De Nieuwe Gids. Jaargang 51

[p. 408]

Afscheid van Forum door Jacob Hiegentlich.

Ondanks sommige bezwaren die we tegen de methoden van de Forumgroep hadden, betreuren we ten zeerste de opheffing van dit maandblad, waar in tegenstelling met het veldwinnend vernauwd chauvinistisch bewustzijn onzer dagen 'n cosmopolitische geest heerschte. De rationeele denkwijs en de aanval op de heilige huisjes van fraze en schijnschoon vielen te waardeeren, al vreesde men dat 't kind met 't waschwater werd weggegooid, immers het negativisme leek Forums sterkste zijde. Op Ter Braaks philippica tegen de schoonheid volgde echter aldra 'n amende honorable, men had uit tactische overwegingen tijdelijk de poésie pure naar elders verwezen en er 'n merkwaardig soort van rijmkunst, amphibie tusschen journalistiek en bittertafelfilosophie ten troon verheven, men was vóór den schrijver, tégen den dichter, een reactie trouwens op de voortwoekerende permanente lyrische ‘bloei’ van 'n legioen dichters, wier idioom uit steeds dezelfde gemeenplaatsen bestond; Forum was voorts voor de persoonlijkheid tegen verwaterd idealisme en woordfétichisme, maar vooral tegen 't conformisme. En daarom ging 't tenonder. In 't begin waagde men 'n gezamenlijke uitval tegen 't vijandelijk front, doch dan deden zich de individueele geschilpunten te duidelijk voelen, Ter Braaks autonomie werd niet erkend door anderen die zich door oude tradities aan hun geloof gebonden voelden.

Op den buitenstaander moest 't negatief karakter van Forum geen gunstige indruk maken, alsof hun werk enkel bestond uit 't

[p. 409]

vernietigen van gevestigde reputaties. Wel had men zich slechts voorgesteld 'n generatie van ‘venten’ te stichten, gepassioneerde knapen, die echter imaginair zijn gebleken, de vitale vent is niet uit de grond te stampen, wel kan men aan de oude frazes nieuwe toevoegen, hetgeen dan ook rijkelijk is geschied. Ik zal de laatste zijn om hun te verwijten dat ze zoo weinig positiefs hebben gebracht, ze hebben dat in tegenstelling met zooveel opportunistische luide praters niet beloofd. Wel richt ik me in 't voorbijgaan even, tegen de zelfoverschatting van hun slotartikel, waar Ter Braak meent dat de Forumtijd iets gelijkwaardigs is geweest aan de Nieuwe Gids-beweging. De al te duidelijke onjuistheid van deze bewering ontslaat ons ervan ze te moeten bestrijden. Wij willen echter nagaan, zoover 't is ons vermogen ligt, in hoe verre Forum iets aan het litterair leven heeft veranderd en welke zijn resultaten zijn. Wij willen daarbij echter niet in bizonderheden treden.

Dat Forum iets noodzakelijks was is mij duidelijk, maar ook dat 't 'n tijdsverschijnsel is geweest. Het is niet langer te ontkennen dat we in 'n vervalperiode leven. Al leeft Vondel nog en schrijft, Nil Volentibus is alreê opgericht, er verschijnt 'n nieuw rijmwoordenboek. Tal van romanschrijvers insteê van het publiek voor te gaan, hebben de smaak des volks nauwkeurig bestudeerd en scheppen nu ‘romantische meesterwerken’, waar 'n groote mate van onnoozelheid de psychologie moet vervangen; zonder nuance worden karakters wit of zwart geteekend, 'n nieuwe mystiek van 't land ontstaat; 'n groot lyricus past zich aan aan de behoeften van de tijd en afficheert zijn volkstoon. De Forummenschen waren niet antiromantisch; in den beginne kon de later van hen vervreemde Slauerhoff zijn waarlijk romantische inborst hier uitleven, ze hadden aandacht voor Poe en diens verwanten, maar toen Forum werd opgericht was de wereld nog niet geteisterd door het romantisch gevoel en zijn uitwassen. In de laatste jaren werden de hierbovengenoemde grieven door Forum stuk voor stuk veroordeeld. Binnen de termijn van zijn bestaan voltrokken zich groote, sociale veranderingen, 'n koel indifferent aestheet als Greshoff wijzigde zich in kort tot 'n venijnig hekelaar onzer dagen, Marsman, Du Perron zonder revolutionnair te mogen heeten, kozen partij, en de messcherpe liberaal Ter Braak, die zich zelf partijloos waant, haat in de eerste plaats de ‘zelfgenoegzame onverschilligheid, 't

