Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1954-1955

[p. 71]

Eduard Maurits Meijers
(Den Helder, 10 Januari 1880 - Leiden, 25 Juni 1954)

Het leven van de grote jurist Meijers is naar verdiensten beschreven in de lijkrede door Prof. Mr R.P. Cleveringa enkele dagen na zijn overlijden in de Pieterskerk gehouden en vervolgens in het Rechtsgeleerd Magazijn Themis afgedrukt; ook elders is en wordt hij als mens en als rechtsgeleerde herdacht. In deze bundel mag hij niet ontbreken, want ook van onze maatschappij is hij, van 1914 tot zijn dood, een belangstellend lid geweest.

Meijers had te Amsterdam gestudeerd en in die stad de rechtspraktijk beoefend. Zijn eerste publicerende werkzaamheid lag op het gebied van de Dogmatische Rechtswetenschap. Daarnaast vroeg aldra de nieuwe wet (van 1907) op het Arbeidscontract zijn aandacht; en het is opmerkelijk te zien hoe hij daarbij liefdevolle belangstelling toonde voor traditionele verhoudingen in ouderwetse, streekeigene beroepen. Deze aandacht voor de volkseigenaardige verschijnselen in de echte, goede zin is hem steeds bijgebleven en is Meijers' persoon en werk blijven kenschetsen.

Nadat hij in 1910 hoogleraar in het burgerlijk recht (en verwante vakken) te Leiden was geworden, het ambt dat hij veertig jaar lang op zo roemrijke wijze zou uitoefenen, zag hij zich dus na enkele jaren in de kring onzer Maatschappij opgenomen. Het lag niet in zijn aard hier de vooraanzittingen te beminnen; in de jaarlijkse of maandelijkse vergaderingen zag men hem niet vaak; doch een zeer trouw lid was hij van de Commissie voor Geschied- en Oudheidkunde, waarvan hij in 1921 lid was geworden (aanvankelijk buitengewoon lid; voorts afwisselend ‘gewoon’ en ‘buitengewoon’, gelijk bij deze commissie gebruikelijk) en waarvan hij tot zijn dood ononderbroken lid is geweest; inderdaad ononderbroken, want toen aan Meijers door vreemd geweld het bestaan te Leiden onmogelijk werd gemaakt schortte de commissie haar werkzaamheden op, om deze eerst na de vrijwording te hervatten.

De herinnering aan dit tragische intermezzo leidt dadelijk tot het besef van Meijers' zeer bijzondere eigenschap, altijd, onder roem en rampen, volkomen evenwichtig, steeds dezelfde te zijn geweest. Een evenwichtigheid die op een vast fundamant moet hebben berust, al was hij de man niet daarvan te spreken. Hiermede gepaard ging een sterk verantwoordelijkheidsbesef ten aanzien van de levenstaken, als huisvader, als docent, als lid van gemeenschappen. De onnavolgbare

[p. 72]

leermeester en conscientieuze examinator staat aan zijn vele leerlingen nog helder voor ogen. Is het waar, wat een hunner (B.M. Telders) eens zeide, dat Meijers voor de beginnelingen tè verheven was, tè ver boven hen stond, en dat dit als 't ware een drukkende werking op hen kon gehad hebben? Velen zijn er toch die vooral Meijers' wekkend en trekkend voorbeeld hebben ervaren.

Meijers' gemeenschapsbesef was sterk. Van zijn warme vaderlandsliefde (niet geheel vanzelfsprekend bij iemand die zich, door het internationaal privaatrecht, zo sterk met de wereld-gemeenschap heeft bezig gehouden) zijn blijken te over. Hoe hij voor de Leidse Universiteit - welker rechtspersoonlijkheid en autonomie hij warm bepleitte - kon opkomen, is bekend. Ook Leiden en Rijnland gingen in die belangstelling delen; Meijers' eerste bijdrage in de Historische Commissie was aan de archiefbronnen van het Hoogheemraadschap Rijnland gewijd. Voor waterschappen in het algemeen had hij trouwens een zwak; nog in zijn laatste jaren schreef hij over het Waterhof te Valencia, door hem (op het voorbeeld van anderen) als een autochthone, volkseigene instelling aangemerkt. Juist dit, door velen als algemeen veronderstelde, karakter der waterschappen boeide hem; deze stelling vooral hield hem telkens bezig.

