Ons Erfdeel. Jaargang 41

[pagina 594]

Beeldende kunst

Piet Killaars beelden

Termen als kiem, voortgaande beweging en levenskracht zijn sleutelwoorden in het oeuvre van de Limburgse beeldhouwer Piet Killaars. De titels van zijn beeldhouwwerken zijn wat dit betreft eenduidig. Zijn werken heten Golfslag, Vrucht vermenigvuldiging, Beweging, Stroming, Vlucht, Doorgang, Koraal, Spiraal of Vrucht- en Zaadvormen. Zelfs op het eerste gezicht neutrale titels als Vijf verticale elementen en Cirkel wijzen in een bepaalde richting; in dit geval een beweging omhoog of in het rond. En ook een introvert en stil werk als Echo fungeert denkbeeldig als voortzetting van een klank of concept.

Ter gelegenheid van de vijfenzeventigste verjaardag van de beeldhouwer verscheen het boek Piet Killaars beelden. Als motto van het goed gedocumenteerde en mooi uitgevoerde boekwerk, waarin het complete oeuvre van de kunstenaar staat afgebeeld, is gekozen voor een citaat van Pierre Teilhard de Chardin uit Het verschijnsel mens (1947): ‘Naarmate de wetenschap verder doordringt in de ontwikkelingsgang van de mensheid komt vast te staan dat ook de mens, als soort, onderworpen is aan dezelfde wetten, die gelden voor elke knop aan de boom van het leven’. Het citaat sluit nauw aan bij de intentie van Killaars om, zoals Lambert Tegenbosch het verwoordt, ‘verbeeldend te speculeren hoe de code van groeien en leven werkzaam is in de natuur’.

In het essay ‘Het beeld en de wereld’ gaat Tegenbosch uitgebreid in op deze thematiek. Hij omschrijft het werk van Killaars als ‘figuratieve geometrie’. De beeldhouwer is gefascineerd door de veronderstelling dat er achter de organische verschijningsvormen bepaalde wetmatigheden schuilgaan, inherent aan alle leven in de natuur. Dat idee is onder meer terug te voeren op de waarneembare regelmaat in de bouw van koralen en schelpen, struiken en bomen, bloemen en zaden, het aangewaaide zand op het strand en de rimpelingen van het water. Dergelijke telkens terugkerende patronen in groeien bewegingsprocessen vormen een bron van inspiratie voor het abstracte werk van de beeldhouwer. Terecht geeft Tegenbosch aan dat Piet Killaars daarbij niet slechts analyseert, maar vooral mediteert over de aard van het leven. In motieven als Poort, Boot, Vrucht, Cirkel, Gras, Kiem, Golf klinkt een bezinning door over levensbegrippen als ontstaan, worden, overgang, vervlieten. ‘Het is een geest van verwonderde en bewonderde eerbied waarmee Piet Killaars de natuur beschouwt,’ aldus Tegenbosch, die concludeert dat de kunstenaar in zijn vrome aandacht voor de natuur ‘de religieuze houding nabij komt’.

Jan Reijs geeft in zijn bijdrage over het leven en werk van Killaars aan dat het, gezien de bezonnen aard van zijn werk, niet verwonderlijk was dat de kunstenaar in 1989 werd benaderd voor het ontwerp van een deurportaal van de St. Servaasbasiliek in Maastricht. Op de bronzen toegangsdeuren van de pelgrimskerk heeft Killaars in reliëf de menselijke levensweg verbeeld, die ontspringt vanuit het water. In de cirkelvormige deurkrukken is het motief van twee vissen verwerkt, als verwijzing naar de gedoopten.

Uit het oeuvre-overzicht blijkt dat Killaars zich reeds vroeg in zijn carrière interesseerde voor de religieuze context van de beeldhouwkunst. Door zijn contact met Henri Krey-

[pagina 595]

kamp, een denker over theologie en filosofie, leerde hij naar eigen zeggen ‘betekenissen en achtergronden van kunst kennen’ en kreeg hij ‘inzicht in met name de sacrale kunst’. Na de oorlog maakte hij een rondreis langs de beroemde Romaanse kerken en kathedralen van Frankrijk. Zelf vervaardigde hij in die periode christelijke beelden zoals Barmhartige Samaritaan, Wegkruis en een doopvont. In 1953 studeerde hij onder begeleiding van Oscar Jespers af aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht met twee gedecoreerde kapitelen in rood Roemeens marmer voor de St. Lambertuskerk in Horst. Ook in de jaren zestig ontwierp hij nog beelden met een christelijke iconografie, zoals een geveldecoratie voor de St. Jan de Doperkerk in Schiedam met de symbolen van de vier evangelisten.

In een expressief, profaan beeld als Gevallene, een oorlogsmonument uit 1956, lijkt het religieuze gedachtegoed medebepalend te zijn geweest voor het ontwerp. De vermagerde, liggende gestalte in brons is weliswaar ‘gevallen’ maar richt zich bij wijze van spreken als een figuur van Lazarus aarzelend op uit de dood.

Wanneer Killaars eind jaren zestig overgaat tot abstract werk komen we een vergelijkbare opwaartse beweging tegen in sculpturen als Wording (voor de Technische Universiteit in Eindhoven) en Beweging in de ruimte II (voor het Internationaal Agrarisch centrum in Wageningen). Ter ondersteuning van dit laatstgenoemde kunstwerk is in het boek gebruikgemaakt van een citaat van José Boyens, die in het verleden belangrijk onderzoek naar Killaars deed. ‘Aan de sculptuur zijn drie fasen te onderscheiden: de onderste ordelijke stapeling, daarna het wanordelijk over elkaar tuimelen, totdat, als door een wonder uit de chaos zich eigener beweging steen op steen verheft.’ Of men dit beeld nu interpreteert als verwijzing naar het scheppend kunstenaarschap zoals Boyens doet of het liever opvat als metafoor van het leven, - kenmerkend voor het werk van Killaars is de groeibeweging die uitdrukking geeft aan een intrinsieke levenskracht.

De dichter Frans Budé schrijft in de fraaie cyclus Beeldwerk, Lied van het scheppen in gedicht VIII:

In de bijdrage van Frans Budé, die bestaat uit zestien gedichten, wordt de creatieve bezigheid van de beeldhouwer Piet Killaars bezongen en de aard van zijn werk getypeerd. De vele prachtige foto's van het werk van de beeldhouwer, ten dele gemaakt in de context van zijn werkomgeving, maken het beeld van Killaars' kunstenaarschap compleet.

 

Juleke van Lindert

frans budé, jan reijs, lambert tegenbosch, Piet Killaars beelden, Rosbeek Books, Nuth, 1997, 150 p. Het boek is een complete oeuvrecatalogus en bevat een samenvatting in Engels, Duits, Frans en Italiaans.