Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1982

[p. 114]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1982
Advies van de jury voor de toekenning

‘De Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs wordt elk jaar uitgekeerd als prijs van aanmoediging voor de schone letteren’, zegt de Wet van de Maatschappij. En: ‘Deze prijs kan slechts worden toegekend aan dichters of schrijvers van letterkundig proza in het Nederlands of Afrikaans, die niet langer dan twee jaren vóór de dagtekening der voordracht enig werk in afzonderlijke uitgave hebben doen verschijnen.’

Deze formulering laat verschillende interpretaties toe. Het is in principe mogelijk, de prijs toe te kennen aan een auteur die al vrij veel werk heeft gepubliceerd. De laatste jaren is sterk de nadruk komen te liggen op het aanmoedigingskarakter van de prijs, en zijn de kandidaten vooral gezocht onder debutanten of schrijvers met een nog klein oeuvre. De Commissie heeft ook dit jaar gekozen voor het aspect van aanmoediging. Ze heeft haar keuze bepaald op het tweede boek (en de eerste roman) van de in 1954 geboren schrijver Kester Freriks: Hölderlins toren, verschenen in 1981.

Hölderlins toren is een roman over de eenzaamheid, de geïsoleerde positie ten opzichte van de buitenwereld, waarin de hoofdfiguur, Timon Kaspar, leeft. Deze eenzaamheid, die haar oorsprong vindt in Timon Kaspars jeugd (de afstand van zijn vader, de sterke gebondenheid aan zijn moeder, het verlies van een pasgeboren zusje), wordt voor de lezer aanwezig gemaakt in een aantal korte (soms zeer korte) terugblikken op die jeugd. Het ‘Boek van ‘Huize de zomer’ ’, één van die terugblikken, beslaat bij voorbeeld slechts drie bladzijden, maar geeft een indringend beeld van een plaats en een zomer die bepalend zijn geweest voor de vorming van Timon Kaspar: ‘Het interieur van de woonkamer is somber. Donker houtwerk. Zware stoelen. Door de grootte van het vertrek dreigt ieder voorwerp nietig te worden. Er komt bijna geen licht binnen: de ramen zijn verborgen achter het struikgewas van de tuin. Wie in deze kamer hard roept, schrikt van zijn stem.’ Andere elementen in het hoofdstuk ‘Timon Kaspar’, waar het ‘Boek van ‘Huize de zomer’ ’ deel van uitmaakt, zijn de aanduiding van de erotische gebondenheid aan de moeder, de pogingen de plaats van de vader in te nemen en het ‘verlies’ van de moeder na de dood van het pasgeboren zusje Annemiek: ‘Duidelijk ziet hij in haar huid de groeven en de fijne rimpeltjes, als met een naald

[p. 115]

getrokken. Een moment durft hij geen adem te halen. Laat er, waar zijn moeder is, stilte zijn.’

De isolatie van de filosofiestudent Timon Kaspar wordt gesymboliseerd door ‘Hölderlins toren’, de toren in Tübingen waar de dichter Hölderlin de laatste jaren in gedwongen eenzaamheid zijn leven sleet. Door zijn hoofdfiguur in werkelijkheid een reis te laten maken naar Tübingen en andere met Hölderlins leven verbonden plaatsen, maakt Freriks van de toren echter meer dan een symbool: een ook voor de lezer zeer reële plek, die juist door zijn decorkarakter de jonge Timon dwingt, zich af te wenden van het ‘cliché’ van de geïsoleerde mens: ‘Wat niet moest gebeuren is gebeurd: de toren is als blijvend symbool van de vereenzaamde en krankzinnige Hölderlin ingericht. Het beeld van de van de wereld afgewende dichter, zo afgesleten dat het betekenisloos en vals is geworden, wordt door dit bouwwerk jaar na jaar in stand gehouden. Huis en toren zijn een museum [...]. Maar al die uitgaven en voorwerpen zijn evenzovele misleidingen. Dat weet ook degene die een bezoek brengt aan het Hölderlin-huis: na de brand is er een andere toren gebouwd. Echt zijn de enkele gedichten aan de muur en de gedichten in de bundels.’ De laatste zin wijst in de richting van de oplossing die Timon Kaspar vindt: niet de keus voor het zich terugtrekken in eenzaamheid, maar die voor deelname aan de wereld van de mensen. In die keus wordt hij gesteund door de gedachten van de Griekse wijsgeer Empedokles, die de liefde zag als de kracht die de vier elementen tot een eenheid kon brengen. Hölderlin kon zijn toneelstuk over Empedokles niet voltooien, maar Timon Kaspar ontdekt, dat hij vrij is, de gedachten van Empedokles voort te zetten, en zo als het ware Hölderlins werk te voltooien. Op de laatste bladzijde van het boek loopt Timon Kaspar door Amsterdam. ‘Hij zoekt antwoorden op alle vragen’, schrijft Freriks. ‘Antwoorden die het toneelstuk voltooien. Empedokles erkende de grenzen niet die de volmaaktheid verhinderen, gaat het door hem heen. [...] Hij kan Empedokles op iedere straathoek ontmoeten en al zijn gedachten denken.’

Kester Freriks heeft door de fragmentarische opzet van zijn roman, en door de veelheid van elementen die hij tracht samen te brengen (de jeugd van Timon Kaspar, het leven van Hölderlin, de gedachten van Empedokles, een reis van Timon Kaspar naar Noorwegen, waar hij zich noodgedwongen enige tijd ontfermt over een onbekend klein meisje dat hij identificeert met zijn verloren zusje, de vriendschap van Timon Kaspar met Margje Lanzing, een medestudente) een waagstuk ondernomen

[p. 116]

dat een stap voorwaarts betekent ten opzichte van zijn debuut, de verhalenbundel Grand Hotel Lembang (1979). Het is om deze duidelijke verwijding van zijn literaire horizon, dat de Commissie Hölderlins toren ter bekroning voordraagt.

De Commissie voor schone letteren, (w.g.) Judith Herzberg, Willem G. van Maanen, Eddy van Vliet, Anne Wadman, Willem van Toorn