Als men de lange lijst der onderwerpen waarover Meijers in de Historische Commissie heeft gesproken nagaat, vindt men er daaronder verscheidene die verband houden met zijn grote werken; met het Ligurische Erfrecht b.v., die ontdekking waaraan Meijers met zo grote vasthoudendheid heeft gearbeid, waarmede hij, gelijk hijzelf voorspeld had, weinig anders dan tegenspraak heeft ingeoogst en welker verdere uitwerking een ereplicht zijner leerlingen zou mogen heten.

In 1930 reeds hoort men hem er spreken over de rechtsgebruiken bij openbare veilingen in Nederland. De wetenschappelijke bewerking der rechtsgewoonten was een doel dat hem niet losliet; hij streefde ernaar in de, vooral op zijn instigatie gevormde, Commissie voor de Rechtsgewoonten der Kon. Ned. Akademie van Wetenschappen. Hier ook gaf hij mede leiding aan de bewerking van de Geschiedenis der Nederlandse Rechtswetenschap; en onder zijn voorzitterschap van de afdeling Letterkunde dier Akademie was het dat dit lichaam door zijn ‘Akademiedagen’ een nauwer contact met de gewestelijke wetenschapsbeoefening ging nastreven. Al deze activiteiten vormen een kenmerkend facet van Meijers' wetenschappelijke en maatschappelijke persoonlijkheid. De bewerking van de ‘Dogmatiek’, van de ‘Algemene

[p. 73]

Beginselen van het Burgerlijk Recht’, voorzeker; de commentariëring van het geldende recht, ook uit de historie; de rechtspraktijk, in annotaties zonder tal, in adviezen en arbitrages; het veeleisende praktische onderwijs; eindelijk de conceptie en uitwerking van het nieuwe Burgerlijk Wetboek; - doch hiernaast een voortdurend streven naar verbondenheid met het verwante, met het gewestelijke en lokale, het historisch-bepaalde, het buiten wetgeving en officiële wetenschap om gevormde en ontwikkelde.

Over vele van de door Meijers in deze commissie besproken onderwerpen zou in verband met zijn persoon nog iets te zeggen zijn. Laten we liever in het algemeen vaststellen, dat, welk een sterke neiging tot het (historische, rechtshistorische, historisch-geografische) detail hij hierin aan de dag legde, welk een bekoring de bewerking van het weinig bekende, illustratieve feit kennelijk voor hem had (het bleek nog toen hij de commissie kort voor zijn dood ten zijnent ontving), hij voor deze verleidingen niet is bezweken en zich door de verpozingen niet van zijn zwaar drukkende hoofdwerkzaamheid heeft laten aflokken, doch beide harmonisch is blijven verenigen. Men kan het alleen betreuren, dat ettelijke van die mededelingen, niet in geacheveerde vorm gebracht (gelijk het in deze commissie immers niet geboden is), ongedrukt zijn gebleven en waarschijnlijk verloren moeten heten.

Dat Meijers zich door hechte vriendschapsbanden verenigd voelde met verscheidene medeleden dezer commissie, spreekt vanzelf. Aan enkelen die tevens zijn collega's in de juridische faculteit waren, De Blécourt en Van Blom, heeft hij even zorgvuldige als warm gestelde levensberichten gewijd; aan De Blécourt in het Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis door hen beiden lange tijd geleid, aan Van Blom in het Jaarboek der Kon. Ned. Akademie van Wetenschappen. In deze biografieën leert men evenzeer de schrijver als de beschrevenen kennen. Ook onder de burgerij trouwens had en onderhield Meijers vriendschapsbanden; hij was een gewaardeerd lid der Leidse samenleving; maar men belastte hem wijselijk niet met ‘baantjes’, overtuigd als ieder was van de zware last die hij, rechtop, steeds droeg.

Meijers op de katheder is een onvergetelijk beeld. Meijers als schrijver en spreker over zo velerlei, als wekker en wijzer, als voorganger en mede-arbeider, als voorbeeld in denken en doen vooral - we hebben veel in hem bezeten. Hoeveel, besefte men eerst ten volle toen aan dit rijke leven onverwachts een eind kwam.

S.J. Fockema Andreae