Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1967

[p. 95]

Catharina Christina ter Haar
8 januari 1894-29 oktober 1967

Christien ter Haar werd in Delft geboren als dochter van de rector van het gymnasium aldaar en kleindochter van de dichter. Van moederskant (Liefrinck) hadden vijf ooms een brillante carrière als Indisch bestuursambtenaar en werden in het ingetogen rectorsgezin de ‘suikerooms’. Stellig niet alleen in materiële zin; ook geestelijk moet dit een verwijding van horizon betekend hebben. Alle vijf waren zeer gezien en bemind bij de inheemse bevolking, stonden open voor nieuwe mogelijkheden en vatten hun taak idealistisch op. Christien zei wel eens dat zij zichzelf meer Liefrinck dan Ter Haar voelde; maar haar geestelijke bagage is stellig ook door haar Ter Haar-afkomst meebepaald. Haar zuster trouwde met Jef Last en doorbrak het eerst het familiepatroon. De zusters golden als totaal verschillend; maar later, ofschoon Christien zich steeds van het socialisme als wereldbeschouwing is blijven distanciëren, bleken de verschillen toch niet zo groot als eerst leek en bleef er tussen de zusters een sterke band. Mevrouw Last richtte met Amsterdamse volkskinderen het circus Elleboog op, Christien leidde jarenlang het schooltoneel, had veel contacten met de jongeren en bleef ook in haar Amsterdamse jaren alles wat avantgarde was met belangstelling volgen. Op haar kamer hing een grote nonfiguratieve tekening, van een jonge kunstenaar gekocht, waarbij wij steeds weer naar de bedoeling gisten en waaraan zij zeer gehecht was, misschien juist omdat hij verschillende verklaringen toeliet.

Zij studeerde Nederlandse Letteren in Leiden, werd daarna lerares geschiedenis en nederlands eerst in Ter Apel, daarna aan't gymnasium in Hengelo waaraan zij 36 jaar verbonden was, jarenlang als conrector. Na haar pensionering in 1959 trok zij naar Amsterdam, waar zij een nieuwe taak vond aan het Instituut voor Sociale Geschiedenis. Haar ruime etage, honderd treden hoog in de Jan Luykenstraat, was daar voor veel van haar vrienden een soort geestelijke vluchtheuvel. Na haar proefschrift ‘Nederland en Vlaanderen’ (1933), waarin men, door het droge feitenmateriaal heen, haar warme belangstelling voor de vlaamse taalstrijd voelt, heeft zij nauwelijks meer iets gepubliceerd; ook haar onderwijscarrière, beloond met het obligate lintje, schijnt weinig spectaculair. Toch zijn tientallen mensen haar dankbaar voor de invloed die van haar uitging, voor de wetenschappelijke vorming die zij gaf;

[p. 96]

voor haar oudleerlingen betekent het Hengelose gymnasium minstens zoveel ‘Ter Haar’ als de klassieken. Die invloed niet door het geschreven maar door het gesproken woord wil ik hier trachten te omschrijven.

