Jaarboek Monumentenzorg 2001. Interieurs belicht

[p. 94]

Kasteel Amerongen
Een experiment ‘met levende geschiedenis’
Olga Faber

Het is de week van 21 tot en met 29 oktober 1900. Kasteel Amerongen wordt bewoond door een adellijke familie, bestaande uit een vader, een moeder en twee jonge freules in de huwbare leeftijd. Als we het kasteel binnenstappen gonst het er van de bedrijvigheid. Vader is weliswaar op jacht, maar de rest van de familie en het personeel zijn thuis. Die avond zal er een belangrijke gast komen: een aantrekkelijke jonge man. Wellicht is zijn bezoek speciaal bestemd voor één van de freules, maar daarover bestaat geen zekerheid. In de verschillende vertrekken van het kasteel vinden voorbereidingen plaats om de belangrijke gast met alle egards te kunnen ontvangen.

In de keuken, gevuld met de geur van soep, is de kokkin met een aantal hulpjes druk bezig de voorbereidingen te treffen voor het diner. De keukenhulpjes krijgen les in hygiëne, het gebruik van kruiden en voedsel bereiden en worden gewezen op hun plaats in het gezelschap en hoe het eigenlijk hoort. Het is duidelijk dat kinderen in 1900 ook al lastig waren en de kokkin spreekt ze dan ook streng toe.

Op de eerste verdieping bevindt moeder zich met één van de dochters in de bibliotheek, waar een gedicht wordt uitgezocht om die avond aan het diner voor te dragen. Er ontspint zich een discussie tussen ‘maman’ en dochter over moderne en ouderwetse gedichten, over emoties en of deze wel of niet betamelijk zijn. Al converserend blijkt dat tussen beide zusjes sprake is van enige rivaliteit. Er is een kapotte waaier gevonden in de tuin, wie is de schuldige? Bloemen en hun betekenis worden en passant behandeld, terwijl de kribbige butler met enige regelmaat verse thee en bloemen brengt. In de eetzaal is de huisknecht, voorzien van een meetlint, bezig met het op Engelse wijze dekken van de tafel. Hij is zich zeer bewust van zijn status binnen het huishouden en gedraagt zich belerend en neerbuigend tegenover de twee meisjes die hem assisteren. Ook het plaatsen van het bloemstuk en de zilveren patrijzen blijkt een kunst te zijn die men niet zomaar machtig is. Weet hij dat de huishoudster verliefd op hem is?

Op de tweede verdieping is dezelfde huishoudster met twee dienstbodes bezig de logeerkamer voor de gast in orde te brengen. Allerhande attributen worden hierbij gebruikt, van plumeau tot een halve aardappel om glas mee te laten glanzen. De schadelijke invloed van ‘bacteries’ op het menselijk gestel komt ter sprake. De nachtemmer wordt door een van de dienstbodes naar beneden gebracht, waarbij zij wordt gemaand toch vooral met gebogen hoofd over de gang te lopen. En de zorgvuldig door de freule gekozen bloemen worden op tafel gezet.

In haar slaapkamer is de tweede dochter heftig in gesprek met haar kamenier. Welke japon zal zij in hemelsnaam aantrekken bij het diner? Zij staat geagiteerd in haar ondergoed, de kamenier besprenkelt haar met rozenwater en snoert haar in haar korset. Weet zij iets van de verdwenen waaier? De japon met de bontjes langs de mouwen dan maar.

De hierboven beschreven scènes zijn afkomstig van een experiment met levende geschiedenis, dat van 21 t/m 29 oktober 2000 plaatsvond op Kasteel Amerongen. Levende geschiedenis, ofwel living history, is een manier van kennisoverdracht die in Groot-Brittannië regelmatig in (openlucht)musea en monumentale gebouwen wordt toegepast. Het gaat hierbij om het naspelen van historische situaties op een historische plek, met de bedoeling de toeschouwer op een levendige wijze mee te voeren naar een bepaalde tijd. Mits professioneel toegepast, kan dit een uitstekende manier zijn om de bezoeker een verhaal te vertellen dat beter beklijft dan een uitleg op papier. In Nederland is de afgelopen jaren op dit terrein een aantal goede pogingen

[p. 95]

ondernomen, maar een vanzelfsprekendheid is het zeker nog niet.

In het levende geschiedenisexperiment in Amerongen is gewerkt met amateuracteurs en een professionele regisseur. Er is geen vastomlijnde tekst uitgedeeld, maar de acteurs hebben hun personage zelf een naam gegeven en verder ingevuld, zodat inleving in het personage vanaf het begin gewaarborgd was. Gekozen is voor het jaar 1900. Er is uit elders opgedane ervaringen gebleken dat het van belang is één vast jaartal als uitgangspunt te nemen. Over deze periode is door de conservator een reader samengesteld met informatie over de samenleving rond 1900 en gegevens over Kasteel Amerongen in die tijd. De acteurs kregen daarnaast enige thema's aangereikt, zoals de verloving van prinses Wilhelmina, die op 16 oktober 1900 plaatsvond. En: rangen en standen, de komst van de gast, de rivaliteit tussen de zusjes, de verdwenen waaier, de betekenis van bloemen, etiquette, de verliefdheid van de huishoudster op de huisknecht, hygiëne en gezondheid, modern

Amerongen, kasteel Amerongen. Living history: personeel in een van de slaapkamers. Foto's kasteel Amerongen, 2000.

Amerongen, kasteel Amerongen. Living history: zilverpoetsters aan het werk.

versus ouderwets, deze ‘rode draden’ van de regisseur zorgen voor een totaalverhaal, voor de verbinding tussen de verschillende scènes.

Na een verantwoording op papier en een uitleg door de regisseur over de situatie waarin het huis zich bevindt, en welk jaar het is, begint de bezoeker aan zijn rondgang door het kasteel. Er is een strak schema van circa vijf minuten per kamer om de grote aantallen bezoekers te kunnen laten rouleren. Al snel vallen de rode draden in de verhalen op. Bepaalde thema's keren in elke ruimte weer terug en zorgen voor herkenning. Dit versterkt het effect van samenhang tussen de verschillende scènes in aanzienlijke mate. Opvallend was hierbij het natuurlijke, losse spel van de acteurs, de humor en de ruimte die er was voor het laten vallen van stiltes. Humor houdt de aandacht gevangen en geeft een knipoog naar hetgeen de bezoeker aanschouwt. Stiltes maken het geheel echter weer overtuigender. En passant pikt de bezoeker heel wat informatie op. Uit reacties viel op te maken dat het geheel aansloeg, eveneens bij de jeugd. De conservator heeft voor deze week extra veiligheidsmaatregelen moeten treffen ter bescherming van gebouw en interieur. Over de historische kleden in de verschillende kamers werden beschermende kleden gelegd, de acteurs maakten gebruik van meubels, kleding, bestek en andere (huishoudelijke) attributen afkomstig van bruiklenen. Het spektakel trok zeer veel bezoekers. In één week bezochten zevenduizend personen Kasteel Amerongen, terwijl dat normaliter een aantal van rond de zeshonderd per week is. Veel mensen kwamen voor een herhalingsbezoek, aangezien de nieuwsgierigheid niet in één keer bevredigd was. Het kasteel is gedurende één week continu in bedrijf geweest en dit heeft natuurlijk ook in klimatologische zin zijn weerslag op het gebouw en het interieur gehad.

Toch wil men de komende jaren in Amerongen doorgaan met het verkennen van de grenzen van de levende geschiedenis.