijd, en werkten ook de omstandigheden niet mee. We zouden elkaar in andere levensomstandigheden moeten meemaken, om het tegenwoordige stadium van vriendschapsgevoelens tot een werkelijke vriendschap te doen “rijpen” zoals dat heet; maar ik heb te dien opzichte niet de minste vrees of twijfel. D.w.z. - als ik alleen vrienden kon zijn met iemand “de mon bord”: geheel van mijn slag, dan zou ik wel twijfelen (jouw Shelleyaansche kant is mijn fort niet), maar als dat waar was zou ik immers ook Jany niet alleen niet vriendschappelijk gezind zijn, maar ronduit vijandig. Neen, het eenige wat voor mij telt - na een ongeveer gelijkwaardige intelligentie, of wat daarvoor in de plaats treedt, natuurlijk - is dit: de properheid van het individu, zijn werkelijke, menschelijke waarde - of, om je nog een voorbeeld te geven, dat in duidelijkheid, hoop ik, niets te wenschen overlaat, ik aanvaard jou precies en geheel om dezelfde redenen waarom ik Nijhoff verwerp’ (11 juni 1931).

Een dergelijk selektiekriterium veronderstelt een strenge morele kode. Greshoff wordt gekapitteld om zijn voorliefde voor de door Du Perron verachte ridderordes. Slauerhoff en Vestdijk worden tot een verbreking van de relaties uitgenodigd, wanneer ze hebben aangepapt met de officiële Literatuur. Slauerhoff, omdat hij kritikus Henri Borel een bedankbriefje heeft gezonden naar aanleiding van zijn artikel over Het verboden rijk; Vestdijk vanwege het aanvaarden van het lidmaatschap van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde, voor Du Perron het summum van oubollige letterlievendheid. Wanneer Greshoff en Marsman hem naar aanleiding van zijn absolute principes ten aanzien van de vriendschap het verwijt van ‘rechterschap’ maken, schrijft Du Perron voor hen zijn al genoemde ‘Apologie van Perronius’, waarin hij zijn credo nog eens uitspreekt: ‘(...) ieder verwijt heeft ergens een “morele bijsmaak”, en als je het zoo noemt is het “rechterschap” dus juist. “Rechterschap” dan ook deze contra-verwijten van jullie tegen mij. In laatste instantie geloof ik dat het hierop neerkomt: er

[p. 25]

moet ergens een moreele achtergrond zijn, ook in de volmaaktste liefde, ook in de volmaaktste vriendschap. (...) Mijn “moreele rechterschap” komt er in laatste instantie dus op neer dat ik niet als vriend kan beschouwen dien ik eigenlijk ergens veracht. Als je het zoo neemt, goed; dan wil ik ook wel graag rechter zijn’.

Het pendant van deze overwegingen vinden we in die hoofdstukken van Het land van herkomst die over de trouw en de liefde handelen. Tegenover de ruime opvattingen van Bella en André Héverlé verdedigt Ducroo fanatiek zijn aanspraken op de totaliteit van de relatie tussen twee personen, en hij is zich bewust dat hij zich ‘nog nooit zo verwoed christen’ heeft gevoeld als juist in deze diskussies.

In de konfrontatie met de politieke en sociale vertroebeling van de jaren dertig stelde Du Perron zich op een nog smaller standpunt. Nadat hij had afgerekend met halfzachtheden en valse pretenties op literair terrein, bepaalde hij zijn plaats temidden van de opkomende totalitaire beweging van links en rechts. De steeds meer benauwende situatie in Europa dwong ook de individualistisch ingestelde Du Perron een houding te bepalen. Ondanks zijn geweldige afkeer van fascisme en nationaal-socialisme kon hij zich toch niet overgeven aan de

