Indische Letteren. Jaargang 13

[p. 111]

‘Een brillante ster met in 't midden een W’
De kroningsfeesten van 1898 in de Nederlands-Indische dagbladpers^*
H.A.J. Klooster

Het komt mij voor, dat er nog weinig ‘gang’ zit in den voorbereidenden arbeid voor de Kroningsfeesten. 't Gaat zoo'n beetje op z'n hollandsch, dunkt me [...]. Het is onze nationale ondeugd: de langzaamheid, de indolentie, meegebracht van huis en aangekweekt door de werking van een tropisch klimaat [...]. Nog ruim vijf maanden en dan moeten wij gereed zijn!

Zo waarschuwt in februari 1898 P.A. Daum, redacteur van het Bataviaasch Nieuwsblad, zijn lezers in het ‘Vrijdagpraatje’. De maanden daarna verschijnen, tussen het nieuws over de Dreyfus-affaire en de Atjehoorlog door, steeds meer berichten over de kroningsfeesten, die op 30 augustus beginnen en ruim een week zullen duren. Er wordt geld ingezameld om de festiviteiten te bekostigen, niet alleen onder Europeanen maar ook onder Chinezen en de inheemse bevolking. Het Bataviaasch Nieuwsblad komt in augustus met een bijvoegsel waarin het feestprogramma is opgenomen, ‘vastgesteld door en in overleg met het Centraal Comité’. Wat is er zoal te doen? Militaire spelen, muziek, de opening van het Wilhelminapark en de onthulling van het Atjeh-monument, een operavoorstelling, illuminatie en versiering, volksspelen, een kinderfeest, een waterfeest in Tandjong Priok. En natuurlijk veel toespraken, onder meer van gouverneur-generaal Van der Wijck. In de krant wordt reclame gemaakt voor artikelen die op de festiviteiten betrekking hebben: lepeltjes, herinneringsmedailles, linten, kokardes en strikjes, schilderijen en bustes van Hare Majesteit de Koningin, de laatste te leveren in ivoorstof en terracotta tegen concurrerende prijzen. Een advertentie van het bestuur van de Planten- en Dierentuin doet kond van een ‘groot bal costumé in oud-hollandsche kleederdracht, op

* De ‘briljante ster’ met in het midden een W was het hoogtepunt van het vuurwerk te Semarang.

[p. 112]

Advertentie in het Bataviaasch Nieuwsblad van 1 aug.1898.

[p. 113]

een zoodanig te kiezen dag, dat het geheele publiek van Batavia eraan zal kunnen deelnemen’. Op 1 augustus verschijnt de volgende advertentie, en wie weet wat voor moois er uit is voortgekomen:

Een jongmensch uit de binnenlanden wenscht de a.s. Kroningsfeesten te vieren in gezelschap van een jonge dame of weduwe van goed uiterlijk, jolig humeur, en voldoende ontwikkeling. Brieven eigenhandig en met portret onder No... dezer.

Op de dag van de opening der festiviteiten, 30 augustus, verschijnt in het Bataviaasch Nieuwsblad een hoofdartikel ‘De achttiende verjaardag der Koningin’, waarin wordt gewezen op de betekenis van de monarchie, en van de jonge koningin in het bijzonder, voor de bevolking van Nederlands-Indië:

Waar de weldaden van rust en vrede en welvaart onder het nederlandsche bestuur gesmaakt worden, gelijk in het grootste deel van ons indisch gebied gelukkig het geval is, daar verneemt men zeker met welgevallen, dat het hoogste gezag in ‘de Kompanie’ uitgeoefend wordt door een jonge, bevallige vrouw, omdat het vrouwelijk bestuur in vele streken van Indië in eere is, gelijk uit verscheiden bladzijden der geschiedenis van onzen Archipel kan blijken. En nog heden voeren op Celebes enkele vrouwen de regeering, en oefenen zij hier en daar op Sumatra een belangrijken invloed uit.

Gedurende en ook na afloop van de kroningsfeesten verschijnen in het Bataviaasch Nieuwsblad enthousiaste verslagen, waarin geen wanklank te horen is. Alles gaat naar wens, hoewel het toilet van enkele dames tijdens het bal van Sociëteit ‘Concordia’ aanleiding is tot een wrevelige opmerking:

Men danste binnen en kwinkeleerde onder den prachtigen sterrenhemel buiten; men luisterde naar [...] de lieflijke stem van zijn gedécolleteerde gezellin [...], jammer alleen, dat verscheidene dames zich niet gestoord hadden aan de zoo dringende uitnoodiging van het bestuur, om in baltoilet te komen. Dat ze met een hooge japon in den tuin bleven zitten, enfin, dat kon er mede door; er zijn lieden, die bij 80° F. voor het opdoen van een vliegende tering vreezen, maar dat ze niettegenstaande het stellig verbod binnenkwamen, neen, dat was terlaloe.¹

Een ander belangrijk dagblad op Java, De Locomotief uit Semarang met P. Brooshooft als hoofdredacteur, staat in juli en augustus vol reclame voor kroningsparafernalia. Champagne, Rijnwijn, sherry en lekkernijen worden aangeprezen met het oog op de aanstaande festiviteiten. Echter, tijdens de opening op 30 augustus valt een ‘geweldige regenbui’ die velen teleurstelt. Men heeft huis en erf versierd, zowel in de Europese

1 Bataviaasch Nieuwsblad 5 sept. 1898.

[p. 114]

Boven: Aankondiging van een gekostumeerd bal in het Bataviaasch Nieuwsblad van 5 aug. 1898.
Onder: Losse bijlage bij Albrecht & Co Sales catalogue 1898-1899 (KITLV).

