Maatstaf. Jaargang 17

[p. 832]

r. koneck / gemeyer over e. du perron

‘Mechtilt Meyer, critique littéraire et peintre, est d'origine hollandaise, mais elle vit en France.
Elle publie régulièrement des études d'actualité littéraire et artistique française dans l'excellente revue Passport (!) et dans les principaux journaux hollandais, notamment Het Parool et Nieuwe Rotterdamsche Courant. Mme Meyer présente à nos lecteurs un grand écrivain hollandais, Edgar Charles Du Perron, dont les éditions Gallimard publieront prochainement un roman ‘Le pays d'origine’ (Preuves - 219-220 - juillet-septembre 1969).

Al jaren lang beijveren zich velen om een Franse vertaling van ‘Het land van herkomst’, roman van E. Du Perron uit te geven.

Na veel vallen en opstaan - de eerste poging dateert van februari 1936 - lijkt 't nu te gaan gebeuren. Gallimard kondigt in ‘Preuves’ de roman van Forum aan, de roman van een generatie tussen wereldoorlogen, de roman - n'en déplaise W.F. Hermans en zijn epigonen - die een der hoogtepunten is in de benarde romantraditie der lage landen. Romandocument, roman à clef, liefdesverklaring aan Jane, verhaal van een tekort. Eierdans op twee continenten.

In datzelfde ‘Preuves’ - juli-september 1969 -, glanspunt van het literair-culturele leven in Frankrijk, krijgt een Nederlandse critica, bij wijze van introductie, aan de vooravond van een mogelijk belangrijke penetratie van het Franse taalgebied, de gelegenheid Du Perron, zijn roman en zijn entourage aan een elite voor te stellen.

En wat maakt zij nou daarvan? Levend in Frankrijk, van Hollandse afkomst, publicaties her en der - een regulaire produktie over literaire kopstukken uit Frankrijks moestuin van overschatte jonge sla-kropjes en overjarige, vermoeide eigenheimers. Zij is niet te stelpen in haar artikeltjes-reeksen, bibetterige interviews. Een enkele keer hetzelfde doorwrochte itempje in verschillende media. Maar wie kan dat ook allemaal nog overzien?

[p. 833]

Critique: Edgar Du Perron, par Mechtilt Meyer Greiner.

Mag ik eerst wat misverstanden tussen mevrouw Meyer en Edgar Du Perron herstellen? Zij laat hem sterven juist voor de invasie door de Duitse legers. Zij had zich ietwat beter kunnen documenteren, alhoewel levend in Frankrijk. B.v. in de schriftsels van 's-Gravesande, Deprez, v. Nijlen, Weverbergh, enz. En in haar eigen artikel... want al beweert zij op pagina 97: ‘Du Perron mourut en 1940, peu avant l'invasion des Pays-Bas par les armées allemandes,’ op pagina 106 heet 't: ‘Du Perron mourut le 14 mai 1940...,’ daartussendoor citeert zij Malraux - Anti-Mémoires - ‘Il est mort à l'entrée des Allemands en Hollande.’ Iedere belangstellende in onze literatuur weet, dat Du Perron stierf op 14 mei 1940, vijf dagen nadat 't grote ongeluk ons overviel. De overhaaste evacuatie, 't bombardement in alle vroegte op de tiende mei van het vliegveld te Bergen. Hij beleefde nog de bevestiging van zijn voorgevoelens, de bron van zijn angsten; de grote, ontstellende schok.

Mevrouw Meyer meent, dat de correspondentie tussen Du Perron en Ter Braak in 7-zeven-delen integraal is gepubliceerd. Hoogstwaarschijnlijk heeft zij de drie delen gelezen, die niet verschenen zijn. Zeker is, dat zij de verantwoording door H. van Galen Last (4de deel, pag. 543 e.v.) niet gelezen heeft: ‘Integrale publikatie van de inhoud van de brieven is op dit ogenblik niet mogelijk.’

't Blijkt dat leven in Frankrijk niet automatisch een vleugje inseminatie Frans genie meebrengt: mevrouw Meyer verklaart met de Franse slag de revolver-journalist Zentgraaff tot ‘gouverneur’. Simple erreur...?

‘Le pays d'origine’ komt in Franse vertaling uit. Laten we aannemen, dat 't ditmaal ernst is. Wat weet de lezer dan van Du Perron als auteur van deze roman uit dit een tiental pagina's beslaand opstel? Niet veel meer dan dat hij als essayist ‘oorspronkelijk’ is, ‘open van geest’, constructief, positief,

[p. 834]

onverbiddelijk - ook ten opzichte van zijn vrienden -, anti-fascist en ondergraver van de Hollandse binnenshuisjesmentaliteit.

Over de ‘anti-Lubbes’ activiteiten van de auteur wordt langdurig uitgeweid, met een over het gehele artikel verspreid gehakketak inzake de Nederlandse middelmatigheid in flagrante tegenstelling natuurlijk met het cosmopolietendom van de Franse samenleving.

Als essayist, jawel: edelmoedig, impulsief, gepassioneerd, scrupuleus, emotioneel, romantisch, simpel.