J. Slauerhoff, A. Roland Holst, E. du Perron

linkse partijpolitiek. In zijn essaybundel De smalle mens verdedigde hij het goed recht van het niet-kiezen, van verschoond willen blijven van alle ‘politieke vuiligheid’. In het vervolg zullen zijn vrienden opwekkingen in deze zin te lezen krijgen, waarschuwingen zich niet met de vijand in te laten. Op 15 februari 1934 schrijft hij bijvoorbeeld Roland Holst: ‘Als ik moet aannemen dat jij aan zulke kots-individuen als Hitler-Goering-Göbbels eenige waarde voor je eigen gevoel toekent - zelfs “symbolische” -, dat het niet gewoon een kwestie van huid en maag van je wordt, zooals je morgen toch ook niet met een nieuw gepredikte kerel naar bed zou gaan, dan wordt het mij wat al te bar. Jij alzoo hebt met die flikkers niets te maken. Ik zeg dit zonder eenige bijgedachte aan een communistische tegenwaarde, maar gewoon als een onvermijdelijke, en de eenig-ware onderscheiding tusschen het eene menschensoort en het andere: “een goed mensch is van elk slecht mensch diepst afkeerig”. Verander de woorden “goed” en “slecht” die te moreel aandoen, in twee andere die volkomen juist zijn, en je weet precies wat ik bedoel.’

In 1936 zou Du Perron Europa verlaten, vermoeid van de beroeringen die de oude wereld rijp maakten voor de gewelddadige uitbarsting van 1939. Maar ook het verlangen zijn ge-

[p. 26]

boorteland Indië terug te zien, om ná Het land van herkomst in de direkte konfrontatie mogelijk tot afrekening met een stuk verleden te komen, speelde zeker mee. Mocht Du Perron vóór zijn vertrek nog de illusie koesteren in Indië een rustiger wijkplaats te vinden, het ook daar doorgedrongen fascisme beroofde hem snel van zijn goede verwachtingen. Ook het gemis van zijn Parijse intellektuele milieu, waarvan hij zich blijkens het Scheepsjourmaal van Arthur Ducroo, dat volgt op Het land van herkomst, nog gemakkelijk dacht te willen (en kunnen) distanciëren, wreekte zich.

Het appèl op de steun van de in Europa achtergebleven vrienden werd sterker, zeker toen het erom ging de reputatie van Multatuli te verdedigen, die voor hem in Indië het symbool werd van zijn eigen individualistische geaardheid en verzet tegen alles wat hij als tegemoetkoming aan de korrumperende invloeden beschouwde. Hevig verbitterd was hij dan ook, toen hij meende te bemerken dat zijn trouwste vrienden, Ter Braak en Greshoff, het vroeger samen verdedigde ideaal verraden hadden. Vooral de laatste kreeg per brief de felste verwijten naar zijn hoofd, toen hij als redakteur van Groot Nederland, waaraan ook Du Perron na de opheffing van Forum regelmatig meewerkte, een bijdrage over Multatuli plaatste van J. Saks, die Du Perron als gericht tégen zijn ‘maître de conscience’ beschouwde. Op Greshoffs verdediging dat Du Perron een ‘literaire liefhebberij’ opblies tot een halszaak, antwoordde hij: ‘(...) als je de vriendschap en wat je nu zoo exclusief “literaire liefhebberij” noemt, zoo fraai wilt scheiden, in welke factice en gelogen wereld heeft onze vriendschap dan verder plaats? Ik word er benauwd bij. Deze briefwisseling is nl. op één punt bizonder onthullend geweest: we hooren blijkbaar niet bij elkaar en het is een dwaze, onmaatschappelijke illuzie van mij geweest dat ooit te veronderstellen. Voor mij is een bepaalde literatuur de uitdrukking van mijn ernstige waarde, allerminst een liefhebberij’. En enige weken later preciseert hij: ‘Welnu, Jan, zet nu alle eigen ideeën opzij en geloof mij, blindelings, als ik je zeg: Multatuli is voor mij een vriend, zoo levend als eenige levende vriend, jij of Menno bijv. Zonder deze vriendschap zou ik 't hier in Indië niet te harden vinden. Het is niet een geloofskwestie, maar 100% een vriendschapskwestie die ik ervan maak’.