[p. 115]

wijken als in de kampongs, met talloze vlaggen en kleurige wimpels. De poort van het stamslot van de Oranjes, de Dillenburg, is voor het residentiehuis nagebouwd. Ook staat een fraaie poort in het Chinese kamp en op de aloen-aloen is een feesttent. Tijdens de schouwburgvoorstelling op 30 augustus 's avonds verschijnt na het vierde bedrijf een heraut op het toneel, die de regeringsaanvaarding ‘de facto’ van Wilhelmina bekend maakt. Het Wilhelmus wordt gespeeld, het publiek staat als één man op voor een hulde. De volgende dag is er receptie bij de resident voor de ingezetenen van Semarang. Er zijn diverse sprekers, onder wie de resident. De eed van trouw aan de vorstin wordt uitgesproken. ‘Een herhaald en donderend hoera volgde op deze indrukwekkende woorden, waarna de plechtigheid was afgeloopen.’ Die avond zijn alle wijken geïllumineerd en is er een galabal in Sociëteit ‘De Harmonie’. Geen enkele wanklank op deze eerste feestdag, schrijft De Locomotief tevreden.

In de feesttent op de aloen-aloen is het op 1 september een drukte van belang. Het meeste publiek trekt de poffertjeskraam, waar een dozijn poffertjes voor 30 cent verkrijgbaar is. Er is een schiettent en men kan ballen gooien. ‘Van al deze merkwaardigheden begrijpen de nontonnende inlanders al heel weinig’, constateert De Locomotief. Om half vijf 's middags zijn er ‘inlandsche volksspelen’, waarvoor aanvankelijk niet veel animo is. ‘Dat onze bruine broeders zich uitstekend amuseeren, is zeker, doch men merkt er weinig van’, schrijft De Locomotief cryptisch. De krant doet ook kort verslag van de feestelijkheden in Djokjakarta, Salatiga, Bandoeng en Soerabaja.

Bekijken wij nu een krant uit de Buitengewesten, de Makassaarsche Courant. Ook hierin reclame voor lekkernijen, ‘Kroonlimonade’, lampions, guirlandes, fakkels, mooie luchtballons in soorten, raketten en andere feestartikelen. De krant van 24 augustus bevat een programma van het ‘hoofdcomité’, waaronder een grote militaire reveille, een ‘parade der Landmacht op het Koningsplein’, receptie ten huize van het gouvernement, een ‘parade aan boord der ter reede liggende oorlogschepen’, een bal in Sociëteit ‘De Harmonie’, volksspelen op het Koningsplein en Chinese feestelijkheden. Voorts op 3 september kinderfeesten, 5 september wedrennen en harddraverij. Op 6 september is er bidstonde voor de jonge koningin, twee dagen later gevolgd door waterfeesten (roeiwedstrijden) en algemene illuminatie van delen van de stad. De Makassaarsche Courant kijkt vanaf 12 september op de feesten terug in een doorlopend verslag: ‘De stad was onherkenbaar, overal vlaggen, overal wimpels, overal groen, eerepoorten bijna voor ieder huis; de pleinen vol met versierde loodsen, tenten, kramen met wapperende vlaggen, de een al grooter dan de andere.’ Ook van de kinderfeesten wordt verslag gedaan: ‘De meisjes amuseerden zich met touwtjesspringen, blokjesrapen, hardloopen met lepel en ei en andere spelen, de jongens zochten een meer beweeglijk genoegen: er werd door hen

[p. 116]

gehoepeld, gesprongen, hardgeloopen enz.’ De inheemse bevolking vermaakte zich met onder meer hanengevechten. Ook in Makassar klinkt geen noemenswaardige dissonant; wel was bij de waterspelen het vuurwerk van mindere kwaliteit geweest, ‘gewoon slecht en zonde van het geld er aan besteed’.² De krant veronderstelt dat die slechte kwaliteit verband houdt met het feit, dat Makassar als een buitenpost wordt beschouwd; de eerste keus was voor de grote steden op Java.

Begeven wij ons tot slot naar het westen van de archipel, naar Padang waar de Sumatra-Courant verscheen. Ook hierin reclame voor kroningsartikelen, naast prominente aandacht voor de Atjeh-oorlog. De feestcommissie nodigt alle ingezetenen van Padang uit ‘hunne huizen en erven te versieren en te verlichten gedurende de feestweek’. De weergoden zijn de stad echter niet gunstig gezind; de eerste dagen zijn er zware en aanhoudende regens die leiden tot de afgelasting van de illuminatie op 31 augustus. In de Sumatra-Courant van 8 september blikt hoofdredacteur A. Chatelin terug op de feesten en hij heeft nogal wat kritiek. Hij bemerkt een negatief oordeel van het publiek, niet wat betreft de regen natuurlijk, daar kon niemand iets aan doen, maar met betrekking tot de organisatie. Die had te weinig aandacht voor de inheemsen, waardoor de Maleise bevolking het feest niet volgens haar adat kon meevieren. Er was een ‘feestmaaltijd voor maleische hoofden, die met stalen gezichten zaten te knabbelen op ongare rijst en bedorven karbouwenvleesch’. Vergeten zijn de Europese en inlandse gewezen militairen, ‘lieden gering van stand en vermogen’, voor wie tenminste een maaltijd had moeten worden aangericht als dank voor hun trouw aan het Nederlandse gezag en het vorstenhuis. Hoofdredacteur Chatelin krijgt zelf weer kritiek te verduren, maar weet zich gesterkt door een nog negatiever oordeel over de feesten, uitgesproken door het Nieuw Padangsch Handelsblad en enkele inheemse bladen. Een onderzoek naar de verslaggeving van de kroningsfeesten in de Maleise pers voert in het kader van deze bescheiden studie te ver, maar zou interessante gegevens kunnen opleveren.

2 Makassaarsche Courant 16 sept. 1898.