In het nummer van het schoolblad dat in 1959 aan haar afscheid werd gewijd en waaraan verschillende oudleerlingen bijdroegen, zijn enkele van die ‘toespraken’, doortrokken vaak van een olijke half-verlegen humor, genoteerd. In een zo'n toespraak aan't begin van de cursus in V A, die na een jaar van uitsluitend oude geschiedenis met spanning naar de terugkeer tot de moderne uitzag, deelde zij mee dat zij zelf bij de stof voor V A (Vaderlandse geschiedenis van de 19e eeuw) altijd zo geweldig moest gapen. Maar elders vindt men haar overtuiging dat het heden niet te begrijpen is zonder kennis van en inzicht in het verleden, helder en beknopt geformuleerd. Ook aan haar nederlandse lessen bevat het nummer kostelijke herinneringen. Zij kon dit doen omdat zij beide vakken zo volkomen onder de knie had. Zij was zich ervan bewust dat ‘neutraal’ geschiedenisonderwijs een illusie is en in feite niet bestaat, en dat het historisch inzicht steeds weer door waardeoordelen wordt bepaald; maar al haar oudleerlingen roemen de maximale objectiviteit waarmee zij in alle brandende vraagstukken (Duitsland, de koude oorlog, Indonesië, de Nato enz.) voor- en tegenstanders het volle pond gaf. Zij wisten hoeveel moeite zij zich daarvoor getroostte; in Hengelo was zij op zeven kranten geabonneerd. Of zij die in Amsterdam heeft aangehouden weet ik niet; maar ook daar was zij met haar bezonken oordeel velen tot steun. Een goed staal van die objectiviteit is het artikel over de schuldvraag in de eerste Wereldoorlog, dat zij in 1964 op verzoek schreef voor Militia Christi, het orgaan van Kerk en Vrede, dat het feit herdacht dat 50 jaar tevoren die oorlog uitbrak (M.C. 15-8-'64).

Het is geen toeval dat dit artikel, een van de weinige die zij schreef, juist in Militia Christi verscheen. In Hengelo, waar Dr. Strijd toen predikant was, had zij bewust voor het christendom gekozen en zich aangesloten bij de Hervormde kerk en was lid geworden van Kerk en Vrede. Aan de nieuwe taken die dit meebracht (huisbezoek, het opvangen van nieuwingekomenen en anderszins) heeft zij zich nooit ontrokken maar die steeds op de haar eigen onnadrukkelijke methodische wijze verricht. In haar lidmaatschap van Kerk en Vrede leefden geen overspannen verwachtingen, slechts de overtuiging dat kleine groepen christenen zich medeverantwoordelijk moesten tonen voor de toekomst

[p. 97]

van de mensheid, naast het nuchtere inzicht, dat hoogstwaarschijnlijk niet christelijke overtuiging of humanistisch inzicht die mensheid zou kunnen redden van de ondergang, maar het doodgewone instinct van zelfbehoud.

Voor wat in 't klein viel te doen zette zij zich in, zowel in als buiten de kerk: tijdens de bezetting hulp aan de joden, daarna aan politieke delinquenten; later ook voor ‘Amnesty International’, de organisatie die zich het lot aantrekt van politieke gevangenen over de hele wereld.

Haar niet sterke gezondheid noopte haar tot een vast levensplan waaraan zij zich, overigens met haar gewone soepelheid en onnadrukkelijheid, hield. Met trappenlopen was zij zuinig; vrienden die haar bezochten, brachten de krant mee naar boven of het karretje met boodschappen. Maar eenmaal beneden, bewoog zij zich snel en geroutineerd door het Amsterdamse verkeer, kende alle eethuisjes in de binnenstad (zij kookte nooit voor zichzelf, hoogstens soep uit een pakje of een spiegelei), en leefde intens mee met alles wat Amsterdam aan cultureels te bieden had. Voor de onvermijdelijke papierrommel had zij haar ‘kamertje van Blauwbaard’ waar geen gast toegang had, waardoor haar kamer ordelijk en gezellig bleef.

Een jongere kollega rijmde in het afscheidsnummer van het Hengelose schoolblad:

Hoeveel facetten heeft Juffrouw ter Haar?
tel ze en tel ze: je bent niet gauw klaar.
Maar toch: als ik op dit moment zou zwijgen,
zou zij, wat zij verdient, niet krijgen.
Een steun voor't grasgroen leraresje
door haar geschraagd met menig lesje.
Wat kwam me bij d'aanvang 't meest van pas?
Een plattegrond van de ‘moeilijkste’ klas!
Dertig jaar later, zelf bijna versleten,
ben ik die hulp van jou heus niet vergeten.

 

 

F.L.W.M. Buisman- de Savornin Lohman.