Maar, ach arme, van Du Perron als romancier blijft niet veel over: pietluttig, mager, zonder leidende gedachte, terughoudend, zijn eigen creativiteit duchtend. Maar dat is niet voldoende: hij kan zijn ‘ik’ niet vinden, hij is niet redeloos, niet ongrijpbaar, geen mystiek gewirwar, waar zijn beeld achter zou kunnen schuilgaan.

En wat zou dat dan nog, als 't zo zou zijn?

Is de roman ‘Het land van herkomst’ een quantité négligeable? Niet waard om vertaald te worden? Een blamage? Als dat de mening van mevrouw Meyer is, kan dat toch eenvoudig en oprecht gezegd worden, in de trant van Du Perron-essayist.

Maar ik vrees, dat mevrouw zelfs nog niet voor zich zelf heeft uitgemaakt of ‘Het land van herkomst’ een roman of een autobiografie is. Toch spreekt Du Perron altijd zelf over ‘roman’ en laten de beoordelingen van zijn critici geen andere conclusie: een roman. Als roman dus mislukt, zie boven. En als autobiografie?

Natuurlijk ook, want daarvoor zijn de maatstaven - waar staan ze? In ‘Preuves’! - innerlijke tegenspraken, échecs, morele eenzaamheid. Die hoogstnoodzakelijke elementen ontbreken.

Wel een thema, anecdotes, flash-backs, maar alles wat in Stendhal - het bewonderde model - zo volop aanwezig is: verlies van herinnering, inquiétude, refoulements, dramatische spanning, vorm en reliëf, ontbreekt.

Het heeft geen zin om zo her en der opgestoken kennis over

[p. 835]

Du Perron, zijn entourage, zijn vrienden, verwantschappen, literaire, politieke en morele motiveringen nog verder uit te rafelen, te ontkrachten en aan de kaak te stellen.

Wat vindt mevrouw Meyer er nu eigenlijk van? Is ‘Het land van herkomst’ de moeite van publikatie in de Franse taal waard of niet? Zo ja, dan had zij zich moeten onthouden wegens gebrek aan kennis. Zo niet, dan had zij zich moeten onthouden èn wegens gebrek aan kennis èn uit ontzag voor zich zelf. Het zou voor haar gepleit hebben. Nu geeft zij zich zelf 't air een alweetster te zijn en geen kans tot publikatie - ondanks dit, ondanks dat - te willen missen.

Ik verwijt mevrouw Meyer niet alleen onkunde, slordigheid en usurpatie, maar ook bevooroordeling t.o.v. haar land van herkomst. Aan dit laatste til ik niet zo zwaar, omdat ik mij bewust ben, dat vervreemding naar beide kanten - Amsterdam en Parijs - ontstaat, aan isolatie bij langdurige uitstraling van de beruchte Franse xenofobie niet is te ontkomen en haat-liefde gevoelens zich makkelijker op het verder afstaande ontladen dan op de directe, iedere-dag omgeving. Dat daaruit grappige - als u wilt trieste - kortsluiting ontstaat, laat zich lezen in de conclusies, die mevrouw Meyer trekt uit wat zij noemt ‘Recueil de poésies érotiques’ van Du Perron, zijnde ‘Agath, een sonnettenkrans’ (Brussel, 1925).

Er bestaan ook nog: ‘Een koning en zijn min’ (Brussel, 1926) en ‘Kloof tegen Cylinder’ (niet gepubliceerd). Haar eerste conclusie is, dat de Nederlandse kritiek deze bundels jarenlang onvermeld heeft gelaten ‘pour de déplorables raisons de bienséance’. In Franse ogen zou dat een ontstellend fenomeen zijn... maar in datzelfde Frankrijk bestaat tot op de dag van heden nog een vrijwillige preventieve censuur.

Mevrouw Meyer leze er de vakliteratuur maar op na, de catalogus van de ‘l'Enfer’, de clandestiene uitgaven, de lange reeks processen. Kortsluiting: Frankrijk vrij en onvervaard, Nederland intolerant en bangig. Zo was 't niet en zo is 't niet.

[p. 836]

Ook als mevrouw Meyer dat zo graag zou willen! De tweede conclusie: het Nederlandse vocabulaire in dit speciale genre is zo armelijk en vulgair. Zet daar nu eens de sonore synoniemen in 't Engels en Frans tegenover - zo onze gids.

Meer triest dan grappig bij nader inzien. Het doet denken aan de hoeveelste-rang artiesten, die ter verontschuldiging van hun tekort blijven vinden, dat ‘amour’ en ‘love’, ‘toujours’ en ‘always’ beter moeten klinken dan ‘liefde’ en ‘altijd’, omdat hun succes verborgen is onder de sluier van 't vreemde en hun ‘accent’ in eigen taal veel, te veel verraadt.

In gemoede, mevrouw, - vrouw van de wereld, vrije vrouw, kunstenares, Parisienne -, klinkt ‘cunt’ beter dan ‘kut’ of ‘cul’? Wat denkt u van con, chat, craque, doutse, cripette, paffe, pine, piposse... enz. enz. Zoudt u wat eerbied kunnen opbrengen voor, wat Hugo Claus zo beeldend oproept in ‘Fluitewerk’?

Afgezien van al 't andere, zou dit toch niet teveel gevraagd zijn?

Of is mevrouw Meyer al te ver van ons en toch nog te dichtbij?