Ons Erfdeel. Jaargang 32

Corneille's gevoeligheden

Na Karel Appel is Corneille nu de bekendste levende Nederlandse schilder geworden en hij heeft dit vooral te danken aan zijn grafiek, die in diverse galeries goed wordt verkocht. Meer dan Appel, die overigens ook minder voor de galerie produceert en zich meer op de musea en de particuliere verzamelingen richt, slaagt Corneille erin een redelijk groot publiek te bereiken met zijn lyrisch eenvoudige voorstellingen in mooie kleuren, in oplagen gedrukt. Zijn litho's en zeefdrukken herinneren met hun soepele lijnvoering aan de art nouveau van Alfons Mucha omstreeks de eeuwwisseling. Het succes van Corneille dreigt hem te vervreemden van de kunsthistorische belangstelling, die voor zijn werk meestal niet veel verder reikt dan de jaren zestig.

Waarschijnlijk om die tendens te compenseren en tevens om het publiek een steun in de rug te verlenen, heeft Jaski art productions, die grafiek van Corneille heeft uitgegeven, het boek dat Marcel Paquet in de serie ‘philosophie des arts’ te Parijs heeft doen verschijnen, in het Nederlands laten vertalen. Deze auteur publiceerde in 1982 een boek over ‘Magritte, ou l'éclipse de l'être’.

Deze publikatie verbindt twee verschillende doelen met elkaar: een wetenschappelijke visie aan het werk verlenen en een rijk aanbod van fraaie, decoratieve illustraties verschaffen die tegemoet komen aan het aanbod in de galeries.

‘De dag dat iedereen van Corneille's werk houdt, zullen de mensen minder verontrust zijn, minder kwaadaardig, minder gekweld... Hij die zich laat verleiden of tenminste laat aanspreken door Corneille, ziet de toekomst zonder vrees op zich afkomen’, schrijft Paquet.

Wel, hij mag zich een tevreden mens voelen, want zijn wens is al aardig in vervulling gegaan. Het is nu immers mogelijk om met een pochette en een stropdas in Corneille-motieven en kleuren,

[p. 446]

Corneille, ‘Printemps sauvage’, 1965, olieverf op doek, 162 × 130 cm, Museum voor Schone Kunsten, Gent.

een naar ontwerp van Corneille beschilderde tram in Amsterdam binnen te stappen en met een Corneille-pen te schrijven, het hoofd op een kussen van Corneille te laten rusten, luisterend naar de klanken uit de door Corneille gedecoreerde vleugel. Wat kan een kunstenaar meer dromen?

Paquet heeft er van alles aan gedaan om dit ideaal ook filosofisch te onderbouwen. De schilderkunst van Corneille heeft naar zijn oordeel een visie: ‘ze maakt de blik “wegwijs” volgens een modulatie die onze blik niet zou hebben kunnen omhelzen als hij aan zichzelf was overgelaten’. De schilder zelf heeft daar geen kennis van, betoogt de auteur die er wel raad mee weet. Hij laat alleen op de eerste bladzijde Corneille Guillaume van Beverloo meedelen, dat die het te pretentieus vond om zijn achternaam te zetten onder wat hij had gemaakt. Paquet sluit dan op de betekenis kraai van Corneille aan en verwijst naar de raaf in het bekende gedicht van Poe, naar Hegel, naar de Azteken, naar de geschiedenis van Rome en van Egypte en naar talloze kunstenaars en dichters van verschillende pluimage die iets met een vogel hebben gedaan om vier bladzijden verder te eindigen bij Van Goghs schilderij ‘Korenveld met kraaien’, waarna er weer een uitvoerige passage volgt zonder dat er iets wordt geschreven over de schilderkunst van Corneille. Paquet vindt dat kennelijk ook verder

[p. 447]

niet nodig. Hij stort een grabbelton met ideeën van anderen leeg om te zeggen, dat de essentie van Corneille's kunst is: het geheim van het zichtbare en het voelbare te vangen. Aan die algemene mededeling moet en zal een filosofie ten grondslag liggen en er wordt vrijwel geen wijsgeer ongenoemd gelaten om die ‘visie’ te vormen: Heraclitus, Spinoza, Kant, Hegel, Heidegger, Goethe, Wittgenstein en Foucault, om maar te zwijgen van de dichters, komen eraan te pas om duidelijk te kunnen maken, dat wanneer men schilder is, men af moet gaan op de natuur: ‘de “natura naturans” is inderdaad de oorsprong van de kunst, en ook de onzichtbare aantrekkingskracht en de actieve oneindigheid ervan, en wat dat betreft is het “genatureerde” (naturata), het oerfenomeen waar Goethe over spreekt, alleen van waarde als het “naturerende”(naturans) erin opduikt en zich er van alle kanten meester van maakt’. Paquet bedoelt, denk ik, dat de schilder de ongrijpbare beweeglijkheid van de natuur moet en wil vastleggen. Hoe doet Corneille dit? Zoals een vogel zijn veren verliest, luidt het laconieke antwoord van de auteur.

Paquet kan er niet omheen, dat Klee van grote betekenis is geweest voor de schilderkunst van Corneille, maar het zal niet verbazen, dat die invloed alleen retorisch wordt ‘verklaard’ met ‘het innerlijke verschil’, waarna er weer veel andermans woorden nodig zijn om wat hiermee wordt bedoeld uit te leggen.

Paquets woordenparade maakt kortom vrijwel niets duidelijk en leidt alleen af of om de schilderkunst van Corneille heen. De afbeeldingen geven evenmin een juiste representatieve afspiegeling van Corneille's ontwikkeling, al blijkt er wel uit, dat zijn werk uit de jaren vijftig en zestig veel verrassender was dat zijn latere schilderijen. Afmetingen worden niet vermeld. Wel is er een lange lijst van ‘voornaamste’ tentoonstellingen, evenals een bibliografie en veel foto's, zelfs een apart katern van zijn model in het atelier.

Noch de uitgever, noch Corneille zelf schijnen zich ervan bewust te zijn dat dit boek ongeschikt is voor de kritische wetenschappelijke lezer en evenmin bruikbaar is voor een andere lezer, want de gedachten- en woordenstroom is vaak onbegrijpelijk en onvoldoende gestructureerd om boeiend te kunnen worden. Alleen de kijker en aspirant grafiekkoper komt aan zijn trekken: hij houdt een kloek boek in de hand met prachtige kleurenafbeeldingen van merendeels zeer softe porno, even tendentieus als de sjaals of de pennen, de tram of de piano. De gesigneerde luxe editie in cassette, uitgegeven bij Jaski art productions te Wijdenes, bevat twee genummerde en gesigneerde grafische bladen.

Erik Slagter

marcel paquet, Corneille of de sensualiteit van het gevoel, Meulenhoff-Landshoff, Amsterdam, 1988, 156 p.