Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 3

[p. 18]

Jacques Vos en het informatieve kinderboek
Toin Duijx

Bespreking van J. Vos, Meer dan feiten... Werken met het informatieve kinderboek op de basisschool. Uitgeverij De Ruiter, Gorinchem, 1989. ISBN 90 05 16104 3

Kinder- en jeugdboeken zijn niet meer weg te denken bij het moedertaalonderwijs. Het aantal boeken dat richtlijnen geeft voor het gebruik van kinder- en jeugdboeken breidt zich steeds verder uit. Jacques Vos neemt een groot deel van deze boeken voor zijn rekening.

Langzamerhand verovert het kinderboek een plaats in het gehele onderwijs. In ‘Meer dan feiten...’ schenkt Vos aandacht aan een boeksoort die tot nu toe in het verdomhoekje heeft gezeten, namelijk de informatieve kinder- en jeugdliteratuur. Het boek is in eerste instantie bestemd voor leerkrachten in het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Ook voor de opleidingen zou het te gebruiken zijn.

Het boek bestaat uit twee gedeeltes. In deel 1 wordt achtergrondinformatie over het informatieve kinderboek gegeven; in deel 2 wordt aangegeven hoe e.e.a. in de praktijk uitgewerkt kan worden.

In het gedeelte over de achtergrondinformatie (hoofdstuk 1 t/m 4) geeft de auteur na een lange inleiding een definitie van het informatieve kinderboek. ‘Een informatief boek verschaft de lezer informatie over zaken, gebeurtenissen en verbanden op zo'n manier, dat door een specifiek taalgebruik en structurele middelen de lezer tegelijkertijd iets leert en zich vermaakt’. Deze definitie ontleent hij aan ‘een boek van de Duitse jeugdliteratuur-deskundige Klaus Doderer’. Jammer genoeg ontbreekt hier, en het begint langzamerhand traditie te worden bij Vos, een literatuurverwijzing. Vervolgens gaat hij in op de indeling in verschillende soorten informatieve boeken, allereerst een indeling naar ‘de themavelden voor wereldoriëntatie’ en vervolgens een indeling die verder in het boek gebruikt zal worden, naar functie. Informatieve boeken kunnen als functie hebben de kinderen bepaalde begrippen bij te brengen, kinderen aan te

[p. 19]

zetten tot het zelf uitvoeren van proeven e.d., kinderen alle mogelijke aspecten van bepaalde onderwerpen laten zien of kinderen op een snelle manier informatie verschaffen.

In hoofdstuk 2 bespreekt Vos aan de hand van een aantal voorbeelden de realiteit tussen de doelstelling van de auteur van een informatief boek en de uiteindelijke vorm waarin het aangeboden wordt aan kinderen. Hoofdstuk 3 heeft betrekking op het beoordelen van boeken. De volgende aandachtsvelden worden besproken: ‘begrijpelijk schrijven’ (taalgebruik), betrouwbaarheid van de informatie, de vormgeving en de bruikbaarheid voor het onderwijs. E.e.a. wordt schematisch weergegeven. In het laatste hoofdstuk van deel 1 worden enkele boeken over hetzelfde onderwerp met elkaar vergeleken. De criteria uit hoofdstuk 3 worden hiervoor gebruikt. Deel 2 heeft als titel: didactiek en methodiek. In dit deel wordt uitgebreid ingegaan op het gebruik van informatieve kinderboeken in het onderwijs. Alvorens echter met deze boeken aan de slag te kunnen, zullen de leerlingen een aantal algemene vaardigheden moeten bezitten (begrijpend lezen, het kunnen alfabetiseren, interpreteren van schema's etc.). In hoofdstuk 6 (vier stappen) baseert Vos zich op het werk van Theodor Karst. Deze onderscheidt bij het werken met boeken vier fasen: voorinformatie, analyse van de inhoud, didactische analyse en aanpak in de klas. In praktische voorbeelden kleedt Vos dit schema aan. In hoofdstuk 7 worden allerlei deelvaardigheden, zoals het gericht zoeken van informatie, de index etc. besproken. Opvallend is dat Vos, terecht, specifiek aandacht besteedt aan het ‘illustraties lezen’. In hoofdstuk 8 t/m 11 komen achtereenvolgens praktische lessuggesties met betrekking tot ‘toepassen’, ‘kritisch lezen’, ‘boekpromotie’ en ‘boeken bij een project’ aan de orde.

‘Meer dan feiten...’ is allereerst een zeer praktisch boek. Veel lessuggesties kunnen zo onder de copieerder worden gelegd en worden uitgeprobeerd. Gezien de doelgroep zeker een verdienste.

Het eerste deel is goed uitgewerkt, al is er met betrekking tot de achtergrondinformatie sprake van veel overlap. Op blz. 34 stelt Vos dat een informatief boek toegankelijker wordt als er ‘een samenvatting aan het einde van het hoofdstuk en/of eventueel een soort leeswijzer aan het begin’ zou zijn opgenomen. Vos heeft dit zelf ook gedaan en in een hoofdstuk van nog geen tien pagina's lees je driemaal hetzelfde. Dit is mij teveel. De schematische weergave daarentegen aan het eind van het derde hoofdstuk (blz. 39-40) over het beoordelen van boeken is zeer handig en bruikbaar. Vaker is er overlap. Op blz. 54 lees ik voor de tiende maal dat we ‘informatieve boeken zeker niet mogen (ver-)didactiseren’. Mensen die

[p. 20]

het werk van Jacques Vos kennen, zullen zijn publicaties uit ‘Leestekens’ en ‘project jeugdliteratuur’ herkennen.

Het boek levert, zoals gezegd, een praktische handleiding om informatieve boeken te gebruiken in het onderwijs. Voor leerkrachten basisonderwijs een welkome aanvulling op de reeds bestaande didactiekboeken. Voor de opleidingen is het boek ook geschikt. Hebben de mensen in de praktijk in het algemeen geen tijd om zich door achtergronden heen naar de praktische suggesties te worstelen, voor studenten PABO is dit uitermate geschikt. Het eerste deel levert ook vaak discussiestof. Zo signaleert Vos ‘het probleem van het antropomorfiseren’ van kinderboeken. In hoeverre dit is toegestaan, wordt niet uitgewerkt. Dit geldt mijns inziens ook voor de stelling dat er een zeer nauwe relatie dient te bestaan tussen ‘doelstellingen, visie van de auteur(s) en vorm’ van een informatief boek.

Het is belangrijk dat er eindelijk een boek gewijd is aan het informatieve kinderboek. ‘Meer dan feiten...’ is voor mensen in de praktijk en voor de toekomstige mensen in de praktijk geschikt.

Bij het ontbreken van bronvermeldingen zullen we ons maar neerleggen. In het voorwoord schrijft Vos ‘Af en toe heb ik mij ook voorzichtig opgesteld, ik hoop dat de lezer voor lief neemt dat mijn tekst daardoor soms geen uitgesproken karakter vertoont’. Een dergelijke opmerking maakt een bespreking van het boek niet eenvoudiger, want een recensent moet een uitgesproken mening over het boek geven.