Onze Eeuw. Jaargang 21

[p. 367]

Tooneel
Door Jo de Wit.

‘Het Nederlandsch Tooneel’ De bruiloft van Figaro.

Wij hebben sinds Beaumarchais zijn rol op het wereldsch tooneel speelde, de fransche revolutie gehad, de wereldoorlog, de Russische revolutie en al de daar tusschen liggende evoluties op politiek en sociaal gebied. Geen wonder mag het heeten dat wij, bij het aanschouwen van zijn voornaamste tooneelstuk, ‘de bruiloft van Figaro’, niets kunnen terug voelen van wat het fransche publiek bewoog toen, 27 April 1784, de première plaats had, welke later werd gekenschetst als ‘un jour de folie intellectuelle.’ De koning, Louis XVI, had de vertooning van het stuk verboden, hij zag er de revolutionaire ideeën met gevaarlijke levenskracht in werkzaam, hij verbood om zich te verdedigen, doch heel het hof, smachtend naar prikkels, nieuwsgierig en neigend naar het nieuwe liberalisme, wenschte de opvoering; Beaumarchais hield stoutmoedig aan en de zwakke koning moest toezien hoe zijn omgeving, hoe heel de adel, de vertegenwoordigers van het ancien régime de ideeën toejuichten die hun ondergang zouden worden. Reeds lang heerschte in de meest aristocratische kringen een vreemde geëxalteerde belangstelling voor het liberalisme, dat de schrij-

[p. 368]

vers en filosofen in de harten gewekt hadden - Voltaire, Rousseau, de Encyclopaedisten waren Beaumarchais vóór gegaan - doch op dien gedenkwaardigen dag toen de bruiloft van Figaro voor het eerst werd gespeeld, stuwden al de reeds lang opgekropte neigingen en gevoelens van velerlei aard: politiek, sociaal, zedelijk te samen en zij uitten zich hartstochtelijk, in een ware explosie, in een waanzinnig succes. Wonderlijk leven dat steeds weer de grootste tegenstrijdigheden verwezenlijkt: hoe kan een maatschappelijke klasse er toe komen de voortgang van ideeën te bespoedigen die haar dood beteekent? En dit enkel uit zucht naar iets anders, uit verachting van het heden, uit lust tot leven - hoe vreemd het ook klinken moge - want heel dit bestaan van verwording en traditie had hen vervuld van moeheid en hun hartstocht en hun verlangen waren zoo groot dat zij niet bemerkten met vuur te spelen.

Wie was het die deze vlam aanwakkerde en zich een ongehoorde populariteit verwierf door zijn stoutmoedigheid? Een wonderlijk sinjeur, beurtelings en gelijktijdig: horlogemaker, muziekleeraar, edelman, politicus, hoveling, letterkundige en zakenman; beurtelings óók: bewonderd en veracht, bespot en gevleid, beklaagd en benijd. Hij was lenig van geest en lichaam, handig, speelsch, intrigant; een verweven natuur, gevoelig en brutaal, trotsch en sluw en vol goedheid tevens, geen beter man, geen beter zoon en echtgenoot dan hij.

Figaro is zijn copie. Beaumarchais echter overtrof zijn literaire schepping. - Hij was interessanter, rijker van geest dan deze.

Figaro vertegenwoordigt de Tiers Etat. De man vol gaven die knecht is, tegenover een sensueele dommerik die zijn meester is.

Het lot van Figaro bood overeenkomst met het lot van 't volk - zij werkten en toch bleef hun positie gering - de Graaf Almaviva, rijk geboren - wat heeft hij gedaan om zijn voorrechten te verdienen?

Zoo was 't ook met den adel, die, volgens 't woord in

[p. 369]

Figaro ‘s'est donné la peine de naître.’ Figaro strijdt om zijn bestaan, om zijn liefde die sterk en frisch en jong is, zijn liefde waarvan hij de duur in een wettig huwelijk wil verzekeren. De graaf Almaviva zoekt zijn amoureuse fortuintjes in 't geheim, zijn vrouw die tegen de dertig loopt, peet van een ondeugenden jongen edelknaap Cherubijn, nadert onmerkbaar 't gevaar van de huwelijksontrouw.

Suzanne, Figaro's liefje strijdt met Figaro mede - zij is vroolijk, hupsch - bevattelijk, zij volgt zijn behendige zwenkingen, zij voorziet zijn listen. Hun triomfeerende liefde klatert aan 't eind van het spel jolig omhoog.

Heel dit stuk draait om de liefde. Ter wille van de liefde wordt er geintrigeerd. Ook om het geld. En als Figaro zijn intrigues weeft, dan doet hij dit als een spel, uit lust tot fijn een handig combineeren en speculeeren, dan is bij hem de ijdelheid, de zelfvoldoening een grooter factor dan de winst zelf. Beaumarchais was geen vulgaire intrigant; hij was menschenkenner, filosoof, en dit is Figaro ook. Zijn monoloog in 't vijfde bedrijf dat aan de eenheid van het stuk eenigszin schade doet - want hier is hij meer volksredenaar dan een tooneelfiguur - Figaro's monoloog die beroemd werd, leert hem tevens kennen als denker, als intellectueele persoonlijkheid. Het stuk is kort van adem - met vreemde langdradigheden er tusschen - het is jong van stijl, vroolijk, en heftig.

Het stuk is voornamelijk ontkennend en destructief van aard - daarom vond het zijn toejuichers onder allen die bij het heden geen vrede hadden.

Voor ons, twintigste eeuwers, is het stuk vooràl belangrijk door zijn levendigheid. Beaumarchais heeft verklaart: ‘j'ai tenté de ramener au théatre l'ancienne et franche gaîté en l'alliant avec le son léger de notre plaisanterie actuelle’.

Dit is het wat onze verheugenis uitmaakt. De ‘wijsheid’ van dit werk heeft niet zulk een diepen klank dat zij door de eeuwen heen ons blijft ontroeren.

[p. 370]

De vertooning van het Nederlandsch tooneel gaf de levendigheid die het wezen van het stuk is, goed weer. Wel kan het misschien nog iets lichter, speelscher, maar veel viel er te genieten. John Gobau als Figaro gaf aan 't geheel een goed tempo. Hij was zonnig en frisch in verschijning en spel, toch ontbrak er nog een ‘je ne sais quoi.’ Maar hij was in menig opzicht een verrassing.

Magda Janssens speelde voortreffelijk - kittig, pittig, bekoorlijk.

Ook de overigen - Marceline van Mevrouw Sablairolles, Bartholo van Louis van Gasteren - niet te vergeten: Gimberg als Brid'oison vervulden hun rol uitstekend. Cherubijn was niet gelukkig in haar opvatting van jongen, amoureusen edelknaap.

Noemen wij verder nog: Jacques Reule als Graaf, Mevrouw Royaards als gravin - Oscar Tourniaire, Greta Gijswijt, Paul Huf, Maurits Parser, Jan Wensma en Adriaan Hooykaas.