Als men de overstelpende hoeveelheid van Du Perrons korrespondenties overziet, kan men niet anders dan konkluderen, dat Du Perron een van de grootste briefschrijvers uit de Nederlandse literatuur is en dat het beeld van hem als schrijver pas volledig wordt, als men de brieven beschouwt niet als geschreven naast, maar wezenlijk behorend bij zijn overig werk. Maar nog nadrukkelijker dan in het al gepubliceerde oeuvre ligt het accent bij de epistolaire produktie op het schrijven als de vervanging van de gesproken dialoog. Behalve groot briefschrijver was Du Perron een levendig causeur en boeiend vertellen, juist dáárom waarschijnlijk. En ofschoon zijn brieven meestal aan duidelijkheid niets te wensen overlaten, zeer persoonlijke getuigenissen vormen en recht op de man af zijn geschreven, was Du Perron er dikwijls van overtuigd, dat in een persoonlijk gesprek konflikten sneller opgelost worden en standpunten beter tot hun recht komen. Als Du Perron in zijn eerste brief aan W.L.M.E. van Leeuwen (19 juli 1935) reeds meer dan vijf kantjes heeft vol gemaakt over de interpretatie van Het land van herkomst, zegt hij: ‘U ziet, zoodra men deze kwesties een beetje ingrijpend gaat behandelen is eig. een gesprek noodig, want ik heb u nu 6 blzn. geschreven en wschl. bent u niet voor de helft “bevredigd”.’ Dezelfde middag volgt dan nog een brief van twee grote, tweezijdig beschreven vellen. En wanneer tegen het midden van 1935 de ruzie met Slauerhoff na ‘eindelooze brieven’ toch zo hoog gelopen is, dat het een kwestie van buigen of barsten is geworden, schrijft Du Perron vanuit Parijs aan Ter Braak: ‘Ik zit hier op het oogenblik heelemaal “opgehangen” (suspendu), nl. wachtend op antwoord van Jany of Slauerhoff om naar Bergen te komen. Ik heb hun dit voorgesteld, na een laatste brief van Slauerhoff, die mij werkelijk voor de keus stelt om mij voorgoed met hem te brouilleeren of te probeeren de heele rotzooi te bepraten’ (3 mei 1935). En als er gepraat kan worden, tijdens vakanties en bezoeken over en weer, ligt de korrespondentie stil. Maar Du Perron is nog niet teruggekeerd in Parijs, of hij zet het gesprek voort op schriftelijke wijze.

Hierboven is gewezen op het dagboek-karakter van Du Perrons korrespondenties. Een veel voorkomend motief om een geregeld dagboek bij te houden, is de morele drang aan zichzelf verantwoording af te leggen omtrent denken en handelen. In zijn werk en juist ook in zijn brieven zien we Du Perron voortdurend bezig een eigen plaats te bepalen, stelling te nemen in litteris en in politicis. Er mag voor hemzelf én voor zijn omgeving geen onduidelijkheid bestaan over de plaats waar hij staat. In Het land van herkomst wil Du Perron laten zien: zo was ik en zo ben ik geworden. In de brieven moet men telkens lezen: hier sta ik, ik kan niet anders. In tegenstelling met de schrijver van een privédagboek heeft Du Perron vrienden nodig met wie hij korrespondeert, om zichzelf te verantwoorden. De voornaamste personages uit Het land van herkomst fungeren als spiegelfiguur ten opzichte van Arthur Ducroo. Op vergelijkbare wijze spiegelt Du Perron zich in zijn brieven aan zijn korrespondenten. Door hun antwoorden - waarvan, op die van Ter Braak na, helaas weinig bewaard is gebleven - wordt aan het epistolaire werk een extra dimensie toegevoegd: die van een man die in het gesprek met anderen op zoek is naar waarheid.