[p. 410]

typisch kenmerk van iederen middenstander’, hij haat den middenstander, maar ook in zich zelf, de schijnbeschaving, ook in zich zelf, want terecht zei hij, dat we allen ons deel hebben aan de schijncultuur, die de moderne techniek over ons uitgiet, hij haatte de halfzachtheid en de poze der stichtelijkheid, deze domineeszoon. Terecht sprak Du Perron van Ter Braaks moedige, onmeedoogend klare wanhoop. In andere tijden ware Ter Braak wellicht 'n aestheet geworden, nu gaf desilluzie hem 'n gevaarlijk mes in handen, waarmee hij de Schoonheid te lijf ging, maar de schoonheid ontwapende hem, die zich koud en cynisch voordeed, wijl hij zich de wereld eenmaal anders had voorgesteld. Na 'n mislukte roman nam hij uitstekend revanche met Dr. Dumay verliest, dat zijn berustende humor hem ingaf, en ondanks dat humor ten onzent schaarsch is, werd zijn boek geen best seller. Dat zijn de boeken die in Forum uitkwamen allerminst, best sellers, ook niet die van Vestdijk, ook 'n nonconformist, die zeer minutieus en spits bizondere zielen beschrijft. Wel is er altoos iets autobiografisch' in 't Forumproza, dat zelfs voor 'n deel uit Gide'aansche carnets en pages de journal bestaat, maar zulks lijkt me nog te prefereeren boven de misteekende ‘objectiviteit’ onzer hedendaagsche Van Mauriks en Cremers.

In poeticis hebben Vestdijk en Greshoff school gemaakt. In Forum verschenen echter verzen, die geen enkel ander tijdschrift zou plaatsen, de argwaan tegen de verfijning maakte 't blad tot 'n asyl van haard- en borreldichters die van versificatie niet 't minst idee hadden, er was geen selectie. Door deze epigonen werden De Génestet noch De Schoolmeester overtroffen. De suprematie van 't persoonlijk proza bracht 'n geringschatting van 't vers teweeg, die we voorloopig wel niet te boven zullen komen. Maar in 't vers bracht zij de satyre en ik zou hier graag willen wijzen op een zeer duidelijke winst der Forumbeweging, nl. op den dichter Van Hattum die in zijn scherpe en ‘geserreerde’ (ziehier 'n Forumcliché!), in zijn bondige manier iets vrij nieuws heeft gebracht, dat aan den Heine der Letzte Gedichte doet denken en aan Vestdijk, waarmee hij verwant is, doch waarvan hij onafhankelijk is gebleven. Laat ik eindigen met een proeve van zijn satyrisch, maar toch gevoelig talent, dat men binnenkort tenvolle zal kunnen waardeeren, wijl bij Nijgh en Van Ditmar 'n bundel verschijnt.

[p. 411]

 

Hier woont, voor wie het nog niet wist,

 

Gregoor, die den orthopedist

 

met schier wiskunstige zekerheid

 

elk jaar met ‘een geval’ verblijdt.

 

 

 

Wanneer 't gezin ter Hoogmis gaat

 

krukt een klein Lourdes over straat;

 

geen heup-, knie, voetdeformiteit

 

waaraan niet een der kleinen lijdt.

 

 

 

Het is een Breugheliaansche stoet

 

en toch M'nheer Pastoor zegt: 't moet;

 

en als Gregoor zou overslaan,

 

dan zou-d-ie op de keien staan.