lid werd van talloze letterkundige genootschappen in Noord en Zuid en zelfs erelid van het Comité Flamand de France.
In het geheel van het negentiende-eeuwse kulturele leven in Vlaanderen was hij meer als een interessant randverschijnsel; hij was een aktief medespeler. In het geheel van de Duits-Vlaamse betrekkingen was Hoffmann von Fallersleben ongetwijfeld de belangrijkste figuur van zijn eeuw. Daarnaast zal dit boek bij ieder lezer in Vlaanderen ook een aantal vragen doen rijzen die verband houden met een recenter verleden in die betrekkingen. De lezer zal hier krachtlijnen willen zoeken die moeten uitlopen in de jaren vanaf 1914-18, meer in het biezonder de periode 1940-45. Maar daarover verder.
Hoe boeiend de figuur van Hoffmann von Fallersleben voor ons ook mag zijn, de auteur van deze studie zal het zeker niet gemakkelijk gehad hebben. Ook al beperkte hij zich vooral tot Hoffmanns visie op Vlaanderen, Peter H. Nelde kon er niet buiten ook de komplekse persoonlijkheid die Hoffmann was te tekenen en er rekening mee te houden. En wat al tegenstrijdigheden staken er niet in het leven en het werk van deze vriend van Vlaanderen, dat mengsel van volbloed romantikus en wetenschapsmens! Hij die zijn Nederlandse en Vlaamse vrienden een tekort aan wetenschappelijke discipline verweet, aarzelde niet om een zonderlinge grap uit te halen door in een wetenschappelijke editie van oude Nederlandse liederen twee zelf gemaakte liederen in te lassen. Een zelfde kompleksiteit en tegenstrijdigheden in zijn verhouding tot Vlaanderen en de Vlaamse Beweging kunnen aangehaald worden. Zo lagen naast een niet te loochenen liefde voor Vlaanderen ook al eens bemoeizucht en persoonlijke ambities onder zijn optreden verscholen.
Het feitenmateriaal dat Peter H. Nelde hier verzamelde is boeiend en indrukwekkend. Dat belet niet dat het mij voorkomt dat hij moeilijk tot een zeer duidelijke konkluzie komt in verband met wat Hoffmann als ‘stamverwant’ en ‘Deutsch’ zag in Vlaanderen. Peter H. Neldes beste argument voor zijn stelling dat Hoffmann geen politieke oogmerken had, ligt voorlopig in Hoffmanns houding t.o.v. Vlaanderen op het einde van zijn leven.
M.i. zal Hoffmann von Fallerslebens verhouding tot Vlaanderen nog aan duidelijkheid kunnen winnen in een nog te schrijven algemene geschiedenis van de kulturele en politieke betrekkingen tussen Vlaanderen en Duitsland. In het kader daarvan zal uitgemaakt kunnen worden hoe Hoffmanns uitlatingen later geïnterpreteerd werden en in hoeverre ze verschilden van die van zijn latere landgenoten.
Dat laatste ligt natuurlijk buiten de opzet van Peter H. Neldes studie. Maar daarmee raken we weer een punt aan dat toch van groot belang is voor het geheel van de Duits-Vlaamse betrekkingen en voor de sterke vermindering ervan na 1945. We zouden het zo kunnen formuleren: vormden Hoffmann von Fallersleben en zijn tijdgenoten al een onbewuste aanloop tot de meer als verdachte belangstelling van Duitsland voor Vlaanderen in de eerste helft van de 20e eeuw? En waar raakten de kulturele en politieke oogmerken in elkaar verstrengeld? Als we eenmaal in het reine gekomen zijn met dat verleden, ligt wellicht de weg weer open voor een herleving van nauwere kulturele betrekkingen tussen Vlaanderen en Duitsland.
Tot besluit mogen we bij dit alles Hoffmann von Fallersleben zelf niet vergeten en loont het de moeite enkele facetten van zijn betekenis voor Vlaanderen en de Nederlanden uit Peter H. Neldes studie naar voren te brengen:
| 1. | Hoffmann von Fallersleben heeft ontegensprekelijk een belangrijke bijdrage geleverd tot een beter begrip in Duitsland niet alleen voor de Nederlandse taal en letterkunde, maar ook voor de Vlaamse Beweging. Het kan interessant zijn hierbij te vermelden dat hij de Nederlandse taal en kultuur in Noord en Zuid wel degelijk als een geheel zag. |
| |
| 2. | In de Nederlanden zelf betekende Hoffmanns optreden en zijn ‘Horae Belgicae’ een belangrijke stimulans voor de studie van de Middelnederlandse taal en letterkunde. |
| |
| 3. | Hoffmanns ‘Loverkens’ (gedichten die hij in het Middelnederlands schreef) hebben een onbetwistbare invloed gehad op het Vlaamse letterkundige leven in de 19e eeuw. |
| |
| 4. | Zijn optreden in Vlaanderen heeft geen aanwijsbare invloed gehad op het onmiddellijk verloop van de Vlaamse Beweging, maar het vormde wel een grote morele steun voor de flaminganten van zijn tijd. |
Erik Vandewalle
Peter H. Nelde: ‘Flandern in der Sicht Hoffmanns von Fallersleben, Eine Untersuchung im Rahmen deutsch-flämischer Beziehungen im 19. Jahrhundert’, Bibliotheca Belgica II, Oranje Verlag, Wilrijk, 1967, 244 Seiten, 10 Abbildungen, kartonniert, 21 DM, 260 BF, f 18,80.
Auteursrechtelijk beschermd